More

TogTok

Asi Veviwo
right
Dukɔa ƒe Nyatakakawo
Rwanda, si woyɔna le se nu be Republic of Rwanda, nye dukɔ si me ƒu mele o si le Ɣedzeƒe Afrika. Ema eƒe liƒowo kple Uganda le dziehe, Tanzania le ɣedzeƒe, Burundi le dzigbe, kple Democratic Republic of Congo le ɣetoɖoƒe. Esi eƒe lolome anɔ abe kilometa 26,338 sq (kilometa 10,169 sq) ta la, enye Afrika dukɔ suetɔwo dometɔ ɖeka. Fiadu kple dugã gãtɔ kekeake le Rwanda enye Kigali. Ame siwo ade miliɔn 12 ye le dukɔa me. Gbe siwo wodona le dziɖuɖua gbɔe nye Kinyarwanda, Fransegbe, kple Eŋlisigbe. Rwanda xɔ ɖokuisinɔnɔ tso Belgium gbɔ le July 1st, 1962. Tso ɣemaɣi la, ewɔ ŋgɔyiyi ɖedzesi aɖe le akpa vovovowo me togbɔ be edo go kuxiwo abe dunyahehe me malikenyenye kple ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa ene le eƒe ɣeyiɣi siwo va yi nyitsɔ laa me hã. Egbea wonya Rwanda ɖe eƒe hadome ɖekawɔwɔ kple ganyawo ƒe ŋgɔyiyi kabakaba ta. Agbledede nye dukɔa ƒe ganyawo ƒe akpa vevi aɖe eye tii kple kɔfi nye nusiwo wotsɔna ɖoa duta vevie tsɔ kpe ɖe tomenu abe tin kple tungsten ene ŋu. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, tsaɖiɖi va zu gakpɔmɔnu vevi aɖe na Rwanda le gbemelãwo ƒe nuteƒekpɔkpɔ tɔxɛ siwo dometɔ aɖewoe nye todzi gorillawo ƒe todzizɔzɔ le Volcanoes Dukɔa ƒe Tsaɖibɔ me ta. Woate ŋu agblɔ be Rwanda ƒe dunyahehe ƒe ɖoɖoa nye dukplɔla ƒe dukɔ si me dunyaheha geɖe kpɔa gome le tiatia siwo wowɔna ƒe adre ɖesiaɖe me. Dukplɔla Paul Kagame le subɔsubɔm tso ƒe 2000 me esime akpa si wòwɔ le Rwanda Dukɔlɔ̃lawo ƒe Habɔbɔa kplɔm la wu ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa ƒe ɣeyiɣia nu. Le hadome ŋgɔyiyi ƒe dzesiwo abe sukudede kple lãmesẽnyawo gbɔ kpɔkpɔ ƒe mɔnukpɔkpɔwo nyo ɖe edzi ŋutɔ le ɣeyiɣi aɖe megbe gake kuxi aɖewo gakpɔtɔ li ne wole nu ƒom tso ahedada dzi ɖeɖe kpɔtɔ ŋu le nuto siwo me nu gblẽ le dome. Togbɔ be kuxiwo do mo ɖa hã la,Rwanda do abe nutome kplɔla ene le nutome ƒe nyonyo ŋu esi wòxe mɔ ɖe aŋekotokuwo nu le dukɔa me godoo tso esime wòzu Afrika ƒe dukɔ siwo le dzadzɛ wu la dometɔ ɖeka Le blibo me la,Rwanda ɖea tenɔnɔ ɖe nɔnɔme sesẽwo nu wɔdɔɖeamedzi fiana esi wòle ŋgɔ yim ɖo ta liƒo,dekɔnuwo takpɔkpɔ,kple dzidziɖedzi si li tegbee gbɔ si naa mɔkpɔkpɔ dukɔ bubu siwo le hayahayam tso dzrehehewo alo xaxa me.Enye kpɔɖeŋu be dukɔwo ate ŋu atrɔ asi le wo ɖokui ŋu eye woawɔ etsɔme nyuitɔ.
Dukɔa ƒe Ga
Rwanda, si nye dukɔ si le Ɣedzeƒe Afrika, ŋutɔ ƒe ga le esi woyɔna be Rwanda franc (RWF). Woto ga sia vɛ le ƒe 1964 me esi Rwanda xɔ ɖokuisinɔnɔ tso Belgium si me. Wogama Rwanda franc ɖeka ɖe akpa sue 100 siwo woyɔna be centime me. Gagbalẽwo mee woɖea Rwanda franc la ɖe go koŋ, eye gagbalẽ siwo ƒe home nye RWF 500, 1,000, 2,000, kple 5,000. Gaku siwo li hã li na asitsatsa suewo abe 1 RWF gaku ene. Gake le ga ƒe asixɔxɔ kple ga ƒe asixɔxɔ ƒe tɔtrɔ le ɣeyiɣi aɖe megbe ta la, ga ƒe asixɔxɔ siawo ate ŋu atrɔ. Be woakpɔ egbɔ be asitsatsa le edzi yim nyuie eye dukɔwo dome asitsatsa ƒe kadodowo nanɔ bɔbɔe le Ɣedzeƒe Afrika ƒe nuto si woyɔna be Ɣedzeƒe Afrika Habɔbɔ (EAC) me la, Rwanda hã nye ganyawo ƒe habɔbɔ si me dukɔ bubu siwo le eme abe Kenya kple Uganda ene le la ƒe akpa aɖe. Habɔbɔ sia ƒe taɖodzinue nye be yeana gawo nawɔ ɖeka eye yeade ganyawo ƒe ɖekawɔwɔ ƒe dzi ƒo to ga ɖeka si woyɔna be Ɣedzeƒe Afrika shilling ɖoɖo anyi me. Ele vevie be mɔzɔlawo alo ame ɖekaɖeka siwo le ga ƒe asitsatsa wɔm le Rwanda me la nanya ga si wozãna fifia ne wole woƒe ga trɔm ɖe Rwanda franc me. Nutoa me gadzraɖoƒewo kple duta gadodo ƒe dɔwɔƒe siwo ŋu woɖe mɔ ɖo ate ŋu ana kpekpeɖeŋu le ɖoɖo sia me. Le nusianu me la, Rwanda ƒe ganyawo gɔmesese wɔa akpa vevi aɖe ne míele Titina Afrika dukɔ sia srãm kpɔ alo le asitsadɔ wɔm.
Asitɔtrɔ ƒe Asixɔxɔ
Rwanda ƒe ga si wozãna le se nu enye Rwanda franc (RWF). Le ga gãwo ƒe asitɔtrɔ le Rwanda franc ŋu gome la, xexlẽme aɖewo siwo woate ŋu atsɔ awɔ dɔe (vaseɖe June 2021 me) ye nye esi: 1 Amerika dɔlar (USD) ≈ 1059 Rwanda franc Euro 1 (EUR) ≈ Rwandatɔwo ƒe franc 1284 1 Britaintɔwo ƒe pound (GBP) ≈ 1499 Rwanda franc 1 Canada dɔlar (CAD) ≈ 854 Rwanda franc 1 Australia dɔlar (AUD) ≈ 815 Rwanda franc Taflatse de dzesii be gaɖɔliɖɔli ƒe asi ate ŋu atrɔ le ɣeyiɣi aɖe megbe, eyata anyo ɣesiaɣi be nàbia nyatakaka yeyewo tso teƒe alo gadzraɖoƒe si ŋu kakaɖedzi le hafi awɔ gaɖɔliɖɔli ɖesiaɖe.
Ŋkekenyui Veviwo
Rwanda, si nye dukɔ si me ƒu mele o le Ɣedzeƒe Afrika, ɖua azã vevi geɖe le ƒe bliboa me. Azã siawo ɖea woƒe dekɔnuwo ƒe domenyinu, ŋutinya me nudzɔdzɔwo, kple dukɔa ƒe dzidzedzekpɔkpɔwo fiana. Rwanda ƒe azã vevi aɖewoe nye esi: 1. Dukɔa ƒe Kalẽtɔwo ƒe Ŋkeke: Woɖua ŋkeke sia le February 1st dzi, eye wodea bubu ame ɖekaɖeka kalẽtɔ siwo tsɔ woƒe agbe sa vɔe ɖe Rwanda ƒe ɖokuisinɔnɔ kple ŋgɔyiyi ta ŋu. 2. Ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa ƒe Ŋkuɖodziŋkeke: Woɖunɛ le April 7 lia dzi ƒe sia ƒe, eye wodea bubu amesiwo ŋu wowu le ƒe 1994 me le Rwandatɔwo tsɔtsrɔ̃ ɖa si wu ame miliɔn ɖeka kloe la ŋu. 3. Ablɔɖeŋkeke: Woɖua azã sia le July 4 lia dzi, eye wònyea ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa ƒe nuwuwu eye wònyea Rwanda ƒe ablɔɖe tso dziɖuɖu siwo tea ame ɖe anyi me. 4. Ðokuisinɔɣi: Le July 1 lia dzi ƒe sia ƒe la, Rwandatɔwo ɖua woƒe ablɔɖe tso Belgiumtɔwo ƒe dutanyigbadziɖuɖu si su wo si le ƒe 1962 me la ƒe azã. 5. Umuganura Ŋkekenyui: Wowɔae le August alo September me le nuŋeɣi nu, Umuganura nye blemakɔnu si ɖua agbledede kple nuŋeŋe ƒe nunana si me woɖea dekɔnu ɣeɖuɖuwo, hadzidzi, nuɖuɖu, kple kɔnuwɔwɔwo fiana le. 6. Kristmas Kple Easter: Esi wònye dukɔ si me Kristotɔwo sɔ gbɔ ɖo eye amewo ƒe afã lɔƒo nye Katoliko alo Protestant Kristotɔwo ta la, . Rwandatɔwo ɖoa ŋku Kristmas (December 25th) kple Easter (ŋkekeawo toa vovo le Kristotɔwo ƒe ɣletigbalẽ nu) dzi dzidzɔtɔe abe dukɔ bubu geɖe siwo le xexeame godoo ene. Menye ɖeko azã siawo nye ŋutinya me dzesi veviwo ko o, ke wonyea ɣeyiɣi siwo me woade ŋugble le nuveviwɔame siwo va yi ŋu esime wole tenɔnɔ ɖe nɔnɔme sesẽwo nu kple ŋgɔyiyi abe dukɔ ene ɖum.
Duta Asitsatsa ƒe Nɔnɔme
