TogTok

ሓፈሻዊ ትሕዝቶ ሃገር
ሃገራዊ ባጤራ
ሸርፊ ሸርፊ
ኣገደስቲ በዓላት
ኩነታት ንግዲ ወጻኢ
ናይ ዕዳጋ ልምዓት ዓቕሚ
ኣብ ዕዳጋ ውዑይ መሸጣ ፍርያት
ባህርያት ዓማዊልን ክልኩልን።
ስርዓት ምሕደራ ጉምሩክ
ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትዎ።
ፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ
ንሰደድ ዘድልዩ ምስክር ወረቐት
ዝምከር ሎጂስቲክስ
ንልምዓት ዓዳጊ ዝኸውን ቻነላት

ብወግዒ ሪፓብሊክ ሩዋንዳ ተባሂላ እትፍለጥ ሩዋንዳ፡ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ምድረበዳ ዘይብላ ሃገር እያ። ዶባታ ብሰሜን ምስ ኡጋንዳ፡ ብምብራቕ ታንዛንያ፡ ብደቡብ ምስ ብሩንዲ፡ ብምዕራብ ድማ ምስ ዲሞክራስያዊት ሪፓብሊክ ኮንጎ ትካፈል። ኣስታት 26,338 ትርብዒት ኪሎሜተር (10,169 ትርብዒት ማይልስ) ስፍሓት ዘለዋ ኮይና፡ ሓንቲ ካብተን ዝነኣሳ ሃገራት ኣፍሪቃ እያ። ርእሰ ከተማን ዝዓበየት ማእከል ከተማን ሩዋንዳ ኪጋሊ እያ። እታ ሃገር ኣስታት 12 ሚልዮን ህዝቢ ኣለዋ። እቶም ዝዝረቡ ወግዓውያን ቋንቋታት ኪንያርዋንዳ፡ ፈረንሳን እንግሊዝን እዮም። ሩዋንዳ ካብ ቤልጅየም ናጽነታ ብ1 ሓምለ 1962 ዓ.ም.ፈ. ሎሚ ሩዋንዳ ብማሕበራዊ ስኒትን ቅልጡፍ ቁጠባዊ ምዕባለን ትፍለጥ። ሕርሻ ርኡይ ክፋል ቁጠባ እታ ሃገር ዝፈጥር ኮይኑ፡ ሻሂን ቡንን ምስ ከም ቆርቆሮን ታንግስተንን ዝኣመሰሉ ማዕድናት ቀንዲ ሰደድ ኮይኖም ኣለዉ። ብተወሳኺ ቱሪዝም ኣብ ሃገራዊ ፓርክ እሳተ ጎመራታት ምጉዓዝ ጎሪላ ከረን ሓዊሱ ፍሉይ ተመኩሮ እንስሳ ዘገዳም ሩዋንዳ ኣገዳሲ ምንጪ እቶት ኮይኑዋ ኣሎ። ፖለቲካዊ ስርዓት ሩዋንዳ፡ ኣብ ነፍሲ ወከፍ 7 ዓመት ኣብ ዝካየድ ምርጫ ብዙሓት ፖለቲካዊ ውድባት ዝሳተፋሉ ፕረዚደንታዊ ሪፓብሊክ ተባሂሉ ክግለጽ ይከኣል። ፕረዚደንት ፖል ካጋመ፡ ኣብ ምምራሕ ሃገራዊ ግንባር ሩዋንዳ ዝነበሮ ተራ፡ ነቲ ዘመነ ምጽናት ዓሌት ድሕሪ ምዝዛሙ፡ ካብ 2000 ጀሚሮም የገልግሉ ኣለዉ። ብመንጽር ማሕበራዊ ልምዓት ከም ትምህርትን ተበጻሕነት ክንክን ጥዕናን ዝኣመሰሉ መርኣይታት ምስ ግዜ ኣዝዮም ተመሓይሾም እኳ እንተኾኑ ኣብ መንጎ ተቓላዕቲ ማሕበረሰባት ድኽነት ኣብ ምንካይ ክመጽእ ከሎ ግን ገለ ብድሆታት ይርከቡ። ዋላ’ኳ ሕሉፍ ሽግራት እንተሃለዋ፡ሩዋንዳ ሓንቲ ካብተን ዝጸረያ ሃገራት ኣፍሪቃ ካብ እትኸውን ኣትሒዛ፡ ኣብ መላእ ሃገር ፕላስቲክ ቦርሳታት ብምእጋድ፡ ንዘላቕነት ከባቢ ብዝምልከት ዞባዊት መራሒት ኮይና ተቐልቂላ ኣላ ብሓፈሻ ሩዋንዳ ናብ ምርግጋእ፣ባህላዊ ምዕቃብ፣ከምኡውን ዘላቒ ዕብየት ኣብ እትስጉመሉ ዘላ እዋን ዝድነቕ ጽንዓት ተርኢ እያ ንኻልኦት ሃገራት ካብ ግጭታት ወይ ጸገም ንዝሓውያ ሃገራት ተስፋ ዝህብ።ሃገራት ንነብሶም ዳግማይ ክቐርጹን ዝሓሸ መጻኢ ክፈጥሩን ከምዝኽእሉ ኣብነት የገልግል።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ሩዋንዳ፡ ሩዋንዳ ፍራንክ (RWF) ዝበሃል ናይ ገዛእ ርእሳ ባጤራ ኣለዋ። እዚ ባጤራ ኣብ 1964 ዝተኣታተወ ሩዋንዳ ካብ ቤልጅየም ናጽነታ ምስ ረኸበት እዩ። ሓደ ፍራንክ ሩዋንዳ ብተወሳኺ ኣብ 100 ንኣሽቱ ኣሃዱታት ተኸፋፊሉ ብሰንቲም ይፍለጥ። ፍራንክ ሩዋንዳ ብቐንዱ ብኖት ዝወጽእ ኮይኑ፡ 500፡ 1000፡ 2000ን 5000ን ሩዋንዳታት ዝሓቖፈ እዩ። ንኣናእሽቱ ትራንዛክሽን ከም 1 RWF ሳንቲም ዝኣመሰሉ ሳንቲማት እውን ኣለዉ። ይኹን እምበር ብሰንኪ ዝቕባበ ዋጋን ምስ ግዜ ዝመጽእ ለውጢ ዋጋ ገንዘብን እዞም ዲኖሚንያታት ክቕየሩ ይኽእሉ እዮም። ኣብ ውሽጢ እቲ ብማሕበረሰብ ምብራቕ ኣፍሪቃ (EAC) ዝፍለጥ ዞባ ምብራቕ ኣፍሪቃ ስሉጥ ትራንዛክሽን ንምርግጋጽን ኣህጉራዊ ንግዳዊ ዝምድናታት ንምምችቻውን፡ ሩዋንዳ ኣካል ናይቲ ካልኦት ኣባል ሃገራት ከም ኬንያን ኡጋንዳን ዘሳትፍ ገንዘባዊ ሕብረት’ውን እያ። እዚ ሕብረት እዚ ብሽልንግ ምብራቕ ኣፍሪቃ ዝፍለጥ ናይ ሓባር ባጤራ ብምምስራት ባጤራታት ንምስምማዕን ቁጠባዊ ውህደት ንምትብባዕን ዝዓለመ እዩ። ኣብ ውሽጢ ሩዋንዳ ኣብ ገንዘባዊ ንግዲ ዝዋፈሩ ተጓዓዝቲ ወይ ውልቀሰባት ባጤራኦም ናብ ፍራንክ ሩዋንዳ ኣብ ዝቕይሩሉ እዋን ምስ ህሉው ሸርፊ ምልላይ ኣገዳሲ እዩ። ናይ ውሽጢ ዓዲ ባንክታትን ፍቓድ ዘለዎም ናይ ወፃኢ ሸርፊ ቢሮታትን ነዚ መስርሕ ሓገዝ ክገብሩ ይኽእሉ እዮም። ብሓፈሻ ኣብዛ ማእከላይ ኣፍሪቃዊት ሃገር ክትበጽሓ ወይ ንግዲ ኣብ እትገብረሉ እዋን ኩነታት ባጤራ ሩዋንዳ ምርዳእ ኣገዳሲ ተራ ኣለዎ።

ሕጋዊ ባጤራ ሩዋንዳ ፍራንክ ሩዋንዳ (RWF) እዩ። ብዛዕባ ሸርፊ ዓበይቲ ባጤራታት ናብ ፍራንክ ሩዋንዳ እንተኾይኑ፡ ገለ ግምታዊ ኣሃዛት (ክሳብ ሰነ 2021) እነሆ፤ 1 ዶላር ኣሜሪካ (USD) ≈ 1059 ሩዋንዳ ፍራንክ 1 ዩሮ (EUR) ≈ 1284 ሩዋንዳ ፍራንክ 1 ፓውንድ እንግሊዝ (GBP) ≈ 1499 ፍራንክ ሩዋንዳ 1 ዶላር ካናዳ (CAD) ≈ 854 ፍራንክ ሩዋንዳ 1 ዶላር ኣውስትራልያ (AUD) ≈ 815 ፍራንክ ሩዋንዳ ዋጋ ሸርፊ ምስ ግዜ ክለዋወጥ ከም ዝኽእል ኣስተውዕሉ፣ ስለዚ ቅድሚ ዝኾነ ናይ ባጤራ ምልውዋጥ ምግባርካ እዋናዊ ሓበሬታ ንምርካብ ምስ እሙን ምንጪ ወይ ባንክ ምፍታሽ ኩሉ ግዜ ጽቡቕ እዩ።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሩዋንዳ፡ ኣብ ምሉእ ዓመት ሓያሎ ኣገደስቲ በዓላት ተብዕል። እዚ በዓላት እዚ ባህላዊ ውርሻታቶምን ታሪኻዊ ፍጻሜታቶምን ሃገራዊ ዓወታቶምን ዘጉልሕ እዩ። ገለ ካብቶም ኣገደስቲ በዓላት ሩዋንዳ እነሆ፤ 1. ሃገራዊ መዓልቲ ጀጋኑ፡- ብ1 ለካቲት ዝኽበር እዛ መዓልቲ፡ ነቶም ምእንቲ ናጽነትን ምዕባለን ሩዋንዳ ህይወቶም ዝሰውኡ ጀጋኑ ውልቀሰባት ዘኽብር እዩ። 2. መዓልቲ ዝኽሪ ምጽናት ዓሌት፡- በብዓመቱ ብዕለት 7 ሚያዝያ ዝኽበር እዚ ክቡር መዓልቲ፡ ነቶም ግዳያት ናይቲ ኣብ 1994 ኣብ ሩዋንዳ ዝተፈጸመ ጃምላዊ ቅትለት ኣስታት ሓደ ሚልዮን ህይወት ዝቐዘፈ ክብሪ ዝህብ እዩ። 3. መዓልቲ ሓርነት፡- ኣብ 4 ሓምለ ዝኽበር እዚ በዓል፡ ምዝዛም ጃምላዊ ቅትለት ዝዝክር ኮይኑ፡ ሩዋንዳ ካብ ጨቆንቲ ስርዓታት ሓራ ምውጽኣ ዝሕብር እዩ። 4. መዓልቲ ናጽነት፡- ኣብ ነፍሲ ወከፍ ዓመት 1 ሓምለ፡ ሩዋንዳውያን ካብቲ ኣብ 1962 ዝረኸብዎ መግዛእቲ ቤልጅየም ናጽነቶም የብዕሉ። 5. በዓል ኡሙጋኑራ፡- ከከም ግዜ ቀውዒ ኣብ ወርሒ ነሓሰ ወይ መስከረም ዝካየድ ኡሙጋኑራ፡ ባህላዊ ሳዕስዒት፡ ሙዚቃ፡ መግብን ስርዓታትን ዘርኢ ሕርሻን ጸጋ ቀውዒን ዘብዕል ጥንታዊ ልምዲ እዩ። 6. በዓል ልደትን ፋሲካን፡- ኣስታት ፍርቂ ህዝባ ካቶሊክ ወይ ፕሮቴስታንት ክርስትያናት ዘለዋ ብብዝሒ ክርስትያናዊት ሃገር ብምዃና፡ ሩዋንዳውያን ከም ብዙሓት ካልኦት ሃገራት ዓለም በዓል ልደት (25 ታሕሳስ)ን ፋሲካን (ዕለታት ብመሰረት ክርስትያናዊ ኣቆጻጽራ ይፈላለዩ) ብሓጎስ ይዝክሩ። እዞም በዓላት እዚኣቶም ኣገደስቲ ታሪኻዊ ምልክታት ጥራይ ዘይኮኑስ፡ ከም ህዝቢ ጽንዓትን ምዕባለን እናኽበረ፡ ኣብ ዝሓለፈ ስንባደታት ንምስትንታን ዝሕግዙ ህሞታት ኮይኖም የገልግሉ።

