TogTok

ሓፈሻዊ ትሕዝቶ ሃገር
ሃገራዊ ባጤራ
ሸርፊ ሸርፊ
ኣገደስቲ በዓላት
ኩነታት ንግዲ ወጻኢ
ናይ ዕዳጋ ልምዓት ዓቕሚ
ኣብ ዕዳጋ ውዑይ መሸጣ ፍርያት
ባህርያት ዓማዊልን ክልኩልን።
ስርዓት ምሕደራ ጉምሩክ
ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትዎ።
ፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ
ንሰደድ ዘድልዩ ምስክር ወረቐት
ዝምከር ሎጂስቲክስ
ንልምዓት ዓዳጊ ዝኸውን ቻነላት

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ኮይና፡ ብሰሜናዊ ምዕራብ ምስ ሴራሊዮን፡ ብሰሜን ምስ ጊኒ፡ ብምብራቕ ድማ ምስ ኣይቮሪኮስት እትዳወብ ሃገር እያ። ኣስታት 111,369 ትርብዒት ኪሎ ሜተር ስፍሓት ዘለዋ ኮይና፡ ካብ ግሪኽ ቁሩብ ትዓቢ። ርእሰ ከተማን ዝዓበየትን ከተማ ላይበርያ ሞንሮቭያ እያ። ላይበርያ ኣስታት 4.9 ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ኮይና፡ ብዝተፈላለዩ ብሄራት ትፍለጥ። እቲ ዓብላሊ ብሄር ቀቢላ ክፐለ ኮይኑ፡ ካልኦት ቀቢላታት ከም በዓል ባሳ፡ ጂዮ፡ ማንዲንጎ፡ ግረቦ ስዒቦም። እንግሊዝኛ ወግዓዊ ቋንቋ ላይበርያ እዩ። እታ ሃገር ክልተ ዝተፈላለዩ ወቕትታት ዘለዎ ትሮፒካዊ ጫካታት ዘለዎ ክሊማ ኣለዋ፡ ዝናብ (ካብ ግንቦት ክሳብ ጥቅምቲ)ን ደረቕን (ሕዳር ክሳብ ሚያዝያ)። ተፈጥሮኣዊ መልክዓ ምድሪ ኣብ ገማግም ባሕራ ዝርከቡ ውቁባት ገማግም ባሕሪ ከምኡ’ውን ብዝተፈላለዩ ዕንባባታትን እንስሳታትን ዝመልአ ጽዑቕ ኣግራብ የጠቓልል። ላይበርያ ኣብ 1847 ካብ ኣሜሪካ ሓራ ዝወጹ ኣፍሪቃውያን ኣሜሪካውያን ባሮት ዝተመስረተት ብምዃና፡ ታሪኽ ላይበርያ ፍሉይ እዩ። ፈላመይቲ ናጻ ሪፓብሊክ ኣፍሪቃ ኮይና ካብ ሽዑ ጀሚራ ብሰላማዊ ምስግጋር ስልጣን ፖለቲካዊ ምርግጋእ ዓቂባ ኣላ። ቁጠባ ላይበርያ ብቐንዱ ኣብ ሕርሻ፡ ዕደና (ብፍላይ ማዕድን ሓጺን)፡ ኣግራብን ምፍራይ ጎማን እዩ ዝምርኮስ። እታ ሃገር ርኡይ ሃፍቲ ማዕድናዊት እኳ እንተኾነት ብሰንኪ ድሩትነት ትሕተ ቅርጺ ዓቕማ ምሉእ ብምሉእ ኣብ ምጥቃም ግን ሕጂ’ውን ብድሆታት የጋጥማ ኣሎ። ድሕሪ ናይ ዓመታት ኲናት ሓድሕድ ኣብ 2003 ዝተዛዘመ ማሕበረ-ቁጠባዊ ምዕባለ ንላይበርያ ቀዳምነት ዝወሃቦ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ።ኣገልግሎት ክንክን ጥዕና፡ ስርዓተ ትምህርቲ፡ ምዕባለ ትሕተ-ቅርጺ ንምምሕያሽ፡ ከምኡ’ውን ንቁጠባዊ ምብዛሕ ወፍሪ ወጻኢ ንምስሓብ ጻዕርታት ይግበር ኣሎ። ላይበርያ ብሰንኪ ልዑል መጠን ሽቕለት ኣልቦነትን ዘይምዕሩይነት እቶትን እውን ምስ ምቅላል ድኽነት ዝተኣሳሰሩ ብድሆታት የጋጥማ። ይኹን እምበር ኣህጉራዊ ትካላት ረድኤት ኣብ ውሽጢ ሃገር ደረጃ ድኽነት ንምንካይ ዝዓለመ ፕሮጀክትታት ዘላቒ ልምዓት ዝገብርኦ ደገፍ ይቕፅላ ኣለዋ። ኣብዚ እዋን’ዚ ለበዳ ኮቪድ-19 ኣብ ናይ ላይበርያ ሓዊሱ ኣብ ዓለማዊ ቁጠባታት ዘስዓቦ ጽልዋ ዝተፈላለዩ ዕንቅፋታት እኳ እንተገጠሞም - እዛ ምዕራብ ኣፍሪቃዊት ሃገር ብሰላም፣ ምርግጋእ፣ ቀጻሊ ቁጠባዊ ዕብየት ዝተመልአ ብሩህ መጻኢ ተስፋ ትሕሉ።

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ላይበርያ፡ ብዶላር ላይበርያ (LRD) ዝፍለጥ ናይ ገዛእ ርእሳ ባጤራ ኣለዋ። እዚ ባጤራ ንመጀመርያ ግዜ ኣብ 1847 ላይበርያ ናጽነታ ምስ ረኸበት እዩ ተኣታትዩ። ምልክት ናይ ላይበርያ ዶላር "$" ኮይኑ ብተወሳኺ ኣብ 100 ሳንቲም ይምቀል። ማእከላይ ባንክ ላይበርያ ከም ኣውጻእን ተቖጻጻሪን ቀረብ ገንዘብ እታ ሃገር ኮይኑ የገልግል። ምርግጋእ ዘረጋግጹን ክኽሰት ዝኽእል ምልውዋጥ ሸርፊ ሸርፊ ዘመሓድሩን እዮም። እቲ ባንክ ነቲ ኣረጊት ዝኣረገ ኖት ንምትካእ ሓደስቲ ኖትን ሳንቲምን ብቐጻሊ ይሕትም። ኣብ ዕዳጋ ዝርከቡ ኖት 5፣ 10 ዶላር፣ 20 ዶላር፣ 50 ዶላር፣ 100 ዶላር ዝዋግኡ ኖት የጠቓልሉ። ነፍሲ ወከፍ ኖት ፍሉጣት ሃገራውያን ሰባት ወይ ምልክታት ምድሪ ዝሓዘ እዩ። ኣብ ዕዳጋ ዝርከቡ ሳንቲማት 1 ሳንቲም፣ 5 ሳንቲም፣ 10 ሳንቲም፣ 25 ሳንቲምን 50 ሳንቲምን ዝኾኑ ዲኖሚንሽን የጠቓልሉ። ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ላይበርያ ብሰንኪ ከም ዋጋታት ንብረትን ቁጠባዊ ዘይምርግጋእን ዝኣመሰሉ ረቛሒታት ንባጤራኣ ዝምልከት ብድሆታት ኣጋጢምዋ እዩ። እዚ ድማ ኣንጻር ከም ዶላር ኣመሪካ ዝኣመሰሉ ዓበይቲ ኣህጉራውያን ባጤራታት ምልውዋጥ ሸርፊ ከምዘስዓበ ይፍለጥ። ብዙሓት ካብ ቅድሚ ሕጂ ዝወሓደ ናይ ምዕዳግ ዓቕሚ ዘለዎምን ብፍላይ ምስ ዓለምለኻውያን መሻርኽቲ ወይ ካብ ወጻኢ ዝመጹ በጻሕቲ ንዝግበር ንግዳዊ ንጥፈታት ብሰፊሑ ተቐባልነት ዘለዎም ናይ ወጻኢ ባጤራታት ከም ዶላር ኣመሪካ ወይ ዩሮ ዝኣመሰሉ ድሩት ተበጻሕነት ዘለዎምን ላይበርያውያን ብዘጋጥሞም ቁጠባዊ ጸገማት፤ ዜጋታት መብዛሕትኡ ግዜ ንመዓልታዊ ወጻኢታቶም ብናይ ውሽጢ ዓዲ ባጤራ ተጠቒሞም ኣብ ዝግበር ናይ ገንዘብ ትራንዛክሽን ይምርኮሱ። ንዋጋታት ንብረት ንምንካይን ቁጠባዊ ዕብየት ንምድንፋዕን ዝዓለመ መደባት ፊስካላዊ ዲሲፕሊን ሓዊሱ ብዝተፈላለዩ ስጉምትታት ንባጤራ ላይበርያ ንምርግጋእ ብሰበስልጣን መንግስትን ዓለምለኻውያን ትካላትን ጻዕርታት ተገይሮም እዮም እዚ ድማ ምስ ግዜ ኣብ ገንዘባዊ ኩነታት እታ ሃገር ብኣወንታ ዝጸሉ እዩ።