Rwanda nye dukɔ si me ƒu mele o si le Ɣedzeƒe Afrika. Togbɔ be anyigba ƒe nɔnɔme madeamedziwo le Rwanda hã la, edze agbagba be yeana yeƒe asitsatsa ƒe nɔnɔme nanyo ɖe edzi eye yeakeke yeƒe nudɔdɔwo ɖe enu. Agbledede koŋue le dukɔa ƒe ganyawo me, eye dukɔa me tɔ akpa gãtɔ ƒoa wo ɖokui ɖe agbledede me. Wonya Rwanda be eɖoa kɔfi, tii, kple pyrethrum, siwo wobuna be wonye nusiwo de ŋgɔ le dukɔwo dome la ɖe duta. Agblemenuku siawo siwo wotsɔna ɖoa duta kpena ɖe dukɔa ƒe duta gakpɔkpɔ ŋu ŋutɔ. Le ƒe ʋɛ siwo va yi me la, Rwanda dze agbagba be yeatrɔ asi le yeƒe nusiwo wodɔna ɖa ŋu to dɔwɔƒe siwo menye kɔnyinyiwo o abe abɔdzikpɔkpɔ kple nuɖuɖu siwo ŋu wotrɔ asi le ene dodo ɖe ŋgɔ me. Dziɖuɖua wɔ ɖoɖowo be woatsɔ ahe gadede dɔwɔƒe siawo me eye wòana woƒe hoʋiʋli ƒe ŋutete nadzi ɖe edzi le xexeame katã ƒe asitsatsa me. Esia wɔe be atikutsetsewo, amagbewo, seƒoƒowo, kple nuɖuɖu siwo wotsɔ ɖoa ​​duta va le dzidzim ɖe edzi vivivi. Le nusiwo wotsɔ tso duta vɛ gome la, Rwanda ɖoa ŋu ɖe dukɔ siwo te ɖe eŋu ŋu koŋ hena adzɔnuwo abe mɔ̃wo, amikuƒewo, ʋuwo, gayibɔ kple gakponuwo. Ke hã,rwanda le agbagba dzem be yeaɖe yeƒe ŋuɖoɖo ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ŋu dzi akpɔtɔ to kpekpeɖeŋu nana dukɔa me dɔwɔƒewo to ɖoɖowo abe "Made in Rwanda" ene me. Esia ƒe taɖodzinue nye be woado adzɔnu siwo wowɔ le nutoa me ɖe ŋgɔ eye woaɖe ŋuɖoɖo ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ŋu dzi akpɔtɔ. Rwanda hã le gome kpɔm vevie le nutome asitsatsa ŋuti nubablawo me be yeado yeƒe dukɔwo dome asitsatsa ƒe mɔkpɔkpɔwo ɖe ŋgɔ. Enye Ɣedzeƒe Afrika Habɔbɔ (EAC), si nye nutome ganyawo ƒe habɔbɔ si doa nutoa me asitsatsa ɖe ŋgɔ le dukɔ siwo le eme dome la me tɔ. Gakpe ɖe eŋu la,Rwanda de asi Afrika-nyigbagã dzi Asitsatsa Faa ƒe Nuto (AfCFTA) ƒe nubabla te si ƒe taɖodzinue nye be yeawɔ asi ɖeka na adzɔnuwo le Afrika me. Togbɔ be wodze agbagba nyui siawo hã la,Rwanda gakpɔtɔ le kuxiwo me tom le eƒe asitsatsa ƒe akpaa dodo ɖe ŋgɔ bliboe me.Dɔwɔƒe siwo seɖoƒe li na kple anyigba ƒe nɔnɔme si mebɔ o xea mɔ na adzɔnuwo ƒe ʋuʋu to liƒowo dzi madzudzɔmadzudzɔe,si na ʋuɖoɖo ƒe gazazãwo dzina ɖe edzi.Ke hã, susu tsɔtsɔ ɖe ʋuɖoɖo ƒe kadodo kple dukɔ siwo te ɖe eŋu ƒe nyonyo ŋu to gadede asi me mɔdodowo,ketekemɔwo,kple melidzeƒewo ate ŋu akpɔ kuxi sia gbɔ,si ana mɔnukpɔkpɔ yeyewo nado mo ɖa na asitsatsa kekeɖenudɔ. Le blibo me la,Rwanda yi edzi le dɔ wɔm be yeana yeƒe asitsatsa ƒe nɔnɔme nanyo ɖe edzi to nusiwo wotsɔna ɖoa duta ƒe vovototodedeameme, kpekpeɖeŋu nana dukɔa me dɔwɔƒewo, kple gomekpɔkpɔ le nutome asitsatsa ƒe nubablawo me. To xɔtuɖaŋu ƒe kuxiwo gbɔ kpɔkpɔ kple dukɔwo dome hadomehabɔbɔwo dodo ɖe ŋgɔ me la, dukɔa ɖoe be yeado yeƒe xexeame katã ƒe asitsatsa ƒe hoʋiʋli ɖe ŋgɔ eye yeahe ganyawo ƒe ŋgɔyiyi vɛ.
Asitsatsa ƒe Ŋgɔyiyi ƒe Ŋutete
Ŋutete gã aɖe le Rwanda, si nye dukɔ si me ƒu mele o si le Ɣedzeƒe Afrika, be wòado eƒe duta asitsatsa ƒe asi ɖe ŋgɔ. Togbɔ be Rwanda ƒe lolome le sue eye gbevovodolawo dome dzrewo dzɔ le ŋutinya me hã la, ewɔ ŋgɔyiyi ɖedzesiwo le ƒe ʋɛ siwo va yi me be yeatrɔ ye ɖokui wòzu dukɔ si li ke eye wòle ŋgɔ yim. Nu vevi ɖeka si kpe ɖe Rwanda ƒe ŋutete ŋue nye eƒe anyigba ƒe nɔnɔme si sɔ. Enye agbo si le Ɣedzeƒe Afrika kple Titina Afrika dome, si naa mɔnukpɔkpɔ amewo be woage ɖe nutoa me asi gã aɖe me. Gakpe ɖe eŋu la, dukɔa ƒe liƒowo le dukɔ geɖe siwo dometɔ aɖewoe nye Uganda, Tanzania, Burundi, kple Democratic Republic of Congo si gadzi eƒe asitsatsa ƒe mɔkpɔkpɔwo ɖe ŋgɔ. Rwanda ƒe dunyahehe me kelili kple ɖokuitsɔtsɔna be yeawɔ ɖɔɖɔɖo le ganyawo me na nɔnɔme si sɔ na duta gadede asi. Dziɖuɖua wɔ ɖoɖo nyui siwo doa asitsatsa bɔbɔe ɖe ŋgɔ to dɔwɔƒewo ƒe mɔxenuwo dzi ɖeɖe kpɔtɔ kple nuwɔwɔ le gaglãgbe ƒe nyonyome me. Esia he dukɔa me kple duta gadelawo siaa siwo le mɔnukpɔkpɔ dim le dɔwɔƒewo abe agbledede, adzɔnuwo wɔwɔ, tsaɖiɖi, subɔsubɔdɔwɔƒewo abe nyatakakamɔnu (IT), nuwo ɖoɖoɖa kple bubuawo me. Dukɔa hã kpɔa viɖe tso dukɔwo dome asiwo me yiyi nyuie me. Esi wònye asitsatsa ŋuti nubabla vovovo siwo dometɔ aɖewoe nye Ɣedzeƒe Afrika Habɔbɔ (EAC) kple Ɣedzeƒe & Anyiehe Afrika ƒe Asi Ðeka (COMESA) me tɔ ta la, Rwandatɔ siwo tsɔa nudɔdɔwo ɖoa duta la kpɔa dzidzɔ ɖe adzɔxexe dzi ɖeɖe kpɔtɔ alo asi gbogbo aɖewo siwo le ƒuƒoƒo siawo me yiyi adzɔxexe manɔmee. Viɖe bubu si le Rwanda ƒe ɖokuitsɔtsɔna ɖe xɔtuɖaŋuwo ƒe ŋgɔyiyi ŋu me. Wode ga asi be woatsɔ ana ʋuɖoɖo ƒe ɖoɖowo abe mɔdodowo ƒe kadodo kple dukɔ siwo te ɖe wo ŋu ene nanyo ɖe edzi eye woado yameʋuɖoɖo to Kigali Dukɔwo Dome Yameʋudzeƒea dzi ɖe edzi. Gawu la,Wodze agbagba be woatu nuzazãwo ƒe dɔwɔƒe deŋgɔwo ɖo tsɔ kpe ɖe dukɔmeviwo ƒe dukɔmevinyenye ƒe ɖoɖo siwo le bɔbɔe ŋu si akpɔ egbɔ be adzɔnuwo ƒe ʋuʋu nyuie to liƒowo dzi. Rwanda ƒe ganyawo ƒe vovototodedeameme ƒe agbagbadzedzea hã do ŋugbe be yeadzi nusiwo woatsɔ ayi duta ƒe mɔnukpɔkpɔwo ɖe edzi. Dziɖuɖua le asi kpem ɖe agbledede ƒe egbegbe tɔtrɔ ƒe ɖoɖowo ŋu vevie si ƒe taɖodzinue nye be woado kutsetse ƒe agbɔsɔsɔ ɖe ŋgɔ esime wole asixɔxɔ ƒe dzidziɖedzi dom ɖe ŋgɔ to dɔwɔwɔ ƒe dɔwɔƒewo me.Esia ta,Rwandatɔwo ƒe adzɔnuwo abe kɔfi,abɔdzinuwo,tomenukunuwo le bubu xɔm le xexeame katã le woƒe nyonyome ƒe dzidzenuwo ta. Togbɔ be kuxiwo le ŋgɔ siwo dometɔ aɖewoe nye dukɔa me asitsaƒewo ƒe lolome si seɖoƒe li na kple dɔwɔƒewo ƒe ŋutete si mesɔ o hã la, Rwanda dziɖuɖua le afɔɖeɖewo wɔm be woatsɔ akpɔ nya siawo gbɔe. Esiawo dometɔ aɖewoe nye duta gadede asi tẽ (FDI) hehe, dɔwɔɖui ƒe hehenana ƒe ɖoɖowo dodo ɖe ŋgɔ, asitsatsa kple nu yeyewo dodo ɖe ŋgɔ dodo ɖe ŋgɔ, kple nutome ƒe ganyawo ƒe ɖekawɔwɔ dodo ɖe ŋgɔ. Le nyataƒoƒo me la,Rwanda ƒe duta asitsatsa ƒe asi ƒe ŋgɔyiyi ɖea ŋutete gã aɖe fiana le eƒe teƒe si wòle, dunyahehe ƒe liƒo, asitsatsa ƒe nubabla nyuiwo, agbagbadzedze be woawɔ xɔtuɖaŋuwo le ɣeyiɣi nyuitɔ dzi,kple ganyawo ƒe vovototodedeameme ƒe ʋuʋu ta. Esi dukɔa yi eƒe ŋgɔyiyi dzi le go siawo me la,anɔ eme be ado abe teƒe si gadelawo kple asitsalawo siaa ƒe nu léa dzi na wo wu ene.
Nusiwo wodzrana vevie le asi me