ሩዋንዳ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ምድረበዳ ዘይብላ ሃገር እያ። ሩዋንዳ ጂኦግራፍያዊ ጉድለታት እኳ እንተሃለዋ፡ ኩነታት ንግዳ ንምምሕያሽን መሰረት ሰደድ ንምስፋሕን ክትጽዕር ጸኒሓ እያ። ቁጠባ እታ ሃገር ብቐንዱ ሕርሻዊ ኮይኑ፡ ዝበዝሐ ህዝቢ ኣብ ሕርሻ ዝነጥፍ እዩ። ሩዋንዳ ብዓለም ደረጃ ልዑል ፅሬት ዘለዎም ፍርያት ዝቑፀሩ ቡን፣ ሻሂን ፓይረትራምን ናብ ሰደድ ብምልኣኽ ትፍለጥ። እዚ ሕርሻዊ ሰደድ ኣብ ኣታዊታት ሸርፊ ወጻኢ እታ ሃገር ልዑል ኣበርክቶ ኣለዎ። ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ሩዋንዳ ከም ሆርቲካልቸርን ዝተመስርሑ መግብታትን ዝኣመሰሉ ዘይባህላዊ ጽላታት ብምስፋሕ ፖርትፎሊዮ ሰደድ ንምብዛሕ ጻዕርታት ኣካይዳ እያ። መንግስቲ ኣብዞም ዓውድታት ኢንቨስትመንት ንምስሓብን ኣብ ዓለማዊ ዕዳጋ ተወዳዳርነቶም ንምዕባይን ፖሊሲታት ኣተግቢሩ እዩ። ከም ውጽኢቱ ድማ ሰደድ ፍረታት፡ ኣሕምልቲ፡ ዕምባባታትን ፍርያት መግቢን ብቐጻሊ እናዓበየ መጺኡ። ብመንጽር ኣእትዎት ሩዋንዳ ብቐንዱ ኣብ ጎረባብቲ ሃገራት ከም ማሽነሪ፣ ፍርያት ነዳዲ፣ ተሽከርከርቲ፣ ፍርያት ሓጺንን ሓጺንን ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ትምርኮስ። ይኹን እምበር ሩዋንዳ ብኸም "Made in Rwanda" ዝኣመሰሉ ተበግሶታት ንውሽጣዊ ኢንዱስትሪታት ብምድጋፍ ኣብ ኣእትዎት ዘለዋ ጽግዕተኛነት ንምንካይ ክትጽዕር ጸኒሓ እያ። እዚ ድማ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝፈርዩ ኣቑሑት ንምልላይን ካብ ወፃኢ ዝኣትዉ ኣቑሑት ፅግዕተኛነት ንምንካይን ዝዓለመ እዩ። ሩዋንዳ ኣህጉራዊ ንግዳዊ ተስፋኣ ንምዕባይ ኣብ ዞባዊ ንግዳዊ ስምምዓት እውን ብንጥፈት ትሳተፍ ኣላ። ኣባል ማሕበረሰብ ምብራቕ ኣፍሪቃ (EAC) ኮይኑ፡ ኣብ መንጎ ኣባላት ሃገራት ውሽጣዊ ዞባዊ ንግዲ ዘተባብዕ ዞባዊ ቁጠባዊ ውድብ እዩ። ብተወሳኺ ሩዋንዳ ኣብ ውሽጢ ኣፍሪቃ ንኣቑሑት ሓደ ዕዳጋ ንምፍጣር ዝዓለመ ስምምዕ ከባቢ ኣህጉራዊ ናጻ ንግዲ ኣፍሪቃ (AfCFTA) ፈሪማ። እዚ ኣወንታዊ ጻዕርታት እኳ እንተሃለወ፡ሩዋንዳ ገና ጽላት ንግዳ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ምምዕባል ብድሆታት የጋጥማ ኣሎ።እቲ ውሱን ትሕተ-ቅርጽን ምድራዊ ኩነታትን ስግረ-ዶባት ብዘይ ገለ ጸገም ምንቅስቓስ ኣቑሑት ይዕንቅፍ፡ውጽኢቱ ድማ ዝለዓለ ወጻኢታት መጓዓዝያ እዩ።እንተኾነ ግን፡እቲ ትኹረት ኣብ ምምሕያሽ ምትእስሳር መጓዓዝያ ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ብመንገዲ ወፍሪ ኣብ... ጽርግያታት፣መገዲ ባቡር፣ወደባትን ነዚ ብድሆ እዚ ክፈትሕዎ ይኽእሉ እዮም፣ሓድሽ ዕድላት ንግዳዊ ምስፍሕፋሕ ይፈጥር። ብሓፈሻ ሩዋንዳ ሰደድ ብምብዛሕ፣ ውሽጣዊ ኢንዱስትሪታት ብምድጋፍ፣ ኣብ ዞባዊ ንግዳዊ ስምምዓት ብምስታፍ ኩነታት ንግዳ ንምምሕያሽ ትሰርሕ ኣላ። ብድሆታት ትሕተ ቅርጺ ብምፍታሕን ኣህጉራዊ ሽርክነታት ብምስጓምን፡ እታ ሃገር ዓለማዊ ንግዳዊ ተወዳዳርነታ ንምዕባይን ቁጠባዊ ዕብየት ንምንቅስቓስን ዕላማ ኣለዋ።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሩዋንዳ፡ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢኣ ንምምዕባል ልዑል ዓቕሚ ኣለዋ። ሩዋንዳ ዋላ እኳ ንእሽቶ ስፍሓታን ታሪኽ ብሄራዊ ግጭትን እንተሃለዋ፡ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ንነብሳ ናብ ርጉእን ገስጋሲትን ሃገር ንምቕያር ዘደንቕ ስጉምትታት ኣመዝጊባ እያ። ሓደ ካብቲ ንዓቕሚ ሩዋንዳ ኣበርክቶ ዝገብር ቁልፊ ረቛሒ፡ ስትራተጂካዊ ጂኦግራፍያዊ ኣቀማምጣኣ እዩ። ኣብ መንጎ ምብራቕ ኣፍሪቃን ማእከላይ ኣፍሪቃን ከም ኣፍደገ ኮይኑ ዘገልግል ኮይኑ፡ ናብ ሰፊሕ ዞባዊ ዕዳጋ ምብጻሕ ዝፈጥር እዩ። ብተወሳኺ እታ ሃገር ምስ ኡጋንዳ፣ ታንዛንያ፣ ብሩንዲ፣ ከምኡ እውን ዲሞክራስያዊት ሪፓብሊክ ኮንጎ ሓዊሱ ምስ ሓያሎ ሃገራት ዶባት ብምክፋል ንንግዳዊ ተስፋኣ ዝያዳ የዕብዮ። ሩዋንዳ ፖለቲካዊ ምርግጋእን ንቁጠባዊ ጽገናታት ዘለዋ ተወፋይነትን ንናይ ወጻኢ ወፍሪ ምቹእ ሃዋህው ኣማዕቢሉ’ዩ። መንግስቲ ቢሮክራሲያዊ ዕንቅፋታት ብምንካይን ግልፅነት ብምምሕያሽን ምቕሉል ንግዲ ዝድግፉ ፅቡቕ ፖሊሲታት ተግባራዊ ገይሩ እዩ። እዚ ድማ ኣብ ከም ሕርሻ፣ ማኑፋክቸሪንግ፣ ቱሪዝም፣ ኣገልግሎት ኢንዱስትሪታት ከም ኢንፎርሜሽን ቴክኖሎጂ (IT)፣ ሎጂስቲክስ ወዘተ ዝኣመሰሉ ዓውድታት ዕድላት ዝደልዩ ናይ ውሽጢ ሃገርን ወፃእን ኣውፈርቲ ስሒቡ እዩ። እታ ሃገር ኣብ ኣህጉራዊ ዕዳጋታት ብተመሳሳሊ መንገዲ ተበፃሕነት ብምርካብ እውን ተጠቃሚት እያ። ከም ኣባል ማሕበረሰብ ምብራቕ ኣፍሪቃ (EAC)ን ሓባራዊ ዕዳጋ ምብራቓውን ደቡባውን ኣፍሪቃን (COMESA) ሓዊሱ ዝተፈላለዩ ንግዳዊ ስምምዓት ብምዃኖም፡ ሰደድቲ ሩዋንዳ ኣብ ውሽጢ እዞም ብሎክታት ንዝርከቡ ብዙሓት ዕዳጋታት ዝተቐነሰ ታሪፍ ወይ ካብ ቀረጽ ነጻ ምብጻሕ የስተማቕሩ። ተወሳኺ ብልጫ ድማ ሩዋንዳ ንልምዓት ትሕተ ቅርጺ ዘለዋ ተወፋይነት እዩ። መርበባት መጓዓዝያ ንምምሕያሽ ከም ምትእስሳር ጽርግያታት ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ከምኡ’ውን ብመንገዲ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ኪጋሊ ምትእስሳር ኣየር ንምዕባይ ወፍሪ ተገይሩ። ካብዚ ብተወሳኺ፡ብስሉጥ ምንቅስቓስ ኣቑሑት ስግረ ዶባት ዘረጋግጽ ስሉጥ ኣገባባት ጉምሩክ ተደሚሩ፡ ምዕቡል መሳለጥያታት ሎጂስቲክስ ንምምዕባል ጻዕርታት ተገይሩ እዩ። ሩዋንዳ ቁጠባዊ ምብዛሕ ንምፍጣር እትገብሮ ዘላ ጻዕሪ፡ ንዝያዳ ዕድላት ሰደድ እውን ተስፋ ኣለዎ። መንግስቲ ብመስርሒ ኢንዱስትሪታት ኣቢሉ ምውሳኽ እሴት ንምድንፋዕ ዝዓለመ ናይ ሕርሻ ዘመናዊ ምግባር ተበግሶታት ብንጥፈት ይድግፍ ኣሎ።ከም ሳዕቤኑ ድማ ከም ቡን፣ፍርያት ኣታኽልቲ፣ማዕድናት ዝኣመሰሉ ፍርያት ሩዋንዳ ብሰንኪ ደረጃ ፅሬትኦም ኣብ መላእ ዓለም ተፈላጥነት ይረኽቡ ኣለው። ውሱን ውሽጣዊ ዕዳጋን ዘይእኹል ዓቕሚ ኢንዱስትሪን ሓዊሱ ኣብ ቅድሜና ብድሆታት ክህልዉ እንከለዉ፡ መንግስቲ ሩዋንዳ ነዞም ጉዳያት ንምፍታሕ ስጉምትታት የተግብር ኣሎ። እዚኦም ድማ ምስሓብ ቀጥታዊ ኢንቨስትመንት ወፃኢ (FDI)፣ ምዕባይ መደባት ሞያዊ ስልጠና፣ ምድንፋዕ ኢንተርፕሪነርሺፕን ምህዞን፣ ምሕያል ዞባዊ ቁጠባዊ ውህደትን ይርከብዎም። ኣብ መደምደምታ፡ልምዓት ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ሩዋንዳ ብሰንኪ ስትራተጂካዊ ኣቀማምጣኣ፡ ፖለቲካዊ ምርግጋእ፡ ምቹእ ንግዳዊ ስምምዓት፡እዋናዊ ጻዕርታት ልምዓት ትሕተ-ቅርጺ፡ን ቁጠባዊ ምብዛሕ ድፍኢትን ርኡይ ዓቕሚ የርኢ። ሃገርና ኣብዞም መዳያት ምዕባለኣ ኣብ እትቕጽለሉ ዘላ እዋን፡ንኣውፈርትን ነጋዶን ብማዕረ ሰሓቢት መዳረጊት ኮይና ክትቀልቀል ተኽእሎ ኣሎ።

ንዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ሩዋንዳ ዝኸውን ውዑይ መሸጣ ፍርያት ንምምራጽ፡ ሓያሎ ረቛሒታት ኣብ ግምት ክኣትዉ ኣለዎም። ቀዳማይ፡ ኣብ ሩዋንዳ ዘሎ ህሉው ኣንፈታትን ጠለባትን ዕዳጋ ምግምጋም ኣገዳሲ እዩ። መፅናዕቲ ዕዳጋ ምክያድን ምርጫ ተጠቀምቲ ምትንታንን ልዑል ጠለብ ዘለዎም ዓይነታት ፍርያት ክቡር ርድኢት ክህብ ይኽእል። እዚ ድማ ውዑይ መሸጣ ክህልዎም ዝኽእል ነገራት ንምልላይ ክሕግዝ ይኽእል። ካልኣይ፡ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዘሎ ናይ ምፍራይ ዓቕምን ጸጋታትን ኣብ ግምት ምእታው ወሳኒ እዩ። ኣብ ውሽጢ ዓዲ ክፈርዩ ወይ ምንጪ ክረኽቡ ዝኽእሉ ፍርያት ምልላይ ወፃኢታት ክቕንስን ንናይ ውሽጢ ዓዲ ኢንዱስትሪታት ከስፋሕፍሑን ይኽእሉ። ብተወሳኺ፡ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝተሰርሑ ፍርያት ምልላይ፡ ንናይ ውሽጢ ሃገር ንግዳዊ ንጥፈታት ምድጋፍ ዝመርጹ ተጠቀምቲ ክስሕብ ይኽእል። ሳልሳይ፡ ንሰደድ ዝምችእ ፍርያት ኣብ ምምራጽ፡ ጂኦግራፍያዊ ኣቀማምጣን ኩነታት ክሊማን ሩዋንዳ ኣብ ግምት ምእታው ኣገዳሲ እዩ። ምስ ክሊማ ዝሰማምዑ ወይ ንተጠቀምቲ ሩዋንዳ ፍሉይ ረብሓ ዘለዎም ፍርያት ከም ሕርሻዊ ኣቑሑት ወይ ጸዓት ዝውሕዱ ቴክኖሎጂታት ኣብ ዕዳጋ ተወዳዳሪ ብልጫ ክህልዎም ይኽእል እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ሩዋንዳ ምስ ካልኦት ሃገራት ዘለዋ ኣህጉራዊ ንግዳዊ ስምምዓትን ሽርክነትን ኣብ ግምት ምእታው ኣገዳሲ እዩ። ኣየኖት ፍርያት ብመሰረት ከምዚኦም ዝበሉ ስምምዓት ምቹእ ታሪፍ ወይ ንግዳዊ ረብሓ ከምዘስተማቕሩ ምርዳእ ንመስርሕ ምምራጽ ክመርሕ ይኽእል። ኣብ መወዳእታ ንሰደድ ዝኸውን ኣቑሑት ኣብ ዝመርፀሉ እዋን እውን ፍልልይ ፍርያት ኣብ ግምት ክኣቱ ይግባእ። ንሓደ ፍርያት ካብ ተወዳደርቲ ፍሉይ ዝገብሩ ፍሉያት ባህርያት ወይ ባህርያት ምልላይ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገርን ዓለምን ኣብ መንጎ ተጠቀምቲ ስሕበት ንምዕባይ ክሕግዝ ይኽእል። ብሓፈሻ ንዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ሩዋንዳ ዝኸውን ውዑይ መሸጣ ኣቑሑት ኣብ ምምራጽ፡ መጽናዕቲ ዕዳጋ ኣብ ምክያድ፡ ዓቕሚ ምፍራይ ኣብ ምግምጋም፡ ጂኦግራፍን ኩነታት ክሊማን ኣብ ግምት ዘእተወ፡ ንግዳዊ ስምምዓት ምፍታሽ፡ ከምኡ’ውን ኣብ ምፍልላይ ፍርያት ምትኳር ኩሎም ኣብ ግምት ክኣትዉ ዘለዎም ወሳኒ ረቛሒታት እዮም።

"መሬት ሽሕ ጎቦታት" ተባሂላ እትፍለጥ ሩዋንዳ፡ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ንእሽቶ መሬት ዘይብላ ሃገር እያ። ብዘደንቕ መልክዓ ምድርን ህያው ባህልን ዘሕዝን ታሪኻን ትፍለጥ። ኣብ ሩዋንዳ ብዛዕባ ባህርያት ዓማዊልን ክልኩላትን ክመጽእ ከሎ፡ ኣብ ግምት ክኣትዉ ዘለዎም ኣገደስቲ ነጥብታት እነሆ፤ ባህርያት ዓማዊል፤ 1. ተጻዋርነት (resilient)፦ ዓማዊል ሩዋንዳውያን ብድሆታት ሰጊሮም ካብ ጸገም ናይ ምምላስ ዓቕሞም ጽንዓት ኣርእዮም እዮም። 2. ጭውነትን ኣኽብሮትን፦ ሩዋንዳውያን ምስ ዓማዊል ክዋስኡ ከለዉ ንጭውነትን ምክብባርን ኣኽቢሮም ይርእይዎ። 3. ስድራቤት ዝቐንዐ፦ ስድራቤት ኣብ ሕብረተሰብ ሩዋንዳ ኣገዳሲ ተራ ስለዘለዋ፡ ውሳነታት ዓማዊል መብዛሕትኡ ግዜ ብኣባላት ስድራቤት ክጽሎ ይኽእል። 4. ዋጋ ዝፈልጥ፦ ብዙሓት ዓማዊል ሩዋንዳ ውሳነታት ዕድጊ ኣብ ዝገብሩሉ እዋን ንተመጣጣኒ ዋጋን ዋጋ ንገንዘብን ቀዳምነት ይህቡ። ዓማዊል ዝኽልከሉ ነገራት፤ 1. ምጽናት ዓሌት፡- ኣብ 1994 ኣብ ልዕሊ ቱትሲ ዝተፈጸመ ምጽናት ዓሌት ኣብ ሩዋንዳ ኣዝዩ ተሃዋሲ ኣርእስቲ ኮይኑ ስለዘሎ፡ ነዚ ጸሊም ምዕራፍ ታሪኾም ከልዕል ዝኽእል ዝኾነ ይኹን ዘተ ወይ መወከሲታት ምውጋድ ወሳኒ እዩ። 2. ውልቃዊ ቦታ፡- ሩዋንዳውያን ምስ ዘይፈልጥዎም ወይ ዝፈልጥዎም ሰባት ኣብ ዝገብርዎ ርክብ ውልቃዊ ቦታ ከድንቑ ይፍትኑ፤ ብዘይ ፍቓድ ናይ ሓደ ሰብ ውልቃዊ ቦታ ምውራር ከም ዘይምኽባር ክረአ ይኽእል። 3. ብኣጻብዕቲ ምምልካት፦ ናብ ሰብ ወይ ኣቕሓ ኣብ እተመልክትሉ እዋን ኣጻብዕቲ ምጥቃም ከም ዘይጭውነት ይውሰድ፤ ኣብ ክንድኡስ፡ ገለ ነገር ከተመልክት ከለኻ፡ ክፉት ናይ ኢድ ምልክት ተጠቐም ወይ ናብቲ ርእሰ ነገር ኣቕኒዕካ ምቕናዕ። 4.Public Display of Affection (PDA): PDA ኣብ መላእ ባህልታት ዝፈላለ እኳ እንተኾነ፡ ኣብ መንጎ መጻምድቲ ከም ምስዓም ወይ ምትሕቑቓፍ ዝኣመሰሉ ህዝባዊ ምርኢት ፍቕሪ ግን ብሓፈሻ ብጽቡቕ ኣይረኣዩን። ኣብ መደምደምታ፤ ዓማዊል ሩዋንዳ ብተለምዶ ንጭውነት፣ ንኣኽብሮት፣ ስድራቤታዊ ክብርታት ቀዳምነት ዝህቡ ተጻዋርነት ዘለዎም ውልቀሰባት ኮይኖም ዋጋ ንገንዘብ ዝህቡ ብተመጣጣኒ ዋጋ ዝሽየጡ ፍርያት/ኣገልግሎታት ይደልዩ። ይኹን እምበር፡ ብዛዕባ ከም ምጽናት ዓሌት ዝኣመሰሉ ተሃዋሲ ኣርእስታት ኣእምሮኻ ምሓዝን ውልቃዊ ቦታ ብምኽባርን ህዝባዊ ምርኢት ፍቕሪ (PDA) ብምውጋድን ግቡእ ባህላዊ ስነ-ምግባር ምዕቃብን ወሳኒ ኣገዳሲ እዩ።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ኣብ ምድረበዳ ዘይትርከብ ሃገር ሩዋንዳ፡ ጽቡቕ ምቁጽጻር ዘለዎ ስርዓተ ጉምሩክን ኢሚግሬሽንን ኣብ ስራሕ ኣለዋ። ናብ ሩዋንዳ ክትበጽሑ እንተሓሲብኩም፡ ገለ ኣገደስቲ ረቛሒታት ብዛዕባ ስርዓተ ምሕደራ ጉምሩኮምን ኣገደስቲ ረቛሒታትን እነሆ፤ ስርዓት ምሕደራ ጉምሩክ፤ ምሕደራ ጉምሩክ ሩዋንዳ ብበዓል መዚ እቶት ሩዋንዳ (RRA) ይቆጻጸር። ተራኦም ሕጋዊ ንግዲ ምምችቻው፡ ምእካብ ቀረጽ እቶት፡ ከምኡ’ውን ምስ ኣህጉራዊ ደረጃታት ምትእስሳር ምርግጋጽ የጠቓልል። ሩዋንዳ ኣብ ዶባት ብቕዓት ንምዕባይ ዘመናዊ ስርዓታት ቴክኖሎጂ ተግባራዊ ገይራ ኣላ። መእተዊ ዘድልዩ ነገራት፤ 1. ፓስፖርት፦ ፓስፖርትካ ካብቲ ኣብ ሩዋንዳ ክትጸንሕ ዝሓሰብካዮ ንላዕሊ እንተወሓደ ንሽዱሽተ ኣዋርሕ ዝጸንሕ ምዃኑ ኣረጋግጽ። 2. ቪዛ፦ ቅድሚ ናብ ሩዋንዳ ምኻድካ ብዜግነትካ መሰረት ቪዛ ዘድልየካ እንተኾይኑ ምውሳን። ቅኑዕ ሓበሬታ ንምርካብ ኣብ ሃገርኩም ኣብ ዝርከብ ኤምባሲ ወይ ቆንስል ሩዋንዳ ተወከሱ። 3. ክታበት ብጫ ሰዓል፦ መብዛሕትኦም ናብ ሩዋንዳ ዝኣትዉ ተጓዓዝቲ ብጫ ሰዓል ከምዝተኸተቡ መርትዖ ከቕርቡ ይግደዱ፤ ቅድሚ ምምጻእካ ከም ዝተኸተብካ ኣረጋግጽ። ዝተኸልከሉ ነገራት፤ ዝተወሰኑ ኣቑሑት ናብ ሃገር ከይኣትዉን ክወጹን ዝተኸልከሉ ምዃኖም ኣስተውዕል፤ እዚኦም ድማ ሓሽሽ ወይ ዕጸፋርስ፡ ናይ ሓሶት ባጤራ፡ ናይ ሓሶት ኣቑሑት፡ ፍቓድ ዘይብሉ ኣጽዋር፡ ጽዩፍ ነገራትን ሓደገኛ ኬሚካላትን ይርከብዎም። ዝተገደቡ ነገራት፤ ገለ ኣቑሑት ናብታ ሃገር ክኣትዉ ወይ ክወጹ ከለዉ ገደብ ክህልዎም ይኽእል እዩ። እዚኦም ድማ ኣጽዋር (ግቡእ ፍቓድ ዝሓትት)፡ ዝተወሰኑ ዓይነታት መግቢ (ከም ፍርያት ስጋ)፡ ህያዋን እንስሳታት (ናይ ጥዕና ምስክር ወረቐት ዘድልዮም)፡ ከምኡ’ውን ባህላዊ ቅርስታት ከጠቓልሉ ይኽእሉ። ካብ ቀረጽ ነጻ ዝኾነ ኣበል፤ ተጓዓዝቲ ናብ ሩዋንዳ ኣብ ዝኣትዉሉ እዋን ከም ሽጋራን ኣልኮላዊ መስተ ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ብዝምልከት ካብ ቀረጽ ነጻ ዝኾነ ኣበል ክርድኡ ይግባእ። እዞም ኣበል እዚኦም ብመሰረት ኩነታት መንበሪን ንውሓት ግዜ ጻንሖትን ይፈላለዩ - ንቕኑዕ ሓበሬታ ንRRA ተወከሱ። መስርሕ ኣዋጅ፤ ናብ ሩዋንዳ ምስ ኣተኹም ኩሎም ክቡራት ኣቑሑት ካብ ደረት ነጻ ቀረጽ ንላዕሊ ዝኾኑ ብጭቡጥ ከም እትእውጅዎም ብሓለፍቲ ጉምሩክ ኣብ ነጥብታት ቁጽጽር ዶብ ዝቐርቡ ግቡእ ቅጥዕታት ተጠቒምኩም ኣረጋግጹ። ሕግታትን ስርዓታትን ምኽባር፤ ኣብ ሩዋንዳ ኣብ እትጸንሓሉ እዋን ሕግታት ከባቢ ኣኽብር፤ ሕግታት ትራፊክ ምኽባር፣ ባህላዊ ልምድታት ዘኽብር፣ ምስ ዕቃበ ከባቢ ዝተኣሳሰሩ ደንብታት ምኽባር። ኣብ መደምደምታ፡ ስርዓተ ምሕደራ ጉምሩክ ሩዋንዳ ጽቡቕ ምቁጽጻርን ስሉጥን እዩ። በጻሕቲ ንመእተዊ ረቛሒታት ብምኽታል፡ ገደብ ኣቑሑት ብምኽባርን ሕግታት እቲ ከባቢ ብምኽባርን፡ ነዛ ምጭውቲ ሃገር እናበጽሑ ስሉጥን ባህ ዘብልን ተመክሮ ከስተማቕሩ ይኽእሉ።