ወግዓዊ ባጤራ ላይበርያ ዶላር ላይበርያ (LRD) እዩ። ብዛዕባ ሸርፊ ሸርፊ ኣንጻር ዓበይቲ ባጤራታት ዓለም እንተኾይኑ፡ ገለ ግምታዊ ኣሃዛት እነሆ፤ - 1 ዶላር ኣሜሪካ (USD) ብግምት ማዕረ 210 ዶላር ላይበርያ (LRD) እዩ። - 1 ዩሮ (EUR) ብግምት ማዕረ 235 ላይበርያ ዶላር (LRD) እዩ። - 1 ፓውንድ ብሪጣንያ (GBP) ብግምት ማዕረ 275 ዶላር ላይበርያ (LRD) እዩ። እዞም ሸርፊ ወጻኢታት ክለዋወጡ ከምዝኽእሉን ከከም ህሉው ኩነታት ዕዳጋ ክፈላለዩ ከምዝኽእሉን ኣስተውዕሉ።

ኣብ ምዕራብ ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ላይበርያ፡ ኣብ ምሉእ ዓመት ሓያሎ ኣገደስቲ በዓላት ተብዕል። ሓደ ካብቶም ኣገደስቲ ሃገራዊ በዓላት፡ መዓልቲ ናጽነት ኮይኑ፡ ላይበርያ ካብ መግዛእቲ ኣመሪካ ናጽነታ ኣብ ዓመት 26 ሓምለ ዘኽብር እዩ። እዛ መዓልቲ እዚኣ ብዝተፈላለዩ በዓላት ማለት ብሰልፊ፣ ባህላዊ ምርኢታት፣ መደረታት ሰበስልጣን መንግስቲ፣ ከምኡ እውን ርችት ይፍለጥ። ካልእ ፍሉጥ በዓል ኣብ ላይበርያ፡ ብ14 ግንቦት ዝኽበር ሃገራዊ መዓልቲ ውህደት እዩ። እዚ መዓልቲ እዚ ኣብ መንጎ ላይበርያውያን ብሄር ይኹን ቀቢላኦም ብዘየገድስ ሓድነትን ምጽውዋርን የስፋሕፍሕ። እቲ ህዝቢ ንሰላምን ስኒትን ዘለዎ ተወፋይነት መዘኻኸሪ ኮይኑ የገልግል። ብተወሳኺ ላይበርያ ንዓወታት ደቂ ኣንስትዮ ንምኽባርን ኣብ ውሽጢ ሕብረተሰብ ጾታዊ ማዕርነት ንምጉስጓስን ኣብ ነፍሲ ወከፍ ዓመት 8 መጋቢት ኣህጉራዊ መዓልቲ ደቂ ኣንስትዮ ኣፍልጦ ትህብ። እቲ መዓልቲ፡ ኣገዳስነት ምሕያል ደቂ ኣንስትዮ ብቑጠባውን ፖለቲካውን ብምጉላሕ፡ ኣበርክቶ ደቂ ኣንስትዮ ኣብ ሃገር ዘጉልሕ መደባት ዝሓቖፈ እዩ። ብተወሳኺ መዓልቲ ምስጋና ኣብ ምሉእ ዓመት ንዝረኸብናዮ በረኸት ምስጋና ዝዝክር ብምዃኑ ኣብ ባህሊ ላይበርያ ልዑል ኣገዳስነት ኣለዎ። ኣብ ነፍሲ ወከፍ ቀዳመይቲ ሓሙስ ወርሒ ሕዳር ዝኽበር፡ ሰባት ምስ ቤተሰቦምን ፈተውቶምን ተኣኪቦም፡ ንጽቡቕ ጥዕና፡ ብልጽግናን ካልእ ኣወንታዊ መዳያት ህይወቶምን ምስጋናኦም እናገለጹ ብሓባር መግቢ ይካፈሉ። ኣብ መወዳእታ ዝኽበር በዓል ልደት ኮይኑ ኣብ ኣገልግሎት ቤተ ክርስቲያን ብምስታፍን ኣብ ከም ምልውዋጥ ህያባትን ማሕበረሰባዊ ፍጻሜታትን ዝኣመሰሉ ውዕዉዕ በዓላት ብምስታፍን ልደት የሱስ ክርስቶስ ኣብ ምብዓል ዘተኮረ እዩ። ስድራቤታት ተኣኪቦም ፍቕሪ፡ ሓድነትን ሰናይ ድሌትን ኣብ ልዕሊ ኩሉ ዘብዕሉሉ ባህ ዘብል ህሞታት የምጽእ እዩ። ብሓፈሻ እዞም በዓላት ኣብ ውሽጢ ሕብረተሰብ ላይበርያ ንኣስተንትኖ ምስጋና ጽምብል ዕድላት እናሃቡ ታሪኻዊ ፍጻመታት ወይ ከም ናጽነት ወይ ውህደት ዝኣመሰሉ ኣገደስቲ መዳያት ኣፍልጦ ኣብ ምሃብ ኣገዳሲ ተራ ኣለዎም።