Be woate ŋu atia nusiwo wodzrana vevie na Rwanda ƒe duta asitsatsa ƒe asi la, ele be woabu nu geɖe ŋu. Gbã la, ele vevie be woada asitsatsa ƒe nɔnɔme kple didi siwo li fifia le Rwanda kpɔ. Asitsatsa ŋuti numekuku wɔwɔ kple nuƒlelawo ƒe didiwo me dzodzro ate ŋu ana gɔmesese veviwo nasu ame si ku ɖe adzɔnu ƒomevi siwo wodi vevie ŋu. Esia ate ŋu akpe ɖe ame ŋu woade dzesi nusiwo woate ŋu adzra vevie. Evelia, nutoa me ƒe adzɔnuwo wɔwɔ ƒe ŋutetewo kple nunɔamesiwo ŋu bubu le vevie ŋutɔ. De dzesi nusiwo woate ŋu awɔ alo woakpɔ tso nutoa me ate ŋu aɖe gazazãwo dzi akpɔtɔ eye wòado nutoa me dɔwɔƒewo ɖe ŋgɔ. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, nusiwo wowɔ le nutoa me dodo ɖe ŋgɔ ate ŋu ahe nuƒlela siwo adi be yewoado alɔ dukɔa me dɔwɔƒewo. Etɔ̃lia, Rwanda ƒe anyigba ƒe nɔnɔme kple yame ƒe nɔnɔme ŋu bubu le vevie ŋutɔ le nusiwo sɔ tiatia be woatsɔ ayi duta me. Adzɔnu siwo sɔ kple yame ƒe nɔnɔme alo viɖe tɔxɛ aɖewo le wo ŋu na Rwandatɔwo ƒe nuƒlelawo, abe agblemenukuwo alo mɔ̃ɖaŋununya siwo zãa ŋusẽ nyuie ene, ate ŋu akpɔ hoʋiʋli ƒe ŋgɔyiyi le asi me. Gawu la, ele vevie be woabu dukɔwo dome asitsatsa ŋuti nubablawo kple hadomeɖoɖo siwo le Rwanda kple dukɔ bubuwo dome ŋu. Adzɔnu siwo xɔa adzɔ nyuiwo alo asitsatsa me viɖewo le nubabla mawo te gɔmesese ate ŋu afia mɔ wo tiatia. Mlɔeba la, ele be woabu nusiwo wowɔ ƒe vovototodedeameme hã ŋu ne wole nusiwo woatsɔ ayi duta tiam. De dzesi nɔnɔme tɔxɛ alo nɔnɔme tɔxɛ siwo naa adzɔnu aɖe to vovo tso hoʋlilawo gbɔ ate ŋu akpe ɖe nuƒlelawo ƒe nu lédzinamewo ŋu le dukɔa me kple dukɔwo dome siaa. Le nusianu me la, ne wole nusiwo wodzrana vevie tiam na Rwanda ƒe duta asitsatsa ƒe asi la, asitsatsa ŋuti numekuku wɔwɔ, adzɔnuwo wɔwɔ ƒe ŋutetewo me dzodzro, anyigba ƒe nɔnɔme kple yame ƒe nɔnɔme ŋu bubu, asitsatsa ƒe nubablawo me dzodzro, kple woƒe susu tsɔtsɔ ɖe adzɔnuwo ƒe vovototodedeameme ŋu katã nye nu vevi siwo wòle be wòanɔ susu me na wò.
Asitsalawo ƒe nɔnɔmewo kple nusiwo ŋu wode se ɖo
Rwanda, si wogayɔna be "Togbɛ Akpe Ðeka ƒe Anyigba" nye dukɔ sue aɖe si me ƒu mele o si le Ɣedzeƒe Afrika. Wonyae ɖe eƒe anyigba ƒe nɔnɔme wɔnukuwo, dekɔnu siwo me dzo le, kple ŋutinya wɔnublanuiwo ta. Ne míeƒo nu tso asisiwo ƒe nɔnɔmewo kple nusiwo ŋu wode se ɖo le Rwanda ŋu la, nya vevi aɖewo siwo ŋu wòle be míabu lae nye esi: Asitsalawo ƒe Nɔnɔmewo: 1. Tenɔnɔ ɖe nɔnɔme sesẽwo nu: Rwandatɔwo ƒe asisiwo ɖe tenɔnɔ ɖe nɔnɔme sesẽwo nu fia le woƒe ŋutete be woaɖu kuxiwo dzi ahagbugbɔ tso nɔnɔme sesẽwo me la me. 2. Ameŋububu Kple Bubudede Ame Ŋu: Rwandatɔwo dea asixɔxɔ ameŋububu kple bubudede ame ŋu ne wole nu ƒom kple asisiwo. 3. Ƒomea ƒe nukpɔsusu: Ƒome wɔa akpa vevi aɖe le Rwandatɔwo ƒe hadomegbenɔnɔ me, eyata zi geɖe la, ƒomea me tɔwo ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe asisiwo ƒe nyametsotsowo dzi. 4. Asixɔxɔ Bubu: Asisi geɖe siwo le Rwanda tsɔa ga si woate ŋu aƒle kple asixɔxɔ si le ga ŋu ɖoa nɔƒe gbãtɔ ne wole nuƒle ŋuti nyametsotsowo wɔm. Asitsalawo ƒe Sededewo: 1. Ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa: Ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa le Tutsitɔwo ŋu le ƒe 1994 me gakpɔtɔ nye nyati si ŋu nya ku ɖo vevie le Rwanda, eyata ele vevie ŋutɔ be woaƒo asa na numedzodzro alo nya siwo ate ŋu ahe woƒe ŋutinya ƒe ta doviviti sia vɛ. 2. Ame ŋutɔ ƒe Teƒe: Rwandatɔwo dina be yewoakpɔ ŋudzedze ɖe ame ŋutɔ ƒe teƒe ŋu ne wole kadodo me kple amedzrowo alo ame nyanyɛwo; woate ŋu abu ame aɖe ƒe ame ŋutɔ ƒe teƒe dzi dzedze mɔɖeɖe manɔmee be enye bubumademade ame ŋu. 3. Asibidɛwo Fia Asi: Wobunɛ be enye ameŋububu be woazã asibidɛ ne wole asi fiam ame alo nu; ke boŋ zã asi ʋuʋu alo ʋuʋu ta ɖe nyatia ŋu ne èle nane fiam. 4.Lɔlɔ̃ɖeɖefia le Dutoƒo (PDA): Togbɔ be PDA to vovo le dekɔnuwo me hã la, zi geɖe la, womebua lɔlɔ̃ɖeɖefia le dutoƒo abe nugbugbɔgbugbɔ alo asikpakpla kɔ na srɔ̃tɔwo dome nyuie o. Le nyataƒoƒo me la: Zi geɖe la, Rwanda ƒe asisiwo nyea ame ɖekaɖeka siwo te ŋu nɔa te ɖe nɔnɔme sesẽwo nu siwo tsɔa ameŋububu, bubudedeameŋu, ƒome ƒe dzidzenuwo ɖoa nɔƒe gbãtɔ esime wole adzɔnuwo/dɔ siwo ƒe asi bɔbɔ siwo naa asixɔxɔ le ga ŋu dim. Ke hã, ele vevie ŋutɔ be míaƒe susu nanɔ nyati veviwo abe ameƒomevi aɖewo tsɔtsrɔ̃ ɖa ene ŋu eye nàlé dekɔnu ƒe agbenyuinɔnɔ si sɔ me ɖe asi to bubudede ame ŋutɔ ƒe teƒe ŋu kple asaƒoƒo na lɔlɔ̃ɖeɖefia le dutoƒo (PDA) me.
Dukɔa ƒe dukɔmeviwo ƒe adzɔxenyawo gbɔ kpɔkpɔ ƒe ɖoɖo
Rwanda, si nye dukɔ si me ƒu mele o le Ɣedzeƒe Afrika, ƒe dekɔnuwo kple ameʋuʋu ƒe ɖoɖo si ŋu wowɔ ɖoɖo ɖo nyuie la le dɔ wɔm. Ne èle ɖoɖo wɔm be yeayi Rwanda la, nu vevi aɖewo siwo wòle be wòanɔ susu me na wò ku ɖe woƒe dukɔmeviwo ƒe dukɔmeviwo ƒe adzɔxexe ƒe ɖoɖoa kple nu vevi siwo ŋu nàbu ŋue nye esi: Dukɔa ƒe Dukɔmeviwo ƒe Dɔwɔƒewo Dzikpɔkpɔ ƒe Ðoɖo: Rwanda ƒe dukɔmeviwo ƒe dukɔmeviwo ƒe adzɔxenyawo gbɔ kpɔkpɔ dzi le Rwanda ƒe Gadzɔdzɔ Dɔwɔƒe (RRA). Woƒe dɔa dometɔ aɖewoe nye asitsatsa si le se nu dzi wɔwɔ, gakpɔkpɔ ƒe adzɔwo xɔxɔ, kple egbɔkpɔkpɔ be wowɔ ɖe dukɔwo dome dzidzenuwo dzi. Rwanda tsɔ egbegbe mɔ̃ɖaŋununya ƒe ɖoɖowo de dɔwɔwɔ me nyuie wu le liƒowo dzi. Nudidi siwo hiã be woage ɖe eme: 1. Mɔzɔgbalẽ: Kpɔ egbɔ be wò mɔzɔgbalẽa le dɔ wɔm ɣleti ade ya teti wu alesi nèɖo be yeanɔ Rwanda. 2. Visa: Kpɔe ɖa be yehiã visa le dukɔ si me nèle nu hafi nàzɔ mɔ ayi Rwanda. Kpɔ Rwanda ƒe dudɔnunɔla ƒe dɔwɔƒe alo alɔdzedɔwɔƒe si le miaƒe dukɔa me hena nyatakaka siwo de pɛpɛpɛ. 3. Yellow Fever Vaccination: Wobia tso mɔzɔla akpa gãtɔ siwo gena ɖe Rwanda si be woatsɔ kpeɖodzi siwo fia be wodo yellow fever la afia; kpɔ egbɔ be wodo atike na ye hafi va ɖo. Nusiwo Wode Se Ðe Edzi: Nyae be wode se ɖe nu aɖewo ƒe gege ɖe dukɔa me alo dodo le eme nu; esiawo dometɔ aɖewoe nye atike vɔ̃ɖiwo alo atike muamewo, aʋatso ga, aʋatsonuwo, aʋawɔnu siwo ŋu mɔɖeɖe mele o, nu nyɔŋuwo, kple atike siwo me afɔku le. Nusiwo Ŋu Woxe Mɔ Ðo: Ðewohĩ mɔxexe ɖe nu aɖewo nu ne wole gegem ɖe dukɔa me alo le dodom le eme. Esiawo ate ŋu anye aʋawɔnuwo (siwo hiã mɔɖeɖe nyuie), nuɖuɖu ƒomevi aɖewo (abe lãgbalẽwo ene), lã gbagbewo (siwo hiã lãmesẽ ŋuti ɖaseɖigbalẽwo), kple dekɔnuwo. Adzɔxexe ƒe Gakpekpeɖeŋunana: Ele be mɔzɔlawo nase woƒe adzɔxexe manɔmee ƒe gakpekpeɖeŋu gɔme ne wova ɖo Rwanda ku ɖe adzɔnuwo abe sigaret kple aha ene ŋu. Gakpekpeɖeŋu siawo toa vovo le afisi nèle kple ɣeyiɣi didi si nànɔ anyi ta – bia RRA hena nyatakaka siwo sɔ. Gbeƒãɖeɖe ƒe Dɔwɔna: Kpɔ egbɔ be yegblɔ adzɔnu xɔasi siwo katã wu seɖoƒe si woɖo ɖi na adzɔxexe manɔmee la nyateƒe ne èva ɖo Rwanda to agbalẽvi siwo sɔ siwo dukɔmeviwo ƒe dukɔmeviwo ƒe adzɔxedɔwɔlawo na le liƒodzikpɔƒewo zazã me. Sewo & Ðoɖowo Dzi Wɔwɔ: De bubu nutoa me sewo ŋu le wò Rwanda nɔnɔ me; wɔna ɖe ʋuɖoɖo ƒe sewo dzi, dea bubu dekɔnuwo ƒe kɔnyinyiwo ŋu, eye nàwɔ ɖe ɖoɖo siwo ku ɖe nutome takpɔkpɔ ŋu dzi. Le nyataƒoƒo me la, wowɔ ɖoɖo ɖe Rwanda ƒe dukɔmeviwo ƒe dukɔmeviwo ƒe dukɔmevinyenye ƒe ɖoɖoa ŋu nyuie eye wòwɔa dɔ nyuie. Ne amedzrowo wɔ ɖe nudidi siwo ku ɖe adzɔnuwo ƒe gege ɖe eme ŋu dzi, de bubu mɔxexe ɖe adzɔnuwo nu ŋu eye wowɔ ɖe nutoa me sewo dzi la, woate ŋu ase vivi na nuteƒekpɔkpɔ si me kɔ eye wòvivina esime wole dukɔ dzeani sia srãm kpɔ.
Adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe ɖoɖowo
Rwanda, si nye Titina Afrika dukɔ aɖe, wɔ adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe ɖoɖo vovovowo ŋudɔ tsɔ do dukɔa me dɔwɔƒewo ɖe ŋgɔ eye wòkpɔ eƒe ganyawo ta. Dukɔa xɔa adzɔ ɖe adzɔnu vovovo siwo wotsɔ tso duta vɛ ta le woƒe hatsotso kple afisi wotso nu. Dukɔwo dome dzidzenuwo ƒe ɖoɖo si wɔ ɖeka le Rwanda si le dukɔmeviwo ƒe asixɔxɔ dede dukɔa me si wɔ ɖeka kple dukɔwo dome dzidzenuwo. Dukɔmeviwo ƒe Asixɔxɔ Ŋuti Sea kpɔa egbɔ be wowɔa nu le gaglãgbe eye wowɔa nu dzɔdzɔe le adzɔnu siwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe asixɔxɔ nyanya me hena adzɔxexe. Wobua adzɔ siwo woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta ɖe nusiwo wodzra ƒe Gazazã, Nugblẽfexeɖoɖo, Kple Agbatsɔtsɔ (CIF) ƒe asixɔxɔ dzi. Adzɔnu akpa gãtɔ siwo wotsɔ va Rwanda la xɔa adzɔ si woxena ɖe adzɔ si woxena ta, si wobuna abe CIF ƒe asixɔxɔ ƒe alafa memamã ene. Agbɔsɔsɔ si woatsɔ awɔe la toa vovo le nusi wowɔ ƒe hatsotso nu. Le kpɔɖeŋu me, nu veviwo abe nuɖuɖu veviwo abe bli alo bli ene ƒe adzɔxexe bɔbɔ wu ne wotsɔe sɔ kple atsyɔ̃ɖonuwo alo nusiwo menye nu veviwo o. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, Rwanda dea adzɔ aɖewo koŋ ɖe adzɔnu aɖewo dzi le agbɔsɔsɔ alo kpekpeme nu tsɔ wu be woanɔ te ɖe woƒe CIF ƒe asixɔxɔ dzi. Wozãa mɔnu sia zi geɖe na amikuƒewo abe mɔ̃memi alo mɔ̃memi ene. Be woade nutoa me nuwɔwɔ ƒe dzi ƒo eye woaɖe ŋuɖoɖo ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ŋu dzi akpɔtɔ la, Rwanda wɔ adzɔxexe ƒe mɔnu tiatia aɖewo hã ŋudɔ na dɔwɔƒe aɖewo koŋ. Le kpɔɖeŋu me, dɔwɔƒe siwo wɔa atikewo alo ŋusẽ yeyewo ƒe dɔwɔnuwo ate ŋu akpɔ viɖe tso adzɔ siwo woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta dzi ɖeɖe kpɔtɔ alo asiɖeɖe le wo ŋu me. Enyo be míade dzesii be Rwanda nye asitsatsa ŋuti nubabla vovovo siwo kpɔa ŋusẽ ɖe eƒe adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe ɖoɖowo dzi la ƒe akpa aɖe. Ɣedzeƒe Afrika Habɔbɔ (EAC) nye nutome dziɖuɖuwo dome habɔbɔ si doa asitsatsa faa ɖe ŋgɔ le dukɔ siwo le eme dome - Burundi, Kenya, Tanzania, Uganda, South Sudan & Rwanda. Abe EAC dukɔ ene la,Rwanda kpɔa dzidzɔ ɖe adzɔxexe si wodi wu ŋu ne ele asitsadɔ wɔm kple dukɔ bubu siwo le nuto sia me. Ml. Le nyataƒoƒo me la,Rwanda ƒe adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe ɖoɖoa zɔ ɖe dukɔwo dome dukɔmeviwo ƒe adzɔxexe ƒe asixɔxɔ dede nuwɔnawo dzi.Elɔ adzɔ siwo wobu akɔnta le adzɔxexe ƒe adzɔxexe ɖe CIF ƒe asixɔxɔwo nu kple adzɔ tɔxɛ siwo wotu ɖe agbɔsɔsɔ/kpekpeme dzi ɖe eme.Rwanda hã naa adzɔxexe ƒe dzideƒonamenuwo tsɔ doa nutoa me dɔwɔƒewo ɖe ŋgɔ.Dukɔa nye EAC ƒe akpa aɖe, nana be woaxe adzɔ siwo woxena ɖe ŋgɔ wu le nutoa me. Rwanda dziɖuɖua ɖoe kplikpaa be yeato ɖoɖowo me ɣeaɖewoɣi be yeado dzidziɖedzi ɖe ŋgɔ eye yeahe duta gadede asi vɛ.
Adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ yi duta ƒe ɖoɖowo
Rwanda, si nye dukɔ si me ƒu mele o si le Ɣedzeƒe Afrika, wɔ adzɔxexe ƒe ɖoɖo si wowɔ do ŋgɔ be yeatsɔ ado eƒe ganyawo ɖe ŋgɔ eye yeado dukɔa me dɔwɔƒewo ɖe ŋgɔ. Esi Rwanda ƒe taɖodzinue nye be yeaɖe ŋuɖoɖo ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ŋu dzi akpɔtɔ eye yeade nutoa me nuwɔwɔ ƒe dzi ƒo ta la, ewɔ adzɔxexe ƒe ɖoɖo vovovowo ɖe eƒe adzɔnu siwo wòdɔna ɖa ŋu. Gbã la, Rwanda dea adzɔ si woxena ɖe nusiwo wodɔna ɖa ta ɖe adzɔnu tiatia aɖewo dzi be woakpɔ ga na dziɖuɖua. Nu siawo dometɔ aɖewoe nye tomenu abe sika, tin, tantalum, tungsten, kple dzɔdzɔmenunɔamesiwo abe ati ene. Adzɔ si tututu woxena la toa vovo le adzɔnu tɔxɛ kple asitsalawo ƒe didi nu; ke hã, zi geɖe la, enɔa 1% va ɖo 5%. Adzɔxexe ƒe ga sia kpena ɖe gadodo na dukɔa ƒe xɔtuɖoɖowo kple hadomekpekpeɖeŋunaɖoɖowo ŋu ŋutɔ. Gawu la, Rwanda naa adzɔxexe ƒe ɖoɖo siwo nyo wu abe adzɔ siwo dzi woɖe kpɔtɔ alo esiwo womexena ziro o ene na dɔwɔƒe aɖewo siwo wobu be wole vevie na dukɔa ƒe ŋgɔyiyi. Le kpɔɖeŋu me, agblemenukuwo kpɔa dzidzɔ ɖe adzɔ si woxena ɖe nusiwo wotsɔ yi duta ta si bɔbɔ ɖe anyi wu alo womexea wo kura o be woatsɔ ade dzi ƒo na agbledelawo eye woado agbledede ƒe ɖokuidziɖuɖu ɖe ŋgɔ. Menye ɖeko ɖoɖo sia dzia asitsatsa ƒe hoʋiʋli ɖe edzi ko o, ke edoa alɔ nuɖuɖu ƒe dedienɔnɔ ƒe ɖoɖowo le dukɔa me hã. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, Rwanda naa dzideƒonamenu vovovowo amesiwo tsɔa nuawo ɖoa duta to adzɔxexe ƒe ablɔɖe alo gaxɔgbalẽvi siwo woɖo taɖodzinu na dzi. Amesiwo tsɔa nuawo ɖoa duta siwo ɖo dzidzenu tɔxɛ aɖewo gbɔ ate ŋu adze axɔ VAT ƒe gagbugbɔɖoɖo alo adzɔ si woxena na dɔwɔƒewo ƒe fetu dzi ɖeɖe kpɔtɔ. Dzideƒonamenu siawo dea dzi ƒo na asitsalawo be woakeke woƒe asiwo ɖe enu le duta to Rwandatɔwo ƒe adzɔnuwo wɔwɔ be woadze ame ŋu wu le asixɔxɔ kple viɖekpɔkpɔ gome. Be wogado alɔ agbagbadzedzewo be woawɔ nu vovovowo le duta la,Rwanda hã wɔ asitsatsa ŋuti nubabla eve kple dukɔ geɖe siwo dometɔ aɖewoe nye China kple Europa Dukɔwo ƒe Habɔbɔ (EU). Zi geɖe la, ɖoɖo siwo ƒe taɖodzinue nye be woaɖe adzɔxexe ƒe mɔxenuwo dzi akpɔtɔ alo aɖe wo ɖa le dukɔwo dome be woatsɔ ana asitsatsa le dukɔwo dome nanɔ bɔbɔe la nɔa nubabla siawo me. Le nyataƒoƒo me la,wotrɔ asi le Rwanda ƒe adzɔxexe ɖe nusiwo wodɔna ɖa ƒe ɖoɖowo ŋu koŋ be woado dukɔa me nuwo wɔwɔ ƒe ŋutetewo ɖe ŋgɔ,gakpɔkpɔ,kple ganyawo ƒe ŋgɔyiyi bliboa.Dziɖuɖua doa alɔ nusiwo wodɔna ɖa vevie to adzɔ siwo woɖo taɖodzinu na,dzideƒoname tɔxɛwo,kple dukɔ eve ƒe nubablawo dzi.Rwanda ƒe adzɔnuwo wɔlawo kpɔa viɖe tso ɖoɖo siawo me esi wole kpekpeɖeŋu nam woawɔ asitsatsa ƒe nɔnɔme nyui aɖe,ɖe asitsatsa ƒe mɔxenuwo ɖa,eye woado woƒe xexeame katã ƒe hoʋiʋli ɖe ŋgɔ.
