TogTok

ሓፈሻዊ ትሕዝቶ ሃገር
ሃገራዊ ባጤራ
ሸርፊ ሸርፊ
ኣገደስቲ በዓላት
ኩነታት ንግዲ ወጻኢ
ናይ ዕዳጋ ልምዓት ዓቕሚ
ኣብ ዕዳጋ ውዑይ መሸጣ ፍርያት
ባህርያት ዓማዊልን ክልኩልን።
ስርዓት ምሕደራ ጉምሩክ
ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትዎ።
ፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ
ንሰደድ ዘድልዩ ምስክር ወረቐት
ዝምከር ሎጂስቲክስ
ንልምዓት ዓዳጊ ዝኸውን ቻነላት

ብወግዒ ንግስነት ቶንጋ ተባሂላ እትፍለጥ ቶንጋ፡ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ደሴታት ሃገር እያ። 169 ደሴታት ዝሓቖፈት ኮይና፡ ጠቕላላ ስፍሓት መሬት ኣስታት 748 ትርብዒት ኪሎ ሜተር እዩ። እታ ሃገር ኣብ መንጎ ኒውዚላንድን ሃዋይን ኣስታት ሓደ ሲሶ መንገዲ ትርከብ። ቶንጋ ኣስታት 100 ሽሕ ህዝቢ ዝነብረላ ኮይና ርእሰ ከተማኣ ድማ ኑኩኣሎፋ እያ። እቲ ዝበዝሐ ህዝቢ ካብ ብሄረ ቶንጋ ዝተባህለ ኮይኑ፡ ክርስትና ከም ቀንዲ ሃይማኖቶም ዝኽተል እዩ። ቁጠባ ቶንጋ ብቐንዱ ኣብ ሕርሻ ዝተመርኮሰ ኮይኑ፡ ሕርሻ ካብ ውሽጣዊ ፍርያት ሃገርና ርኡይ ክፋል ይሕዝ። እቶም ቀንዲ ፍርያት ሕርሻ ባናና፡ ኮኮናት፡ ያም፡ ካሳቫን ቫኒላ ፋጁልን ይርከብዎም። ቱሪዝም እውን ብሰንኪ ውቁብ ገማግም ባሕርን ፍሉይ ባህላዊ ቅርስታትን ኣብ ቁጠባ ወሳኒ ተራ ኣለዎ። ንግስነት ቶንጋ ቅዋማዊ ስርዓተ ንግስነት ዘለዎ ኮይኑ፡ ንጉስ ቱፖ ሻድሻይ ከም መራሒ ሃገር ኮይኑ የገልግል። መንግስቲ ኣብ ትሕቲ ባይቶኣዊ ዲሞክራሲ ማዕቀፍ እዩ ዝሰርሕ። ቶንጋ ብዓቐንን ብዝሒ ህዝብን ንእሽቶ እኳ እንተኾነት፡ ኣብ ውሽጢ ኡስያንያ ብመንጽር ዞባዊ ዲፕሎማሲ ዓቢ ኣገዳስነት ኣለዋ። ባህሊ ቶንጋ ሃብታምን ኣብ ልምድታት ፖሊነዥያ ኣዝዩ ሱር ዝሰደደን እዩ። ባህላዊ ሙዚቃን ሳዕስዒትን ዘይነጻጸል ኣካል ናይቲ ከባቢ ባህሊ እዩ። ማሕበር ራግቢ ከም ሃገራዊ ስፖርቶም ስለ ዘገልግል ኣብ ቶንጋውያን ዘይተኣደነ ተፈታውነት ኣለዎ። እንግሊዝኛን ቶንጋን ክልቲኦም ኣብ ቶንጋ ከም ወግዓዊ ቋንቋታት ተፈላጥነት ኣለዎም፤ however,Tongan ኣብ መንጎ ደቂ ዓዲ ብሰፊሑ ይዝረብ ይቕጽል። ኣብ መደምደምታ፡ቶንጋ ብዘደንቕ ጽባቐኣ፡ምሕዝነታዊ ህዝባ፡ ከምኡ’ውን ብሓያል ስምዒት ሕብረተሰብን ባህልን እትፍለጥ ምዕሩግ ሃገር ደቡባዊ ፓስፊክ ምዃና ክትግለጽ ይከኣል።ዋላ’ኳ ብተዛማዲ ንእሽቶ ስፍሓት እንተሃለዋ፡ኣብ ዞባዊ ኵነታት ውቅያኖሳት ጠቓሚ ተራ ምህላዋ ቀጺላ’ያ

ቶንጋ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር እያ። ባጤራ ቶንጋ ቶንጋ ፓኣንጋ (TOP) ኮይኑ፡ ኣብ 1967 ንፓውንድ እንግሊዝ ንምትካእ ዝተኣታተወ እዩ። እቲ ፓ`ኣንጋ ኣብ 100 ሰኒቲ ይምቀል። ብሃገራዊ ዕቑር ባንክ ቶንጋ ዝፍለጥ ማእከላይ ባንክ ቶንጋ፡ ነቲ ባጤራ ናይ ምውጻእን ምምሕዳርን ሓላፍነት ኣለዎ። ኣብ ውሽጢ ሃገር ቁጠባዊ ዕብየትን ፋይናንሳዊ ድሕንነትን ንምድንፋዕ ምርግጋእ ዘረጋግጹን ገንዘባዊ ፖሊሲታት ዝቆጻጸሩን እዮም። ሸርፊ ሸርፊ ፓ`ኣንጋ ምስ ከም ዶላር ኣመሪካን ዶላር ኣውስትራልያን ዝኣመሰሉ ዓበይቲ ኣህጉራውያን ባጤራታት ይንቀሳቐስ። ቢሮታት ሸርፊ ወፃኢ፣ ባንክታትን ፍቓድ ዘለዎም መቐያየሪ ገንዘብን ንምቕያር ባጤራ ኣገልግሎት ይህቡ። ኣብ ኣእትዎት ኣዝያ ጽግዕተኛ ደሴታዊት ሃገር ብምዃና፡ ምልውዋጥ ሸርፊ ወጻኢ ንኽልቲኡ ዋጋታት ኣእትዎትን ሓፈሻዊ ደረጃታት ዝቕባበን ብቐጥታ ይጸልዎ። ፊስካላዊ ፖሊሲታት መንግስቲ ኣብዞም ከባቢታት እኹል ዕቑር ሃብቲ ብማእከላይ ባንኪ ከምዝሓዝ ብምርግጋጽ ምርግጋእ ንምሕላው ዝዓለመ እዩ። ቶንጋ ብሰንኪ ተፈጥሮኣዊ ሓደጋታት ወይ ለውጢ ኣብ ዓለማዊ ዋጋታት ኣቑሑት ከም ነዳድን መግብን ዝኣመሰሉ ናይ ደገ ቁጠባዊ ስንባደታት ተቓላዕቲ ብምዃና ምስ ምዕቃብ ርጉእ ባጤራ ዝተኣሳሰሩ ብድሆታት የጋጥማ። እዞም ረቛሒታት ኣብ መርገጺ ሚዛን ክፍሊት ቶንጋ ጸቕጢ ክፈጥሩ ይኽእሉ። እዚ ከምዚ ኢሉ እናሃለወ፡ ቶንጋ ብጥንቃቐ ምሕደራ ገንዘባዊ ፖሊሲን ምስ ከም ልምዓታዊ ባንክታት ዝኣመሰሉ ኣህጉራውያን መሻርኽቲ ብምትሕብባርን፡ ዘላቒ ቁጠባዊ ምዕባለ እናሰፍሐት ምርግጋእ ባጤራኣ ንምሕላው ትጽዕር።

ሕጋዊ ባጤራ ቶንጋ ቶንጋ ፓ'ኣንጋ (TOP) እዩ። ብዛዕባ ሸርፊ ዓበይቲ ባጤራታት እንተኾይኑ፡ ግምታዊ ክብርታት እነሆ፤ 1 ዶላር = 2.29 ቶፕ 1 ዩሮ = 2.89 ቶፕ 1 GBP = 3.16 ቶፕ 1 ኣውስትራል = 1.69 ቶፕ 1 CAD = 1.81 ላዕለዋይ ደረጃ እዞም ሸርፊ ወጻኢታት ግምታዊ ምዃኖምን ከከም ምልውዋጥ ዕዳጋን ምልውዋጥ ባጤራ ኣበይ ከም እተፍጽምዎን ቁሩብ ክፈላለዩ ከም ዝኽእሉን ኣስተውዕሉ።

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ንግስነት ፖሊነዥያ ቶንጋ፡ ኣብ ምሉእ ዓመት ሓያሎ ኣገደስቲ በዓላት ተብዕል። ኣብ ቶንጋ ካብ ዝካየዱ ኣገደስቲ በዓላት ሓደ መዓልቲ ምቕባል ንጉስ እዩ። እዚ ዓመታዊ መደብ እዚ ወግዓዊ ስልጣን ንጉስ ቶንጋ ዝዝክር ኮይኑ፡ ሃብታም ባህላዊ ውርሻታት እታ ሃገር ዘርኢ እዩ። መዓልቲ ምቕባል ንጉስ ብዓቢ ድምቀትን ዕቤትን ይበዓል። ምሉእ መንግስቲ ነዚ ብባህላዊ ሙዚቃን ሳዕስዒትን ንጡፍ ሰልፍታትን ዝተመልአ ታሪኻዊ ፍጻመ ንምዕዛብ ተኣኪቡ ይመጽእ እዩ። ሰባት ዝበለጸ ባህላዊ ኣከዳድናኦም ተኸዲኖም ካብ ጨናዊ ዕምባባታት ዝተሰርሐ ሌይ ከም ምልክት ኣኽብሮትን ኣድናቖትን ንንጉሶም ይኽደኑ። ካልእ ፍሉጥ በዓል ኣብ ቶንጋ፡ በዓል ሄይላላ ወይ ሰሙን ጽምብል ልደት እዩ። እዚ በዓል’ዚ ዓመት መጸ ኣብ ወርሒ ሓምለ ንልደት ንጉስ ቱፖው ሻድሻይ ንምጽንባል ይካየድ። ዝተፈላለዩ ንጥፈታት ከም ውድድር ጽባቐ፡ ምርኢት ተውህቦ፡ ምርኢታት ኢደ ጥበብ፡ ከምኡ’ውን ልምድታት ቶንጋ ዘርእዩ ስፖርታዊ ውድድራት ዘጠቓልል እዩ። ቶንጋውያን ንባህላዊ መልክዕ ሳዕስዒት ቶንጋ ዘጉልሕ ፈስቲቫል ታው’ኦሉንጋ ዝበሃል ፍሉይ በዓል’ውን የብዕሉ። ሳዕሳዕቲ ብባህላዊ መሳርሒታት ከም ከበሮ ወይ ኡኩለለ ብዝተጻወተ ዜማ ዘለዎ ሙዚቃ ዝተሰነየ ጽቡቕ ሳዕስዒት ኣብ ምቕራብ ዘለዎም ክእለት ንምርኣይ ኣብ ነንሕድሕዶም ይወዳደሩ። ካብዚ ሓሊፉ 'Uike Kātoanga'i 'o e Lea Faka-Tonga' ወይ ሰሙን ቋንቋ ቶንጋ ሃገራዊ ሓበንን ባህላዊ ብዙሕነትን ንምድንፋዕ ኣገዳሲ በዓል እዩ። ኣብዚ ዓመታዊ ኣብ ወርሒ መስከረም/ጥቅምቲ ዝካየድ ሰሙን ዝጸንሕ ጽምብል፡ ንዕቃበ ቋንቋ ቶንጋ ንምጉላሕ ዝተፈላለዩ ፍጻመታት ብዓውደ መጽናዕትታት ምጥራይ ቋንቋን ምዝንታው ዛንታታትን ይውደቡ። ኣብ መወዳእታ፡ ልደት ኣብ ቶንጋ ዓቢ ኣገዳስነት ኣለዎ፡ ምኽንያቱ ክርስትያናዊ ልምድታት ምስ ናይቲ ከባቢ ልምድታት ብምውህሃድ ናብ ፍሉይ ጽምብል "ፋካማታላ ኪ ሄ ካሊሲቲያነ" ዝፍለጥ እዩ። ሕብራዊ መብራህቲ ዘለዎም ዝተሰለሙ ገዛውቲ ኣብ መላእ ከተማታት ክረኣዩ እንከለዉ፡ ኣብያተ ክርስትያናት ድማ ፍርቂ ለይቲ ህዝባዊ ኣገልግሎት ከአንግዳ እንከለዋ፡ ድሕሪኡ ድማ ኣብ መንጎ ኣባላት ስድራቤትን ፈተውትን ዝካፈሉ ድግስ ይካየድ። እዞም በዓላት እዚኣቶም ባህሊ ኣብ ምዕቃብ ጥራይ ዘይኰነስ፡ ኣብ መንጎ ቶንጋውያን ስምዒት ማሕበረሰባዊ፡ ሓድነትን ሃገራዊ ሓበንን ኣብ ምምዕባል እውን ዓቢ ተራ ኣለዎም። ደቂ ዓዲ ምስ ሱሮም ዳግማይ ንኽራኸቡን ንጡፍ ልምድታቶም ንዓለም ከርእዩን ዕድላት ይህቡ።