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ኮይና፡ ኣስታት 5 ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ሃገር እያ። ቁጠባ እታ ሃገር ብብዝሒ ኣብ ተፈጥሮኣዊ ጸጋታታ ብፍላይ ድማ ኣብ ማዕድን ሓጺን፡ ጎማን ዕንጨይትን እዩ ዝምርኮስ። ላይበርያ ኣብ ውሽጣውን ኣህጉራውን ንግዲ ትዋፈር። ቀንዲ ንግዳዊ መሻርኽታ ድማ ከም በዓል ሴራሊዮን፡ ጊኒ፡ ኮትዲቫርን ናይጀርያን ዝኣመሰላ ጎረባብቲ ሃገራት ይርከብአን። እዘን ሃገራት እዚኣተን ኣገደስቲ መዳረግቲ ሰደድ ኣቑሑት ላይበርያ እየን። ብመንጽር ሰደድ፡ ላይበርያ ብቐንዱ ጥረ ነገራትን ተፈጥሮኣዊ ጸጋታትን ንኻልኦት ሃገራት ትሸይጥ። ማዕድን ሓጺን እቲ ዝዓበየ ሸቐጥ ሰደድ ኮይኑ፡ ካብ ጠቕላላ ኣታዊታት ሰደድ እታ ሃገር ርኡይ ክፋል ይሕዝ። ጎማ ካልእ ፍሉጥ ፍርያት ሰደድ ካብ ጽላት ሕርሻ ላይበርያ እዩ። ብወገን ኣእትዎት ላይበርያ ውሽጣዊ ድሌታታ ንምምላእ ኣብ ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ኣቑሑት ኣዝያ እያ እትምርኮስ። ቁልፊ ካብ ወጻኢ ዝኣትዉ ኣብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ዝውዕሉ ማሽነሪታትን መሳርሒታትን፣ ንሃልኪ ጸዓት ዝውዕሉ ፍርያት ነዳዲ፣ ንህዝባ ንምምጋብ ዝሕግዙ ፍርያት መግቢን ንሕርሻ ዝድግፉን ይርከብዎም። መንግስቲ ላይበርያ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዘሎ ናይ ንግዲ ሃዋህው ንምምሕያሽ ዝዓለመ ፖሊሲታት ብምትግባር ንግዲ ንምድንፋዕ ጻዕርታት ኣካይዱ። እዞም ተበግሶታት ኣብ ወደባትን ዶባዊ ነጥብታትን ብቕልጡፍ ምጽራይ ኣቑሑት ንምምችቻው ኣገባባት ጉምሩክ ምምሕያሽ ዘጠቓልሉ እዮም። እዚ ጻዕርታት እዚ እናሃለወ፡ ኣብ ላይበርያ ንዕብየት ንግዲ ዝዕንቅፉ ብድሆታት ገና ኣለዉ። ውሱን ልምዓት ትሕተ ቅርጺ ንንግዳዊ ንጥፈታት ንምስፋሕ ዓቢ ዕንቅፋት ኮይኑ ኣሎ። ድኹም ጽርግያታትን እኹል ዘይኮነ መርበባት መጓዓዝያን፡ ትካላት ንግዲ ኣብ መላእ ሃገር ኣቑሑት ብኣድማዒ መንገዲ ንምጉዕዓዝ ኣጸጋሚ ይገብሮ። ካብዚ ሓሊፉ ብልሽውና ንንግዲ ላይበርያ ብኣሉታ ዝጸሉ ብድሆ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ። ምስ መንግስታዊ ትካላት ወይ ኣብ ምቁጽጻር ኣህጉራዊ ንግዲ ዝነጥፉ ሰበስልጣን ኣብ ዝራኸበሉ እዋን ብጉቦ ወይ ካልእ ዘይሕጋዊ ተግባራት ንንግዳዊ ትካላት ወጻኢታት ትራንዛክሽን ክውስኽ ይኽእል። ብሓፈሻ ላይበርያ ምስ ስጉምትታት ፀረ-ብልሽውና ተደሚሩ ኣብ ልምዓት ትሕተ ቅርፂ ምምሕያሽ እንተዘይተገይሩ ከም ሰደድቲ ከም ማዕድን ሓፂንን ጎማን ዝኣመሰሉ ተፈጥሮኣዊ ሃፍቲ ልዑል ዓቕሚ እኳ እንተሃለዋ፤ ንኣህጉራዊ ንግዳዊ ውህደት ምሉእ ዓቕማ ዝዕንቅፉ ዕንቅፋታት ክቕጽሉ ይኽእሉ እዮም።

ኣብ ምዕራብ ኣፍሪቃ እትርከብ ላይበርያ፡ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢኣ ንምምዕባል ልዑል ዓቕሚ ኣለዋ። እታ ሃገር ከም ማዕድን ሓጺን፡ ጎማ፡ ዕንጨይቲ፡ ኣልማዝ ዝኣመሰሉ ብዙሓት ተፈጥሮኣዊ ጸጋታት ትውንን። ሓደ ካብቲ ንዓቕሚ ንግዲ ወጻኢ ላይበርያ ኣበርክቶ ዝገብር ቁልፊ ረቛሒ፡ ምቹእ ጂኦግራፍያዊ ኣቀማምጣኣ እዩ። እታ ሃገር ኣብ ጎኒ ኣትላንቲክ ውቅያኖስ ስትራተጂካዊ ኣቀማምጣ ዘለዋ ኮይና ከም ፍሪፖርት ሞንሮቭያ ዝኣመሰሉ ዓሚቝ ማይ ዘለወን ወደባት ኣለዋ። እዚ ድማ ንመጓዓዝያ ባሕሪ ምቹእ ማእከል ዝገብሮን ናብ ኣህጉራዊ ዕዳጋታት ብቐሊሉ ንምብጻሕ ዘኽእልን እዩ። ብተወሳኺ ላይበርያ መንእሰይን እናዓበየ ዝኸይድ ዘሎን ህዝቢ ዘለዋ ኮይና ብድሆታትን ዕድላትን ትቕርብ። ቁጠባዊ ዕብየትን ምፍጣር ስራሕን ዝጠልብ ክኸውን ከሎ፡ እቲ መንእሰይ ሓይሊ ስራሕ ግን ኣብታ ሃገር ወፍሪ ክገብሩ ንዝደልዩ ኢንዱስትሪታት ድሉው ናይ ጉልበት ፑል ይህብ። ካብዚ ሓሊፉ መንግስቲ ንጽገና ትምህርቲ ዘለዎ ተወፋይነት ኣብ ኣህጉራዊ ንግዲ ኣድማዒ ኣበርክቶ ክገብር ዝኽእል ክኢላ ሓይሊ ስራሕ ንምርግጋጽ ዝዓለመ እዩ። ኣብ ልምዓት ትሕተ-ቅርጺ ዝግበር ወፍሪ’ውን ንዕድላት ንግዲ ወጻኢ ላይበርያ የዕብዮ ኣሎ። ምምሕያሽ መርበባት ጽርግያን ተበጻሕነት ሓይሊ ኤሌክትሪክን ኣብ ውሽጢ ሃገር ስርሓት ንምቛም ዝግደሱ ትካላት ንግዲ ይስሕብ ኣሎ። እዞም ምዕባለታት እዚኦም ንዋጋታት መጓዓዝያ እናነከዩ ኣብ ውሽጢ ሃገርን ዓለምን ኣቑሑት ኣብ ምንቅስቓስ ብቕዓት ይውስኹ። ካብዚ ብተወሳኺ ኣብ ቀረባ እዋን ዝተራእየ ፖለቲካዊ ምርግጋእ ርእሰ ተኣማንነት ኣውፈርቲ ዘዕቢ ኮይኑ እዚ ድማ ኣብ ምምዕባል ሰደድ ዝቐንዐ ኢንዱስትሪታት ዘተኮረ ዋሕዚ ቀጥታዊ ወፍሪ ወፃኢ (FDI) ክውስኽ ይኽእል። መንግስቲ ኣብ ማኑፋክቸሪንግ ንዝውዕሉ ጥረ ነገራት ከም ምጉዳል ግብሪ ወይ ካብ ቀረጽ ነጻ ዝኾነ ኣእትዎት ዝኣመሰሉ መተባብዒታት ብምሃብ ኢንቨስትመንት ብንጥፈት የስፋሕፍሕ። ሕርሻ ካልእ ዕብየት ሰደድ ልዑል ተኽእሎ ዘለዎ ዓውዲ እዩ። ሃብታም ልሙዕነት ሓመድን ኣብ መብዛሕትኡ ክፋል እታ ሃገር ብሰንኪ ብዙሕ ዝናብ ምቹእ ኩነታት ክሊማን ስለዘለዋ፡ ላይበርያ ንሰደድ ሕርሻኣ ዝያዳ ከተማዕብል ትኽእል እያ፡ እዚ ድማ ፍርያት ዘይቲ ስየ ከም ዘይተጻረየ ዘይቲ ስየ (CPO) ወይ ከም ዘይቲ ምብሳል ወይ መበገሲ ባዮፍዩል ዝኣመሰሉ ዝተመስርሑ ኣቑሑት ሓዊሱ እዩ። ኣብ መደምደምታ፡ ላይበርያ ብሰንኪ ስትራተጂካዊ ኣቀማምጣኣ ምስ ማዕድናትን ፍርያት ሕርሻን ሓዊሱ ሰፊሕ ተፈጥሮኣዊ ጸጋታት ምስቲ ብፖለቲካዊ ምርግጋእን ናብ ጽገና ትምህርቲ ዝግለጽ ተወፋይነትን ዝድረኽ ቀጻሊ ትሕተ-ቅርጺ ምምሕያሻት ተደሚሩ፡ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢኣ ንምስፋሕ ብሉጽ ተስፋታት ኣለዋ። ነዚ ብልጫታት ብኣድማዒ መንገዲ ኣብ ከም ማኑፋክቸሪንግ ወይ ሕርሻ ዝኣመሰሉ ኣብ ሰደድ ዝቐንዑ ኢንዱስትሪታት ዝዓለመ ስትራተጂታት ምድንፋዕ ወፍሪ ብምግባር፡ ላይበርያ ኣብ መድረኽ ቁጠባዊ ዕብየትን ምዕባለን ዕድላት ክትጥቀመሉ ትኽእል እያ።