Ðaseɖigbalẽ siwo hiã hafi woate ŋu atsɔ wo ayi duta
Rwanda nye dukɔ si le titina Ɣedzeƒe Afrika. Wonyae ɖe eƒe anyigba ƒe nɔnɔme wɔnukuwo, gbemelã vovovowo, kple dekɔnu siwo me dzo le ta. Le ƒe ʋɛ siwo va yi me la, Rwanda wɔ ŋgɔyiyi gã aɖe le eƒe nusiwo wòdɔna ɖa ƒe dɔwɔƒewo dodo ɖe ŋgɔ kple ganyawo ƒe ŋgɔyiyi dodo ɖe ŋgɔ me. Ne míeƒo nu tso ɖaseɖigbalẽ siwo wonana be wodɔa duta ŋu la, Rwanda zɔna ɖe mɔfiame aɖewo dzi be yeakpɔ egbɔ be yeƒe adzɔnuwo nyo eye wowɔ ɖe wo dzi. Ðaseɖigbalẽ veviawo dometɔ ɖekae nye Dzɔtsoƒe ƒe Ðaseɖigbalẽ (COO), si ɖo kpe edzi be Rwanda ye wowɔ atike aɖe koŋ alo trɔ asi le eŋu. COO kpena ɖe Rwandatɔwo ƒe nudzralawo ŋu be woawɔ nu ɖe ​​wo ŋu nyuie wu ne wole asitsadɔ wɔm kple dukɔ siwo de asi asitsatsa faa ƒe nubablawo alo dukɔmeviwo ƒe dukɔmeviwo ƒe habɔbɔwo te kple Rwanda. Ekpɔa egbɔ be woɖea adzɔ si woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta dzi kpɔtɔna alo ɖea wo ɖa, si wɔnɛ be woate ŋu aʋli ho le dukɔwo dome asiwo me le mɔ si sɔ nu. Be woakpɔ COO la, ele be nudzralawo natsɔ nuŋlɔɖi siwo sɔ abe asitsatsa ƒe adzɔxegbalẽviwo, nubablɛwo ƒe xexlẽdzesiwo, kple agbatsɔgbalẽviwo ene ana. Ele be woagblɔ afisi adzɔnuwo dzɔ tsoe eme nakɔ le agbalẽ siawo me abe Rwanda ene. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, ate ŋu ahiã be amesiwo tsɔa nuawo ɖoa duta nawɔ ɖe se tɔxɛ siwo dukɔ siwo tsɔa nuawo vaa duta ɖo ku ɖe adzɔnuwo ƒe dzidzenuwo kple nudidi siwo ku ɖe woƒe ŋkɔ dede wo dzi ŋu dzi. Rwanda dea dzi ƒo na eƒe nudzralawo hã be woaxɔ ɖaseɖigbalẽ bubuwo alo dzeside siwo le woƒe nyonyome ŋu le woƒe adzɔnuwo alo dɔwɔƒewo ƒe akpawo nu. Ðaseɖigbalẽ siawo ɖee fia be woɖo dzidzenu tɔxɛ siwo ku ɖe dedienɔnɔ, nyonyome dzi kpɔkpɔ, ŋusẽkpɔɖeamedzi ɖe nutome dzi, alo nusiwo li tegbee ŋu gbɔ. Le kpɔɖeŋu me: - Agbledede: Agblemenuku siwo le duta abe kɔfi ene ate ŋu adi ɖaseɖigbalẽ tso habɔbɔwo abe Fairtrade International alo Rainforest Alliance gbɔ. - Avɔlɔ̃nuwo: Adzɔnuwɔƒe siwo tsɔa avɔwo ɖoa duta ate ŋu ati ɖaseɖigbalẽ xɔxɔ yome le esi wowɔ ɖe dukɔwo dome dɔwɔlawo ƒe dzidzenuwo abe SA8000 ene dzi ta. - Nuɖuɖu Ŋuti Dɔwɔna: Nuɖuɖudzrala siwo wɔa dɔ kple nuɖuɖuwo ate ŋu abu eŋu be yewoaxɔ Hazard Analysis Critical Control Point (HACCP) ƒe ɖaseɖigbalẽ hena egbɔkpɔkpɔ be wowɔ nuɖuɖu ƒe dedienɔnɔ ƒe ɖoɖowo le ewɔwɔ ƒe ɖoɖowo katã me. Le nyataƒoƒo me la, Rwanda de dzesi vevienyenye si le ɖaseɖigbalẽwo nana be wodɔna ɖa le asitsatsa ƒe kadodowo ƒe nyonyo kple dukɔa me dɔwɔƒewo kple duta nuƒlelawo siaa ƒe didiwo takpɔkpɔ me. To nudidi siawo dzi wɔwɔ kple ɖaseɖigbalẽ siwo hiã abe COOwo kple dɔwɔƒe tɔxɛwo ƒe mɔɖeɖe bubuwo xɔxɔ ne ehiã me la, . Rwandatɔ siwo tsɔa nuawo ɖoa duta ate ŋu ana woƒe hoʋiʋli ƒe ŋutete nadzi ɖe edzi eye woakeke woƒe asitsatsa ɖe enu, si ana dukɔa ƒe ganyawo nanyo ɖe edzi.
Nuwo ɖoɖoɖa si wokafu
Rwanda, si nye dukɔ sue aɖe si le Ɣedzeƒe Afrika, wɔ ŋgɔyiyi gã aɖe le ƒe ʋɛ siwo va yi me le eƒe nuwo ɖoɖoɖa ƒe dɔwɔƒewo gome. Togbɔ be Rwanda mele ƒuta o hã la, ete ŋu to ʋuɖoɖomɔnu nyui siwo ŋu kakaɖedzi le vɛ siwo naa adzɔnuwo kple dɔwɔnawo ƒe ʋuʋu nɔa bɔbɔe le dukɔa me kple dukɔwo dome siaa. Nu vevi ɖeka si Rwanda ɖo aɖaŋu le ɖoɖowɔwɔ ŋue nye Kigali Dukɔwo Dome Yameʋudzeƒea. Yameʋudzeƒe sia nyea yameʋu me agbawo tsɔtsɔ yi teƒe vevi aɖe le nutoa me. Esi wònye egbegbe dɔwɔƒewo kple kadodo nyui aɖe ta la, ena woate ŋu awɔ nusiwo wotsɔ tso duta vɛ kple esiwo wotsɔ yi duta si me kuxi aɖeke mele o. Ewɔa agbatsɔƒe tɔxɛwo kple nudzraɖoƒewo hã be woatsɔ akpɔ adzɔnuwo gbɔ nyuie. Nu vevi bubu si wowɔe nye Central Corridor Ketekemɔ si tsɔ Tanzania ƒe melidzeƒe gãtɔ si nye Dar es Salaam kple Rwanda ƒe fiadu Kigali. Ketekemɔ sia naa adzɔnu gbogbowo tsɔtsɔ tso melidzeƒea yi Rwanda ƒe akpa vovovowo bɔbɔe eye womegazãa ga geɖe o. Tsɔ kpe ɖe yameʋuɖoɖo kple ketekemɔwo ƒe kadodo ŋu la, mɔdododziʋuwo hã wɔa akpa vevi aɖe le Rwanda ƒe nuwo ɖoɖoɖa ƒe dɔwɔƒea. Dukɔa de ga geɖe ɖe eƒe mɔdodowo ƒe nyonyo me kple mɔ gã siwo ŋu wodzra ɖo nyuie siwo tsɔa du gãwo abe Kigali, Butare, Gisenyi, Musanze, kple bubuawo ƒoa ƒui. Esia na be woate ŋu age ɖe dukɔa me godoo nyuie wu esime wòna be adzɔnuwo nate ŋu azɔ mɔ bɔbɔe to mɔdodowo dzi agbatsɔʋuwo ƒe ɖoɖo gã aɖe dzi. Gawu la, Rwanda ɖoe be yeazu nu yeyewo ɖoɖoɖa ƒe teƒe to egbɔkpɔnu siwo wotu ɖe mɔ̃ɖaŋununya dzi abe asitsatsa to kɔmpiuta dzi ƒe mɔnuwo zazã me hena nudɔdɔwo wɔwɔ kabakaba kple nudɔdɔwo yometiti ƒe ɖoɖowo hena nuwɔwɔ le gaglãgbe geɖe wu. Menye ɖeko afɔɖeɖe siawo naa asitsatsa ƒe ɖoɖowo nɔa bɔbɔe ko o, ke wodoa ganyawo ƒe ŋgɔyiyi hã ɖe ŋgɔ to gadede dɔwɔƒe vovovowo hehe vɛ me. Tsɔ kpe ɖe xɔtuɖaŋuwo ƒe ŋgɔyiyi ŋu la, Rwanda hã ƒo adegbe le dukɔmeviwo ƒe dukɔmevinyenye ƒe ɖoɖo nyui siwo ɖea ɣeyiɣi si woatsɔ atso liƒodziƒewo dzi kpɔtɔna to nuŋlɔɖiwo wɔwɔ ƒe ɖoɖo siwo le bɔbɔe tsɔ kpe ɖe ɖoɖo siwo wowɔna le wo ɖokui si abe elektrɔnik nyatakakawo ɖɔliɖɔli (EDI) ene ŋu. Esia doa asitsatsa ƒe bɔbɔ ɖe ŋgɔ esime wòɖea megbetsitsi dzi kpɔtɔna le nusiwo wotsɔ tso duta/wo tsɔtsɔ yi duta ƒe ɖoɖowo me. Be woado alɔ agbagbadzedze siawo katã nyuie la, agbatsɔʋuwo ɖoɖoɖa dɔwɔƒe bibiwo li le Rwanda siwo naa nudɔdɔwo ŋuti kuxiwo gbɔ kpɔnu blibo siwo wowɔ ɖe asitsaha ɖesiaɖe ƒe nudidiwo nu. Dɔwɔƒe siawo naa dɔwo abe dukɔmeviwo ƒe asitsalawo ƒe kpekpeɖeŋunana le nusiwo wotsɔ tso duta/wo tsɔtsɔ yi duta ŋuti nuŋlɔɖiwo, nudzraɖoƒewo, nudzraɖoƒewo dzikpɔkpɔ, kple agbawo ɖoɖoɖa me be woakpɔ egbɔ be adzɔnuwo ƒe ʋuʋu le nuzazãwo ƒe ɖoɖo bliboa me kuxi aɖeke manɔmee. Le nusianu me la, Rwanda wɔ ŋgɔyiyi gã aɖe le eƒe nuwo ɖoɖoɖa ƒe dɔwɔƒea to gadede ʋuɖoɖo ƒe xɔtuɖoɖowo me kple mɔ̃ɖaŋununya yeyewo zazã me. Esi yameʋudzeƒewo, ketekemɔwo, kple mɔdodowo ƒe kadodo nyui aɖe le dukɔa me tsɔ kpe ɖe dukɔmeviwo ƒe adzɔnuwo ƒe ɖoɖo nyuiwo kple nuwo ɖoɖoɖa ŋuti dɔwɔƒe bibiwo ŋu ta la, nɔnɔme nyui aɖe li na adzɔnuwo ƒe ʋuʋu le dukɔa me kple dukɔwo dome liƒowo dzi kuxi aɖeke manɔmee.
Mɔ siwo dzi woato awɔ nuƒlela ƒe ŋgɔyiyi