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር ቶንጋ፡ ቁጠባዊ ምዕባለኣ ኣብ ኣህጉራዊ ንግዲ ኣዝያ እያ እትምርኮስ። እታ ሃገር ብተዛማዲ ክፉትን ናጻ ዝኾነን ስርዓት ንግዲ ዘለዋ ኮይና፡ ኣውስትራልያ፡ ኒውዚላንድን ኣመሪካን ሓዊሱ ወሰንቲ መሻርኽቲ ንግዲ ኣለዋ። ቀንዲ ሰደድ ቶንጋ ከም ስኳሽ፡ ቫኒላ ፋጁል፡ ኮኮናትን ዓሳን ዝኣመሰሉ ፍርያት ሕርሻ ዝሓቖፈ እዩ። እዞም ፍርያት ብቐንዱ ናብ ጎረባብቲ ሃገራት ዞባ ደቡብ ፓስፊክ ከምኡ’ውን ናብ ከም ኒውዚላንድ ዝኣመሰሉ ዓበይቲ ዕዳጋታት ይለኣኹ። ብተወሳኺ ቶንጋ ካብ ጨርቂ ታፓን ቅርጻ ዕንጨይትን ብዝተሰርሑ ፍሉያት ስርሓት ኢድ እውን ትፍለጥ ኮይና ኣብ በጻሕቲ ዓዲ ተፈታዊት እያ። ብኣእትዎት ቶንጋ ብቐንዱ ማሽነሪታትን መሳርሕታትን፡ ከም ሩዝን ፍርያት ሓርጭ ስርናይን ዝኣመሰሉ መግብታት ንውሽጣዊ ሃልኪ ካብ ወጻኢ ትኣቱ። ኣብ ውሽጢ ሃገር ባዕላ ርኡይ ናይ ኢንዱስትሪ ዓቕሚ ስለዘይብላ፡ ውሽጣዊ ጠለብ ንምምላእ ኣብ ካብ ወጻኢ ዝኣትዉ ኣቑሑት ጽግዕተኛነት እናወሰኸ ይኸይድ ኣሎ። እቲ መስርሕ ንግዲ ዝምችእ ቶንጋ ኣብ ከም መድረኽ ደሴታት ፓስፊክ (PIF) ዝኣመሰሉ ዞባዊ ትካላት ብምዃናን ኣብ ከም ስምምዕነት ፓስፊክ ኣብ ቀረባ ቁጠባዊ ዝምድናታት ፕላስ (PACER Plus) ዝኣመሰሉ ዞባዊ ንግዳዊ ስምምዓት ብምስታፋን እዩ። እዞም ስምምዓት ኣብ መንጎ ኣባላት ሃገራት ንዝፍጠር ንግዳዊ ዕንቅፋታት ብምንካይ ዞባዊ ውህደት ንምዕባይ ዝዓለመ እዩ። ዋላ እኳ ናብ ሊበራላይዜሽን ዝግበር ጻዕርታት እንተሃለወ፡ ቶንጋ ገና ገለ ብድሆታት ኣብ ምስፍሕፋሕ ተበጻሕነት ዕዳጋ ንሰደዳታ ብሰንኪ ውሱን ምዕባለ ትሕተ ቅርጺ ኣብ ዙርያ መጓዓዝያን መርበብ ሎጂስቲክስን ንተወዳዳርነት ሰደድ ዝዕንቅፍ እዩ። ብተወሳኺ ብጂኦግራፊያዊ ኣቀማምጣ ዝተነጸለ ተፈጥሮ እውን ተወሳኺ ብድሆታት ይውስኽ ይኹን እምበር ኣብ ቀረባ እዋን ብመንግስቲ ቶንጋ ዝተገብረ ጻዕርታት ትሕተ ቅርጺ ወደባት ብምምዕባል ኣብ ውሽጢ ዓዲ ምትእስሳር ንምምሕያሽ ዝዓለመ በዚ ድማ ስሉጥ ምንቅስቓስ ኣቑሑት ኣብ ውሽጢ ሃገር & ዓለምለኸ ምምችቻው እዩ። ብሓፈሻ፡ ጽላት ንግዲ ቶንጋ ኣብ ዘላቒ ቁጠባዊ ዕብየትን ምፍጣር ዕድላት ስራሕን ኣገዳሲ ተራ ይጻወት።ድልዱል ዕብየት ንምድንፋዕ ሰበስልጣን መንግስቲ ትኹረቶም ናብ ልምዓት ትሕተ ቅርጺ ጎኒ ጎኒ ምብዛሕ ስትራተጂታት ክቕጽሉ ወሳኒ ምኾነ that'll help them expand their product range while ensuring compliance with global quality standards thus enhancing overall competitiveness position.እዚ ሓበሬታ ሓፈሻዊ ትሕዝቶ ናይ ህሉው ኩነታት ንግዲ ቶንጋ ክህበኩም ተስፋ እገብር።

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር ቶንጋ፡ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢኣ ንምምዕባል ልዑል ዓቕሚ ኣለዋ። እታ ሃገር ኣብ ዓበይቲ መስመራት መራኽብ ስትራተጂካዊ ኣቀማምጣኣን ሃብታም ተፈጥሮኣዊ ጸጋታታን ንቁጠባዊ ዕብየት ረብሓ ዘለዎ መሰረት ይኸውን። ቀዳማይ፡ ቶንጋ ንሰደድ ክትጥቀመሉ እትኽእል ብዙሕ ተፈጥሮኣዊ ጸጋታት ኣለዋ። እቲ ህዝቢ ዝተፈላለዩ ናይ ገንዘብ ኣእካል ከም ቫኒላ፣ ባናና፣ ኮኮናት ንምልማዕ ክድግፍ ዝኽእል ልሙዕ ሕርሻዊ መሬት ይውንን። እዞም ፍርያት ኣብ ውሽጢ ዓድን ዓለምን ሓያል ጠለብ ዘለዎም ኮይኖም፡ ቶንጋ ናብ ካልኦት ሃገራት ክትሰድድ ከም ክቡር ኣቑሑት ኮይኖም ከገልግሉ ይኽእሉ። ካብዚ ሓሊፉ ቶንጋ ካብቲ ዘለዋ ብዙሕ ጸጋታት ዓሳ ተጠቃሚት እያ። ኣብ ከባቢ እተን ደሴታት ዝርከብ ጽሩይ ማያት ዝተፈላለዩ ዓይነታት ዓሳታት ዝነብሩሉ ብምዃኑ፡ ምግፋፍ ዓሳ ኣብ ቁጠባ ቶንጋ ኣገዳሲ ኢንዱስትሪ ይገብሮ። ቶንጋ ዘላቒ ኣገባብ ምግፋፍ ዓሳን ዘመናዊ ቴክኖሎጂታትን ብምጥቃም፡ ነቲ እናዓበየ ዝኸይድ ዘሎ ዓለማዊ ጠለብ ፍሩይ ምግቢ ባሕሪ ንምምላእ፡ ሰደድ ምግቢ ባሕራ ብዓቢኡ ከተዕቢ ትኽእል እያ። ብተወሳኺ ቱሪዝም ከም ቀንዲ መንቀሳቐሲ ንግዲ ወጻኢ ኣብ ቶንጋ ዓቢ ዓቕሚ ኣለዎ። ቶንጋ ምስቲ ዘደንቕ መርጀን ገማግም ባሕሪ, ጻዕዳ ሑጻ ገማግም ባሕሪ,ንፍሉይ ባህላዊ ውርሻታትን,ቶንጋ ካብ መላእ ዓለም ዝመጹ በጻሕቲ ትስሕብ ፍሉያት መዳረሻታት ዝደልዩ።Yet,ትሕተ ቅርጺ ቱሪዝም ዘይማዕበለ ኮይኑ ይቕጽል,ዝያዳ ዕብየት ይዓግት።እንተኾነ፣መንግስቲ ነዚ ጉዳይ ኣፍልጦ ሂቡ ብንጥፈት ወፍሪ ይገብር ኣሎ። ምስ ቱሪዝም ዝተኣሳሰሩ ፕሮጀክትታት፣ልምዓት መሰረተ ልምዓት ምድልዳል።ተወሳኺ ወፍሪ ኣብ ሆቴላት፣መዘናግዒ ቦታታት፣ከምኡውን መስሕባት ንቶንጋ ከም መዕረፊት በጻሕቲ ዘለዋ ስሕበት ብዓቢኡ ከዕብዮ እዩ፣ውጽኢቱ ድማ ብወጻኢታት በጻሕቲ ምውሳኽ እቶት እዩ። ብተወሳኺ፡ኣህጉራዊ ሓገዝ ከም ካልእ ዕድላት ንግዲ ክዓቢ ዝኽእለሉ መንገዲ ኮይኑ የገልግል።ቶንጋ ብብዝሒ ኣብ ሓገዝ ትምርኮስ፣ምስ ከም UNDP,WTO,and World Bank ዝኣመሰሉ ዓለምለኻውያን ትካላት ብቐረባ ትሰርሕ።ምስዞም ኣካላት ብምትሕብባር፣ቶንጋ ቴክኒካዊ ክእለት፣ዓቕሚ ክትረክብ ትኽእል ህንጸት ጻዕርታት,ንፋይናንሳዊ ደገፍ,ንዝያዳ ንምምዕባል ቁልፊ ዓውድታት ከም ሕርሻ,ቱሪዝም,ን ዓሳ.ከም ሳዕቤኑ,enabling ድልዱል ንግዳዊ ርክብ ምስ ለገስቲ ሃገራት,ብግዲኡ ቁጠባዊ ዕብየት ምቅልጣፍ. ብሓጺሩ፡ቶንጋ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ንምስፋሕ ዘይተጠቕመሉ ዓቕሚ ኣለዋ።ብፍላይ ኣብ ሕርሻን ዓሳን ዘለዋ ተፈጥሮኣዊ ጸጋታት፡ከምኡውን ከም መዕረፊት በጻሕቲ ሃገር ዘለዋ ደረጃ፡ ኣብ ትሕተ ቅርጺ ግቡእ ወፍሪ ብምግባርን ምስ ዓለምለኻውያን ትካላት ብምትሕብባርን ፍሉይ ዕድላት ቁጠባዊ ዕብየት ይፈጥር።ቶንጋ ኣለዋ ነዞም ዕድላት ብኣድማዒ መንገዲ ተጠቒማ ዘላቒ ዕብየት ንግዲ ንምምጻእ ክጥቀመሎም እንተኽኢላ ብሩህ መጻኢ ኣብ ቅድሚኡ ኣሎ።