ኣብ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ላይበርያ ውዑይ መሸጣ ዘለዎም ፍርያት ምምራጽ ብጥንቃቐ ምሕሳብን መጽናዕትን የድሊ። ኣብ ምዕራብ ኣፍሪቃ እትርከብ ላይበርያ፡ ንዝተፈላለዩ ምድባት ፍርያት ዕድላት ትህብ። ገለ መምርሒታት ንዓኻ ዝምችኡ ፍርያት ንምምራጽ ዝሕግዙኻ እዞም ዝስዕቡ እዮም፤ ምርምር ዕዳጋ፡- ጠለብን ናይ ምዕዳግ ዓቕምን ተጠቀምቲ ላይበርያ ንምርዳእ ዕሙቕ ዝበለ መጽናዕቲ ዕዳጋ ምክያድ። እዚ ድማ ናይ ከባቢ ምርጫታት፡ ደረጃ ኣታዊታት፡ ባህላዊ መዳያትን ህሉው ኣንፈታትን ምጽናዕ ከጠቓልል ይኽእል። መሰረተ ልምዓትን ልምዓትን፦ ፍርያት እንትመርፅ መሰረተ ልምዓት ሃገርና ኣብ ግምት ምእታው። ኣብዚ እዋን’ዚ ላይበርያ ድሕሪ ነዊሕ ኲናት ሓድሕድ ዳግማይ ትሃንጽ ስለዘላ፡ ከም ሲሚንቶ፡ ባር ሓጺንን ዕንጨይትን ዝኣመሰሉ ንብረታት ህንጻ ልዑል ኣድላይነት ኣለዎም። ፍርያት ሕርሻ፦ ሕርሻ ኣብ ቁጠባ ላይበርያ ኣዝዩ ኣገዳሲ ዓውዲ እዩ። ኣብዚ ዓውዲ ዕድላት ምድህሳስ ከም ጎማ፣ ፍረ ካካዎ፣ ዘይቲ ስየ ወይ ካብዞም ጥረ ነገራት ዝረኽብዎ ተወሳኺ እሴት ዘለዎም ፍርያት ዝኣመሰሉ ናይ ገንዘብ ዝራእቲ ናብ ወጻኢ ምልኣኽ። ኤሌክትሮኒክስን መሳርሒታትን፡- ኣብ ላይበርያ ምቕባል ቴክኖሎጂ እናወሰኸ ኣብ ዝኸደሉ ዘሎ እዋን፡ ጠለብ ናይ ሃለኽቲ ኤሌክትሮኒክስን ከም ስማርትፎናት፡ ተለቪዥን ወይ ፍሪጅ ዝኣመሰሉ መሳርሒታት ገዛን እናዓበየ ይኸይድ ኣሎ። ክዳውንትን ዓለባን፡- ኢንዱስትሪ ፋሽን ከምኡ’ውን ዓቕሚ የቕርብ፡ ካብ ንቡር ክዳን ክሳብ ባህላዊ ክዳውንቲ ኣፍሪቃ ዝበጽሕ ኣቑሑት ክዳውንቲ ኣብ ላይበርያውያን ህቡባት ምርጫታት እዮም። ፍርያት ክንክን ጥዕና፡- ካብ መሰረታዊ ሕክምናዊ ቀረብ ከም ፋስ ወይ መድሃኒት ክሳብ ዝያዳ ምዕቡል መሳርሒታት ንክሊኒካት ወይ ሆስፒታላት ዝበጽሕ ምስ ክንክን ጥዕና ዝተኣሳሰሩ ኣቑሑት ቀጻሊ ኣድላይነት ኣሎ። ዘላቒ መፍትሒታት፡- ኣብ ስክፍታታት ከባቢ እናወሰኸ ዝኸይድ ዘሎ ዓለማዊ ትኹረት ኣብ ግምት ብምእታው ዘላቕን ንከባቢ ዝምችእን ፍርያት ምድንፋዕ። ከም ብጸሓያዊ ጸዓት ዝሰርሑ መሳርሒታት ወይ ብህይወት ዝበላሸዉ ንብረታት ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ኣብ ዕዳጋ ላይበርያ ስሕበት ክረኽቡ ይኽእሉ። ተወዳዳሪ ትንተና፡- ንዓማዊል ላይበርያ ዒላማ ብምግባር ኣብ ተመሳሳሊ ዕዳጋታት ዝንቀሳቐሱ ካልኦት ኣምጻእቲ ብምልላይ ውድድርካ ገምግም። ብመሰረት ዝመረጽካዮ ምድብ ፍርያት ናይ ምፍልላይ ስትራተጂታት ኣብ ሓሳብ እናሓንበብካ ናይ ዓወቶም ረቛሒታት ገምግም። ሎጂስቲክስ ኣብ ግምት ዘእተወ:- ብዝተመስረቱ መስመራት መራኽብ ብቐሊሉ ናብ ላይበርያ ክጓዓዙ ዝኽእሉ ቀለልቲ ግን ከኣ ክቡራት ኣቑሑት ብምምራጽ ንመዳያት ሎጂስቲክስ ኣብ መስርሕ ውሳነኻ ረቛሒታት ኣእቱ። ነዞም ረቛሒታት ጎኒ ጎኒ ኣብ ውሽጢ ነፍሲ ወከፍ ኣብ ላዕሊ ዝተጠቕሰ ምድብ ዝቕልቀሉ ዘለዉ ኣንፈታት ብምትንታን - ኣብ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ላይበርያ ናይ ዓወት ተኽእሎ ዘለዎም ፍርያት ከተለሊ ክትክእል ኢኻ።