Asitsatsa ƒe ɖeɖefia veviwo

Rwanda, si le Ɣedzeƒe Afrika, le dukɔwo dome nuƒlela kple gadelawo hem vɛ le ƒe ʋɛ siwo va yi me. Dukɔa wɔ ŋgɔyiyi gã aɖe eye wòna dukɔwo dome nuƒlemɔnu vevi vovovowo kple asitsatsa ƒe ɖeɖefiawo. 1. Wowɔe le Rwanda ƒe Adzɔnuɖefiaƒe: Private Sector Federation (PSF) si le Rwanda ye wɔ ɖoɖo ɖe Made in Rwanda Expo ŋu, eye wònye asitsaƒe gã aɖe si me woɖea nutoa me ƒe adzɔnuwo kple dɔwɔnawo fiana le. Enaa mɔnukpɔkpɔ dukɔa me nuwɔlawo be woado ka kple dukɔwo dome nuƒlela siwo tsɔ ɖe le agblemenukuwo, avɔwo, asinudɔwɔwɔwo, xɔtunuwo, ICT ƒe kuxiwo gbɔ kpɔnu, kple bubuwo me. 2. Kigali Dukɔwo Dome Asitsatsa ƒe Adzɔnuwɔƒe: Asitsaƒe gãtɔ kekeake siwo wowɔna le Rwanda dometɔ ɖekae nye Kigali Dukɔwo Dome Asitsaƒe (KIST). Wowɔa esia ƒe sia ƒe le Gikondo Adzɔnuɖefiaƒe le Kigali, eye wòhea ɖeɖefiawɔla siwo tso dukɔ vovovowo me le akpa vovovowo abe adzɔnuwo wɔwɔ, agbledede, mɔ̃ɖaŋununya, tsaɖiɖi, ganyawo, kple asitsatsa ene me. Nuwɔna sia naa mɔnukpɔkpɔ nyui aɖe dukɔwo dome nuƒlelawo be woawɔ kadodo kple Rwandatɔwo ƒe dɔwɔƒewo. 3. Agbledede ƒe Asitsaƒewo: Esi wònye be agbledede koŋue nye ganyawo ta la, Rwanda wɔa asitsatsa ƒe ɖeɖefia geɖe siwo ku ɖe agbledede ŋu abe AgriShow RWANDA kple ExpoAgriTrade RWANDA ene. Nuwɔna siawo ƒoa nutoa me agbledelawo kple agbledelawo nu ƒu kple dukɔwo dome hadɔwɔla siwo ate ŋu anye hadɔwɔla siwo tsɔ ɖe le agbledede ƒe mɔ̃wo & dɔwɔnuwo me alo le gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo dim le asixɔxɔ ƒe kɔsɔkɔsɔa me. 4. Afrika Amedzrodzeƒewo ƒe Gadede Dɔwɔƒe (AHIF): AHIF nye ƒe sia ƒe takpekpe si me woƒoa nu tso amedzrodzeƒewo ƒe gadede ƒe mɔnukpɔkpɔwo ŋu le Afrika katã. Abe agbagbadzedze be yeado yeƒe tsaɖiɖi ƒe dɔwɔƒea ɖe ŋgɔ wu ƒe akpa aɖe ene la,Rwanda wɔ amedzro na nyamedzroƒe xɔŋkɔ sia zi geɖe,he duta amedzrodzeƒe ƒe adzɔha siwo le gadodo ƒe mɔkpɔkpɔwo dim,kple amedzrodzeƒe-siwo do ƒome kple adzɔnuwo & dɔwɔnawo dzralawo。 5.China Import & Export Fair(Canton Fair); Togbɔ be womewɔa esia le Rwanda ƒe liƒowo dzi o hã la, Canton Fair la le vevie ŋutɔ abe China ƒe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ/wo tsɔtsɔ yi duta ƒe mɔnu gãtɔwo dometɔ ɖeka ene.Rwanda asitsala siwo di vevie be yewoaku adzɔnuwo/nu siwo tso China me ate ŋu ade ƒe eve ƒe nudzraɖoƒe sia si hea nuƒlelawo tso xexeame ƒe akpa vovovowo,siwo dome didi be yewoawɔe hã le Rwandatɔwo ƒe adzɔnuwo tsoƒe. 6. Ɣedzeƒe Afrika ƒe Ŋusẽdɔwɔƒewo ƒe Nubabla (EAPIC): EAPIC nye asitsatsa ƒe ɖeɖefia vevi aɖe na ŋusẽ kple ŋusẽdɔwɔƒe le Ɣedzeƒe Afrika. Dɔwɔƒe siwo wɔa dɔ tso ŋusẽ yeyewo, elektrikŋusẽ wɔwɔ, mɔɖeɖe, mama dɔwɔnuwo, kple dɔwɔnawo ŋu ate ŋu adzro wɔna sia me be yewoado ka kple dukɔwo dome hadɔwɔla siwo ate ŋu anye hadɔwɔla siwo di be yewoade ga asi na ŋusẽ ƒe dɔwɔƒea alo aƒle nuawo. 7. Rwanda ƒe Gadede Asi ƒe Takpekpe: Rwanda ƒe Gadodo ƒe Takpekpea ƒe taɖodzinue nye be yeaɖe gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo afia le akpa vovovowo abe adzɔnuwo wɔwɔ, ICT, ganyawo,ŋusẽ yeyewo,tsaɖiɖi kple bubuawo me.Asitsaha siwo le nuwɔwɔ aduadu alo hadomehabɔbɔ dim kple Rwanda dɔwɔƒewo ateŋu ade wɔna sia me afisi mɔnukpɔkpɔ asu wo si be woawɔ nu kple dziɖuɖu teƒenɔlawo kple dɔwɔƒewo ŋuti nunyalawo tẽ . Esiawo nye dukɔwo dome nuƒlemɔnu veviwo kple asitsatsa ƒe ɖeɖefia siwo li le Rwanda ƒe kpɔɖeŋu ʋɛ aɖewo ko. Dukɔa ƒe ganyawo si le dzidzim ɖe edzi la naa gadodo ƒe mɔkpɔkpɔ gbogbo aɖewo le dɔwɔƒe vovovowo me, si wɔe be wònye teƒe si dukɔwo dome nuƒlelawo kple gadelawo siaa ƒe nu léa dzi na.
Le Rwanda la, mɔ̃ geɖe li siwo wozãna zi geɖe tsɔ dia nyatakakawo. Wo dometɔ aɖewo tsɔ kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒe ƒe adrɛswo ŋue nye esi: 1. Google (https://www.google.rw): Google nye mɔ̃ si wozãna tsɔ dia nyatakakawo wu le xexeame katã eye wozãnɛ le Rwanda hã. Enaa didi ƒe nyatakaka vovovowo eye wònaa dɔwɔna vovovowo abe web didi, nɔnɔmetatawo, nyadzɔdzɔwo, videowo, anyigbatatawo, kple bubuawo. 2. Bing (https://www.bing.com): Bing nye nyatakakadimɔ̃ xɔŋkɔ bubu si li le Rwanda. Enaa nu siwo sɔ kple Google tɔ eye wonyae ɖe eƒe nyatakakadzraɖoƒe dzeani si dzi nɔnɔmetata siwo le megbe la trɔna gbesiagbe ta. 3. Yahoo (https://www.yahoo.com): Yahoo nye mɔ̃ xɔŋkɔ aɖe si dia nyatakakawo le nyatakakadzraɖoƒe, nyadzɔdzɔwo, e-mail dɔwɔƒewo, kple bubuwo. Eƒe dɔwɔnu si zazã le bɔbɔe eye wònaa nu bubu vovovowo abe yame ƒe nɔnɔme ŋuti nyatakakawo kple ganyawo ŋuti nyatakakawo ene. 4. DuckDuckGo (https://duckduckgo.com): DuckDuckGo nye nyatakakadimɔ̃ si tsia dzi ɖe ame ŋutɔ ƒe nyatakakawo ŋu, si mekpɔa ezãlawo ƒe nyatakakawo alo woƒe nyatakakawo me dzodzro ŋutinya o. Exɔ ŋkɔ le ame ɖekaɖeka siwo tsɔa ameŋunyatakakawo zazã le Internet dzi ɖoa nɔƒe gbãtɔ la dome. 5. Yandex (https://yandex.com): Yandex nye Russiatɔwo ƒe nyatakakawo didi ƒe mɔ̃ si wozãna geɖe le Ɣedzeƒe Europa kple Titina Asia nutoawo me gake woate ŋu akpɔe le xexeame katã hã le gbegbɔgblɔ geɖe me siwo dome Eŋlisigbe hã le. Enaa web didiwo kpe ɖe dɔ bubuwo abe anyigbatatawo, nyadzɔdzɔwo, email dɔwɔƒe, kple bubuawo ene. 6. Baidu (http://www.baidu.com): Baidu nye China ƒe Internet dzi nyatakakadzraɖoƒe vevitɔ si woyɔna zi geɖe be "China ƒe Google." Togbɔ be Chinagbe koŋue woƒo nu tsoe eye woƒe akpa gãtɔ le Mandaringbe me hã la; woate ŋu akpɔe kokoko tso Rwanda hena nyatakaka alo gɔmeɖeɖe siwo ku ɖe Chinagbe ŋu didi. Ele vevie be míade dzesii be togbɔ be esiawo nye mɔ̃ siwo wozãna zi geɖe tsɔ dia nyatakakawo le Rwanda hã la; ame ɖekaɖekawo ate ŋu anɔ te ɖe ame ŋutɔ ƒe nuhiahiãwo alo nusiwo wodi abe ameŋunyatakakawo ŋuti dzitsitsi alo alesi wonya nu tso eŋudɔwɔwɔ ƒe mɔnuwo ŋu ene dzi.

Axa ɣi gãwo

Le Rwanda la, axa ɣi vevitɔwoe nye asitsahawo kple habɔbɔ siwo naa adzɔnuwo kple dɔwɔna vovovowo dukɔa. Axa ɣi vevi aɖewo le Rwanda tsɔ kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒe ƒe URLwo ŋue nye esi: 1. Axa Dzĩwo Rwanda: Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.yellowpages.rw/ Yellow Pages Rwanda nye nyatakakadzraɖoƒe si me nyatakakawo le tso dɔwɔƒe vovovowo, dɔwɔnawo, adzɔnuwo, kple kadodo ŋuti nyatakakawo ŋu le hatsotso vovovowo me. 2. Kigali ƒe Asitsanyawo Ŋuti Nyatakakadzraɖoƒe: Nyatakakadzraɖoƒe: http://www.kigaliasitsatsa ƒe nyatakakadzraɖoƒe.com/ Kigali ƒe Asitsanyawo Ŋuti Nuŋlɔɖigbalẽa ku ɖe asitsaha siwo le dɔ wɔm le Kigali dugã me ŋu koŋ eye wònaa mɔnukpɔkpɔ si dzi woato ado nutoa me dɔwɔƒewo ɖe ŋgɔ le dɔwɔƒe vovovowo. 3. Nyatakaka tsoRwanda: Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.inforwanda.co.rw/ InfoRwanda nye internet dzi nyatakakadzraɖoƒe si naa nyatakaka vovovowo tso dɔwɔƒewo, wɔnawo, nusiwo hea amewo, dzeƒewo, ʋuɖoɖo ƒe tiatia, kple bubuwo ŋu le Rwanda ƒe nuto vovovowo me. 4. Afrika 2 Kakaɖedzi: Nyatakakadzraɖoƒe: https://africa2trust.com/rwanda/asitsatsa Africa 2 Trust nye asitsanyawo ŋuti nyatakakadzraɖoƒe si le Internet dzi si ƒo nu tso dukɔ geɖe siwo dome Rwanda hã le ŋu. Eɖea ŋkɔ siwo woŋlɔ na dɔwɔƒe vovovowo abe agbledede, xɔtutu, sukudede, amedzrowɔwɔ kple tsaɖiɖi ene fiana. 5. Biz Dɔwɔƒewo ƒe Dɔwɔlawo Rwanda: Nyatakakadzraɖoƒe: http://www.bizbrokersrw.com/ Biz Brokers Rwanda koŋue léa fɔ ɖe aƒewo kple anyigbawo ƒe ŋkɔwo ŋɔŋlɔ ŋu siwo dome asitsaƒe siwo woate ŋu ahaya alo aƒle le dukɔa ƒe akpa vovovowo hã le. 6. RDB ƒe Asitsanyawo ƒe Nyatakakadzraɖoƒe: Nyatakakadzraɖoƒe: https://asitsatsa ƒe nyatakakadzraɖoƒe.rdb.rw/ RDB (Rwanda Development Board) ƒe Asitsanyawo ƒe Nyatakakadzraɖoƒe nye dɔwɔƒe si dziɖuɖua da asi ɖo si naa mɔnukpɔkpɔ ame be wòakpɔ Rwandatɔwo ƒe asitsanyawo ƒe ŋkɔwo ŋɔŋlɔ kple nyatakaka bubu siwo do ƒome kplii siwo hiã vevie hena asitsadɔ aɖe wɔwɔ le dukɔa me. Nyatakakadzraɖoƒe siawo siwo ƒe axa ɣiwo nyea dɔwɔnu veviwo na ame ɖekaɖeka siwo le didim be yewoake ɖe dɔwɔƒe alo dɔwɔna tɔxɛ aɖewo ŋu le yewoƒe nuhiahiãwo nu le Rwanda. De dzesii: Anyo be nàlé ŋku ɖe nyatakaka siwo nyatakakadzraɖoƒe siawo na la ƒe nyateƒenyenye kple esiwo sɔ ɖe ɣeyiɣia nu ŋu zi eve esime nèle wo zãm abe nyatakaka siwo ŋu nàƒo nu tsoe alo teƒe siwo nàte ŋu aƒo ka na ene.