ንንግዲ ወጻኢ ቶንጋ ኣብ ዕዳጋ ዝቐርቡ ፍርያት ኣብ ግምት ኣብ እንኣትወሉ እዋን፡ ፍሉይ ማሕበረ-ቁጠባውን ባህላውን ባህርያት እታ ሃገር ኣብ ግምት ምእታው ኣገዳሲ እዩ። ኣብ ዕዳጋ ቶንጋ ዕዉት መሸጣ ንምርግጋጽ፡ ገለ ኣብ ግምት ክኣትዉ ዝግበኦም ነገራት እነሆ፤ 1. ፍርያት ሕርሻ፡- ንውሕስነት መግቢ ኣብ ኣእትዎት ጽግዕተኛ ብምዃና፡ ቶንጋ ከም ፍረታት (ባናና፡ ኣናናስ)፡ ኣሕምልቲ (ሽኮር ድንሽ፡ ታሮ)፡ ከምኡ’ውን ቀመማት (ቫኒላ፡ ጅንጅብል) ዝኣመሰሉ ፍርያት ሕርሻ ናብ ወጻኢ ንምልኣኽ ዕድላት ትቕርብ። እዞም ኣቑሑት ፅሬትን ፍረሽነትን እናረጋገፁ ንጠለብ ውሽጢ ዓዲ ዝምልሱ እዮም። 2. ፍርያት ምግቢ ባሕሪ፡- ብጽሩይ ማያት ዝተኸበበት ደሴታዊት ሃገር ብምዃና፡ ከም ፊለ ዓሳ ወይ ቆርቆሮ ቱና ዝኣመሰሉ ሰደድ ምግቢ ባሕሪ ኣብ ውሽጣውን ኣህጉራውን ዕዳጋታት ተፈታዊ ክኸውን ይኽእል። ዘላቒ ኣገባብ ምግፋፍ ዓሳ ምርግጋጽ ኣገዳሲ እዩ። 3. ኢደ ጥበብ፡- ቶንጋውያን ብስነ-ጥበባዊ ክእለት ኣብ ምስራሕ ቅርጺ ዕንጨይቲ፡ ጨርቂ ታፓ፡ ዝተሰፍየ መንጸፍ፡ ካብ ቅርፊት ወይ ሉል ዝተሰርሐ ስልማት ይፍለጡ። ነዞም ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ናብ ወጻኢ ምልኣኽ፡ ባህላዊ ስነ-ጥበባዊ ስርሓት እናዓቀበ፡ ንናይ ውሽጢ ዓዲ ስነ-ጥበባውያን ዕድል እቶት ክፈጥር ይኽእል። 4. ቴክኖሎጂታት ተሓዳሲ ጸዓት፦ ቶንጋ ንዘላቕነትን ጽግዕተኛነት ኣብ ቅሪተ-ኣካላት ነዳዲ ብምንካይን ዘለዋ ተወፋይነት፡ ኣብ ዕላማታታ ተሓዳሲ ጸዓት ኣበርክቶ ክገብሩ ዝኽእሉ ከም ሶላር ፓነላት ወይ ተርባይናት ንፋስ ዝኣመሰሉ ጸዓት ዝውሕዱ መፍትሒታት ትደሊ። 5. ባህላዊ ውርሻ፡- ሓቀኛታት ባህላዊ ኣቑሑት ከም ባህላዊ ኣከዳድና (ታ'ኦቫላስ)፡ ከም ላሊ ከበሮ ወይ ኡኩለለ ዝኣመሰሉ መሳርሒታት ሙዚቃ ኣብ ባህሊ ቶንጋ ትርጉም ዘለዎም ኮይኖም፡ ኣብ መንጎ በጻሕቲ ወይ ኣብ ባህሊ ደሴት ፓስፊክ ዝግደሱ ኣከብቲ ፍሉይ ዕዳጋ ክህልዎም ይኽእል። 6. ፍርያት ጥዕና፡- ካብ ተፈጥሮኣዊ ምንጭታት ዝመጹ ከም ቪታሚናት/መመላእታታት ዝኣመሰሉ ቀረብ ክንክን ጥዕና፡ ነቶም ተፈጥሮኣዊ መድሃኒታት ዝደልዩ እናዓበዩ ዘለዉ ንጥዕና ዝነቕሑ ተጠቀምቲ ከማልኡ ይኽእሉ። 7. ካብ ኮኮናት ዝተመስረቱ ፍርያት፦ ኣብ ደሴታት ቶንጋ ብዝሒ ኮኮናት ኣብ ግምት ብምእታው፡ ዘይቲ ኮኮናት/ክሬም/ሽኮር/ማይ መሰረት ዝገበረ መስተታት ሰደድ ምስ ዓለማዊ ዝንባለታት ናብ ጥዕና ዘለዎም ኣማራጺታት ክሰማማዕ ይኽእል። ኣብ ቶንጋ ንናይ ደገ ንግዲ ጽላት ዕዳጋ ዝቐርቡ ፍርያት ምምራጽ ኩሉ ግዜ ንመምርሒታት/ናይ ኣእትዎ ዕንቅፋታትን ፍሉይ ድሌታት ናይቲ ዕላማ ዕዳጋን ዝምልከት ዕሙቕ ዝበለ መጽናዕቲ ዘጠቓልል ክኸውን ከሎ። ትንተና ዕዳጋ ምክያድ፡ መጽናዕቲ ተወዳደርቲ፡ ከምኡ’ውን ሞያዊ መምርሒ ምድላይ፡ ናብ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ቶንጋ ስሉጥ ምእታው ንምርግጋጽ ክሕግዝ ይኽእል።

ቶንጋ ኣብ ዞባ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ፍልይቲ ሃገር እያ። ምስ ዓማዊል ቶንጋ ኣብ እትራኸበሉ እዋን ክትርድኦም ኣገደስቲ ዝኾኑ ፍሉያት ባህርያትን ልምድታትን ኣለዉዎ። ቀዳማይ፡ ቶንጋውያን ንስድራቤትን ማሕበረሰብን ዓቢ ኣገዳስነት ይህቡ። ሓያል ናይ ሓባራዊ ስምዒት ስለዘለዎም፡ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ውልቃዊ ድሌታት ዘይኮነስ ንመላእ ጉጅለ ዝሓሸ ዝኾነ መሰረት ብምግባር ውሳነታት ይወስዱ። ስለዚ ምስ ዓማዊል ቶንጋ ኣብ እትራኸበሉ እዋን፡ ንባህላዊ ክብርታቶም ኣኽብሮትን ሓልዮትን ምርኣይ ኣዝዩ ኣገዳሲ እዩ። ካልእ ኣገዳሲ መዳይ ባህሊ ቶንጋ፡ ኣምር ‘ምኽባር’ ወይ ‘ፋካ’ኣፓ’ኣፓ’ እዩ። እዚ ድማ ኣብ ልዕሊ ሽማግለታትን ርእሰ-መኳንንትን ኣብ ስልጣን ዘለዎም ሰባትን ኣኽብሮት ምርኣይ የመልክት። ንውልቀ-ሰባት ብግቡእ ኣርእስቶም ምጽዋዕን ምስኦም ኣብ እትራኸበሉ እዋን ግቡእ ሰላምታ ምጥቃምን ወሳኒ እዩ። ቶንጋውያን ብሓፈሻ ንበጻሕቲ ጭዋታትን ተቐበልቲ ኣጋይሽን ምዉቕን ብምዃኖም ይፍለጡ። ኣብ ምትእምማንን ሓድሕዳዊ ምክብባርን ዝተሃንጸ ዝምድናታት ኣኽቢሮም ይርእይዎ። ቅድሚ ኣብ ንግዳዊ ጉዳያት ምዝታይ ውልቃዊ ርክብ ምህናጽ ምስ ዓማዊል ቶንጋ ንዕዉት ርክባት ዓቢ ኣበርክቶ ክህልዎ ይኽእል። ብተወሳኺ ምስ ዓማዊል ቶንጋ ብዛዕባ ክዳውንቲ ዓቃባዊ ባህላዊ ስርዓታት ስለዘለዎም ልክዕ ዝኾነ ኣከዳድና ምኽዳን ኣገዳሲ እዩ። ምግላጽ ኣከዳድና ኣብ ገሊኡ ዅነታት ከም ዘይምኽባር ወይ ዘይግቡእ ጌርካ ኺውሰድ ይኽእል እዩ። ብመንጽር ምኽልካል ወይ ‘ታፑ’፡ ምስ ዓማዊል ቶንጋ ኣብ ዝግበር ዕላል መጀመርታ ብእኦም እንተዘይተበጊሶም ክውገዱ ዘለዎም ዝተወሰኑ ኣርእስታት ኣለዉ። እዞም ተሃዋሲ ኣርእስታት ፖለቲካ፡ ሃይማኖት (ብፍላይ ነቲ ብዓብላልነት ክርስትያናዊ ዝኾነ እምነቶም ምንቃፍ)፡ ኣብ መንጎ ውልቀሰባት ዘሎ ውልቃዊ ሃብቲ ወይ ኣታዊታት ዘይምዕሩይነት፡ ከምኡ’ውን ኣሉታዊ መዳያት ባህሎም ወይ ልምዶም ምዝታይ ከጠቓልሉ ይኽእሉ። ኣብ መወዳእታ፡ ኣልኮላዊ መስተ ምውሳድ ብሓፈሻ ኣብ ብዙሕ ከባቢታት እታ ሃገር፡ ምስ ማሕበራዊ ጉዳያት ከም ዓመጽ ወይ ጸገማት ጥዕና ብዘለዎ ምትእስሳር ተስፋ ከም ዝቖረጸ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። ይኹን እምበር ኣብ ውሽጢ ቶንጋ ኣብ መንጎ ዝተፈላለዩ ዞባታት ልምድታት ክፈላለ ስለ ዝኽእል ኣብ እዋን ማሕበራዊ ኣጋጣሚታት ኣልኮላዊ መስተ እንተተቐሪቡልካ መሪሕነት ናይቶም ኣአንገድትኻ ምኽታል ዝበለጸ እዩ። ነዞም ባህርያት ዓማዊል ምርዳእ ከምኡ’ውን ምስ ባህላዊ ተሃዋስነት ምጽናዕ፡ ኣወንታዊ ዝምድናታት ንምምስራትን ምስ ዓማዊል ቶንጋ ዕዉት ርክባት ንምምችቻውን ክሕግዝ ይኽእል።