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ላይበርያ፡ ፍሉይ ባህርያት ዓማዊልን ገለ ባህላዊ ክልኩላትን ኣለዋ። ኣብ ታሕቲ ንዳህሰሶም። ባህርያት ዓማዊል፤ 1. ምዉቕን ተቐባሊ ኣጋይሽን፡ ላይበርያውያን ብፍቕራዊ ባህርያቶምን ኣብ ልዕሊ በጻሕቲ ምዉቕ ኣቀባብላኦምን ይፍለጡ። መብዛሕትኡ ግዜ ንዓማዊል ብኽፉት ቅልጽም ሰላምታ ይህቡን ምቹእ ሃዋህው ንምፍጣር ጻዕሪ ይገብሩን። 2. ኣኽብሮት ሽማግለታት፦ ኣብ ባህሊ ላይበርያ ንሽማግለታት ዓቢ ኣኽብሮት ኣሎ። ዓማዊል ነዚ ከርእዩዎ ዝኽእሉ ንኣረጋውያን ውልቀሰባት ኣኽብሮት ብምርኣይ ወይ ኣብ እዋን ውሳነታት ዕድጊ ምኽሮም ብምሕታት እዩ። 3. ሓባራዊ ውሳነ፡- ኣብ ላይበርያ ዝካየድ መስርሕ ውሳነ መብዛሕትኡ ግዜ ብጉጅለ ዘተን ምህናጽ ምርድዳእን ዘጠቓልል እዩ። እዚ ኣብ ንግዳዊ ትራንዛክሽን ክርአ ይከኣል፣ ኣብዚ መስርሕ ውሳነ ብዙሓት መዳርግቲ ኣካላት ክሳተፉ ይኽእሉ እዮም። 4. ብዋጋ ዝምራሕ ዕድጊታት፡- ዓማዊል ላይበርያ ውሳነታት ዕድጊ ኣብ ዝገብሩሉ እዋን፡ ከም ዘላቕነት፡ ማሕበራዊ ሓላፍነትን ስነ-ምግባራዊ ኣሰራርሓን ዝኣመሰሉ ክብርታት ኣገዳስነት ክህቡ ይኽእሉ። ባህላዊ ምኽልካል፤ 1. ኣጠቓቕማ ጸጋማይ ኢድ፦ ኣብ ላይበርያ ጸጋማይ ኢድካ ምጥቃም ምስ ርኹስ ንጥፈታት ከም ኣጠቓቕማ ሽቓቕ ዝተኣሳሰር ስለ ዝኾነ ከም ዘይምኽባር ይቑጸር። ምስ ካልኦት ኣብ እትራኸበሉ ወይ ገንዘብ ኣብ እትለዋወጠሉ እዋን ኩሉ ግዜ የማነይቲ ኢድካ ምጥቃም ኣገዳሲ እዩ። 2. ውልቃዊ ቦታ፡- ላይበርያውያን ብሓፈሻ ምስ ካልኦት ኣብ ዝረዳድኡሉ ወይ ኣብ ዝራኸብሉ እዋን ውልቃዊ ቦታ ስለ ዘድንቑ፡ ኣድላዪ እንተዘይኮይኑ ንውልቃዊ ቦታ ናይ ሓደ ሰብ ከይትወርር ፈትኑ። 3. ኣጻብዕቲ ምምልካት፦ ኣብ ባህሊ ላይበርያ ኣጻብዕቲ ናብ ውልቀ ሰባት ምምልካት ከም ዘይጭውነት ይቑጸር፤ ኣብ ክንድኡስ፡ ንብምልእታ ኢድ ዚሓቍፍ ምልክት ኣካላት ንኣንፈት ወይ ንመለለዪ ዕላማታት ኪውዕል ኣለዎ። 4.ምርጫ ክዳውንቲ:ባህሊ ላይበርያ ኣብ ምርጫ ክዳውንቲ ክመጽእ ከሎ ዓቃባዊ ክብርታት ክህልዎ ይኽእል እዩ፤ ንከባብያዊ ስምዒታት ከሕርቕ ዝኽእል ዘቃልዕ ወይ ምልዕዓል ዝፈጥር ክዳውንቲ ካብ ምኽዳን ምቑጣብ ይምከር። ኣብ ውሽጢ ዝኾነ ባህሊ ውልቃዊ ፍልልያት ክህሉ ከም ዝኽእል ምፍላጥ ኣገዳሲ’ዩ፤ ስለዚ እዞም ባህርያትን ክልኩላትን ኣብ መላእ ኩሎም ዓማዊል ላይበርያ ብኣድማሳዊ መንገዲ ዘይምልከቱ ግን ከኣ ሓፈሻዊ ርድኢት ናይ ባህላዊ ስርዓታቶም ክህቡ ይኽእሉ

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ላይበርያ፡ ንዋሕዚ ኣቑሑትን ሰባትን ናብታ ሃገርን ወጻእን ዝቆጻጸር ስርዓተ ምሕደራ ጉምሩክ ትውንን። ክፍሊ ጉምሩክ ላይበርያ ነዚ ስርሒታት ናይ ምክትታል ሓላፍነት ኣለዎ። ኣብ ላይበርያ ዘሎ ስርዓተ ምሕደራ ጉምሩክ ሓያሎ ወሰንቲ ኣካላት ዘጠቓልል እዩ። ቀዳማይ፡ ንኣእትዎትን ሰደድን ዝምልከት ፍሉይ ደንቢ ኣሎ። እዞም ደንብታት እዚኦም፡ ካብ ላይበርያ ክኣትዉ ወይ ክወጹ ዝኽእሉ ዓይነታት ኣቑሑት፡ ከምኡ’ውን ኣብ ዝተወሰኑ ፍርያት ዝግበር ዝኾነ ይኹን ገደብ ወይ ጠለባት ይገልጹ። ኣምጻእቲን ሰደድትን ኣቑሑቶም ኣብ ዝመጹሉ ወይ ኣብ ዝብገሱሉ እዋን ንበዓል መዚ ጉምሩክ ክገልጹ ይግደዱ። እዚ ድማ ከም ንግዳዊ ፋክቱራት፣ ዝርዝር መዐሸጊ፣ ናይ ጽዕነት ኖት ወይ ናይ መንገዲ ኣየር ሕሳብ ዝኣመሰሉ ኣድለይቲ ሰነዳት ምቕራብ የጠቓልል። ውልቀሰባት ወይ ትካላት ንግዲ ኣብ መስርሕ ምጽራይ ክመጽእ ዝኽእል መቕጻዕቲ ወይ ምድንጓያት ንኸይፍጠር ንብረቶም ብትኽክል ምእዋጅ ኣገዳሲ እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ከከም ባህርን ዋጋን ካብ ወፃኢ ዝኣቱ ኣቑሑት ፍሉይ ቀረፅን ግብሪን ተግባራዊ ይኸውን። ክፍሊ ጉምሩክ ነዚ ታሪፍ ኣብ ዓለምለኻዊ ደረጃን ውሽጣዊ ድሌታትን መሰረት ብምግባር እዩ ዝውስኖ። ናብ ላይበርያ ዝኣትዉ ተጓዓዝቲ እውን ንናይ ልምዲ ደንቢ ክኽተሉ ኣለዎም። ኣብ መእተዊ ወደባት ብቁጽጽር ኢሚግሬሽን ኣብ እትሓልፈሉ እዋን ከም ፓስፖርት ዝኣመሰሉ ቅኑዓት መለለዪ ሰነዳት ምቕራብ ኣገዳሲ እዩ። ብተወሳኺ ውልቀሰባት ኣብ ዝበጽሕሉ እዋን ብሰበስልጣን ላይበርያ ካብ ዝተወሰነ ገደብ ገንዘብ ንላዕሊ ዝኾነ ይኹን ንብረት ክእውጁ ኣለዎም። ሓደ ሰብ ምስ ልምድታት ላይበርያ ኣብ ዝገጥመሉ እዋን ኣብ ኣእምሮኡ ክሕዞም ዘለዎ ውሑዳት ኣገደስቲ ነገራት ኣለዉ፤ 1. ምስ ደንብታት ኣእትዎ/ሰደድ ምልላይ፦ ቅድሚ ኣብ ዝኾነ ንግዳዊ ትራንዛክሽን ምውፋርካ እንታይ ዓይነት ኣቑሑት ናብ ሃገር ወይ ካብ ሃገር ወጻኢ ከም ዝፍቀድ ከም ዝተረዳእካ ኣረጋግጽ። 2.ግቡእ ሰነድ ምግባር፦ ኣብ እዋን ምጽራይ ኣሰራርሓታት ዝኾነ ብድሆ ከይገጥመኩም ንኣእትዎት/ሰደድኩም ዘድልዩ ኩሎም ኣድለይቲ ወረቓቕቲ ብትኽክል ምምላእ። 3.ናይ ቀረጽን ግብሪን ግዴታታት ምኽባር: ምስ ኣቑሑትካ ዝተኣሳሰሩ ተግባራዊ ዝኾኑ ቀረጽታትን ግብሪታትን ምፍላጥ።ክፍሊት ኣብ ግዚኡ ምግባር ዘየድሊ ሕልኽላኻት ንኸይፍጠር ይሕግዝ። 4.ክቡር ኣቑሑት ምእዋጅ: ክቡር ንብረት ከም ኤሌክትሮኒክስ,jewelryor ዝዓበየ ገንዘብ ካብ ወጻኢ ባጤራ ኪኖ ዝተፈቕደ ደረት ሒዝካ እንተኾንካ,ኣብ ምምጻእ ንሰብ መዚ ጉምሩክ ምግላጾም. ብሓፈሻ ንመምርሒታት ምሕደራ ጉምሩክ ላይበርያ ምኽባርን ኣገደስቲ ነገራት ኣገባባት ጉምሩክ እታ ሃገር ምርዳእን ስሉጥ መስርሕ ኣእትዎ/ሰደድን ተመኩሮታት ጉዕዞን ዘመቻችእ እዩ።