Asitsatsa ƒe mɔnu gãwo

Rwanda, si le Ɣedzeƒe Afrika, kpɔ dzidziɖedzi gã aɖe le eƒe asitsatsa to kɔmpiuta dzi ƒe dɔwɔƒea me le ƒe ʋɛ siwo va yi me. Dukɔa ƒe asitsatsa to kɔmpiuta dzi ƒe mɔnu xɔŋkɔ aɖewo kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒewo ŋu le ete: 1. Jumia Rwanda (www.jumia.rw): Jumia nye asitsatsa to kɔmpiuta dzi ƒe mɔnu gãtɔwo dometɔ ɖeka si le dɔ wɔm le Afrika dukɔ geɖe me, siwo dome Rwanda hã le. Ewɔa nu vovovowo, siwo dometɔ aɖewoe nye elektrɔnikmɔ̃wo, atsyãwo, aƒemenuzazãwo, kple bubuwo. 2. Kilimall Rwanda (www.kilimall.rw): Kilimall nye asiƒleƒe si le Internet dzi si kpɔa asisiwo ƒe nuhiahiãwo gbɔ le Rwanda. Enaa adzɔnuwo ƒe hatsotso vovovowo abe elektrɔnikmɔ̃wo, awuwo, atsyɔ̃ɖonuwo, kple aƒemenuzazãwo. 3. Hellofood Rwanda (www.hellofood.rw): Hellofood nye nuɖuɖu ɖoɖoɖa ƒe mɔnu si naa ezãlawo te ŋu bia nuɖuɖu tso nuɖuɖudzraƒe vovovowo eye wonaa wotsɔa wo yia woƒe ʋɔtru nu le dukɔa me. 4. Smart Market Rwanda (www.smartmarket.rw): Smart Market nye asitsaƒe si le internet dzi afisi ame ɖekaɖekawo kple dɔwɔƒewo ateŋu aƒle adzɔnu vovovowo ahadzra wo tso smartphone kple kɔmpiuta dzi va ɖo xɔmenuwo kple aƒemenuzazãwo dzi. 5. OLX Rwanda (rwanda.olx.com): OLX nye internet dzi nyatakakawo ƒe mɔnu xɔŋkɔ aɖe si me ezãlawo ate ŋu adzra alo aƒle nusiwo wozã abe ʋuwo, elektrɔnikmɔ̃wo, anyigba kple xɔwo, dɔ ƒuƒluwo,kple dɔwɔnawo. 6. Ikaze Books & E-books Store (ikazebooks.com): Agbalẽdzraƒe sia si le Internet dzi la bi ɖe agbalẽ siwo Rwandatɔ agbalẽŋlɔlawo ŋlɔ alo esiwo do ƒome kple nutoa me tanyawo dzadzra me.Wotsɔa agbalẽ siwo wota be woatsɔ aɖo ɖe amewo le Rwanda kple dijitaal e-gbalẽ siwo woate ŋu akpɔ le xexeame katã siaa. 7. Dubane Rwandan Asitsaƒe (dubane.net/rwanda-marketplace.html) : Dubane nye internet dzi mɔnu si doa alɔ nutoa me aɖaŋudɔwɔlawo eye wòkpena ɖe wo ŋu woɖea woƒe asinudɔwɔwɔwo fiana tso awuwo ƒe nuzazãwo abe akplowo,wuwo,fefenuwo,furniture,atsyɔ̃ɖonuwo etc.It doa nusiwo wowɔ le nutoa me ɖe ŋgɔ esime wòle asitsatsa ƒe dzi dem ƒo le dukɔa me Esiawo nye e-asitsatsa ƒe mɔnu gã aɖewo siwo le dɔ wɔm le Rwanda, wo me dzodzro kple wo zazã ana nàkpɔ mɔ akpɔ nu vovovowo, dɔwɔnawo,kple mɔnukpɔkpɔwo le dukɔa me.

Hadomegbenɔnɔ ƒe nyatakakadzraɖoƒe gãwo

Rwanda, si nye dukɔ sue aɖe si le Ɣedzeƒe Afrika, ƒe hadomenyatakakadzraɖoƒe xɔŋkɔ geɖe le esi, siwo amewo zãna le afisiafi. Hadomegbenɔnɔ ƒe nyatakakadzraɖoƒe xɔŋkɔ siwo le Rwanda kple woƒe nyatakakadzraɖoƒewo dometɔ aɖewoe nye esi: 1. Facebook (www.facebook.com): Ðikekemanɔmee la, Facebook nye hadomenyatakakadzraɖoƒe siwo wozãna wu le Rwanda la dometɔ ɖeka, abe alesi wòle le dukɔ bubu geɖe me le xexeame godoo ene. Enaa ezãlawo te ŋu doa ka kple xɔlɔ̃wo kple ƒometɔwo, ma fotowo kple videowo, gena ɖe ƒuƒoƒo siwo wotu ɖe nusiwo me amewo katã tsɔ ɖe le dzi, eye wokpɔa nyadzɔdzɔwo kple nya yeyewo. 2. Twitter (www.twitter.com): Twitter hã léa eƒe anyinɔnɔ ɖedzesi aɖe me ɖe asi le Rwandatɔ siwo zãnɛ tsɔ ma gbedasi kpuiwo alo nya yeye siwo woyɔna be "tweets" dome. Enye mɔnu nyui aɖe si dzi woato akplɔ nyadzɔdzɔ yeye siwo tso teƒe vovovowo ɖo eye woaƒo nu kple dutoƒomegãwo alo habɔbɔwo. 3. Instagram (www.instagram.com): Instagram xɔ ŋkɔ ŋutɔ le dukɔa me godoo elabena eƒe susu nɔa foto kple videowo mama ŋu. Zãlawo ate ŋu aɖo nyatakaka siwo dzea ame ŋu ɖe nukpɔkpɔwo me, atsɔ nya siwo woŋlɔ ɖe wo dzi alo hashtags akpe ɖe woƒe nyawo ŋu, adze ame bubuwo ƒe akɔntabubuwo yome hena gbɔgbɔmeʋaʋã, alo aƒo wo ɖokui ɖe eme to nyaŋuɖoɖowo me. 4. LinkedIn (www.linkedin.com): LinkedIn nye esi dɔnyala bibiwo zãna koŋ hena kadodo kple amewo, dɔwɔwɔ didi, amewo xɔxɔ ƒe ɖoɖowo alo ame ƒe aɖaŋu kple nunya ɖeɖefia. Nuƒolanɔƒe sia nana ame ɖekaɖekawo te ŋu ɖoa dɔnyala ƒe kadodowo anyi le Rwanda kple dukɔwo dome siaa. 5. YouTube (www.youtube.com): YouTube nye video-mamã ƒe mɔnu gã aɖe si na be ezãlawo te ŋu tsɔa nyatakakawo da ɖe Internet dzi alo kpɔa video siwo ku ɖe nyati vovovowo abe hadzidzi videowo, nufiamewo, nuŋlɔɖiwo alo vlog siwo Rwandatɔwo ŋutɔ wɔ ŋu. 6. WhatsApp (www.whatsapp.com): Togbɔ be womebua eŋu vevie be enye hadomenyatakakadzraɖoƒe si wozãna tsã o hã la; WhatsApp wɔa akpa vevi aɖe le hadome kadodowo me le Rwandatɔwo dome le eƒe zazã bɔbɔe ne wole gbedasiwo ɖɔlim kple gbe/video kaƒoƒo to asitelefon dzi ta. 7. Snapchat (www.snapchat.com): Snapchat wɔa dɔ koŋ to nyatakakaɖoɖomɔnu vovovowo dzi afisi ezãlawo ate ŋu aɖo fotowo alo video siwo nɔa anyi kpuie siwo woyɔna be "snaps" ɖa. Rwanda sɔhɛwo ƒe xexlẽme si le dzidzim ɖe edzi le mɔnu sia si dzi woato aɖo dze kple amewo le wo ɖokui si kple nyatakakawo mamã la xɔm. 8. TikTok (www.tiktok.com): TikTok xɔ ŋkɔ ŋutɔ le Rwanda sɔhɛwo dome, eye wòna mɔnu aɖe si dzi woato awɔ video kpui siwo me woto nu yeyewo vɛ siwo woɖo ɖe hadzidzi, ɣeɖuɖu alo kuxiwo ŋu ahama wo. Eva zu mɔnu si wozãna tsɔ ɖea wo ɖokui fiana heɖea modzaka. Anyo be míade dzesii be nyatakakadzraɖoƒe siawo ƒe nyatakakadzraɖoƒe siwo wona la nye kadodo siwo katã le amewo katã dome; ke hã, ezãlawo ate ŋu akpɔ wo to asitelefon dzi dɔwɔnuawo ƒe kɔpi wɔwɔ ɖe woƒe asitelefonwo hã dzi.

Dɔwɔƒe gãwo ƒe habɔbɔwo

Adzɔhawo ƒe habɔbɔ xɔŋkɔ geɖe le Rwanda, si le Ɣedzeƒe Afrika, siwo tsɔ wo ɖokui na be yewoado dukɔa ƒe ganyawo ƒe akpa vovovowo ɖe ŋgɔ ahado alɔ wo. Woŋlɔ dɔwɔƒewo ƒe habɔbɔ vevi siwo le Rwanda dometɔ aɖewo ɖe ete: 1. Ame ŋutɔ ƒe dɔwɔƒewo ƒe Habɔbɔ (PSF): PSF nye dɔwɔƒe kɔkɔtɔ si le ame ŋutɔ ƒe dɔwɔƒewo katã teƒe le Rwanda. Eƒe taɖodzinue nye be yeado asitsatsa ɖe ŋgɔ eye yeaʋli asitsatsa ƒe nɔnɔme nyui aɖe ta. Woƒe nyatakakadzraɖoƒee nye https://www.psf.org.rw/. 2. Rwanda Ŋgɔyidɔwo ƒe Dɔwɔha (RDB): RDB wɔa akpa vevi aɖe le gadede asi na Rwanda hehe vɛ kple asitsatsa bɔbɔe nana nutoa me kple duta dɔwɔƒewo siaa me. Woƒe nyatakakadzraɖoƒee nye https://www.rdb.rw/. 3. Rwanda Nyɔnu Dɔwɔlawo ƒe Habɔbɔ (AFEM): AFEM doa alɔ nyɔnu dɔwɔlawo to hehenana wo, kadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo, kple nunɔamesiwo nana wo be woatsɔ adzi woƒe dɔwɔƒewo ɖe ŋgɔ dzidzedzetɔe. Àte ŋu akpɔ nyatakaka bubuwo le http://afemrwanda.com/. 4. Association des Banques Populaires du Rwanda (ABPR): ABPR le tsitre ɖi na gadzadzraɖo kple gadodo ƒe habɔbɔwo (SACCO) ƒe didiwo le Rwanda katã, eye wòdoa ganyawo ŋuti dɔwɔna siwo ŋu woate ŋu aƒle bɔbɔe na ame ɖekaɖekawo kple dɔwɔƒe suewo siaa ɖe ŋgɔ. 5.Rwanda Agbledelawo ƒe Habɔbɔ: RFO nye gbe na agbledelawo le Rwanda, eʋlia ɖoɖo siwo doa alɔ agbledede ƒe ŋgɔyiyi ta eye wòdoa ka kple agbledelawo kple nunɔamesi siwo hiã. 6.Rwanda Nutome Dwha (REMA ): REMA nye nutome takpɔkpɔ ƒe agbagbadzedzewo le Rwanda to sewo dzi wɔwɔ, nyanyananadɔwo, numekuku ƒe ɖoɖowo, kple bubuawo me. 7.Rwanda Tsaɖiɖi Habɔbɔ (RCT): RCT doa tsaɖiɖidɔwo ɖe ŋgɔ le dukɔa me to kpekpeɖeŋunanadɔwo abe hehenana, asitsatsa ƒe wɔnawo ƒe ɖoɖowɔwɔ, teƒe si woayi ƒe dzeside ƒe dɔwɔwɔwo nana me. 8.Rwanda Habɔbɔ si nye Dɔwɔƒewo: RAM le tsitre ɖi na adzɔnuwo wɔlawo le woƒe didiwo dodo ɖe ŋgɔ me esime wòle ekpɔm hã be wowɔ ɖe nyonyome ƒe dzidzenuwo dzi. Taflatse de dzesii be ɖewohĩ nyatakakadzraɖoƒe siwo dziɖuɖua da asi ɖo alo Internet dzi nyatakakadzraɖoƒe siwo dzi woate ŋu age ɖo manɔ habɔbɔ aɖewo si o le nunɔamesi ʋɛ aɖewo ta alo le susu bubuwo ta; ke hã kadodo kple dziɖuɖudɔwɔƒe alo dɔwɔƒe siwo ku ɖe nyaa ŋu ate ŋu ana nyatakaka bubuwo tso habɔbɔ siawo ŋu.