ቶንጋ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ሃገር ኮይና፡ ናይ ገዛእ ርእሳ ፍሉይ ልምድታትን ስርዓታት ኢሚግሬሽንን ኣለዋ። ስርዓት ምሕደራ ጉምሩክ እታ ሃገር ኣብ ምርግጋፅ ድሕንነትን ድሕንነትን ኣቑሑትን ውልቀሰባትን ናብ ሃገር ዝኣትዉን ዝወፁን ዘተኮረ እዩ። ኣብ ቶንጋ ኣብ እትኣትወሉ እዋን፡ ቅድሚ ምውዳኡ እንተወሓደ ናይ ሽዱሽተ ወርሒ ዕድመ ዘለዎ ሕጋዊ ፓስፖርት ምህላው ኣገዳሲ እዩ። በጻሕቲ ናይ ምምላስ ትኬት ወይ ንቕድሚት ዝኸይድ ናይ ጉዕዞ ሰነድ እውን ክህልዎም ኣለዎ። ገለ ዜጋታት ቅድሚ ምምጽኦም ቪዛ ክጠልቡ ይኽእሉ እዮም፣ ስለዚ ኣቐዲምካ ነቲ ረቛሒታት ምፍታሽ ኣገዳሲ እዩ። ክፍሊ ጉምሩክ ቶንጋ ናብታ ሃገር ዝኣቱ ኣቑሑት ይከታተል። ኩሎም ተጓዓዝቲ ዝኾነ ይኹን ጥረ ገንዘብ፡ መድሃኒት፡ ብረት፡ ተተኮስቲ፡ ስእለ-ጽዩፍ ንብረት፡ መድሃኒት (ብዘይካ ብሓኪም ዝተኣዘዘ መድሃኒት)፡ ወይ ኣብ ዝበጽሕሉ እዋን ዝሓዝዎ ተኽሊ ክእውጁ ይግደዱ። ዝኾነ ዘይሕጋዊ ንጥረ ነገራት ናብ ቶንጋ ምምጻእ ብጥብቂ ክልኩል እዩ። ካብዚ ብተወሳኺ ዝተወሰኑ መግብታት ከም ፍረታት፣ ኣሕምልቲ፣ ፍርያት ስጋ (ዕሹግ ስጋ ከይሓወሰ)፣ እንቋቑሖ ሓዊሱ ፍርያት ፀባ ብሓፈሻ ብፍሉይ ቅድመ ኩነት ብሚኒስቴር ሕርሻን መግብን ፍቓድ እንተዘይተዋሂብዎም ኣይፍቀዱን። ካብ ቶንጋ ምስ ተበገሱ፡ በጻሕቲ ከም ባህላዊ ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ኢድ ቶንጋ ዝኣመሰሉ ባህላዊ ቅርስታት ካብ ዝምልከቶም ኣካላት ዝተረኽበ ናይ ሰደድ ፍቓድ ከምዘድልዮም ክፈልጡ ይግባእ። ሳንዳልን መርዛማትን ናብ ወጻኢ ንምልኣኽ እውን ፍሉይ ፍቓድ የድሊ። ብመንጽር ደንቢ መጓዓዝያ ኣብ ውሽጢ ዶባት ቶንጋ፡ በጻሕቲ ንዘምጽእዎ ውልቃዊ ኣጠቓቕማ ዘለዎም ኣቑሑት ከም ላፕቶፕ ወይ ስማርትፎናት ዝኾነ ገደብ የለን። ይኹን እምበር ካብ መጠን ንላዕሊ ብዝሒ ብንግዳዊ ዕላማ ክጥርጥሩ ዝኽእሉ ሓለፍቲ ጉምሩክ ሕቶታት ክቐርብ ይኽእል። ኣብ ቶንጋ ብጉምሩክ ስሉጥ ምሕላፍ ንምርግጋጽ፤ 1. ቅድሚ መገሻኻ ምስ ናይ መእተዊ ረቛሒታት ምልላይ። 2. ኩሎም ብሕጊ ዝተገደቡ ነገራት ምስ መጻእኩም ምእዋጅ። 3. ዝኾነ ዘይሕጋዊ ንጥረ ነገራት ናብ ሃገር ካብ ምእታው ምቑጣብ። 4. ባህላዊ ቅርስታት ንምእታው/ንሰደድ ዝምልከት መምርሒታት ምኽታል ኣድላዪ እንተኾይኑ። 5.ንመጻኢ መወከሲ እንተድኣ ኣድልዩ ኣብ እዋን ጻንሖትኩም ዘምጽእዎ ውልቃዊ ኣጠቓቕማ ኣቑሑት ዝኾነ ገደብ ብዝምልከት ብጽሑፍ ሰነድ ሕተቱ።ንተወሳኺ ሓበሬታ ብዛዕባ ኣገባብ ጉምሩክ ኣብ ቶንጋ,ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታታት ከም ሚኒስትሪ እቶትን ጉምሩክን,መንግስቲ ቶንጋ,ወይ ክትውከሱ ትኽእሉ ኢኹም። ቅድሚ መገሻኹም ምስ ናይ ከባቢ ቶንጋ ኤምባሲ ወይ ቆንስል።

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር ቶንጋ፡ ኣብ ልዕሊ ኣቑሑት ዝኽፈል ቀረጽ ብዝምልከት ፍሉይ ፖሊሲ ኣለዋ። እታ ሃገር ቁጠባዊ ዕብየትን ዘላቕነትን እናደፋፍአት ውሽጣዊ ኢንዱስትሪታታ ንምሕላው ዕላማ ኣለዋ። ኣብ ቶንጋ ዝኽፈል መጠን ግብሪ ኣእትዎት ከከም ዓይነት ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ኣቑሑት ይፈላለ እዩ። ብሓፈሻ እቶም ታሪፍታት ንነፍሲ ወከፍ ምድብ ፍርያት ኣብ ምደባ ኮድ ሃርሞናይዝድ ሲስተም (HS) መሰረት ብምግባር ይትግበሩ። እዞም ኮዳት እዚኦም ንኣቑሑት ከከም ባህርያቶምን ዝተሓሰበ ኣጠቓቕማኦምን ኣብ ዝተፈላለዩ ጉጅለታት ይምድቡ። መሰረታዊ ሃለኽቲ ፍርያት ከም መግቢ፡ ክዳውንትን ኣገደስቲ ኣቑሑት ገዛን መብዛሕትኡ ግዜ ንዜጋታታ ብተመጣጣኒ ዋጋ ንምርግጋጽ ትሑት ግብሪ ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ወይ ከይተረፈ ነጻነት ኣለዎም። ይኹን እምበር ከም ኤሌክትሮኒክስ ወይ ተሽከርከርቲ ዝኣመሰሉ ምቾት ዘለዎም ኣቑሑት ዝለዓለ ታሪፍ ክግበር ይኽእል። ቶንጋ ብዘይካ ናይ HS ኮዳት፡ ኣብ ዝተወሰኑ ፍርያት ምስ ሃገራዊ ዕላማታታን ቀዳምነታታን ዝሰማማዕ ፍሉይ ግቡኣት እውን ትትግብር። ንኣብነት፡ ኣብ ከም ፕላስቲክ ቦርሳ ዝኣመሰሉ ንከባቢ ዝጎድኡ ነገራት ወይ ከም ቅሪተ-ኣካላት ነዳዲ ዝኣመሰሉ ልዑል ልቀት ካርቦን ዝፍንዉ ፍርያት ዝለዓለ ግብሪ ኣእትዎት ክህሉ ይኽእል። ካብዚ ሓሊፉ፡ ቶንጋ ብሰንኪ ድሩት ናይ ውሽጢ ዓዲ ዓቕሚ ምፍራይ ሓዊሱ ንገለ ኣገደስቲ ኣቑሑት ሓዊሱ ኣብ ኣእትዎት ኣቑሑት ኣዝያ እትምርኮስ ደሴታዊት ሃገር ብምዃና፡ ንተጠቀምቲ ካብ መጠን ንላዕሊ ብዝለዓለ ግብሪ ከይትሸክሞም፡ ተረባሕነቶም ንምርግጋጽ ይንቃሕ። ቶንጋ ምስ ሓያሎ ሃገራት ንግዳዊ ዕንቅፋታት ንምንካይን ስሉጥ ኣህጉራዊ ንግዲ ንምምችቻውን ዝዓለመ ክልተኣዊ ንግዳዊ ስምምዓት ከምዘለዋ ምጥቃስ ይከኣል። እዞም ስምምዓት እዚኣቶም፡ ካብተን መሻርኽቲ ሃገራት ንዝኣቱ ንብረት ምርጫ ወይ ምጉዳል መጠን ግብሪ ከስዕቡ ይኽእሉ። ብሓፈሻ፡ ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትዎት ቶንጋ ኣብ መንጎ ምክልኻል ውሽጣዊ ኢንዱስትሪታትን ምርግጋጽ ንተጠቀምቲ ርትዓዊ ዋጋታትን፡ ከባብያዊ ኣብ ግምት ብምእታውን ሚዛን ከምዘሎ ዘንጸባርቕ እዩ። ከምኡ ብምግባሮም ድማ ኣብ ውሽጢ እቲ ፍሉይ ጂኦግራፍያዊ ደረቶም ዘላቒ ቁጠባዊ ዕብየት ንምምዕባል ዝዓለሙ እዮም።

ቶንጋ ኣብ ደቡባዊ ንፍቀ ክቢ እትርከብ ደሴት ፓስፊክ ሃገር እያ። ፖሊሲኣ ግብሪ ሰደድ ቁጠባዊ ዕብየት ንምድንፋዕን እቶት መንግስቲ ናብ ዝለዓለ ደረጃ ንምብጻሕን ዝዓለመ እዩ። ብመሰረት ህሉው ስርዓት ግብሪ ቶንጋ፡ ሰደድ ከከም ዓይነት ናብ ወጻኢ ዝለኣኽ ኣቑሑት ዝተፈላለየ ግብሪን ቀረጽን ይኽፈል። ኣብ ሰደድ ዝኽፈል ቀንዲ ግብሪ ተወሳኺ እሴት ግብሪ (VAT) ኮይኑ ብመደበኛ መጠን 15% ዝተቐመጠ እዩ። እዚ ማለት ሰደድቲ ካብ ቶንጋ ቅድሚ ምልኣኾም ካብ ጠቕላላ ዋጋ ኣቑሑቶም 15% ከም ቫት ክኸፍሉ ይግደዱ። ቶንጋ ብዘይካ ቫት ኣብ ዝተወሰኑ ናይ ሰደድ ኣቑሑት ከም ፍርያት ዓሳን ኣቑሑት ሕርሻን እውን ፍሉይ ግብሪ ትገብር። እዞም ግብሪታት እዚኦም ከከም ባህርን ዋጋን ናይቲ ናብ ወጻኢ ዝለኣኽ ኣቕሓ ይፈላለዩ። ንኣብነት ፍርያት ዓሳ ብመሰረት መጠን ወይ ክብደት ተወሳኺ ቀረጽ ወይ ቀረጽ ዓሳ ክስሕብ ይኽእል። ቶንጋ ምስ ካልኦት ሃገራት እውን ኣብ ፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ ጽልዋ ዘለዎም ሓያሎ ንግዳዊ ስምምዓት ከምዘጽደቐት ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። እዞም ስምምዓት ኣብ መንጎ ተሳተፍቲ ሃገራት ንዝፍጠር ዋሕዚ ንግዲ ክዕንቅፉ ዝኽእሉ ከም ታሪፍ ወይ ኮታ ዝኣመሰሉ ዕንቅፋታት ብምንካይ ኣህጉራዊ ንግዲ ንምድንፋዕ ዝዓለሙ እዮም። ካብዚ ሓሊፉ ቶንጋ ንሰደድቲ ዝተወሰነ ምትብባዕ ትህብ ብዝተፈላለዩ ስኬማት ኣቢላ ንሰደድ ዝቐንዐ ኢንዱስትሪታት ንምንቕቓሕ ዝተዳለወ። እዞም ስኬማት እዚኦም ናይ ቀረጽ ምጉዳል ዘጠቓልሉ ኮይኖም፡ ሰደድቲ ኣብ ምፍራይ ሰደድ ኣቑሑት ኣብ ዝጥቀሙሉ ካብ ወጻኢ ዝኣተዉ ንብረታት ዝኸፈልዎ ዝኾነ ይኹን ቀረጽ ጉምሩክ ገንዘብ ክምለሰሎም ክሓቱ ይኽእሉ። ብሓፈሻ ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ቶንጋ ምስ ኣህጉራዊ ደረጃታት ንግዲ ዝሰማማዕ ኮይኑ፡ መንግስቲ ካብ ሰደድ ዝለዓለ እቶት ንምብጻሕ ዝዓለመ እዩ። ንናይ ውሽጢ ዓዲ ምህርቲ ዘተባብዕን ብመሰረት ንግዳዊ ስምምዓት ብመተባብዕን ምቹእ ምድላዋትን ኣቢሉ ንሰደድ ንግዳዊ ትካላት ደገፍ ይህብ።