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ላይበርያ፡ ብተዛማዲ ክፉትን ሊበራልን ፖሊሲ ግብሪ ኣእትዎት ኣለዋ። እታ ሃገር ንመብዛሕትኡ ኣቑሑት ብዘይ ዝኾነ ይኹን ቀረጽ ወይ ታሪፍ ናጻ ምእታው ትፈቅድ። እዚ ፖሊሲ ቁጠባዊ ዕብየት ንምድንፋዕን ናይ ወጻኢ ወፍሪ ንምትብባዕን ዝዓለመ እዩ። ይኹን እምበር፡ ካብዚ ሕጊ እዚ ገለ ፍሉያት ነገራት ኣለዉ። ገለ ገለ ኣቑሑት ከም ኣልኮላዊ መስተታት፡ ፍርያት ትምባኾን ምቾት ዘለዎም ኣቑሑትን ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ግብሪ ይኽፈሎም። ናይዞም ኣቑሑት ዋጋ ከከም ባህርያቶምን ዋጋኦምን ይፈላለ እዩ። ብተወሳኺ ንገለ ተሃዋሲ ኢንዱስትሪታት ወይ ዓውድታት ከም ሕርሻ ወይ ማኑፋክቸሪንግ ፍሉይ ደንቢ ክህሉ ይኽእል እዩ። ላይበርያ ንገለ ኢንዱስትሪታት ምህርቲ ውሽጢ ዓዲ ንምድንፋዕን ጽግዕተኛነት ኣብ ኣእትዎት ንምንካይን እውን ምትብባዕ ትህብ። እዞም ምትብባዕ እዚኦም ኣብ ከም ሕርሻ ወይ ተሓዳሲ ጸዓት ዝኣመሰሉ ቀዳምነት ዝወሃቦም ዓውድታት ዝነጥፋ ኩባንያታት ካብ ግብሪ ነጻ ምግባር ወይ ምንካይ ዘጠቓልል እዩ። ላይበርያ ኣባል ከም ቁጠባዊ ማሕበረሰብ ሃገራት ምዕራብ ኣፍሪቃ (ECOWAS) ዝኣመሰላ ዞባዊ ቁጠባዊ ትካላት ምዃና ምጥቃስ ይከኣል። ከም ኣካል ስምምዓት እዘን ትካላት፡ ካብ ኣባል ኢኮዋስ ዘይኮና ሃገራት ንዝኣቱ ንብረት፡ ኣቐዲሙ ብዝተወሰነ መጠን ቀረጽ ክውዕል ይኽእል። ብሓፈሻ ፖሊሲ ግብሪ ኣእትዎት ላይበርያ ኢንቨስትመንት ብምስሓብን ምህርቲ ውሽጢ ዓዲ ብምትብባዕን ቁጠባዊ ምዕባለ ኣብ ምድንፋዕ ዘተኮረ ኮይኑ መብዛሕትኦም ኣቑሑት ናብታ ሃገር ናፃ ዋሕዚ ምርግጋፅ እዩ።

ላይበርያ ኣብ ምዕራብ ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ኮይና፡ ቁጠባዊ ዕብየትን ምዕባለን ንምድንፋዕ ዝዓለመ ዝተፈላለየ ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ዘለዋ ሃገር እያ። እታ ሃገር ንሰደድ ንምትብባዕን ናይ ወጻኢ ወፍሪ ንምስሓብን ሓያሎ ምትብባዕን ካብ ግብሪ ነጻ ምግባርን ትህብ። ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ላይበርያ ኣብ ከም ሕርሻ፣ ዕደናን ማኑፋክቸሪንግን ዝኣመሰሉ ወሰንቲ ዓውድታት ዘተኮረ እዩ። ካካዎ፡ ቡን፡ ዘይቲ ስየ፡ ጎማ ሓዊሱ ካብ ሕርሻዊ ሰደድ፡ ንዕብየት እዞም ኢንዱስትሪታት ንምድጋፍ ብስማዊ መጠን ግብሪ ይኽፈል። መንግስቲ ኣብ ዓውዲ ሕርሻ ግብሪ ሰደድ ትሑት ብምግባር ምህርቲ ንምንቕቓሕን ኣህጉራዊ ተወዳዳርነት ንምዕባይን ዝዓለመ እዩ። ብመንጽር ኢንዱስትሪ ዕደና፡ ላይበርያ ኣብ ከም ማዕድን ሓጺን፡ ወርቂ፡ ኣልማዝን ካልኦት ክቡራት ሓጺናትን ዝኣመሰሉ ማዕድናት ሰደድ ቀረጽ ትገብር። እዚ ግብሪ እዚ ኣብ ንግዳዊ ዋጋ ናይቲ ናብ ወጻኢ ዝለኣኽ ማዕድናዊ ሃፍቲ መሰረት ብምግባር ዝኽፈል እዩ። መንግስቲ ነዚ እቶት እዚ ብምእካብ ንፕሮጀክትታት ልምዓት መሰረተ ልምዓት ዝምውልን ዘላቒ ምሕደራ ሃፍቲ ንምርግጋፅን እዩ። ካብዚ ሓሊፉ ላይበርያ ንዝተዛዘሙ ኣቑሑት ወይ ፍርቂ መስርሕ ፍርያት ናብ ሰደድ ንዝነጥፋ ኩባንያታት ማኑፋክቸሪንግ ምትብባዕ ግብሪ ትህብ። እዞም ምትብባዕ እዚኦም ኣብ ውሽጢ ፍሉያት ቁጠባዊ ዞባታት ዝንቀሳቐሱ ሰደድቲ ንፍርያት ዘድልዩ ጥረ ነገራት ካብ ቀረጽ ኣእትዎት ነጻ ምግባር ወይ ምጉዳል ግብሪ ኣታዊ ትካላት ዘጠቓልሉ እዮም። ላይበርያ ኣብ ዝተፈላለየ ጽላታት ቁጠባኣ ወፍሪ ወጻኢ ንምድንፋዕ፡ ኩባንያታት ሰፊሕ ረብሓታት ግብሪ ዝረኽባሉ ናጻ ዞባታት ንግዲ ኣጣይሻ ኣላ። እዘን ዞባታት ካብ ቀረጽ ኣእትዎት ኣብ ልዕሊ ንምህርቲ ውሽጢ ዓዲ ዝውዕሉ ማሽነሪታትን መሳርሒታትን ከምኡ’ውን ምጉዳል ግብሪ ኣታዊ ትካላት ነጻ ይገብራ። ብሓፈሻ ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ላይበርያ ንሃገራዊ ዕላማታት ልምዓት እቶት እናፈጠረ ንግዳዊ ንጥፈታት ንምምችቻው ዝዓለመ እዩ። ንኽልቲኦም ናይ ውሽጢ ዓዲ ኢንዱስትሪታትን ናይ ወፃኢ ኣውፈርትን ብዝተቐነሰ ግብሪ ወይ ብነፃነት schememeschemeschemes...