Asitsatsa kple asitsatsa ƒe nyatakakadzraɖoƒewo

Ganyawo kple asitsatsa ŋuti nyatakakadzraɖoƒe geɖe li siwo ku ɖe Rwanda ŋu siwo naa nyatakaka veviwo tso dukɔa ƒe ganyawo, asitsatsa, kple gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe xɔŋkɔ aɖewo ƒe ŋkɔwo kpe ɖe woƒe URLwo ŋu le ete: 1. Rwanda Development Board (RDB) - Dziɖuɖua ƒe nyatakakadzraɖoƒe sia naa nyatakaka blibo tso gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo, asitsanyawo ƒe ŋkɔ dede agbalẽ me, kple akpa vevi siwo le Rwanda ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe: www.rdb.rw 2. Asitsatsa kple Dɔwɔƒewo ƒe Dɔwɔƒe - Asitsatsa kple Dɔwɔƒewo ƒe Dɔwɔƒe ƒe nyatakakadzraɖoƒe si le se nu naa nyatakaka yeyewo tso asitsatsa ƒe ɖoɖowo, ɖoɖowo, kple ɖoɖo siwo wowɔ le Rwanda me ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe: www.minicom.gov.rw 3. Private Sector Federation (PSF) - PSF le asitsahawo teƒe le Rwanda le dɔwɔƒe vovovowo me. Woƒe nyatakakadzraɖoƒea ɖea nyadzɔdzɔwo, nudzɔdzɔwo, asitsanyawo ŋuti nyatakakadzraɖoƒewo, kple dɔwɔna siwo habɔbɔa wɔna fiana. Nyatakakadzraɖoƒe: www.psf.org.rw 4. Dukɔa ƒe Gadzraɖoƒe si le Rwanda (BNR) - Abe Rwanda ƒe gadzraɖoƒegã ene la, BNR ƒe nyatakakadzraɖoƒe naa ganyawo ƒe dzesiwo, ganyawo ŋuti ɖoɖowo ƒe yeyewo, ganyawo ŋuti nyatakakawo kpakple mɔfiamewo na gadelawo. Nyatakakadzraɖoƒe: www.bnr.rw 5. Nusiwo Wodɔna Ðe Duta ƒe Dɔwɔƒewo ƒe Dɔwɔƒe (EPZA) - EPZA ƒe susu le nusiwo wotsɔna ɖoa duta dodo ɖe ŋgɔ ŋu to nusiwo wotsɔna ɖoa duta ƒe dɔwɔwɔ ƒe nutowo me le Rwanda. Eƒe nyatakakadzraɖoƒea gblɔa nyatakaka siwo ku ɖe dzideƒonamenu siwo ana gadelawo siwo ɖoa dɔwɔƒewo ɖe nuto siawo me ŋu tsitotsito. Nyatakakadzraɖoƒe: www.epza.gov.rw 6. Rwandan Association of Manufacturers (RAM) - RAM le tsitre ɖi na dɔwɔƒe siwo wɔa nu le dukɔa ƒe akpa vovovowo me siwo dometɔ aɖewoe nye nuɖuɖu ŋuti dɔwɔwɔ, avɔwo/ awuwo kple bubuawo, Woƒe nyatakakadzraɖoƒea naa akɔntabubu siwo ku ɖe dɔwɔƒea ŋu kple nyatakaka yeyewo. Nyatakakadzraɖoƒe: www.madeinrwanda.org/rwanda-habɔbɔ-si-dɔwɔƒewo/ Taflatse de dzesii be nyatakakadzraɖoƒe siawo ate ŋu atrɔ alo awɔ wo yeyee le ɣeyiɣi aɖe megbe; eyata anyo be nàlé ŋku ɖe woƒe nyateƒenyenye ŋu hafi akpɔ wo hena nyatakaka yeyewo tso ganyawo alo asitsatsa le Rwanda me ŋu.

Asitsatsa nyatakakawo biabia nyatakakadzraɖoƒewo

Nyatakakadzraɖoƒe geɖewo li siwo dzi nàte ŋu akpɔ asitsatsa ŋuti nyatakakawo le na Rwanda. Wo dometɔ ʋɛ aɖewo kple woƒe URL-woe nye esi: 1. Dukɔa ƒe Akɔntabubu Dɔwɔƒe Rwanda (NISR) - Nyatakakadzraɖoƒe sia si dziɖuɖua da asi ɖo la naa akɔntabubu blibowo tso akpa vovovowo ŋu siwo dometɔ aɖewoe nye asitsatsa kple dɔwɔƒewo. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.akɔntabubuwo.gov.rw/ 2. Asitsatsa ƒe Nɔnɔmetata - Dukɔwo Dome Asitsahabɔbɔ (ITC) ye wɔ Asitsatsa ƒe Nɔnɔmetata, eye wònaa akɔntabubu tsitotsito tso dukɔwo dome asitsatsa ŋu, siwo dometɔ aɖewoe nye nusiwo wodɔna ɖa kple esiwo wotsɔ tso duta vɛ na Rwanda. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.trademap.org/Dukɔ_DzranuwoDukɔ_TS.aspx?nvpm=1|||||||001|||6|1|1|2|1|2 3. Xexeame ƒe Gadzraɖoƒe ƒe Nyatakakadzraɖoƒe - Xexeame ƒe Gadzraɖoƒe naa mɔnukpɔkpɔ amewo be woakpɔ ganyawo kple ŋgɔyiyi ƒe dzesi vovovowo, siwo dometɔ aɖewoe nye asitsatsa ŋuti nyatakakawo na dukɔ siwo le xexeame godoo, siwo dome Rwanda hã le. Nyatakakadzraɖoƒe: https://databank.worldbank.org/aƒe.aspx 4. Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe COMTRADE Nyatakakadzraɖoƒe - COMTRADE nye nyatakakadzraɖoƒe gã aɖe si Dukɔ Ƒoƒuawo kpɔna si naa xexeame katã ƒe asitsatsa ŋuti nyatakakawo, siwo dometɔ aɖewoe nye nusiwo wodɔna ɖa kple esiwo wotsɔ tso duta vɛ na Rwanda. Nyatakakadzraɖoƒe: https://comtrade.un.org/data/ 5. Rwanda ƒe Gadzraɖoƒegã - Rwanda ƒe Gadzraɖoƒegã ƒe nyatakakadzraɖoƒe si le se nu naa ganyawo kple ganyawo ŋuti nyatakakawo tso dukɔa ŋu, si me akɔntabubu siwo ku ɖe asitsatsa ŋu hã le. Nyatakakadzraɖoƒe: https://bnr.rw/aƒe/ Ele be nyatakakadzraɖoƒe siawo nana nàkpɔ nu vevi aɖewo tso asitsatsa ƒe dɔwɔna siwo le edzi yim le Rwanda ŋu. Taflatse de dzesii be mɔ̃ siawo dometɔ aɖewo ate ŋu abia be nàŋlɔ ŋkɔ alo awɔ nudɔdɔ hafi nàte ŋu akpɔ nyatakaka aɖewo siwo me kɔ.

B2b ƒe nuƒolanɔƒewo

Rwanda nye dukɔ si le Ɣedzeƒe Afrika si kpɔ ganyawo ƒe ŋgɔyiyi ɖedzesi aɖe le ƒe ʋɛ siwo va yi me. Esia wɔe be dukɔa kpɔ B2B mɔnu vovovo siwo kpɔa dɔwɔƒe kple akpa vovovowo gbɔ la ƒe dodo. B2B mɔ̃ siwo le Rwanda tsɔ kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒewo ŋu dometɔ aɖewoe nye esi: 1. RDB Connect: Esia nye internet dzi mɔnu si Rwanda Development Board (RDB) na be woatsɔ aƒo asitsalawo kple gadelawo nu ƒu kple dziɖuɖu ƒe dɔwɔƒewo, hadɔwɔlawo, kple mɔnukpɔkpɔwo. Woate ŋu akpɔe to woƒe nyatakakadzraɖoƒe: rdb.rw/connect. 2. Afrika Mama: Africa Mama nye asitsatsa to kɔmpiuta dzi ƒe mɔnu si léa fɔ ɖe nusiwo wowɔ le Afrika dodo ɖe ŋgɔ kple kpekpeɖeŋu nana nutoa me dɔwɔƒewo ŋu. Enaa asitsaƒe si nuƒlelawo kple nudzralawo ate ŋu aɖo kadodo, adzra, ahawɔ nu aduadu. Woƒe nyatakakadzraɖoƒee nye africamama.com. 3. Kigali Mart: Kigali Mart nye nuɖuɖudzraƒe si woƒlea nu le Internet dzi si na asitsalawo te ŋu ƒlea nuɖuɖudzraƒewo, aƒemenuzazãwo, ɔfisnuwo, kple bubuwo to internet dzi. Àte ŋu akpɔ mɔnu sia le kigalimart.com. . Woate ŋu akpɔ woƒe nyatakakadzraɖoƒea le coremartwholesale.com. 5.Naksha Smart Marketplace : Naksha Smart Marketplace doa ka kple nudzralawo tso dɔwɔƒe vovovowo abe agbledede,amedzrowɔwɔ,avɔwo kple bubuawo.. kple amesiwo ate ŋu aƒlee le Rwanda me to eƒe zãla-xɔlɔ̃wɔwɔ interface.Naksha Marketplacecan be accessed via nakshamarketplace.co.rw Taflatse de dzesii be esiawo nye B2B mɔ̃ siwo li le Rwanda ƒe kpɔɖeŋu ʋɛ aɖewo ko; ate ŋu anɔ anyi be nuƒolanɔƒe bubuwo nanɔ anyi siwo ku ɖe dɔwɔƒe alo akpa aɖewo koŋ ŋu hã. Wokafui ɣesiaɣi be woawɔ numekuku bubuwo alo aku nu me le dɔwɔƒewo ƒe nyatakakadzraɖoƒe/asitsaƒe tɔxɛwo ŋu hena nyatakaka tsitotsito ku ɖe B2B mɔ̃wo ŋu le Rwanda.
//