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር ቶንጋ፡ ንፍርያታ ዝተፈላለየ ናይ ሰደድ ምስክር ወረቐት ረቛሒታት ኣለዋ። እዞም ምስክር ወረቐት እዚኦም፡ ናብ ወጻኢ ዝለኣኹ ኣቑሑት ብመንግስቲ ቶንጋን ኣህጉራውያን መሻርኽቲ ንግዲን ዝተቐመጡ ፍሉያት ደረጃታትን ስርዓታትን ከምዘማልኡ የረጋግጹ። ሓደ ኣገዳሲ ናይ ሰደድ ምስክር ወረቐት ኣብ ቶንጋ ምስክር ወረቐት መበቆል እዩ። እዚ ሰነድ እዚ፡ ሓደ ፍርያት ኣብ ውሽጢ ዶባት ቶንጋ ከም ዝፍጠር፡ ከም ዝፍጠር ወይ ከም ዝስራሕ የረጋግጽ። መበቆል መርትዖ ዝህብን ምስ ካልኦት ሃገራት ንግዳዊ ስምምዓት ንምምችቻው ዝሕግዝን እዩ። ካልእ ኣብ ቶንጋ ወሳኒ ናይ ሰደድ ምስክር ወረቐት ፋይቶሳኒታሪ ሰርቲፊኬት እዩ። እዚ ምስክር ወረቐት እዚ፡ ካብ ቶንጋ ናብ ወጻኢ ዝለኣኽ ዘሎ ፍርያት ሕርሻ፡ ካብ ባልዕ፡ ሕማማትን ካልእ ንናይ ወጻኢ ስነ-ህይወት ክጎድእ ዝኽእል ብከላታትን ነጻ ምዃኑ የረጋግጽ። እዚ ጠለብ እዚ ዓለምለኻዊ ጥዕና ተኽሊ ንምሕላውን ብንግዲ ኣቢሎም ጎዳእቲ ፍጥረታት ንኸይኣትዉ ንምክልኻልን ዝዓለመ እዩ። ንፍርያት ዓሳ፡ ሰደድቲ ብሚኒስትሪ ሕርሻን መግብን (ክፍሊ ዓሳ) ዝወሃብ ናይ ጥዕና ምስክር ወረቐት ክረኽቡ ኣለዎም። እዚ ምስክር ወረቐት እዚ ፍርያት ምግቢ ባሕሪ ንሃልኪ ደቂ ሰባት ዝምልከት ናይ ጥዕናን ድሕነትን ደንብታት ከምዘማልኡ የረጋግጽ። ካብዚ ሓሊፉ፡ ሰደድቲ ቶንጋ እውን ከከም ጽላት ኢንዱስትሪኦም ፍሉይ ፍርያት ዝምልከት ምስክር ወረቐት ክኽተሉ ከድልዮም ይኽእል እዩ። ንኣብነት: - ኦርጋኒክ ምስክር ወረቐት፦ ሓደ ሰደድቲ ኣብ ኦርጋኒክ ሕርሻ ወይ ምፍራይ መግቢ ዝነጥፍ እንተኾይኑ ካብ ከም ባዮላንድ ፓሲፊክ ዝኣመሰሉ ኣፍልጦ ዘለዎም ትካላት ኦርጋኒክ ምስክር ወረቐት ምርካብ ከድልዮ ይኽእል እዩ። - ፍትሓዊ ንግዲ ምስክር ወረቐት፦ ምስ ፍትሓዊ ኣሰራርሓ ንግዲ ምኽባር ምርኣይን ከም ቡን ወይ ካካዎ ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ዘጠቓልል ንጥፈታት ሰደድ ማሕበራዊ ሓላፍነት ምርግጋፅን። - ስርዓተ ምሕደራ ፅሬት ምስክር ወረቐት፦ ገለ ኢንዱስትሪታት ብዓለም ደረጃ ተፈላጥነት ዘለዎም ደረጃታት ፅሬት ምኽባር ንምርኣይ ከም ISO 9001 ዝኣመሰሉ ናይ ፅሬት ምሕደራ ስርዓት ምስክር ወረቐት ከድልዮም ይኽእል እዩ። እዚኦም ገለ ኣብነታት ናይቲ ቶንጋ ንዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ዝጠልቦ ናይ ሰደድ ምስክር ወረቐት እዮም። ትካላት ንግዲ ቅድሚ ኣብ ኣህጉራዊ ንግዳዊ ንጥፈታት ምውፋሮም ዝኾነ ይኹን ክህሉ ዝኽእል ምዝንባዕ ወይ ዘይምኽባር ሕቶታት ንምክልኻል ፍሉይ ዕዳጋ ሰደድ ዝጠልቦ ነገራት ብዕምቆት ክምርምሩን ክርድኡን ኣገዳሲ እዩ።

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ቶንጋ፡ ኣስታት 100,000 ህዝቢ ዘለዋ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር እያ። ኣብ ቶንጋ ብዛዕባ ኣገልግሎት ሎጂስቲክስን መጓዓዝያን ክመጽእ ከሎ፡ ገለ ለበዋታት እነሆ፤ 1. ኣህጉራዊ ጽዕነት ኣየር፡- ንኣህጉራዊ ኣእትዎትን ሰደድን፡ ኣገልግሎት ጽዕነት ኣየር ምጥቃም ኣዝዩ ይምከር። ኣብ ቶንጋ ዝርከብ ቀንዲ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ፉዋኣሞቱ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ኮይኑ፡ ንኽልቲኡ በረራታት ተጓዓዝትን ጽዕነትን ዝሕዝ እዩ። ሓያሎ ፍሉጣት መንገዲ ኣየራት ካብን ናብን ቶንጋ ስሩዕ ኣገልግሎት ጽዕነት የካይዳ። 2. ውሽጣዊ ጽዕነት ባሕሪ፡ ቶንጋ ንናይ ውሽጢ ሃገር ሎጂስቲክስ ድሌታት ኣብ መጓዓዝያ ባሕሪ ኣዝያ ትምርኮስ። ወደብ ኑኩኣሎፋ ከም ቀንዲ ወደብ እታ ሃገር ኮይኑ ዘገልግል ኮይኑ፡ ምስ ካልኦት ደሴታት ኣብ ውሽጢ ደሴታት ከምኡ’ውን ኣህጉራዊ መስመራት ርክብ ይህብ። ኣብ ውሽጢ ሃገር ዝርከባ ኩባንያታት መራኽብ ኣብ መንጎ ደሴታት ኣቑሑት ንምጉዕዓዝ ኣገልግሎት ጽዕነት ይህባ። 3. ኣገልግሎት መልእኽተኛ ከባቢ፡- ኣብ ውሽጢ ደሴት ቶንጋታፑ (ርእሰ ከተማ ኑኩኣሎፋ እትርከበሉ) ንዝርከቡ ንኣሽቱ ፓኬጃትን ሰነዳትን፡ ኣገልግሎት መልእኽተኛ ከባቢ ምጥቃም ምቹእን ስሉጥን እዩ። እዘን ናይ መልእኽተኛታት ኩባንያታት ኣብ ዝተወሰነ ግዜ ካብ ኣፍደገ ናብ ኣፍደገ ኣገልግሎት ምብጻሕ ይህባ። 4. መኽዘን: ቅድሚ ምክፍፋል ንብረትኩም ወይ ብባሕሪ ወይ ብኣየር ፅዕነት ኣብ እዋን ትራንዚት መኽዘን እንተድኣ ደሊኹም ኣብ ዓበይቲ ከተማታት ከም ኑኩኣሎፋ ዝተፈላለዩ መኽዘን ኣማራፂታት ይርከቡ። 5.ኣገልግሎት ናይ ጽዕነት መካይን:ቶንጋ ብቐንዱ ኣብ ደሴት ቶንጋታፑ ንእሽቶ መርበብ ጽርግያ ኣለዋ ግን ኣገልግሎት መጓዓዝያ ጽዕነት ኣብ ውሽጢ እዚ ዞባ ኣቑሑት ንምጉዕዓዝ ክቑጸር ይኽእል እዩ።ዝተፈላለዩ ዓይነታት ጽዕነት ንምስካም ዝምችኣ ዘመናዊ ተሽከርከርቲ ዝተዓጠቓ እሙናት ናይ ጽዕነት መካይን መርከብ ይህቡ። ኣብ ሰፊሕ ከባቢ ውቅያኖስ ዝተዘርግሑ ሓያሎ ርሑቓት ደሴታት ዝሓቖፈ ጂኦግራፍያዊ ኣቀማምጣኣ፡ትሕተ ቅርጺ መጓዓዝያ ቶንጋ ምስ ካልኦት ሃገራት ክነጻጸር ከሎ ከምኡ ሰፊሕ ክኸውን ከምዘይክእል ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ።እንተኾነ ግን፡እቶም ኣቐዲሞም ዝተጠቕሱ ለበዋታት ኣብዚ ሎጂስቲካዊ ፍታሕ ዝደልዩ ውልቀሰባት ወይ ትካላት ንግዲ ክሕግዙ ይግባእ። ጽብቕቲ ደሴት ፓስፊክ ሃገር