ኣብ ማእከላይ ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ሩዋንዳ፡ ውሽጣዊ ኢንዱስትሪ ንምድንፋዕን ቁጠባኣ ንምሕላውን ዝተፈላለዩ ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትያ ተግባራዊት ኮይና ኣላ። እታ ሃገር ኣብ ዝተፈላለዩ ኣቑሑት ብመሰረት ምደባኦምን መበቆሎምን ቀረጽ ካብ ወጻኢ እትኣቱ። ሩዋንዳ ምስ ኣህጉራዊ ደረጃታት ዝሰማማዕ ዝተዋደደ ስርዓት ምምዛን ዋጋ ጉምሩክ ኣለዋ። ሕጊ ምምዛን ዋጋ ጉምሩክ ንዕላማታት ግብሪ ካብ ወጻኢ ዝኣትዉ ኣቑሑት ዋጋ ኣብ ምውሳን ግሉጽነትን ፍትሓውነትን የረጋግጽ። ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ቀረጽ ኣብ ዋጋ፣ መድሕንን ጽዕነትን (CIF) ዋጋ ናይቶም ፍርያት መሰረት ብምግባር እዩ ዝሕሰብ። መብዛሕትኦም ናብ ሩዋንዳ ዝኣትዉ ኣቑሑት፡ ኣድ ቫሎረም ቀረጽ ዝኽፈል ኮይኑ፡ እዚ ድማ ካብ ዋጋ ሲኣይኤፍ ብሚእታዊት ይግምገም። እቲ ደረጃ ከከም ምድብ ናይቲ ፍርያት ይፈላለ እዩ። ንኣብነት ከም ሩዝ ወይ ቆሎ ዝኣመሰሉ ቀንዲ መግብታት ዝኣመሰሉ ኣገደስቲ ነገራት ምስ ምቾት ዘለዎም ኣቑሑት ወይ ኣገደስቲ ዘይኮኑ ነገራት ክነጻጸሩ ከለዉ ትሑት ቀረጽ ኣለዎም። ብተወሳኺ ሩዋንዳ ኣብ ልዕሊ ዝተወሰኑ ፍርያት ኣብ ክንዲ ብዋጋ ሲኣይኤፍ ብብዝሒ ወይ ክብደት መሰረት ፍሉይ ቀረጽ ትገብር። እዚ ኣገባብ እዚ ንፍርያት ነዳዲ ከም በንዚን ወይ ናፍታ ልሙድ እዩ። ምህርቲ ውሽጢ ዓዲ ንምትብባዕን ጽግዕተኛነት ኣብ ኣእትዎት ንምንካይን፡ ሩዋንዳ ንፍሉያት ኢንዱስትሪታት ምሩጽ ምትብባዕ ግብሪ እውን ኣተግቢራ ኣላ። ንኣብነት ኣብ ምፍራይ መድሓኒት ወይ መሳርሒታት ተሓዳሲ ጸዓት ዝነጥፋ ኢንዱስትሪታት ካብ ምጉዳል ግብሪ ኣእትዎት ወይ ነጻ ምግባር ተጠቀምቲ ክኾኑ ይኽእሉ። ሩዋንዳ ኣካል ናይቶም ኣብ ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትዎት ዝጸሉ ዝተፈላለዩ ንግዳዊ ስምምዓት ምዃና ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። ማሕበረሰብ ምብራቕ ኣፍሪቃ (EAC) ኣብ መንጎ ኣባላት ሃገራት - ብሩንዲ፣ ኬንያ፣ ታንዛንያ፣ ኡጋንዳ፣ ደቡብ ሱዳን & ሩዋንዳ ናጻ ንግዲ ዘተባብዕ ዞባዊ ኣብ መንጎ መንግስታት ዝካየድ ትካል እዩ። ሩዋንዳ ከም ኣባል ሃገር EAC መጠን፡ ኣብ ውሽጢ እዚ ዞባ ምስ ካልኦት ኣባላት ክትነግድ ከላ ተመራጺ ታሪፍ ትረክብ። ኣብ መወዳእታ፡ሩዋንዳ ንፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ-ኣእትዎት ብቐጻሊ ትግምግሞ ምስ ዝምዕብሉ ዘለዉ ቁጠባዊ ቀዳምነታት ንምስምማዕ።ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት፡መንግስቲ ብዝተኻእለ መጠን ቀረጽ ንምንካይ፡ናይ ወጻኢ ወፍሪ ንምስሓብ፡ተወዳዳርነት ንምዕባይ፡ንቁጠባዊ ዕብየት ንምዕባይ ተወፋይነት ኣርእዩ እዩ። ኣብ መደምደምታ፡ፖሊሲ ግብሪ ኣእትዎት ሩዋንዳ ኣህጉራዊ ኣሰራርሓታት ምምዛን ዋጋ ጉምሩክ ዝኽተል እዩ።ኣብ ክብርታት ሲኣይኤፍ ዝተቖጽረ ኣድ ቫሎረም ቀረጽን ኣብ ብዝሒ/ክብደት ዝተመርኮሰ ፍሉይ ቀረጽን ዘጠቓልል እዩ።ሩዋንዳ ንውሽጣዊ ኢንዱስትሪታት ንምዕባይ እውን ምትብባዕ ግብሪ ትህብ።እታ ሃገር ኣካል EAC እያ፣ ኣብ ውሽጢ ክልልና ምሩፅ ታሪፍ ምሃብ። መንግስቲ ሩዋንዳ ዕብየት ንምዕባይን ወፍሪ ወጻኢ ንምስሓብን ፖሊሲታት በብእዋኑ ንምግምጋም ቃል ኣትዩ ኣሎ።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሩዋንዳ፡ ቁጠባኣ ንምዕባይን ውሽጣዊ ኢንዱስትሪታት ንምድንፋዕን ንጡፍ ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ኣተግቢራ። ሩዋንዳ ጽግዕተኛነት ኣብ ኣእትዎት ንምንካይን ምህርቲ ውሽጢ ዓዲ ንምትብባዕን ብዝብል ዕላማ፡ ኣብ ሰደድ ኣቑሑታ ዝተፈላለየ ስጉምትታት ግብሪ ወሲዳ ኣላ። ቀዳማይ ሩዋንዳ ንመንግስቲ እቶት ንምምጻእ ኣብ ዝተመርጹ ኣቑሑት ናይ ሰደድ ግብሪ ትገብር። እዞም ፍርያት እዚኦም ከም ወርቂ፣ ቆርቆሮ፣ ታንታለም፣ ታንግስተን ዝኣመሰሉ ማዕድናትን ከም ዕንጨይቲ ዝኣመሰሉ ተፈጥሮኣዊ ሃብትን ዘጠቓልሉ እዮም። ልክዕ መጠን ግብሪ ከከም ፍሉይ ሸቐጥን ጠለብ ዕዳጋን ይፈላለ፤ እንተኾነ ግን ብተለምዶ ካብ 1% ክሳብ 5% ይኸውን። እዚ እቶት ግብሪ ንፕሮጀክትታት መንግስታዊ ትሕተ ቅርጺን መደባት ማሕበራዊ ድሕነትን ኣብ ምምዋል ልዑል ኣበርክቶ ኣለዎ። ካብዚ ሓሊፉ ሩዋንዳ ንሃገራዊ ልምዓት ወሳኒ ዝኾኑ ዝተወሰኑ ዓውድታት ከም ዝተቐነሰ ወይ ዜሮ ደረጃ ግብሪ ዝኣመሰሉ ምርጫዊ መደባት ግብሪ ትህብ። ንኣብነት ፍርያት ሕርሻ ንሓረስቶት ንምትብባዕን ሕርሻዊ ርእሰ-ምኽኣል ንምድንፋዕን ዝተሓተ ወይ ድማ ዝኾነ ይኹን ግብሪ ሰደድ የስተማቕሩ። እዚ ፖሊሲ እዚ ንንግዳዊ ተወዳዳርነት ዝውስኽ ጥራይ ዘይኮነስ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዝካየዱ ተበግሶታት ውሕስነት መግቢ ዝድግፍ እዩ። ብተወሳኺ ሩዋንዳ ንሰደድቲ ብዝተዓለመ ናጻ ግብሪ ወይ ልቓሕ ኣቢላ ዝተፈላለየ ምትብባዕ ትህብ። ፍሉይ ረቛሒታት ዘማልኡ ሰደድቲ ንቫት ምምላስ ወይ ምጉዳል መጠን ግብሪ ኣታዊ ትካላት ብቑዓት ክኾኑ ይኽእሉ። እዚ ምትብባዕ እዚ፡ ትካላት ንግዲ፡ ኣቑሑት ሩዋንዳ ብመንጽር ዋጋን መኽሰብን ዝያዳ ሰሓቢ ብምግባር፡ ኣብ ወጻኢ ሃገራት ዕዳጋታቶም ከስፍሑ የተባብዑ። ንጻዕርታት ምብዛሕ ሰደድ ዝያዳ ንምድጋፍ፡ሩዋንዳ ምስ ቻይናን ሕብረት ኤውሮጳን (EU) ሓዊሱ ምስ ሓያሎ ሃገራት ክልተኣዊ ንግዳዊ ስምምዓት’ውን ኣካይዳ ኣላ። እዞም ስምምዓት መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ መንጎ ሃገራት ንዝፍጠር ናይ ቀረጽ ዕንቅፋታት ንምንካይ ወይ ንምውጋድ ዝዓለመ ድንጋገታት ዘጠቓልል ኮይኑ፡ ስግረ-ዶባዊ ንግዲ ንምምችቻው ዝዓለመ እዩ። ኣብ መደምደምታ፡ፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ ሸቐጣት ሩዋንዳ ብቐንዱ ዓቕሚ ምህርቲ ውሽጢ ሃገር፡ምፍራይ እቶት፡ ከምኡ’ውን ሓፈሻዊ ቁጠባዊ ዕብየት ንምዕባይ ዝተዳለወ እዩ።መንግስቲ ንሰደድ ብዕላማ ዝገበረ ግብሪ፡ፍሉይ ምትብባዕ፡ከምኡ’ውን ክልተኣዊ ስምምዓት ብንጥፈት ይድግፍ።ኣፍረይቲ ሩዋንዳ ካብዞም ፖሊሲታት ከም ዝሕግዙ ይጥቀሙ ምቹእ ናይ ንግዲ ሃዋህው ምፍጣር,ንግዳዊ ዕንቅፋታት ምልዓል,ከምኡውን ዓለማዊ ተወዳዳርነቶም ምዕባይ.