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር እያ። ማዕድናት፣ ፍርያት ሕርሻን ዕንጨይትን ሓዊሱ ዝተፈላለየ ሰደድ ኣለዎ። ሓደ ቁልፊ መዳይ ሰደድ ኣቑሑት ካብ ላይበርያ ኣድላዪ ናይ ሰደድ ምስክር ወረቐት ምርካብ እዩ። እዞም ምስክር ወረቐት እዚኦም እቶም ናብ ወጻኢ ዝለኣኹ ፍርያት ብዓለምለኻዊ ዕዳጋታት ዝጠልብዎ ደረጃታት ጽሬትን ድሕነትን ከምዘማልኡ የረጋግጹ። ከም ማዕድን ሓጺን ወይ ኣልማዝ ዝኣመሰሉ ማዕድናት ካብ ላይበርያ ንሰደድ፡ ኩባንያታት ካብ ሚኒስትሪ ዕደናን ጸዓትን ምስክር ወረቐት ክረኽባ ኣለወን። እዚ ምስክር ወረቐት እዚ ስራሕቲ ዕደና ብዘላቒ መንገዲን ምስ ደንቢ ከባቢ ብምኽባርን ከምዝካየድ የረጋግፅ። ንፍርያት ሕርሻ ከም ካካዎ ወይ ፍረ ቡን፡ ሰደድቲ ካብ ከም በዓል በዓል መዚ ተቖጻጻሪ ኣቑሑት ሕርሻ ላይበርያ (LACRA) ዝኣመሰሉ ኣካላት ምስክር ወረቐት ክረኽቡ ኣለዎም። ላክራ እዞም ፍርያት ቅድሚ ናብ ዓለምለኻዊ ዕዳጋታት ምልኣኾም ንፅሬትን ድሕንነትን ዝምልከት ናይ ኢንዱስትሪ ደረጃታት ከምዘማልኡ የረጋግፅ። ብዘይካ እዞም ንገለ ኢንዱስትሪታት ዝወሃቡ ፍሉያት ምስክር ወረቐት፡ ሓፈሻዊ ሰነዳት ሰደድ እውን የድሊ። እዚ ድማ እቲ ኣቑሑት ኣብ ላይበርያ ከምዝተፈረየ ወይ ከምዝተሰርሐ ዘረጋግጽ መበቆል ምስክር ወረቐት (CO) ምርካብ የጠቓልል። ሰደድቲ ንዕላማታት ምጽራይ ጉምሩክ ካልኦት ሰነዳት ከም ንግዳዊ ፋክቱራት ወይ ዝርዝር መዐሸጊታት እውን ከቕርቡ ከድልዮም ይኽእል እዩ። ሰደድቲ ላይበርያ ምስቲ ብዕላማኦም ዝገበሩ ዕዳጋታት እውን ዝገብርዎ ፍሉያት ጠለባት ክላለዩ ኣገዳሲ እዩ። ገለ ሃገራት ብዛዕባ ምልክት ፍርያት፡ ንመዐሸጊ ንብረት ወይ ንጽሬት ዝምልከት ተወሳኺ ስርዓታት ክህልወን ይኽእል እዩ። ብሓፂሩ ካብ ላይበርያ ኣቑሑት ንምልኣኽ ከከም ባህሪ እቲ ዝለኣኽ ፍርያት ዝተፈላለዩ ምስክር ወረቐት የድሊ። ነዞም ምስክር ወረቐት ምርካብ ምስ ኣህጉራዊ ደረጃታት ምትእስሳር ንምርግጋጽን ኣብ መንጎ ላይበርያን መሻርኽታ ንግድን ስሉጥ ንግዲ ንምምችቻውን ወሳኒ እዩ።

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር እያ። ለምለም ጫካታት፡ ኣኽራናትን ጽሩይ ገማግም ባሕርን ሓዊሱ ዝተፈላለየ መልክዕ መሬት ኣለዎ። እታ ሃገር ካብ ነዊሕን ኣዕናዊን ኲናት ሓድሕድ ክትሓዊ እኳ እንተጸንሐት ኣብ ዝሓለፉ ዓመታት ግን ርኡይ ምዕባለታት ኣመዝጊባ። ኣብ ላይበርያ ናይ ሎጂስቲክስ ለበዋታት ክመጽእ ከሎ፡ ኣብ ግምት ክኣትዉ ዘለዎም ሓያሎ ወሰንቲ መዳያት ኣለዉ። ቅድሚ ኩሉን ልዕሊ ኩሉን ቀንዲ መእተዊ ወደብ ፍሪፖርት ሞንሮቭያ እዩ። እዚ ወደብ እዚ ንኣህጉራዊ ንግዲ ኣገዳሲ ማእከል ኮይኑ ዘገልግልን ብባሕሪ ዝመጽእ ጽዕነት ዘመሓድርን እዩ። ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዝግበር መጓዓዝያ፡ መርበባት ጽርግያታት ምስ ግዜ ተመሓይሹ እኳ እንተኾኑ፡ ብሰንኪ ድሩትነት ትሕተ-ቅርጺ ግን ኣብ ገለ ከባቢታት ብድሆታት ከስዕብ ይኽእል እዩ። ምስ ናይ ውሽጢ ዓዲ ናይ መጓዓዝያ ኩባንያታት ወይ ብዛዕባ ጽርግያታት ላይበርያ ሰፊሕ ኣፍልጦ ዘለዎም ወሃብቲ ሎጂስቲክስ ምትሕብባር ይምከር። ብመንጽር መጓዓዝያ ኣየር፡ ኣብ ጥቓ ሞንሮቭያ ዝርከብ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ሮበርትስ (RIA) ከም ቀንዲ ኣህጉራዊ ኣፍደገ በረራታት ጽዕነት ኮይኑ የገልግል። ንላይበርያ ምስ ካልኦት ሃገራት ኣፍሪቃን ኪኖኡን ዘራኽብ ናይ ተጓዓዝትን ጽዕነትን ኣገልግሎት ይህብ። ኣብ ላይበርያ ስሉጥ ስርሓት ሎጂስቲክስ ንምምችቻው፡ ምስ እሙናት ናይ ውሽጢ ዓዲ ደላሎ ጉምሩክ ንብቑዕ መስርሕ ምጽራይ ጉምሩክ ምውህሃድ ይምከር። እዞም ሰብ ሞያ ኣብ ደንብታት ኣእትዎ/ሰደድ፣ ጠለባት ሰነዳት መምርሒ ክህቡ ይኽእሉ፣ ከምኡ እውን ብመንገዲ ኣገባባት ጉምሩክ ኣቑሑት ንምቅልጣፍ ክሕግዙ ይኽእሉ። መኽዘናት ብቐንዱ ኣብ ከባቢ ከም በዓል ሞንሮቭያ ዝኣመሰላ ዓበይቲ ከተማታት ዝርከባ ትካላት ንግዲ ንብረቶም ብውሑስ መንገዲ ክዕቅባሉ ዝኽእላ እየን። ይኹን እምበር፡ ዓለምለኻዊ ደረጃታት ድሕነት ዝኽተሉን ንዝተፈላለዩ ዓይነታት ፍርያት ዝምችእ ኩነታት መኽዘን ዘለዎምን መኽዘናት ምምራጽ ኣገዳሲ እዩ። ላይበርያ መንገዳ ልምዓታ ኣብ እትቕጽለሉ ዘላ እዋን፡ ቴክኖሎጂ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዝካየድ ስርሓት ሎጂስቲክስ ኣብ ምዕባይ ልዑል ተራ ይጻወት ኣሎ። ዲጂታላዊ መድረኻት ምጥቃም ንጽዕነት ብምክትታልን ኣብ ደረጃታት ንብረት ኣብ ሓቀኛ ግዜ ሓድሽ ሓበሬታ ብምሃብን ርኡይነት ቀረብ ሰንሰለት ከማሓይሽ ይኽእል። ኣብ መወዳእታ፡ ኣብ ውሽጢ ጽላት ሎጂስቲክስ ላይበርያ ክትሰርሕ ከለኻ ወይ ኣብዚ ዓውዲ ወፍሪ ክትገብር ከለኻ ኣብ እትሓስበሉ እዋን፡ ብዛዕባ መስርሕ ኣእትዎ/ሰደድ ወይ ደንቢ መጓዓዝያ ብዝምልከት ብዝምልከቶም ኣካላት ዝትግበር ዝኾነ ይኹን ለውጢ ኣብ ደንብታት ወይ ፖሊሲታት ሓበሬታ ምሃብ ጠቓሚ ይኸውን። ብሓፂሩ ሎጂስቲካዊ ትሕተ ቅርፂ ላይበርያ ምስ ግዜ እናተመሓየሸ እንትኸውን፤ ምስ ምኩራት ናይ ውሽጢ ዓዲ ኣቕረብቲ ምትሕብባር፡ ከም ፍሪፖርት ሞንሮቭያን ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ሮበርትስን ዝኣመሰሉ ቁልፊ መእተዊ ነጥብታት ምጥቃም፡ እሙናት ደላሎ ጉምሩክ ምውፋር፡ ከምኡ’ውን ቴክኖሎጂ ምጥቃም፡ ኣብታ ሃገር ስሉጥ ስርሓት ሎጂስቲክስ ንምርግጋጽ ክሕግዝ እዩ።