ኣገደስቲ ምርኢታት ንግዲ

ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ እትርከብ ስእላዊት ደሴታዊት ሃገር ቶንጋ፡ ንቁጠባዊ ምዕባለኣ ኣበርክቶ ዝገብሩ ውሑዳት ኣገደስቲ ኣህጉራዊ ምንጪ መስመራትን ምርኢታት ንግድን ኣለዋ። ቶንጋ ብተነጻጻሪ ብዓቐንን ብዝሒ ህዝብን ንእሽቶ ክትከውን ትኽእል እያ፡ ንፍሉይ ፍርያት ወይ ኣገልግሎት ንዝደልዩ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ግን ፍሉይ ዕድላት ትህብ። ኣብ ቶንጋ ካብ ዘለዉ ኣገደስቲ መስመራት ምንጪታት ሓደ ጽላት ሕርሻ እዩ። እታ ሃገር ብብዝሒ ተፈጥሮኣዊ ጸጋታትን ልሙዕ ሓመድን እትፍለጥ ብምዃና፡ ከም ፍሩይ ፍርያት፡ ትሮፒካዊ ፍረታት፡ ቫኒላ ፋጁል፡ ኮኮናት፡ ከምኡ’ውን ሱር ዝራእቲ ዝኣመሰሉ ፍርያት ሕርሻ ብሉጽ ምንጪ እያ። ምንጪ ኦርጋኒክ ወይ ዘላቒ ፍርያት ሕርሻ ንምርካብ ዝደልዩ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ምስ ናይ ውሽጢ ዓዲ ሓረስቶትን ሕብረት ስራሕ ማሕበራትን ሽርክነት ክድህስሱ ይኽእሉ። ኣብ ቶንጋ ካልእ ኣገዳሲ መንገዲ ምንጪ ዓሳ፡ ኢንዱስትሪ ምግፋፍ ዓሳ እዩ። ቶንጋ ብህይወት ባሕሪ ዝመልአ ከም ክሪስታል ንጹር ማያት ዝተኸበበት ደሴታዊት ሃገር ብምዃና፡ ቱና፡ ሎብስተር፡ ፕራውን፡ ኦክቶፑስን ዝተፈላለዩ ዓይነታት ዓሳን ሓዊሱ ሰፊሕ ፍርያት ምግቢ ባሕሪ ትቕርብ። ልዑል ጽሬት ዘለዎ ምግቢ ባሕሪ ዝደልዩ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ምስ ኣብ መላእ ደሴታት ቶንጋ ዝንቀሳቐሱ ኩባንያታት ዓሳ ክራኸቡ ይኽእሉ። ብመንጽር ኣብ ቶንጋ ፍርያታን ኣገልግሎታን ንዓለምለኻውያን ዓደግቲ ንምርኣይ ዝካየድ ምርኢታትን ምርኢታትን፤ 1. ዓመታዊ ፈስቲቫል ቫኒላ፡- እዚ በዓል ሓደ ካብቶም ፍሉጣት ሰደድ ቶንጋ - ቫኒላ ፋጁል ዘብዕል እዩ። ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ባህላዊ ትልሂታትን ደርፍታትን ዘርኢ ባህላዊ ምርኢታት እናስተማቐሩ ምስ ኣፍረይቲ ቫኒላ ውሽጢ ዓዲ ብቐጥታ ክራኸቡ ዕድል ዝህብ እዩ። 2. ምርኢት ሕርሻ፡- በብእዋኑ ብሚኒስትሪ ሕርሻ መግቢ ኣግራብን ዓሳን (MAFFF) ዝዳሎ እዚ ምርኢት፡ ኣብ መላእ ሃገር ዝበቁሉ ዝተፈላለዩ ኣእካል ብዘርኢ ምርኢታት ኣቢሉ፡ ፍርያት ሕርሻ ቶንጋ ንምልላይ ዝዓለመ እዩ። 3. ቱሪዝም ኤክስፖ፡- ቱሪዝም ኣብ ቁጠባ ቶንጋ ልዑል ተራ ከምዘለዎ ኣብ ግምት ብምእታው፤ እዚ ኤክስፖ ካብ ዝተፈላለየ ክፋላት ሃገር ዝመጹ ኦፕሬተራት ቱሪዝም ኣብ ሓደ ብምምጻእ ፍሉይ ምቕራብ ከም ኢኮ-ሎጅስ/ሆቴላት ፓኬጅ ወይ ኣድቨንቸር ቱር ዝኣመሰሉ ንምቕራብ ዝዓለመ እዩ። 4. ምርኢታት ንግዲ፡- ኣብ ምሉእ ዓመት ብደረጃ ሃገራውን ዞባውን ዝተፈላለዩ ምርኢታት ንግዲ ይዳለዉ፡ እዚ ድማ ከም ሕርሻ፡ ዓሳ፡ ኢደ-ጥበብ፡ ዓለባ ዝኣመሰሉ ዓውድታት ዝሽፍን እዩ። እዞም ፍጻመታት እዚኦም፡ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ምስ ትካላት ንግዲ ቶንጋ ንኽራኸቡን ክህልዉ ዝኽእሉ ሽርክነታት ንኽድህስሱን መድረኽ ይህቡ። ቶንጋ ብዘይካ እዞም ፍሉያት ፍጻመታት ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ደሴታት ፓስፊክ ዓመታዊ ዝካየድ ከም ምርኢት ንግድን ምርኢትን ፓስፊክ ዝኣመሰሉ ዓበይቲ ዞባዊ ምርኢታት ንግዲ እውን ትሳተፍ። እዞም ምርኢታት ንግዲ ትካላት ንግዲ ቶንጋ ምስ ካልኦት ሃገራት ደሴት ፓስፊክ ፍርያቶም ከርእዩ ዘኽእሉ ኮይኖም ኣብ መላእ እቲ ዞባ ኣቑሑት ወይ ዕድላት ወፍሪ ዝደልዩ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ይስሕቡ። ምስ ቶንጋ ንግዲ ክገብሩ ዝደልዩ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ፡ ኣብ መርበብ ሓበሬታታት ናይ ውሽጢ ዓዲ ንግዳዊ ትካላት፡ ንኢንዱስትሪ ዝምልከት ምንጭታት ዜና፡ ከምኡ’ውን ኣብ ዝመጽእ ፍጻመታት ወይ ምንጪ ዕድላት ብዝምልከት መንግስታዊ ምልክታታት ሓድሽ ሓበሬታ ክረኽቡ ወሳኒ እዩ። እዚ ድማ ምቹኣት ቻነላት ኣብ ምልላይ ወይ ምስ ምንጪ ጠለባቶም ዝሰማማዕ ኣገደስቲ ምርኢታት ኣብ ዝሳተፉሉ እዋን ብግቡእ ዝተሰነየ ውሳነታት ክወስዱ የኽእሎም።

ልሙዳት ሞተር ምድላይ

ኣብ ቶንጋ፡ እቶም ዝበዝሑ ዝጥቀሙሉ ሞተር ምድላይ እዞም ዝስዕቡ እዮም፤ 1. ጉግል - www.google.to ጉግል ብደረጃ ዓለም እቲ ዝበዝሐ ተፈታዊን ብሰፊሑ ዝጥቀመሉን ሞተር ምድላይ እዩ። ሰፊሕ ዝርዝር ውጽኢት ምድላይን ዝተፈላለዩ ኣገልግሎታት ከም Google Maps, Gmail, YouTubeን የቕርብ። 2. ቢንግ - www.bing.com ዝብል ጽሑፍ ኣሎ። ቢንግ ካልእ ብሰፊሑ ተፈላጥነት ዘለዎ ሞተር ምድላይ ኮይኑ፡ ኣገዳሲ ውጽኢት ምድላይ ዝህብ እዩ። ብተወሳኺ ከም ምስልን ቪድዮን ምድላይ፡ ዜናዊ ምዕባለን ካርታን ዝኣመሰሉ ባህርያት የቕርብ። 3. ያሁ! - ቶንጋ.ያሁ.ኮም ያሁ! ፍሉጥ ሞተር ምድላይ ኮይኑ፡ ምስ ካልኦት ኣገልግሎታት ከም ኢመይል (Yahoo! Mail)፡ ዜናታት ምዕባለ (Yahoo! News)፡ ከምኡ’ውን ቅጽበታዊ መልእኽቲ (Yahoo! Messenger) ዝኣመሰሉ ናይ መርበብ ሓበሬታ ምድላይ ተግባር ዘጠቓልል እዩ። 4. DuckDuckGo - ዳክዱክጎ.ኮም DuckDuckGo ኣብ ብሕታዊነት ዘተኮረ ሞተር ምድላይ ኮይኑ፡ ውልቃዊ መረዳእታ ተጠቀምቲ ወይ ታሪኽ ምድህሳስ ተጠቀምቲ ዘይከታተል እዩ። ብሕታዊነት ተጠቃሚ እናሓለወ ዘይሻራዊ ውጽኢት ይህብ። 5. ያንዴክስ - yandex.com ያንዴክስ ኣብ ሩስያ ዝመደበሩ ብዙሕ ሃገራዊ ኩባንያ ቴክኖሎጂ ኮይኑ፡ ምስ ኢንተርነት ዝተኣሳሰር ፍርያት/ኣገልግሎታቱ ዝፍለጥ ኮይኑ፡ ኣብ ቶንጋ ክረኽቦ ዝኽእል ናይ ገዛእ ርእሱ ሞተር ምድላይ ሓዊሱ እዩ። እዚኦም ገለ ኣብ ቶንጋ ልሙድ ዝኾኑ ሞተር ምድላይ ኮይኖም ኣብ ምድላይካ ተመርኲስካ ኣገዳሲ ሓበሬታ ክትረክብን ዝተፈላለዩ ናይ ኦንላይን ጸጋታት ብብቕዓት ክትድህስሶምን ትኽእል።

ዓበይቲ ብጫ ገጻት።

ብወግዒ ንግስነት ቶንጋ ተባሂላ እትፍለጥ ቶንጋ፡ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ፖሊነዥያዊት ሃገር እያ። ቶንጋ ንእሽቶ ሃገር እኳ እንተኾነት፡ ንበጻሕትን ደቂ ዓድን ዝተፈላለየ ኣገልግሎታትን ንግዳዊ ትካላትን ኣብ ምርካብ ክሕግዙ ዝኽእሉ ኣገደስቲ ብጫ ገጻት ኣለዋ። ገለ ካብቶም ቀንዲ ብጫ ገጻት ኣብ ቶንጋ፡ ምስ በብወገኖም መርበብ ሓበሬታታት እነሆ፤ 1. ብጫ ገጻት ቶንጋ - ወግዓዊ ናይ ኦንላይን ማውጫ ንንግድን ኣገልግሎታትን ኣብ ቶንጋ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.yellowpages.to 2. መንግስቲ ቶንጋ ማውጫ - እዚ ማህደር ንዝተፈላለዩ ክፍልታትን ትካላትን መንግስቲ ርክብ ሓበሬታ ዝህብ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.govt.to/directory 3. ቤት ምኽሪ ንግዲ፣ ኢንዱስትሪን ቱሪዝምን (CCIT) - መርበብ ሓበሬታ CCIT ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ዝንቀሳቐሳ ናይ ውሽጢ ዓዲ ኩባንያታት ዘጉልሕ ናይ ንግዲ ማውጫ የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.tongachamber.org/index.php/business-directory 4. ማሕበር ንግዲ ደሴታት ቶንጋ (TFIBA) - TFIBA ንናይ ውሽጢ ዓዲ ንግዳዊ ትካላት ዝውክል ኮይኑ ኣብ መርበብ ሓበሬታኡ ምስ ዝርዝር ኣባላት ጸጋታት የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.tongafiba.org/ናብ/ኣባላትና/ 5. መምርሒ ሓበሬታ በጻሕቲ ሚኒስትሪ ቱሪዝም - እዚ መምርሒ እዚ ብዛዕባ ምስ ቱሪዝም ዝተኣሳሰሩ ኣገልግሎታት መንበሪ ኣባይቲ፣ ዑደት፣ ኩባንያታት መኪና ክራይ፣ ቤት መግቢን ካልእን ሓዊሱ ሰፊሕ ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.mic.gov.to/index.php/tourism-outlet/መምርሒ-ሓበሬታ-በጻሕቲ/170-መምርሒ-ሓበሬታ-በጻሕቲ-ቶንጋ-ሕታም.html 6. ኣገልግሎት ሓገዝ ዳይረክተሪ ቴሌኮም - ኣብ ውሽጢ ሃገር ሓፈሻዊ ሕቶ ወይ ዝርዝር ርክብ ንዝደልዩ፡ ሓደ ሰብ ናብ 0162 ብምድዋል ሓገዝ ማህደር ክበጽሕ ይኽእል። እዞም ማህደርታት ኣብ መላእ ሃገር ብቐሊሉ ንምጉዓዝ ቁጽሪ ተሌፎን፣ ኣድራሻ ካርታታት ሓዊሱ ብዛዕባ ትካላት ንግዲ ጠቓሚ ሓበሬታ ይህቡ። ገለ ዝርዝር ውሱን ዝርዝር ጥራይ ክህቡ ከም ዝኽእሉ ወይ ድማ ብሰንኪ ኣብ ዝተወሰኑ ከባቢታት ቶንጋ ብዘሎ ጸገም ምህላው ኢንተርነት ፈጺሞም ናይ ኦንላይን ህላወ ዘይብሎም ምዃኖም ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። እዞም መርበባት ሓበሬታ ምስ ግዜ ክቕየሩ ከምዝኽእሉ ኣብ ግምት ኣእትውዎም፤ ስለዚ ኩሉ ግዜ ንዝበለጸ ቅኑዕን እዋናውን ሓበሬታ ኣቐዲምካ ምርግጋጾም ይምከር።