ሩዋንዳ ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር እያ። ብዘደንቕ መልክዓ ምድርን ብዝተፈላለዩ እንስሳ ዘገዳምን ህያው ባህልን ትፍለጥ። ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ሩዋንዳ ናይ ሰደድ ኢንዱስትሪኣ ኣብ ምምዕባልን ቁጠባዊ ዕብየት ኣብ ምድንፋዕን ዓቢ ስጉምቲ ኣመዝጊባ እያ። ኣብ ሰደድ ምስክር ወረቐት ክመጽእ ከሎ፡ ሩዋንዳ ጽሬትን ምትእስሳርን ፍርያታ ንምርግጋጽ ዝተወሰኑ መምርሒታት ትኽተል። ሓደ ካብቶም ኣገደስቲ ምስክር ወረቐት መበቆል ምስክር ወረቐት (COO) ኮይኑ፡ ሓደ ፍሉይ ፍርያት ኣብ ሩዋንዳ ከም ዝተሰርሐ ወይ ከም ዝተመስረሐ ዘረጋግጽ እዩ። እቲ COO ሰደድቲ ሩዋንዳ ምስ ሩዋንዳ ናጻ ንግዳዊ ስምምዕ ወይ ማሕበር ጉምሩክ ዝፈረማ ሃገራት ክነግዱ ከለዉ ምርጫዊ ኣተሓሕዛ ክረኽቡ ይሕግዞም። ፍርያት ሩዋንዳ ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ቀረጽ ዝተቐነሰ ወይ ከምዝተኣልየ ብምርግጋጽ፡ ኣብ ኣህጉራዊ ዕዳጋታት ብማዕረ ሜዳ ክወዳደሩ የኽእሎም። COO ንምርካብ፡ ሰደድቲ ከም ንግዳዊ ፋክቱራት፡ ዝርዝር መዐሸጊ፡ ከምኡ’ውን ናይ ጽዕነት ወረቐት ዝኣመሰሉ ኣገደስቲ ሰነዳት ከቕርቡ ኣለዎም። እዞም ሰነዳት እዚኦም መበቆል ናይቲ ኣቑሑት ሩዋንዳ ምዃኑ ብንጹር ክገልጹ ይግባእ። ብተወሳኺ፡ ሰደድቲ፡ ንመዐቀኒታት ፍርያትን ጠለባት ምልክትን ብዝምልከት፡ ኣእትዮም ሃገራት ዘቐመጥዎ ፍሉይ ደንቢ ክኽተሉ ከድልዮም ይኽእል። ሩዋንዳ ብተወሳኺ ሰደድታታ ከከም ፍርያቶም ወይ ዓውዲ ኢንዱስትሪ ካልእ ምስክር ወረቐት ወይ ምልክት ጽሬት ክረኽቡ ተተባብዕ። እዞም ምስክር ወረቐት ምስ ድሕነት፣ ምቁጽጻር ጽሬት፣ ጽልዋ ከባቢ ወይ ዘላቕነት ዝተኣሳሰሩ ፍሉያት ደረጃታት ከምዝተማልኡ ዘመልክቱ እዮም። ንኣብነት: - ሕርሻ፡- ከም ቡን ዝኣመሰሉ ፍርያት ሕርሻ ሰደድቲ ካብ ከም በዓል ፌርትራድ ኢንተርናሽናል ወይ ሬይንፎረስት ኣላያንስ ዝኣመሰሉ ትካላት ምስክር ወረቐት ክሓቱ ይኽእሉ። - ዓለባታት፡- ዓለባታት ናብ ወጻኢ ዝልእኹ ኣፍረይቲ ከም SA8000 ዝኣመሰሉ ዓለምለኻዊ ደረጃታት ስራሕ ብምኽባር ምስክር ወረቐት ክኽተሉ ይኽእሉ። - ምምስራሕ መግቢ፡- ምስ ፍርያት መግቢ ዝሰርሑ ሰደድቲ፡ ኣብ ምሉእ መስርሕ ምፍራይ ስጉምትታት ድሕነት መግቢ ከምዝትግበሩ ንምርግጋጽ፡ ናይ ሓደጋ ትንተና ወሳኒ ቁጽጽር ነጥቢ (HACCP) ምስክር ወረቐት ንምርካብ ክሓስቡ ይኽእሉ። ኣብ መደምደምታ፡ ሩዋንዳ፡ ንግዳዊ ዝምድናታት ኣብ ምምችቻውን ንኽልቲኦም ውሽጣዊ ኢንዱስትሪታትን ረብሓታት ተጠቀምትን ወጻእተኛታትን ኣብ ምሕላውን፡ ምስክር ወረቐት ሰደድ ኣገዳሲ ምዃኑ ተገንዚባ። ነዞም ረቛሒታት ብምኽባርን ኣድላዪ ምስክር ወረቐት ከም COOsን ተወሳኺ ንኢንዱስትሪ ዝምልከት ኣክረዲቴሽንን ኣድላዪ ኣብ ዝኾነሉ እዋን ብምርካብን፣ ሰደድቲ ሩዋንዳ ተወዳዳርነቶም ከዕብዩን ዕዳጋኦም ከስፍሑን ይኽእሉ እዮም፣ በዚ ድማ ኣብ ቁጠባዊ ምዕባለ እታ ሃገር ኣበርክቶ ክገብሩ ይኽእሉ።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ንእሽቶ ሃገር ሩዋንዳ፡ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ኣብ ትሕተ ቅርጺ ሎጂስቲክስ ዓቢ ምዕባለ ኣመዝጊባ እያ። ሩዋንዳ ዋላ’ኳ ኣብ ምድሪ ዘይትርከብ እንተኾነት፡ ብሃገርን ኣህጉራውን ምንቅስቓስ ኣቑሑትን ኣገልግሎታትን ዘመቻችኡ ስሉጥን ዘተኣማምንን መርበባት መጓዓዝያ ከተማዕብል ክኢላ እያ። ሓደ ቁልፊ መዳይ ናይቲ ሩዋንዳ ሎጂስቲክስ ዝሃበቶ ለበዋ፡ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ኪጋሊ እዩ። እዚ መዓርፎ ነፈርቲ ኣብ ውሽጢ እቲ ዞባ ንመጓዓዝያ ጽዕነት ኣየር ከም ዓቢ ማእከል ኮይኑ የገልግል። ዘመናዊ መሳለጥያታትን ብሉጽ ምትእስሳርን ዘለዎ ኮይኑ፡ ስሉጥ ንጥፈታት ኣእትዎን ሰደድን የኽእል። ብተወሳኺ ንብቑዕ ኣተሓሕዛ ኣቑሑት ውፉያት ናይ ጽዕነት ተርሚናላትን መኽዘናትን የቕርብ። ካልእ ርኡይ ምዕባለ ድማ ንቐንዲ ወደብ ታንዛንያ ዳር ኤስ ሰላም ምስ ርእሰ ከተማ ሩዋንዳ ኪጋሊ ዘራኽብ መስመር ባቡር ማእከላይ ካንሸሎ እዩ። እዚ መስመር ባቡር ካብ ወደብ ናብ ዝተፈላለየ ከባቢታት ሩዋንዳ ንዝመጹ ጅምላ ኣቑሑት ብብቕዓትን ብዋጋን ምቹእ መጓዓዝያ የመቻችእ። ብዘይካ መጓዓዝያ ኣየርን ምትእስሳር ባቡርን፡ መጓዓዝያ ጽርግያ ኣብ ጽላት ሎጂስቲክስ ሩዋንዳ’ውን ወሳኒ ተራ ኣለዎ። እታ ሃገር፡ ከም በዓል ኪጋሊ፡ ቡታረ፡ ጊሰኒ፡ ሙሳንዜን ካልኦትን ዝኣመሰላ ዓበይቲ ከተማታት ዘራኽብ ጽቡቕ ምሕደራ ዘለዎ ጽርግያታት ብምሓዝ መርበብ ጽርግያታታ ኣብ ምምሕያሽ ልዑል ወፍሪ ገይራ እያ። እዚ ድማ ኣብ መላእ ሃገር ተበጻሕነት ኣመሓይሹ ብሰፊሕ መርበብ ጽዕነት ጽርግያ ኣቢሉ ስሉጥ ምንቅስቓስ ኣቑሑት ኣኽኢሉ። ካብዚ ብተወሳኺ ሩዋንዳ ንዝለዓለ ግሉጽነት ንዝቐልጠፈ መስርሕ ትእዛዝን ስርዓታት ምክትታል ኣወሃህባ ምብጻሕን ዝኣመሰሉ ብቴክኖሎጂ ዝምራሕ መፍትሒታት ከም ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ብምጥቃም ፈጠራዊት ማእከል ሎጂስቲክስ ክትከውን ዕላማ ኣለዋ። እዞም ተበግሶታት እዚኦም ንመስርሕ ንግዲ ዘቃልሉ ጥራሕ ዘይኮነስ ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ኢንቨስትመንት ብምስሓብ ቁጠባዊ ዕብየት ዘስፋሕፍሑ እዮም። ሩዋንዳ ብዘይካ ልምዓት ትሕተ ቅርጺ፡ ምስ ከም ኤሌክትሮኒካዊ ምልውዋጥ መረዳእታ (EDI) ዝኣመሰሉ ኣውቶማቲክ ስርዓታት ተደሚሩ፡ ኣብ መሳገሪ ዶባት ናይ ምጽራይ ግዜ ዝቕንስ ስሉጥ ኣገባባት ጉምሩክ እውን ትምካሕ። እዚ ድማ ኣብ እዋን ኣገባባት ኣእትዎ/ሰደድ ዝፍጠር ምድንጓያት እናነከየ ምምችቻው ንግዲ የዕቢ። ነዚ ኩሉ ጻዕርታት ብኣድማዒ መንገዲ ንምድጋፍ፡ ሞያውያን ኩባንያታት ምልኣኽ ጽዕነት ኣብ ሩዋንዳ ንውልቃዊ ንግዳዊ ጠለባት ዝተመጣጠነ ኩለመዳያዊ ናይ ሎጂስቲክስ መፍትሒታት ዘቕርባ ኣለዋ። እዘን ኩባንያታት ከም ናይ ጉምሩክ ደላላይ ሓገዝ ምስ ኣእትዎ/ሰደድ ሰነዳት፣ መኽዘን፣ ምሕደራ ንብረት፣ ከምኡ እውን ፅዕነት ምልኣኽ ዝኣመሰሉ ኣገልግሎታት ብምሃብ ኣብ መላእ ቀረብ ሰንሰለት ካብ ፀገም ዘይብሉ ምንቅስቓስ ኣቑሑት ንምርግጋፅ ይሕግዙ። ብሓፈሻ ሩዋንዳ ኣብ ትሕተ ቅርጺ መጓዓዝያ ወፍሪ ብምግባርን ፈጠራዊ ቴክኖሎጂታት ብምቕባልን ኣብ ጽላት ሎጂስቲክስ ርኡይ ምዕባለ ኣመዝጊባ እያ። ጽቡቕ ምትእስሳር ዘለዎ መርበብ መዓርፎ ነፈርቲ፡ ባቡርን ጽርግያታትን ምስ ስሉጥ ኣገባባት ጉምሩክን ሞያውያን ወሃብቲ ኣገልግሎት ሎጂስቲክስን ተደሚሩ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገርን ስግር ኣህጉራዊ ዶባትን ብዘይ ገለ ጸገም ምንቅስቓስ ኣቑሑት ምቹእ ሃዋህው ትህብ።