ዓበይቲ ናይ ንግዲ መድረኻት።

ቶንጋ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር እያ። ከምዚ ሕጂ ንቶንጋ ዝምልከቱ ብዙሓት ዓበይቲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት የለዉን። ይኹን እምበር ኣብታ ሃገር ብኢንተርነት ዕዳጋን ኣገልግሎት ችርቻሮን በብቑሩብ እናማዕበለ መፂኡ እዩ። ሓደ ካብቶም ኣብ ቶንጋ ዝንቀሳቐሱ ቀንዲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት፤ 1. ኣማዞን (www.amazon.com)፦ ኣማዞን ንቶንጋ ሓዊሱ ብዓለም ደረጃ ፍርያት ዘቕርብ ዓለምለኻዊ ዕዳጋ እዩ። ካብ ኤሌክትሮኒክስ ክሳብ ክዳውንትን መጻሕፍትን ዝተፈላለዩ ፍርያት የቕርብ። ተጠቀምቲ ቶንጋ ብዘይካ ፍሉያት ናይ ውሽጢ ዓዲ መድረኻት፡ ፍርያት ናብ ሃገሮም ዝልእኹ ዓለምለኻዊ ናይ ኢንተርነት ዕዳጋታት እውን ይረኽቡ። ይኹን እምበር፡ ነዞም መርበባት ሓበሬታ፡ ወጻኢታት ምልኣኽ ክምልከት ከም ዝኽእል ምጥቃስ ኣገዳሲ እዩ። ኣብ ቶንጋ ዝርከቡ ዓደግቲ ካብ ዓለምለኻዊ ናይ ኢ-ኮሜርስ መርበባት ክገዝኡ ከለዉ ከም ወጻኢታት ምልኣኽ፡ ናይ ምብጻሕ ግዜን ስርዓታት ጉምሩክን ዝኣመሰሉ ረቛሒታት ኣብ ግምት ምእታው ኣገዳሲ እዩ። ብሓፈሻ ኣብዚ እዋን’ዚ ኣብ ቶንጋ ብዙሓት ፍሉያት ናይ ውሽጢ ዓዲ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ክህልዉ ዘይክእሉ እኳ እንተኾኑ፡ ውልቀሰባት ግን ንዘድልዮም ናይ ኦንላይን ዕዳጋ ድሌታት ከም ኣማዞን ዝኣመሰሉ ዓለማዊ ዕዳጋታት ክጥቀሙ ይኽእሉ።

ዓበይቲ ማሕበራዊ መራኸቢታት

ቶንጋ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ንእሽቶ ሃገር እያ። ዋላ እኳ ኣብ ርሑቕ ቦታ እንተሃለዋ ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ኣብ ተበፃሕነት ኢንተርነትን ኣጠቓቕማ ማሕበራዊ ሚድያን ቅልጡፍ ዕብየት ርእያ እያ። ገለ ካብቶም ቶንጋውያን ዝጥቀሙሉ ህቡባት ማሕበራዊ መራኸቢታት እነሆ፤ 1. ፌስቡክ (https://www.facebook.com) - ፌስቡክ ኣብ ቶንጋ ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ ኮይኑ፡ ንኣዕሩኽ፡ ስድራቤትን ትካላት ንግዲን ዘራኽብ እዩ። ተጠቀምቲ ስእልታት፡ ቪድዮታትን ሓድሽ ሓበሬታን ምስ መርበቦም ከካፍሉ የኽእሎም። 2. ኢንስታግራም (https://www.instagram.com) - ኢንስታግራም ስእልታትን ሓጸርቲ ቪድዮታትን ብምክፋል ኣብ ሞንጎ ተጠቀምቲ ቶንጋ ተፈታውነት እናረኸበ ይመጽእ ኣሎ። ቅድሚ ምስ ተኸታተልቲ ምክፋል ምስልታት ንምዕባይ ዝተፈላለዩ ፍልትራትን ናይ ኣርትዖት መሳርሕታትን የቕርብ። 3. ትዊተር (https://twitter.com) - ትዊተር ተጠቀምቲ ብሓጸርቲ መልእኽትታት ("ትዊት") ክለጥፉን ክራኸቡን የኽእሎም። መብዛሕትኡ ግዜ ብማዕከናት ዜና፡ ፍሉጣት ሰባት፡ ፖለቲከኛታትን ውልቀሰባትን ርእይቶ ንምግላጽ ወይ ፍሉይ ኣርእስታት ንምክትታል ዝጥቀሙሉ እዩ። 4. ስናፕቻት (https://www.snapchat.com) - ስናፕቻት ብተቐበልቲ ድሕሪ ምርኣይ ዝጠፍእ ስእልን ቪድዮን መልእኽቲ የቕርብ። እቲ ኣፕ ንመሳጢ ትሕዝቶ ንምፍጣር ዘዘናግዑ ፍልትራትን ምድብላቕን ይህብ። 5. ቲክቶክ (https://www.tiktok.com)- ቲክቶክ ተጠቀምቲ ብሙዚቃ ወይ ብድምጺ ዝተቐመጡ ናይ 15 ካልኢት ቪድዮታት ዝፈጥሩሉ ናይ ቪድዮ ምክፋል መድረኽ እዩ። እዚ ኣፕ ኣብ ውሽጢ ማሕበረሰብ ቶንጋ ሓዊሱ ብዓለም ደረጃ ሰፊሕ ተፈታውነት ረኺቡ ኣሎ። 6.LinkedIn(https:/linkedin com)- ሊንክድይን ኣብ ሞያዊ ኔትወርክን ሞያዊ ምዕባለ ዕድላትን ዘተኮረ እዩ፤ ቶንጋውያን ምስ መሳርሕቶም ወይ ክእለቶም እናርኣዩ ምስ መሳርሕቶም ወይ ኣስራሕቲ ክኾኑ ዝኽእሉ ሰባት ርክብ ክሃንጹ የኽእሎም። 7.WhatsApp( https:/whatsappcom )- WhatsApp ኣብ ክንዲ ባህላዊ ኣገልግሎት ኤስኤምኤስ ብኢንተርነት ምትእስሳር ተጠቒምካ ኣብ መንጎ ውልቀሰባት ወይ ጉጅለታት ቅጽበታዊ መልእኽቲ ምልውዋጥ የኽእል።በዚ መድረኽ ኣቢሉ፣ቶንጋውያን ምስ ኣባላት ስድራቤት፣ፈተውቲ፣ከምኡውን መሳርሕቶም ኣብ ውሽጢ ዓዲ ይኹን ብዓለምለኻዊ ደረጃ ብቐሊሉ ክረዳድኡ ይኽእሉ 8.Viber(http;/viber.com )- ቫይበር ብኢንተርነት ብነጻ ምድዋል፣መልእኽቲ ምልኣኽ፣ከምኡውን ማልቲሚድያ ኣታችመንት ይህብ።ኣብ ቶንጋውያን ከም ኣማራጺ ባህላዊ ጻውዒት ቴሌፎንን ኣገልግሎት ኤስኤምኤስን ተፈታዊ እዩ። ተፈታውነት መድረኻት ማሕበራዊ መራኸቢታት ምስ ግዜ ክቕየር ከምዝኽእልን፡ ሓደስቲ መድረኻት ክቕልቀሉ ከምዝኽእሉን ኣስተውዕሉ። ኣብ መድረኽ ማሕበራዊ መራኸቢታት ቶንጋ ሓድሽ ሓበሬታ ንምርካብ ኩሉ ግዜ ህሉው ኣንፈታትን ምርጫታትን ብቐጻሊ ምምርማር ጽቡቕ እዩ።

ዓበይቲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ

ቶንጋ ኣብ ደቡባዊ ፓስፊክ ውቅያኖስ እትርከብ ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር እያ። ብተዛማዲ ውሑድ ቁጠባ እኳ እንተሃለዋ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ኣብ ምድንፋዕን ምድጋፍን ወሳኒ ተራ ዝፃወታ ሓያሎ ቀንዲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ ኣለዋ። ገለ ካብተን ኣብ ቶንጋ ዝርከባ ዓበይቲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ ምስ በብወገነን ዝርከባ መርበብ ሓበሬታታት እነሆ፤ 1. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ቶንጋ (TCCI) - TCCI ንውልቃዊ ጽላት ዝውክል ኮይኑ፡ ንረብሓታት ንግዲ ብምጉስጓስ፡ ዕድላት መርበብ ብምሃብን ኣገልግሎት ደገፍ ንግዲ ብምሃብን ቁጠባዊ ዕብየት ንምዕባይ ዝዓለመ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.tongachamber.org/ 2. ማሕበር ቱሪዝም ቶንጋ (TTA) - TTA ኣብ ቶንጋ ቱሪዝም ናይ ምድንፋዕን ኣብ ውሽጢ ጽላት ኣጋይሽ ምቕባል ኣባላቱ ናይ ምሕጋዝን ሓላፍነት ኣለዎ። ናብ ዘላቒ ልምዓት ቱሪዝም ዝሰርሕ ኮይኑ ዕግበት በጻሕቲ እውን የረጋግጽ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.tongaturismassociation.to/ 3. ሚኒስትሪ ሕርሻ፡ መግቢ፡ ኣግራብን ዓሳን ቶንጋ (MAFFF) - ዋላ’ኳ ንባዕሉ ማሕበር እንተዘይኮነ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ምስ ጽላታት ሕርሻ፡ ምፍራይ መግቢ፡ ኣግራብን ዓሳን ዝተኣሳሰሩ ንጥፈታት ኣብ ምምራሕን ምቁጽጻርን ልዑል ተራ ኣለዎ። 4. ሃገራዊ ማሕበር ሓረስቶት ቶንጋ (TNFU) - TNFU ከም ተጣባቒ መሰላት ሓረስቶት ኮይኑ ዝሰርሕ ኮይኑ፡ ኣብ ውሽጢ ማሕበረሰብ ሓረስቶት ዘላቒ ልምዓት ዘተባብዑ ሕርሻዊ ኣሰራርሓታት ንምድጋፍ ናይ ስልጠና ተበግሶታት እውን ይህብ። 5. ማሕበር ሰደድ ካኪ ቶንጋ ማኣ ቶንጋ (TMKT-EA) - TMKT-EA ኣህጉራዊ ጠለባት ንምምላእ ደረጃታት ጽሬት እናሓለወ ካብ ቶንጋ ዝመጽእ ሰደድ ሕርሻ ኣብ ምዕባይ ትኹረት ይገብር። 6. ማእከል ልምዓት ደቂ ኣንስትዮ (WDC) - WDC ንደቂ ኣንስትዮ ሰብ ሃፍቲ መደባት ስልጠና ብምቕራብ፣ ዕድላት ምምራሕ፣ ተበፃሕነት ኣማራፂታት ፋይናንስ ከምኡ እውን ኣብ ውሽጢ ንግዳዊ ሃዋህው ጾታዊ ማዕርነት ብምጉስጓስ ይድግፍ። 7. ማሕበር ተሓዳሲ ጸዓት ሳሞዋን ቶከላውን – ዋላ’ኳ ካብ መልሓስ ወጻኢ ዝመደበሩ እንተኾነ እዚ ትካል ኣብ መላእ ሓያሎ ሃገራት ደሴታት ፓሲፊክ እንተላይ ኣብ ደሴታት ቶንጋን ተሓዳሲ ጸዓት የስፋሕፍሕ።REAS&TS ብዛዕባ ተሓዳሲ ጸዓትን ረብሓታቱን ንቕሓት ንምዕባይ ውፉይ እዩ፣ ንልምዓት ተሓዳሲ ጸዓት ዝድግፍ እዩ። ፕሮጀክትታት፡ ከምኡ’ውን ንዘላቒ ኣሰራርሓ ጸዓት ምጉስጓስ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.renewableenergy.as/ እዚኦም ውሑዳት ካብተን ኣብ ቶንጋ ዝርከባ ብዙሓት ማሕበራት ኢንዱስትሪ እዮም። ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ከም ንግዲ፡ ቱሪዝም፡ ሕርሻ፡ ዓሳ፡ ምሕያል ደቂ ኣንስትዮን ምልላይ/ምሕዳስ ተሓዳሲ ጸዓትን ብምትኳር እዘን ትካላት ንቁጠባዊ ዕብየት ቶንጋ ኣብ ምድጋፍ ዓቢ ተራ ይጻወታ።