ኣገደስቲ ምርኢታት ንግዲ

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሩዋንዳ፡ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ብርክት ዝበሉ ዓለምለኻውያን ዓደግትን ኣውፈርትን ክትስሕብ ጸኒሓ እያ። እታ ሃገር ርኡይ ምዕባለ ኣመዝጊባ ዝተፈላለዩ ኣገደስቲ ኣገደስቲ ኣህጉራዊ መንገድታት ዕድጊትን ምርኢታት ንግድን ትቕርብ። 1. ኣብ ሩዋንዳ ዝተሰርሐ ኤክስፖ፤ ኣብ ሩዋንዳ ብፈደረሽን ውልቀ ዘፈር (PSF) ዝተዳለወ ማድ ኢን ሩዋንዳ ኤክስፖ፡ ፍርያትን ኣገልግሎታትን ውሽጢ ዓዲ ዘርኢ ዓቢ ምርኢት ንግዲ እዩ። ኣፍረይቲ ውሽጢ ዓዲ ምስቶም ኣብ ፍርያት ሕርሻ፣ ዓለባ፣ ኢደ ጥበብ፣ ንብረት ህንፀት፣ ፍታሕ ICTን ካልኦትን ዝግደሱ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ክራኸቡ መድረኽ ይህብ። 2. ዓለም ለኸ ምርኢት ንግዲ ኪጋሊ፤ ኣብ ሩዋንዳ ካብ ዝካየዱ ዓበይቲ ምርኢታት ንግዲ ሓደ፡ ኣህጉራዊ ምርኢት ንግዲ ኪጋሊ (KIST) እዩ። ዓመታዊ ኣብ ኪጋሊ ኣብ ዝርከብ ቀጽሪ ምርኢት ጂኮንዶ ዝካየድ ኮይኑ፡ ኣብ ዝተፈላለየ ዓውድታት ከም ማኑፋክቸሪንግ፡ ሕርሻ፡ ቴክኖሎጂ፡ ቱሪዝም፡ ፋይናንስን ቸርችን ካብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዝመጹ ምርኢታት ይስሕብ። እዚ ፍጻመ ንዓለምለኻውያን ዓደግቲ ምስ ትካላት ንግዲ ሩዋንዳ ንኽራኸቡ ብሉጽ ዕድል ዝህብ እዩ። 3. ምርኢታት ንግዲ ሕርሻ፤ ሩዋንዳ ብዓብላሊ መልክዑ ሕርሻዊ ቁጠባኣ ኣብ ግምት ብምእታው፡ ከም ኣግሪሾው ሩዋንዳን ኤክስፖኣግሪትሬድ ሩዋንዳን ዝኣመሰሉ ሓያሎ ኣብ ሕርሻ ዘተኮሩ ምርኢታት ንግዲ ተአንግድ። እዞም ፍጻመታት ንሓረስቶት ውሽጢ ዓዲን ሕርሻዊ ንግድን ምስ ኣብ ሕርሻዊ ማሽነሪታትን መሳርሒታትን ዝግደሱ ወይ ኣብ ሰንሰለት እሴት ዕድላት ወፍሪ ዝደልዩ ክኾኑ ዝኽእሉ ኣህጉራውያን መሻርኽቲ ዘራኽቡ እዮም። 4. ፎረም ኢንቨስትመንት ሆቴላት ኣፍሪካ (AHIF)፤ AHIF ኣብ መላእ ኣፍሪቃ ኣብ ዝርከቡ ዕድላት ወፍሪ ሆቴላት ዘተኮረ ዓመታዊ ዋዕላ እዩ። ከም ኣካል ናይቲ ጽላት ቱሪዝማ ዝያዳ ንምምዕባል ዝግበር ጻዕሪ፡ሩዋንዳ ነዚ ክቡር መድረኽ ብተደጋጋሚ ኣአንጊዳ እያ፡ናይ ወፍሪ ተስፋታት ዝደልዩ ናይ ወጻኢ ኣጋይሽ ምቕባል ምልክታት፡ከምኡ’ውን ኣቕረብቲ ምስ ሆቴል ዝተኣሳሰሩ ኣቑሑትን ኣገልግሎታትን ብምስሓብ。 5.ቻይና ኣእትዎን ሰደድን ፌር(ካንቶን ፌር): ዋላ እኳ ኣብ ውሽጢ ዶባት ሩዋንዳ እንተዘይተኻየደ፡ ምርኢት ካንቶን ሓደ ካብቶም ዝዓበዩ ናይ ቻይና ኣእትዎ/ሰደድ መድረኻት ምዃኑ ዘይተኣደነ ትርጉም ኣለዎ።ካብ ቻይና ኣቑሑት/ፍርያት ንምድህሳስ ዝህንጠዩ ትካላት ንግዲ ሩዋንዳ ኣብዚ ካብ መላእ ዓለም ዝመጹ ዓደግቲ ዝስሕብ ክልተ ዓመት ዝዕድሚኦም ምርኢት ክሳተፉ ይኽእሉ፡እቶም ዝደልዩ ሓዊሱ ምንጪ ፍርያት ሩዋንዳ። 6. ውዕል ኢንዱስትሪ ሓይሊ ምብራቕ ኣፍሪቃ (EAPIC)፤ EAPIC ንጽላት ሓይልን ጸዓትን ምብራቕ ኣፍሪቃ ኣገዳሲ ንግዳዊ ምርኢት እዩ። ምስ ተሓዳሲ ጸዓት፡ ምፍራይ ሓይሊ ኤሌክትሪክ፡ ምትሕልላፍ፡ መሳርሒታት ምክፍፋልን ኣገልግሎታትን ዝሰርሑ ኩባንያታት፡ ምስቶም ኣብ ጽላት ጸዓት ፍርያት ንምውፋር ወይ ንምዕዳግ ዝግደሱ ክኾኑ ዝኽእሉ ኣህጉራውያን መሻርኽቲ ንምትእስሳር ነዚ ፍጻመ ክድህስስዎ ይኽእሉ። 7. ዋዕላ ኢንቨስትመንት ሩዋንዳ፤ ዋዕላ ኢንቨስትመንት ሩዋንዳ ኣብ መላእ ዓውድታት ከም ማኑፋክቸሪንግ፣ ICT፣ ፋይናንስ፣ተሓደስቲ ፀዓት፣ቱሪዝም ወዘተ ንዘሎ ዕድላት ኢንቨስትመንት ንምርኣይ ዝዓለመ እዩ።ምስ ትካላት ሩዋንዳ ምትሕብባር ወይ ሽርክነት ዝደልዩ ትካላት ንግዲ ኣብዚ መደብ ክሳተፉ ይኽእሉ እዮም፣ ኣብኡ ድማ ብቐጥታ ምስ ወከልቲ መንግስትን ክኢላታት ኢንዱስትሪን ናይ ምትእስሳር ዕድል ኣለዎም። . እዚኦም ውሑዳት ኣብነታት ካብቶም ኣብ ሩዋንዳ ዝርከቡ ኣገደስቲ ዓለምለኻዊ መስመራት ዕድጊትን ንግዳዊ ምርኢታትን እዮም። እቲ እናዓበየ ዝኸይድ ዘሎ ቁጠባ እታ ሃገር ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ብዙሕ ናይ ወፍሪ ተስፋታት ስለዘቕርብ፡ ንዓለምለኻውያን ዓደግትን ኣውፈርትን ብማዕረ ሰሓቢት መዕረፊት እያ።

ልሙዳት ሞተር ምድላይ

ኣብ ሩዋንዳ፡ ሓያሎ ልሙዳት ሞተር ምድላይ ኣለዉ። ገለ ካብኣቶም ምስ ኣድራሻ መርበብ ሓበሬታኦም እነሆ፤ 1. Google (https://www.google.rw)፦ Google ብደረጃ ዓለም እቲ ዝበዝሐ ተፈታዊ ዝኾነ ሞተር ምድላይ ኮይኑ ኣብ ሩዋንዳ እውን ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ እዩ። ሰፊሕ ዝርዝር ውጽኢት ምድላይ ዝህብ ኮይኑ፡ ዝተፈላለዩ ኣገልግሎታት ከም መርበብ ሓበሬታ ምድላይ፡ ምስልታት፡ ጽሑፋት ዜና፡ ቪድዮታት፡ ካርታታት ወዘተ ይህብ። 2. ቢንግ (https://www.bing.com)፦ ቢንግ ካልእ ኣብ ሩዋንዳ ዝርከብ ህቡብ ሞተር ምድላይ እዩ። ምስ ጉግል ተመሳሳሊ ባህርያት ዝህብ ኮይኑ፡ መዓልታዊ ዝቕየር ድሕረ ባይታ ምስልታት ዘለዎ ሰሓቢ መበገሲ ገጹ ይፍለጥ። 3. ያሁ (https://www.yahoo.com)፦ ያሁ ፍሉጥ ሞተር ምድላይ ኮይኑ፡ ኣብ መርበብ ሓበሬታ ምድላይ፡ ጽሑፋት ዜና፡ ኣገልግሎት ኢመይልን ካልእን ዝህብ እዩ። ንተጠቃሚ ምቹእ ዝኾነ መተሓላለፊ ዘለዎ ኮይኑ፡ ዝተፈላለዩ ተወሳኺ ባህርያት ከም ትንበያ ኩነታት ኣየርን ፋይናንሳዊ ሓበሬታን የቕርብ። 4. DuckDuckGo (https://duckduckgo.com)፦ DuckDuckGo ውልቃዊ ሓበሬታ ወይ ታሪኽ ምድህሳስ ተጠቀምቲ ዘይከታተል ብሕታዊነት ዝተመርኮሰ ሞተር ምድላይ እዩ። ኣብቶም ንናይ ኦንላይን ብሕታዊነት ቀዳምነት ዝህቡ ውልቀሰባት ተፈታውነት ረኺቡ ኣሎ። 5. ያንዴክስ (https://yandex.com)፦ ያንዴክስ ኣብ ሩስያ ዝመደበሩ ሞተር ምድላይ ኮይኑ ኣብ ዞባታት ምብራቕ ኤውሮጳን ማእከላይ ኤስያን ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ ኮይኑ ግን ኣብ መላእ ዓለም ብእንግሊዝኛ ሓዊሱ ብብዙሕ ቋንቋታት እውን ይርከብ። ምስ ካልኦት ኣገልግሎታት ከም ካርታታት፡ ጽሑፋት ዜና፡ ኣገልግሎት ኢመይል ወዘተ ኣብ መርበብ ሓበሬታ ምድላይ ይህብ። 6. ባይዱ (http://www.baidu.com)፦ ባይዱ መብዛሕትኡ ግዜ "ናይ ቻይና ጉግል" ተባሂሉ ዝጽዋዕ ቀንዲ ናይ ቻይና ናይ ኦንላይን መድረኽ እዩ። ዋላ እኳ ብቐንዱ ኣብ ቻይና ዘተኮረ እንተኾነ ዝበዝሕ ትሕዝቶ ብቋንቋ ማንደሪን፤ ሕጂ’ውን ምስ ቻይና ዝተኣሳሰር ሓበሬታ ወይ ትርጉማት ንምድላይ ካብ ሩዋንዳ ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ። እዚኦም ኣብ ሩዋንዳ ልሙድ ዝኾኑ ሞተር ምድላይ እኳ እንተኾኑ፤ ውልቀሰባት ምርጫታቶም ኣብ ውልቃዊ ድሌታት ወይ ምርጫታት ከም ስክፍታታት ብሕታዊነት ወይ ምስ ናይ ተጠቃሚ መተሓላለፍቲ ሌላ ዝተመርኮሰ ክህልዎም ይኽእል።

ዓበይቲ ብጫ ገጻት።

ኣብ ሩዋንዳ እቶም ቀንዲ ብጫ ገጻት ንህዝቢ ዝተፈላለዩ ኣቑሑትን ኣገልግሎታትን ዝህቡ ትካላት ንግዲን ትካላትን ዘጠቓልሉ እዮም። ገለ ካብቶም ቀንዲ ብጫ ገጻት ሩዋንዳ ምስ ናይ መርበብ ሓበሬታ URLs እነሆ፤ 1. ብጫ ገጻት ሩዋንዳ፤ መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.yellowpages.rw/ ብጫ ገጻት ሩዋንዳ ኣብ ዝተፈላለዩ ምድባት ብዛዕባ ዝተፈላለዩ ንግዳዊ ትካላት፡ ኣገልግሎታት፡ ፍርያትን ዝርዝር ርክብን ሓበሬታ ዝህብ ሰፊሕ ማህደር እዩ። 2. ኪጋሊ ቢዝነስ ማውጫ፤ መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.kigalibusinessdirectory.com/ ኪጋሊ ቢዝነስ ዳይረክተሪ ብፍላይ ኣብ ከተማ ኪጋሊ ዝንቀሳቐሱ ትካላት ንግዲ ዘተኮረ ኮይኑ ኣብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ንናይ ውሽጢ ዓዲ ንግዲ ንምልላይ መድረኽ ዝህብ እዩ። 3. ኢንፎርዋንዳ፤ መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.inforwanda.co.rw/ InfoRwanda ኣብ ዝተፈላለዩ ዞባታት ሩዋንዳ ብዛዕባ ንግዳዊ ንጥፈታት፡ ፍጻመታት፡ መስሕባት፡ መንበሪ ኣባይቲ፡ ኣማራጺታት መጓዓዝያን ካልእን ዝተፈላለየ ሓበሬታ ዝህብ ናይ ኦንላይን ማውጫ እዩ። 4. ኣፍሪቃ 2 ትራስት፤ መርበብ ሓበሬታ፡ https://africa2trust.com/rwanda/business ኣፍሪቃ 2 ትራስት ንሩዋንዳ ሓዊሱ ንብዙሓት ሃገራት ዝሽፍን ናይ ኦንላይን ቢዝነስ ማውጫ እዩ። ንዝተፈላለዩ ዓውድታት ከም ሕርሻ፣ ህንፀት፣ ትምህርቲ፣ ኣጋይሽ ምቕባልን ቱሪዝምን ዝርዝር ዝሓዘ እዩ። 5. ቢዝ ብሮከርስ ሩዋንዳ፤ መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.bizbrokersrw.com/ ቢዝ ብሮከርስ ሩዋንዳ ብቐንዱ ኣብ ዝርዝር ንብረት ዘተኮረ ኮይኑ፡ ኣብ ዝተፈላለየ ከባቢታት እታ ሃገር ንኽራይ ወይ ንዕድጊ ዝቐርቡ ንግዳዊ ቦታታት ሓዊሱ እዩ። 6. RDB ቢዝነስ ፖርታል፤ መርበብ ሓበሬታ፡ https://businessportal.rdb.rw/ RDB (Rwanda Development Board) Business Portal ከም ወግዓዊ መድረኽ ኮይኑ ዘገልግል ኮይኑ፡ ምዝገባታት ንግዲ ሩዋንዳን ካልእ ኣብ ውሽጢ ሃገር ቢዝነስ ንምስራሕ ኣገዳሲ ዝኾነ ተዛማዲ ሓበሬታን ንምርካብ ዝሕግዝ እዩ። እዞም ብጫ ገጻት ዘለዎም መርበብ ሓበሬታታት፡ ኣብ ሩዋንዳ ኣብ ድሌታቶም ተመርኲሶም ፍሉያት ንግዳዊ ትካላት ወይ ኣገልግሎታት ክረኽቡ ንዝደልዩ ውልቀሰባት ከም ክቡር ጸጋታት ኮይኖም የገልግሉ። መተሓሳሰቢ፡ እዞም መርበባት ሓበሬታ ከም መወከሲ ወይ ርክብ ነጥቢ እናተጠቐምካሎም፡ ትኽክለኛነቶምን እዋናውን ሓበሬታኦም ድርብ ምፍታሽ ይምከር።

ዓበይቲ ናይ ንግዲ መድረኻት።

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሩዋንዳ ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ኣብ ጽላት ኢ-ኮሜርስ ርኡይ ዕብየት ከምዘርኣየት ይፍለጥ። ኣብ ታሕቲ ገለ ካብቶም ፍሉጣት ናይታ ሃገር ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ምስ በብወገኖም መርበብ ሓበሬታታት ኣለዉ፤ 1. ጁምያ ሩዋንዳ (www.jumia.rw)፦ ጁምያ ሓደ ካብቶም ኣብ ሩዋንዳ ሓዊሱ ኣብ ሓያሎ ሃገራት ኣፍሪቃ ዝንቀሳቐሱ ዓበይቲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት እዩ። ኤሌክትሮኒክስ፡ ፋሽን ኣቑሑት፡ ናይ ገዛ መሳርሒታትን ካልእን ዝኣመሰሉ ዝተፈላለዩ ፍርያት የቕርብ። 2. ኪሊማል ሩዋንዳ (www.kilimall.rw)፦ ኪሊማል ኣብ ሩዋንዳ ንዝርከቡ ዓማዊል ዘገልግል ናይ ኦንላይን ዕዳጋ መድረኽ እዩ። ዝተፈላለዩ ምድባት ፍርያት ከም ኤሌክትሮኒክስ፡ ክዳውንቲ፡ ፍርያት ጽባቐ፡ ከምኡ’ውን መሳርሒታት ገዛ የቕርብ። 3. ሄሎፉድ ሩዋንዳ (www.hellofood.rw)፦ ሄሎፉድ ተጠቀምቲ ካብ ዝተፈላለዩ ቤት መግቢታት መግቢ ክእዝዙን ኣብ ውሽጢ ሃገር ናብ ኣፍደገ ገዛኦም ክበጽሑን ዘኽእሎም ናይ መግቢ ምብጻሕ መድረኽ እዩ። 4. ስማርት ማርኬት ሩዋንዳ (www.smartmarket.rw)፦ ስማርት ማርኬት ውልቀ ሰባትን ትካላት ንግድን ካብ ስማርትፎንን ኮምፒተርን ክሳብ ፍርናሽን ኣቑሑት ገዛን ዝተፈላለዩ ኣቑሑት ክገዝኡን ክሸጡን ዝኽእሉሉ ናይ ኦንላይን ዕዳጋ እዩ። 5. OLX ሩዋንዳ (rwanda.olx.com): OLX ተጠቀምቲ ኣብ ጥቕሚ ዝወዓሉ ኣቑሑት ከም ተሽከርከርቲ፣ ኤሌክትሮኒክስ፣ ንብረት ንብረት፣ ክፍቲ ስራሕ፣ከምኡውን ኣገልግሎታት ክሸጡ ወይ ክገዝኡ ዝኽእሉሉ ህቡብ ናይ ኦንላይን ምልክታታት መድረኽ እዩ። 6. Ikaze Books & E-books Store (ikazebooks.com): እዚ ናይ ኢንተርነት ድኳን መጻሕፍቲ ብሩዋንዳውያን ጸሓፍቲ ዝተጻሕፉ ወይ ምስ ናይ ከባቢ ቴማታት ዝተኣሳሰሩ መጻሕፍቲ ኣብ ምሻጥ ዝፍለጥ እዩ።ንሳቶም ኣብ ውሽጢ ሩዋንዳ ንኽበጽሑ ዝተሓትሙ መጻሕፍቲ ከምኡ’ውን ኣብ መላእ ዓለም ዝርከቡ ዲጂታላዊ ኢ-መጻሕፍቲ የቕርቡ። 7. ዱባነ ዕዳጋ ሩዋንዳ (dubane.net/rwanda-marketplace.html) : ዱባነ ንናይ ውሽጢ ዓዲ ስነ-ጥበባውያን ዝድግፍን ካብ ናይ ክዳውንቲ መሳርሒታት ከም ቦርሳ፣ቆቢዕ፣መጻወቲ፣ኣቕሑ ገዛ፣ጌጣጌጥ ወዘተ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዘሎ ዋኒን ስራሕ እናኣተባብዐ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝተሰርሑ ፍርያት የስፋሕፍሕ እዚኦም ገለ ካብቶም ኣብ ሩዋንዳ ዝንቀሳቐሱ ዓበይቲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ጥራይ እዮም፣ ምድህሳስን ምጥቃምን ኣብ ውሽጢ ሃገር ሰፊሕ ፍርያት፣ ኣገልግሎታት፣ን ዕድላትን ክትረክብ ክህበካ እዩ።

ዓበይቲ ማሕበራዊ መራኸቢታት

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ንእሽቶ ሃገር ሩዋንዳ፡ ብብዝሒ ህዝባ ብሰፊሑ ዝጥቀሙሉ ብርክት ዝበሉ ፍሉጣት ማሕበራዊ መራኸቢታት ኣለዋ። ገለ ካብቶም ኣብ ሩዋንዳ ዝርከቡ ህቡባት ማሕበራዊ መራኸቢታት መድረኻትን በብወገኖም ዝርከቡ መርበብ ሓበሬታታትን እነሆ፤ 1. ፌስቡክ (www.facebook.com)፦ ፌስቡክ ልክዕ ከም ኣብ ብዙሓት ካልኦት ሃገራት ዓለም ኣብ ሩዋንዳ ብብዝሒ ካብ ዝጥቀሙሉ ማሕበራዊ መራኸቢታት ሓደ ምዃኑ ዘጠራጥር ኣይኮነን። ተጠቀምቲ ምስ ኣዕሩኽቶምን ቤተሰቦምን ክራኸቡ፡ ስእልታትን ቪድዮታትን ከካፍሉ፡ ኣብ ናይ ሓባር ድሌታት ዝተመርኮሰ ጉጅለታት ክጽንበሩ፡ ከምኡ’ውን ዜናን ሓድሽ ሓበሬታን ክረኽቡ የኽእሎም። 2. ትዊተር (www.twitter.com)፦ ትዊተር ኣብቶም "ትዊት" ዝበሃሉ ሓጸርቲ መልእኽትታት ወይ ሓድሽ ሓበሬታ ንምክፋል ዝጥቀሙሉ ሩዋንዳውያን እውን ርኡይ ህላወ ኣለዎ። ካብ ዝተፈላለዩ ምንጭታት ዝመጽእ ሓድሽ ዜናታት ንምክትታልን ምስ ህዝባውያን ፍሉጣት ሰባት ወይ ትካላት ንምትእስሳርን ውጽኢታዊ መድረኽ እዩ። 3. ኢንስታግራም (www.instagram.com)፦ ኢንስታግራም ኣብ ምክፋል ስእልን ቪድዮን ዘተኮረ ብምዃኑ ኣብ መላእ ሃገር ኣዝዩ ተፈታዊ እዩ። ተጠቀምቲ ብዓይኒ ዝስሕብ ትሕዝቶ ክዝርግሑ ይኽእሉ፡ ኣብ ጽሑፋቶም መግለጺታት ወይ ሃሽታግ ክውስኹ፡ ንመነቓቕሒ ዝኸውን ኣካውንት ካልኦት ክከታተሉ፡ ወይ ድማ ብርኢቶታት ክዋፈሩ ይኽእሉ። 4. ሊንክድይን (www.linkedin.com)፦ ሊንክድኢን ብቐንዱ ብሰብ ሞያ ንዕላማታት መርበብ ሓበሬታ፣ ሃድን ስራሕ፣ መስርሕ ምልመላ ወይ ክእለትን ክእለትን ንምርኣይ ዝጥቀመሉ እዩ። እዚ መድረኽ እዚ ውልቀሰባት ኣብ ውሽጢ ሩዋንዳ ይኹን ብዓለምለኻዊ ደረጃ ሞያዊ ምትእስሳር ንኽምስርቱ የኽእሎም። 5. ዩቱብ (www.youtube.com)፦ ዩቱብ ከም ሓደ ዓቢ ናይ ቪድዮ ምክፋል መድረኽ ኮይኑ ዘገልግል ኮይኑ፡ ተጠቀምቲ ኣብ ዝተፈላለየ ኣርእስታት ከም ሙዚቃዊ ቪድዮ፡ ትምህርቲ፡ ዶክመንታሪ ወይ ቪሎግ ባዕሎም ሩዋንዳውያን ዝፈጠርዎ ቪድዮታት ክሰቕሉ ወይ ቪድዮታት ክዕዘቡ ዘኽእሎም እዩ። 6. ዋትስኣፕ (www.whatsapp.com)፦ ከም ባህላዊ ማሕበራዊ ሚድያ መድረኽ ብጥብቂ እንትቑፀር፤ ዋትስኣፕ መልእኽቲ ኣብ ምልውዋጥን ብሞባይል መሳርሒታት ድምጺ/ቪድዮ ጻውዒት ኣብ እንገብረሉ እዋን ቀሊል ኣጠቓቕማ ስለዘለዎ ኣብ ማሕበራዊ ርክባት ሩዋንዳውያን ወሳኒ ተራ ኣለዎ። 7. ስናፕቻት (www.snapchat.com)፦ ስናፕቻት ብቐንዱ ብማልቲሚድያ መልእኽቲ ምልውዋጥ ዝሰርሕ ኮይኑ፡ ተጠቀምቲ ስእልታት ወይ ብ"ስናፕስ" ዝፍለጡ ሓጺር ዕድመ ዘለዎም ቪድዮታት ክሰዱ ይኽእሉ። ቁጽሮም እናወሰኸ ዝኸይድ ዘሎ መንእሰያት ሩዋንዳ ነዚ መድረኽ ድንገታዊ ርክብን ምክፋል ትሕዝቶን ይቕበልዎ ኣለዉ። 8. ቲክቶክ (www.tiktok.com)፦ ቲክቶክ ኣብ መንእሰያት ሩዋንዳ ዓቢ ተፈታውነት ረኺቡ፡ ብሙዚቃ፡ ሳዕስዒት ወይ ብድሆታት ዝተቐመጡ ሓጸርቲ ፈጠራዊ ቪድዮታት ንምፍጣርን ንምክፋልን መድረኽ ኣቕሪቡ ኣሎ። ርእሰ-መግለጽን መዘናግዕን መሳርሒ ኮይኑ ኣሎ። ኣብዚ ክፍለጥ ዘለዎ እዞም መድረኻት ዝቐርቡ መርበባት ሓበሬታ ሓፈሻዊ መላግቦታት እዮም፤ እንተኾነ ግን ተጠቀምቲ ኣብ ስማርትፎኖም እውን ነቲ ዝምልከቶም ናይ ሞባይል ኣፕሊኬሽናት ብምውራድ ክረኽብዎም ይኽእሉ።

ዓበይቲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ

ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ እትርከብ ሩዋንዳ፡ ዝተፈላለዩ ጽላታት ቁጠባ እታ ሃገር ንምድንፋዕን ንምድጋፍን ዝተወፈያ ሓያሎ ፍሉጣት ማሕበራት ኢንዱስትሪ ኣለዋ። ገለ ካብተን ቀንዲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ ሩዋንዳ ኣብ ታሕቲ ተዘርዚረን ኣለዋ፤ 1. ፈደረሽን ውልቃዊ ጽላት (PSF)፦ ፒኤስኤፍ ንኹለን ትካላት ውልቃዊ ጽላት ሩዋንዳ ዝውክል ላዕለዋይ ኣካል እዩ። ዕላማኡ ንኢንተርፕሪነርሺፕ ንምድንፋዕን ምቹእ ናይ ንግዲ ሃዋህው ንምጉስጓስን እዩ። መርበብ ሓበሬታኦም https://www.psf.org.rw/ እዩ። 2. ቦርድ ልምዓት ሩዋንዳ (RDB)፦ RDB ናብ ሩዋንዳ ወፍሪ ኣብ ምስሓብን ንናይ ውሽጢ ዓድን ወፃእን ንግዳዊ ትካላት ምቕሉል ንግዲ ኣብ ምምችቻውን ወሳኒ ተራ ኣለዎ። መርበብ ሓበሬታኦም https://www.rdb.rw/ እዩ። 3. ማሕበር ደቂ ኣንስትዮ ሰብ ሃፍቲ ሩዋንዳ (AFEM)፦ AFEM ንደቂ ኣንስትዮ ሰብ ሃፍቲ ስልጠና፣ ዕድላት ኔትወርክን ፀጋታትን ብምሃብ ንግደን ብዓወት ንምዕባይ ይድግፍ። ተወሳኺ ሓበሬታ ኣብ http://afemrwanda.com/ ክትረኽቡ ትኽእሉ ኢኹም። 4. ማሕበር ደስ ባንከስ ፖፑላየርስ ዱ ሩዋንዳ (ABPR): ABPR ንረብሓታት ናይ ዕቋርን ልቓሕን ሕብረት ስራሕ ማሕበራት ኣብ መላእ ሩዋንዳ ዝውክል ኮይኑ፡ ንውልቀሰባትን ንኣሽቱ ትካላትን ብማዕረ ብተመጣጣኒ ዋጋ ዝሽየጥ ፋይናንሳዊ ኣገልግሎት የስፋሕፍሕ። 5.ውድብ ሓረስቶት ሩዋንዳ፡- RFO ኣብ ሩዋንዳ ንሓረስቶት ድምጺ ኮይኑ የገልግል፡ ንልምዓት ሕርሻ ዝድግፍ ፖሊሲታት ይጣበቕን ሓረስቶት ምስ ኣድለይቲ ጸጋታት የራኽብን። 6.በዓል መዚ ምሕደራ ከባቢ ሩዋንዳ (REMA ): REMA ኣብ ሩዋንዳ ብሕጊ ምትግባር፣ ጎስጓሳት ንቕሓት፣ ተበግሶታት ምርምር ወዘተ ንዝግበር ጻዕርታት ሓለዋ ከባቢ ሓላፍነት ይወስድ። 7.ቤት ምኽሪ ቱሪዝም ሩዋንዳ (RCT)፦ RCT ኣብ ውሽጢ ሃገር ንንጥፈታት ቱሪዝም ከም ስልጠና ኮርሳት፣ ምውህሃድ ፍፃመታት ዕዳጋ፣ ጎስጓሳት ምልክት ምግባር መዳረጊ ቦታታት ብምሃብ ናይ ደገፍ ኣገልግሎት ብምሃብ የስፋሕፍሕ። 8.ማሕበር ኣፍረይቲ ሩዋንዳ፡ ራም ንናይ ማኑፋክቸሪንግ ኩባንያታት ወኪሉ ረብሓታቶም ኣብ ምድንፋዕ ኣብ ርእሲኡ ድማ ምኽባር ደረጃታት ጽሬት የረጋግጽ። ገለ ማሕበራት ብሰንኪ ውሱን ጸጋታት ወይ ካልእ ምኽንያታት ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ወይ ተበጻሒ ናይ ኦንላይን መድረኻት ዘይክህልወን ከም ዝኽእል ኣስተውዕሉ፤ እንተኾነ ግን ምስ ዝምልከቶም ክፍልታት መንግስቲ ወይ ትካላት ርክብ ምግባር ብዛዕባ እዘን ማሕበራት ዝያዳ ሓበሬታ ክህብ ይኽእል።

ናይ ንግድን ንግድን መርበብ ሓበሬታታት

ምስ ሩዋንዳ ዝተኣሳሰሩ ሓያሎ ቁጠባውን ንግዳውን መርበብ ሓበሬታታት ኣለዋ፡ ብዛዕባ ቁጠባ፡ ንግድን ዕድላት ወፍርን እታ ሃገር ክቡር ሓበሬታ ዝህቡ። ኣብ ታሕቲ ዝርዝር ናይ ገለ ፍሉጣት መርበባት ሓበሬታ ምስ በብወገኖም URL ኣለዉ፤ 1. ቦርድ ልምዓት ሩዋንዳ (RDB) - እዚ ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ መንግስቲ፡ ብዛዕባ ዕድላት ወፍሪ፡ ምዝገባ ንግዲ፡ ከምኡ’ውን ወሰንቲ ዓውድታት ሩዋንዳ ሰፊሕ ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.rdb.rw 2. ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን - ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ኣብ ውሽጢ ሩዋንዳ ብዛዕባ ንግዳዊ ፖሊሲታት፡ ስርዓታትን ተበግሶታትን ዝምልከት ሓድሽ ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.minicom.gov.rw 3. ፈደረሽን ውልቀ ዘፈር (PSF) - ፒኤስኤፍ ኣብ ሩዋንዳ ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ንዝርከቡ ትካላት ንግዲ ይውክል። ኣብ መርበብ ሓበሬታኦም ዜናታት፡ ፍጻመታት፡ ንግዳዊ ማውጫታትን ብፌደሬሽን ዝወሃብ ኣገልግሎታትን ዘርኢ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.psf.org.rw 4. ሃገራዊ ባንክ ሩዋንዳ (BNR) - ከም ማእከላይ ባንክ ሩዋንዳ መጠን፡ መርበብ ሓበሬታ BNR ቁጠባዊ መርኣይታት፡ ምዕባለታት ገንዘባዊ ፖሊሲታት፡ ጸብጻባት ፋይናንሳዊ ጽላት ከምኡ’ውን ንኣውፈርቲ ዝኸውን መምርሒታት የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.bnr.rw 5. በዓል መዚ ዞባታት መስርሒ ሰደድ (EPZA) - EPZA ኣብ ሩዋንዳ ብዞባታት መስርሒ ሰደድ ኣቢሉ ሰደድ ኣብ ምድንፋዕ ዘተኮረ እዩ። መርበብ ሓበሬታኣ ኣብ ውሽጢ እዞም ዞባታት ስርሓት ንዝምስርቱ ኣውፈርቲ ብዛዕባ ዝግበር ምትብባዕ ዝርዝር ሓበሬታ የካፍል። መርበብ ሓበሬታ፡ www.epza.gov.rw 6. ማሕበር ኣፍረይቲ ሩዋንዳ (RAM) - ራም ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ሃገርና ንዝርከቡ ማኑፋክቸሪንግ ኩባንያታት ዝውክል ኮይኑ ምምስራሕ መግቢ፣ ዓለባ/ ክዳውንቲ ወዘተ፣ መርበብ ሓበሬታኦም ምስ ኢንዱስትሪ ዝተተሓሓዘ ስታቲስቲክስን እዋናዊ ሓበሬታን ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.madeinrwanda.org/ማሕበር-ኣፍረይቲ-ርዋንዳ/ እዞም መርበባት ሓበሬታ ምስ ግዜ ክቕየሩ ወይ ክመሓየሹ ከምዝኽእሉ ኣስተውዕሉ፤ ስለዚ ኣብ ውሽጢ ሩዋንዳ ብዛዕባ ቁጠባ ወይ ንግዲ ዝምልከት እዋናዊ ሓበሬታ ንምርካብ ቅድሚ ምብጻሕካ ትኽክለኛነቶም ምርግጋጽ ይምከር።

ናይ ንግዲ ዳታ ሕቶ መርበባት ሓበሬታ

ንሩዋንዳ ዝምልከት ንግዳዊ መረዳእታ ክትረኽበሎም እትኽእል ሓያሎ መርበባት ሓበሬታ ኣለዉ። ውሑዳት ካብኣቶም ምስ በብወገኖም URL እነሆ፤ 1. ሃገራዊ ኢንስቲትዩት ስታቲስቲክስ ሩዋንዳ (NISR) - እዚ ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ንግድን ኢንዱስትሪን ሓዊሱ ኣብ ዝተፈላለዩ መዳያት ሰፊሕ ስታቲስቲክስ ዝህብ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.statistics.gov.rw/ 2. ካርታ ንግዲ - ብዓለምለኻዊ ማእከል ንግዲ (ITC) ዝተዳለወ ካርታ ንግዲ፡ ንሩዋንዳ ዝኸውን ሰደድን ኣእትዎትን ሓዊሱ ዝርዝር ስታቲስቲክስ ኣህጉራዊ ንግዲ የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.trademap.org/Country_SelProductCountry_TS.aspx?nvpm=1|||||||001|||6|1|1|2|1|2 3. ባንኪ ዓለም ዳታባንክ - ባንኪ ዓለም ንሩዋንዳ ሓዊሱ ንሃገራት ዓለም ሓዊሱ ሰፊሕ ቁጠባውን ልምዓታውን መርኣይታት ንምርካብ ዕድል ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://databank.worldbank.org/home.aspx 4. ሕቡራት ሃገራት ኮምትሬድ ዳታቤዝ - ኮምትሬድ ብውድብ ሕቡራት ሃገራት ዝመሓደር ሰፊሕ ዳታቤዝ ኮይኑ ንሩዋንዳ ዝኸውን ሰደድን ኣእትዎን ሓዊሱ ዓለምለኻዊ ንግዳዊ መረዳእታ ዘቕርብ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://comtrade.un.org/data/ 5. ማእከላይ ባንክ ሩዋንዳ - ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ማእከላይ ባንክ ሩዋንዳ ብዛዕባ እታ ሃገር ቁጠባውን ፋይናንሳውን ሓበሬታ ዝህብ ኮይኑ፡ እዚ ድማ ምስ ንግዲ ዝተኣሳሰር ስታቲስቲክስ ዘጠቓልል እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://bnr.rw/home/ እዞም መርበባት ሓበሬታ ኣብ ሩዋንዳ ዝፍጸም ንግዳዊ ንጥፈታት ክቡር ርድኢት ክህቡኹም ይግባእ። ገለ ካብዞም መድረኻት ንገለ ዝርዝር ዳታ ስብስባት ንምርካብ ምዝገባ ወይ ምዝገባ ከድልዮም ከም ዝኽእል ኣስተውዕሉ።

B2b መድረኻት

ሩዋንዳ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ርኡይ ቁጠባዊ ዕብየት ዘርኣየት ሃገር እያ። ከም ውጽኢቱ ድማ እታ ሃገር ንዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታትን ዓውድታትን ዘማልኡ ዝተፈላለዩ B2B ፕላትፎርማት ምምጻእ ርእያ እያ። ገለ ካብቶም ኣብ ሩዋንዳ ዝርከቡ መድረኻት B2B ምስ በብወገኖም መርበብ ሓበሬታታት እነሆ፤ 1. RDB Connect: እዚ ብቦርድ ልምዓት ሩዋንዳ (RDB) ንንግድን ኣውፈርትን ምስ መንግስታዊ ኣገልግሎታት፣ መሻርኽትን ዕድላትን ንምትእስሳር ዝቐርብ ናይ ኦንላይን መድረኽ እዩ። ብመንገዲ መርበብ ሓበሬታኦም፡ rdb.rw/connect ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ። 2. ኣፍሪቃ ማማ፡- ኣፍሪቃ ማማ ኣብ ኣፍሪቃ ዝተሰርሑ ፍርያት ኣብ ምልላይን ንናይ ውሽጢ ዓዲ ትካላት ንግዲ ኣብ ምድጋፍን ዘተኮረ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኽ እዩ። ዓደግትን ሸየጥትን ንኽራኸቡ፣ ንኽነግዱን ንኽተሓባበሩን ዕዳጋ ይህብ። መርበብ ሓበሬታኦም africamama.com እዩ። 3. ኪጋሊ ማርት፡ ኪጋሊ ማርት ብኢንተርነት ዕዳጋ ምግቢ ዝሽየጠሉ መድረኽ ኮይኑ፡ ትካላት ንግዲ ብኢንተርነት ኣቢሎም ምግቢ፡ ኣቑሑት ገዛ፡ ናውቲ ቤት ጽሕፈትን ካልእን ክገዝኡ ዘኽእሎም እዩ። ነዚ መድረኽ ኣብ kigalimart.com ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 4. ኮርማርት ጅምላ: እዚ B2B መድረኽ ኣብ ዝተፈላለዩ ምድባት ከም ኤሌክትሮኒክስ፣ መመላኽዒ፣ ፋሽን መሳርሒታት፣ መሳርሒታት ገዛ ወዘተ ዝኣመሰሉ ፍርያት ጅምላ ዘቕርብ ኮይኑ፣ ትካላት ንግዲ ንዳግመ መሸጣ ወይ ንዕላማ ምፍራይ ዝኸውን ኣቑሑት ብተወዳዳሪ ዋጋ ምንጪ ንምርካብ የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታኦም ኣብ coremartwholesale.com ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 5.ናክሻ ስማርት ዕዳጋ ቦታ : ናክሻ ስማርት ማርኬትፕለይስ ካብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ከም ሕርሻ,ኣጋይሽ ኣጋይሽ,ዓለባ ወዘተ.. ምስ ዓደግቲ ክኾኑ ዝኽእሉ ኣብ ውሽጢ ሩዋንዳ ብተጠቃሚ ምቹእ interface.Naksha Marketplacecan be accessed via nakshamarketplace.co.rw እዚኦም ውሑዳት ኣብነታት ናይቶም ኣብ ሩዋንዳ ዝርከቡ B2B ፕላትፎርማት ምዃኖም ኣስተውዕሉ፤ ካልኦት ንገለ ኢንዱስትሪታት ወይ ዓውድታት ዝምልከቱ መድረኻት እውን ክህልዉ ይኽእሉ እዮም። ኩሉ ግዜ ተወሳኺ መጽናዕቲ ምክያድ ወይ ፍሉያት ኣብ ኢንዱስትሪ ዝተመርኮሱ ማህደር/ዕዳጋታት ምድህሳስ ንዝርዝር ሓበሬታ ብዛዕባ B2B መድረኻት ኣብ ሩዋንዳ ይምከር።