ናይ ንግድን ንግድን መርበብ ሓበሬታታት

ቶንጋ ኣብ ዞባ ደቡብ ፓስፊክ እትርከብ ሃገር እያ። ንእሽቶ ደሴታዊት ሃገር እኳ እንተኾነት፡ ገለ ምስ ቁጠባውን ንግዳውን ዝተኣሳሰሩ መርበብ ሓበሬታታት ኣጣይሻ ኣላ፡ እዚኦም ድማ ከም መድረኻት ንግዳዊ ትራንዛክሽንን ምልውዋጥ ሓበሬታን ኮይኖም ዘገልግሉ እዮም። ገለ ካብቶም ኣብ ቶንጋ ዝርከቡ ፍሉጣት ቁጠባውን ንግዳውን መርበብ ሓበሬታታት እነሆ፤ 1. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ቶንጋ፡- ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ቶንጋ፡ ብዛዕባ ዕድላት ንግዲ፡ ሓድሽ ዜናታት፡ ፍጻመታትን ምስ ቁጠባዊ ምዕባለ ቶንጋ ዝተኣሳሰሩ ጸጋታትን ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.tongachamber.org/ 2. ሚኒስትሪ ንግዲ፡ ጉዳያት ሃለኽትን ንግድን፡- እዚ ክፍሊ መንግስቲ መርበብ ሓበሬታ፡ ኣብ ዕዳጋታት ቶንጋ ንዝንቀሳቐሱ ወይ ምስኡ ክዋስኡ ንዝደልዩ ትካላት ንግዲ፡ ብዛዕባ ፖሊሲታት፡ ስርዓታት፡ ዕድላት ወፍሪ፡ መደባት ምልላይ ሰደድ፡ ስታቲስቲክስ ንግዲን ካልእ ኣገዳሲ ሓበሬታን ርድኢት ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://commerce.gov.to/ 3. ቦርድ ኢንቨስትመንት ቶንጋ፦ ቦርድ ኢንቨስትመንት ኣብ ውሽጢ ሃገር ንኢንቨስትመንት ዝቐርቡ ቀዳምነት ዝወሃቦም ኢንዱስትሪታት/ኮርፖሬሽናት ጠቓሚ መረዳእታ መፅናዕቲ ዕዳጋ ብምሃብ ንኽህልዎም ዝኽእሉ ኣውፈርቲ ይሕግዞም። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.investtonga.com/ 4. ቀዋሚ ተልእኾ መንግስቲ ናይ ቶንጋ ናብ ቤት ጽሕፈት ሕቡራት ሃገራት ከምኡ’ውን ካልኦት ኣህጉራውያን ትካላት፤ ኣብ መርበብ ሓበሬታ ናይቲ ተልእኾ፡ ኣብ መንጎ ትካላት ንግዲ ቶንጋን ናይ ወጻኢ መዛኑኦምን ንግዲ ዘመቻችኡ ንግዳዊ ስምምዓት/ምድላዋት ሓዊሱ ብዛዕባ ኣህጉራዊ ዝምድናታት ዝምልከት ሓበሬታ ዝሓዘ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.un.int/wcm/content/site/tongaportal 5. ሚኒስትሪ እቶትን ጉምሩክን - ክፍሊ ጉምሩክ፤ እዚ መርበብ ሓበሬታ ምስ ጉምሩክ ዝተኣሳሰሩ ኣገልግሎታት ከም ኣገባባት ኣእትዎ/ሰደድ/ቅጥዕታት/ጠለባት ንብቑዕ ስግረ-ዶባዊ ንግዳዊ ንጥፈታት ብቐጥታ ምስ ቶንጋ ኣብ ኣህጉራዊ ንግዲ ዝነጥፉ ንግዳዊ ንጥፈታት ዝጸሉ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://customs.gov.to/ 6. መንግስታዊ ፖርታል (ክፍሊ ንግዲ)፦ ክፍሊ ንግዲ መንግስታዊ ፖርታል ኣብ ውሽጢ ሃገር ቨንቸር ንምቛም ንዝሓሰቡ ናይ ውሽጢ ዓዲ ወይ ወፃኢ ሰብ ሃፍቲ ዒላማ ብምግባር ንግዲ ምጅማር/ኩባንያታት ምቛም ዝምልከት ዝተፈላለዩ ሃፍቲታት ዘጠቓልል እዩ። መርበብ ሓበሬታ (ክፍሊ ንግዲ)፡ http://www.gov.to/business-development እዞም መርበባት ሓበሬታ እዚኣቶም፡ ኣብ ቶንጋ ንዘሎ ንግዳዊ መልክዕ፡ ቁጠባዊ ኩነታት ኣየር፡ ኣማራጺታት ወፍሪን ስርዓታትን ንምርዳእ ንዝደልዩ ውልቀሰባት፡ ትካላት ንግድን ትካላትን ክቡር ጸጋታትን ሓበሬታን ይህቡ።

ናይ ንግዲ ዳታ ሕቶ መርበባት ሓበሬታ

ንሃገር ቶንጋ ዝምልከት ንግዳዊ መረዳእታ ዝህቡ ሓያሎ መርበባት ሓበሬታ ኣለዉ። ውሑዳት ኣገደስቲ መርበባት ሓበሬታ ምስ በብወገኖም URL እነሆ፤ 1. ኣገልግሎት ጉምሩክን እቶትን ቶንጋ፡- እዚ መርበብ ሓበሬታ ብዛዕባ ደንቢ ጉምሩክ፡ ታሪፍን ምስ ንግዲ ዝተኣሳሰር ስታቲስቲክስን ቶንጋ ሰፊሕ ሓበሬታ ይህብ። እቲ ናይ ንግዲ ዳታ ብመንገዲ "ንግዲ" ወይ "ስታቲስቲክስ" ዝብል ክፍሎም ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ። URL፡ https://www.customs.gov.to/ 2. ፓሲፊክ ደሴታት ትሬድ ኤንድ ኢንቨስት፡- እዚ መርበብ ሓበሬታ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ደሴታት ፓስፊክ፡ እንተላይ ኣብ ቶንጋ፡ ብዛዕባ ዕድላት ሰደድ፡ ስታቲስቲክስ ንግዲ፡ ከምኡ’ውን ተስፋታት ወፍሪ ክቡር ጸጋታትን ሓበሬታን ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.pacifictradeinvest.com/ 3. ውድብ ንግዲ ዓለም (WTO)፦ ውድብ ንግዲ ዓለም ንኣባላቱ ኣእትዎን ሰደድን ሓዊሱ ብዛዕባ ኣህጉራዊ ዋሕዚ ንግዲ ስታቲስቲካዊ መረዳእታ ይህብ፣ እዚ ድማ ንቶንጋ እውን የጠቓልል። ነዚ ዳታ ክትረኽቦ ትኽእል ኣብ ውሽጢ ክፍሊ ስታቲስቲካዊ ዳታቤዝ ውድብ ንግዲ ዓለም ብፍሉይ ንቶንጋ ብምድላይ። URL: https://stat.wto.org/CountryProfile/WSDBCountryPFView.aspx?ቋንቋ=E&ሃገር=TG 4. United Nations Comtrade Database: እዚ ብውድብ ሕቡራት ሃገራት ዝሕሎ ሰፊሕ ዳታቤዝ ተጠቀምቲ ንቶንጋ ሓዊሱ ኣብ መላእ ዓለም ዝርከባ ዝተፈላለያ ሃገራት ዓለም ዝምልከት ዝርዝር ናይ ኣእትዎ/ሰደድ መረዳእታ ንምርካብ የኽእል። መርበብ ሓበሬታ፡ https://comtrade.un.org/data/ 5. ዓለምለኻዊ ትካል ገንዘብ (IMF): ከምተን ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሳ ካልኦት ንውልቀ ሃገራት ብፍሉይ ዝተዳለወ እኳ እንተዘይኮነ፡ ዳታቤዝ ኣንፈት ንግዲ ስታቲስቲክስ IMF ብዛዕባ ዓለማዊ ዋሕዚ ንግዲ ሰፊሕ ጸብጻባት የቕርብ እዚ ድማ ምስ ሰደድ/ኣእትዎት መሻርኽቲ ሃገራት ዝተኣሳሰር ስታቲስቲክስ ዘጠቓልል ኮይኑ ቁጠባ ቶንጋ ዘጠቓልል እዩ።URL :https://data.imf.org/?sk=471DDDF5-B8BC-491E-9E07-37F09530D8B0 ዝብል ጽሑፍ ኣሎ። እዞም መርበባት ሓበሬታ እዚኦም ንሃገር ቶንጋ ዝምልከት ዘተኣማምንን እዋናውን ንግዳዊ መረዳእታ ንምርካብ ጽቡቕ መበገሲ ክህቡኹም ይግባእ።

B2b መድረኻት

ኣብ ቶንጋ ኣብታ ሃገር ዝንቀሳቐሳ ኩባንያታት ንግዳዊ ድሌታት ዘማልኡ ሓያሎ B2B መድረኻት ኣለዉ። ገለ ካብኣቶም ምስ ናይ መርበብ ሓበሬታ URLs ኣብዚ ኣለዉ። 1. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ቶንጋ (TCCI) - ወግዓዊ ማሕበር ንግዲ ቶንጋ፡ TCCI ንናይ ውሽጢ ዓዲ ንግዳዊ ትካላት ዝተፈላለየ ኣገልግሎታትን ሓበሬታን ይህብ። ብፍሉይ B2B ፕላትፎርም እኳ እንተዘይኮነ፡ ምስ ካልኦት ኣብታ ሃገር ዝርከቡ ትካላት ንግዲ ንምትእስሳርን ንምትእስሳርን ከም ማእከላይ ማእከል ኮይኑ የገልግል። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.tongachamber.org/ 2. ንግዲ ደሴታት ፓስፊክ - እዚ ናይ ኦንላይን ዕዳጋ ኣብ ውሽጢ ዞባ ፓስፊክ ንግዲ ንምድንፋዕ ዝዓለመ ኮይኑ፡ ቶንጋ ሓዊሱ እዩ። ትካላት ንግዲ ፍርያቶምን ኣገልግሎታቶምን ኣብ መላእ ዞባ ንዝርከቡ ዓደግቲ ክኾኑ ዝኽእሉ ሰባት ከርእዩ የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.tradepacificislands.com/ 3. Alibaba.com - ከም ሓደ ካብቶም ዝዓበዩ ዓለማዊ B2B መድረኻት፡ ኣሊባባ ኣብ ቶንጋ ንዝርከቡ ትካላት ንግዲ ምስ ዓለምለኻውያን ዓደግትን ኣቕረብትን ንኽራኸቡ ዕድላት እውን ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.alibaba.com/ 4. Exporters.SG - እዚ መድረኽ እዚ ካብ ቶንጋ ሓዊሱ ካብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዝመጹ ትካላት ንግዲ ፍርያቶም ከስፋሕፍሑን ምስ ኣብ መላእ ዓለም ዝርከቡ መሻርኽቲ ክኾኑ ዝኽእሉ ሰባት ክራኸቡን የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.exporters.sg/ 5. ዓለማዊ ምንጭታት - ካብ ኤስያ ዝመጹ ኣቕረብቲ ትኹረት ብምግባር፡ እዚ መድረኽ ቶንጋ ሓዊሱ ካብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዝመጹ ትካላት ንግዲ ምስ ኣብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ጽሬት ዘለዎ ፍርያት ዝደልዩ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ የራኽብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.globalsources.com/ እዞም መድረኻት ንንግዳዊ ትካላት ቶንጋ ካብ ዕዳጋታት ውሽጢ ዓዲ ወጻኢ ዝርገሐኦም ከስፍሑ ዕድላት ዝህቡ ኮይኖም፡ ዓለምለኻውያን ኩባንያታት ኣብ ዕዳጋ ቶንጋ ዝርከቡ ፍርያት ወይ ኣገልግሎታት ንኽረኽቡ ዘኽእሉ እዮም። እዚ ዝርዝር ምሉእ ከምዘይኮነ ኣስተውዕሉ፣ ከምኡ’ውን ካልኦት ኣብ ቶንጋ ወይ ፍሉይ ዝኾኑ ኣብዚ ዘይተጠቕሱ ናይ ውሽጢ ዓዲ ወይ ፍሉያት B2B መድረኻት ክህልዉ ይኽእሉ እዮም፣ እዚኦም ድማ ኣብ ፍሉይ ናይ ኢንዱስትሪ ጠለባትኩም ወይ ምርጫታትኩም ተመርኲስኩም ብዝያዳ ክትድህስሱ ትኽእሉ ኢኹም።