ኣገደስቲ ምርኢታት ንግዲ

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር እያ። ዋላ እኳ ንእሽቶ እንተኾነ፡ ኣብ ቁጠባዊ ምዕባለኣ ኣበርክቶ ዝገብሩ ሓያሎ ኣገደስቲ ዓለምለኻዊ መስመራት ዕድጊትን ምርኢታትን ኣለዉዋ። ኣብ ላይበርያ ሓደ ትርጉም ዘለዎ ኣህጉራዊ መስመር ዕድጊት ኮሚሽን ህዝባዊ ዕድጊን ሕድገትን (PPCC) እዩ። እዚ መንግስታዊ ትካል ኣብታ ሃገር ንዝካየድ መስርሕ ዕድጊት መንግስቲ ናይ ምክትታል ሓላፍነት ኣለዎ። ፒፒሲሲ ንመንግስቲ ላይበርያ ኣቑሑት ወይ ኣገልግሎት ንምቕራብ ንዝደልዩ ትካላት ንግዲ ግሉጽን ተወዳዳርን ስርዓተ ጨረታ ይህብ። ኣብ መስርሕ ዕድጊት ፍትሓውነትን ብቕዓትን ዘረጋግጽ ኮይኑ፡ ንናይ ውሽጢ ዓድን ዓለምለኻውን ኣቕረብቲ ይስሕብ። ኣብ ላይበርያ ካልእ ኣገዳሲ መስመር ዕድጊት ጽላት ዕደና እዩ። ላይበርያ ሃብታም ሃብቲ ማዕድናዊ ሃብቲ ትውንን፡ ንኣብነት ማዕድን ሓጺን፡ ወርቂ፡ ኣልማዝን ዕንጨይትን። ከም ውጽኢቱ ድማ ሓያሎ ብዙሕ ሃገራት ዝጥርንፋ ኩባንያታት ዕደና ኣብታ ሃገር ስርሐን ኣጣይሸን ኣለዋ። እዘን ኩባንያታት ካብ ዓለምለኻውያን ኣቕረብቲ ዝተፈላለዩ ቀረብን መሳርሕታትን ዝሓትት ሰፊሕ ናይ ምውጻእ ስራሕቲ ይሳተፋ። ብመንጽር ምርኢታት፡ ኣብ ላይበርያ ዓመታዊ ዝካየድ ሓደ ፍሉጥ ፍጻመ፡ ኣህጉራዊ ምርኢት ንግዲ ላይበርያ (LITF) እዩ። ብሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ዝተዳለወ LITF ኣብ ውሽጢ ላይበርያ ዕድላት ንግዲ ንምድንፋዕን ናይ ወጻኢ ወፍሪ ንምስሓብን ዝዓለመ እዩ። እቲ ምርኢት ካብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ከም ሕርሻ፣ ማኑፋክቸሪንግ፣ ኮንስትራክሽን፣ ፀዓት፣ ቴሌኮሙኒኬሽንን ካልኦትን ዝመፁ ፍርያት የርኢ። ዓለምለኻውያን ምርኢት ዘቕርቡ ምስ ናይ ውሽጢ ዓዲ ትካላት ንግዲ ርክብ ብምግባር ክህልዉ ዝኽእሉ ሽርክነት ክድህስሱ ወይ ድማ ፍርያቶም ብቐጥታ ንዓደግቲ ላይበርያ ከርእዩ ይኽእሉ። ብተወሳኺ፡ ኣብ ፍርያት ላይበርያ ጥራይ ዘይኮነ፡ ካብ ጎረባብቲ ሃገራት ምዕራብ ኣፍሪቃ ዝመጹ ኣህጉራውያን ዓደግቲ ዝስሕቡ ዞባዊ ምርኢታት ንግዲ ኣለዉ። ሓደ ካብዚ መደባት እዚ ብቁጠባዊ ማሕበረሰብ ሃገራት ምዕራብ ኣፍሪቃ (ኢኮዋስ) ዝተዳለወ ኤኮዋስ ንግዳዊ ምርኢት ኤክስፖ እዩ። እዚ ምርኢት ናይጀርያ ሓዊሱ ካብ ኣባላት ሃገራት ዝመጹ ትካላት ንግዲ ዝእክብ ኮይኑ፡ ጋና፣ ኣይቮሪኮስት፣ ሴራሊዮን፡ ከምኡ’ውን ካልኦት። ሰደድቲ ላይበርያ ንብረቶም ብዓለምለኻዊ ደረጃ ንኸርእዩ ብሉጽ መድረኽ ኮይኑ ዘገልግል ኮይኑ፡ ንዚ ዞባ ዝምልከት ፍርያት ዝደልዩ ዓደግቲ ክኾኑ ዝኽእሉ ሰባት ንኽረኽቡ እውን የኽእሎም። ካብዚ ብተወሳኺ ዓመታዊ ዋዕላ Iron Ore & Steel Expo ኣብ ውሽጢ ጽላት ሓጺንን ዕደናን ኣፍሪቃ ዘላቒ ልምዓት ንምድንፋዕ ዝዓለመ ኮይኑ፡ ኣብዚ ኢንዱስትሪ ዓበይቲ መዳርግቲ ኣካላት ንምስሓብ ዝዓለመ እዩ። ንመርበብ ሓበሬታ፣ ምክፍፋል ፍልጠትን ዕድላት ወፍሪ ብዝምልከት ንዝግበር ዘተን መድረኽ ይህብ። ኣብ መደምደምታ፡ ላይበርያ ንልምዓት ንግዲ ዝኸውን ሓያሎ ኣገደስቲ ዓለምለኻዊ መስመራት ዕድጊትን ምርኢታትን ትቕርብ። ኮሚሽን መንግስታዊ ዕድጊትን ሕድገትን መንግስቲ ፍትሓዊ መስርሕ ጨረታ የመቻችእ። ሃብታም ሃብቲ ማዕድናዊ ሃብቲ እታ ሃገር፡ ካብ ዓለምለኻውያን ኣቕረብቲ ዝተፈላለየ ቀረብ ዝጠልባ ብዙሕ ሃገራት ዝቖማ ኩባንያታት ዕደና ይስሕብ። ከም ኣህጉራዊ ምርኢት ንግዲ ላይበርያን ኤኮዋስ ምርኢት ንግዲ ኤክስፖን ዝኣመሰሉ ምርኢታት፡ ንናይ ውሽጢ ዓዲ ትካላት ንግዲ ምስ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ርክብ ንኽገብሩ ዕድል ይህቡ። ኣብ መወዳእታ ከም Iron Ore & Steel Expo ዝኣመሰሉ ፍጻመታት ኣብ ውሽጢ ላይበርያን ብሓፈሻ ኣፍሪቃን ዘላቒ ዕብየት ንምድንፋዕ ኣብ ፍሉያት ኢንዱስትሪታት ዘተኮሩ እዮም።

ልሙዳት ሞተር ምድላይ

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ላይበርያ፡ ንህዝባ ዘማልኡ ሓያሎ ልሙዳት ሞተር ምድላይ ኣለዋ። ገለ ካብቶም ኣብ ላይበርያ ዝርከቡ ህቡባት ሞተር ምድላይ እነሆ፤ 1. ሎንስታር ሴል ኤምቲኤን ሰርች ኢንጅን፡ ሎንስታር ሴል ኤምቲኤን ኣብ ላይበርያ ፍሉጥ ናይ ቴሌኮሙኒኬሽን ኩባንያ ኮይኑ፡ ንላይበርያውያን ናይ ገዛእ ርእሱ ሞተር ምድላይ የቕርብ። ብመንገዲ መርበብ ሓበሬታኦም www.lonestarsearch.com ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 2. Google Liberia: Google ብደረጃ ዓለም እቲ ዝበዝሐ ዝጥቀመሉ ሞተር ምድላይ ኮይኑ፡ ብፍሉይ ንላይበርያ ዝተዳለወ ስሪት ኣብ www.google.com.lr ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። እዚ ስሪት እዚ ንተጠቀምቲ ኣብ ላይበርያ ውሽጣዊ ውጽኢትን ኣገዳሲ ሓበሬታን ይህብ። 3. ያሁ! ላይበርያ፡ ያሁ! ከምኡ’ውን ብፍላይ ኣብ ላይበርያ ንዝርከቡ ተጠቀምቲ ዝኸውን ናይ ምድላይ ሞተርኡ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝቐርብ ስሪት የቕርብ። ብመንገዲ www.yahoo.com.lr ክትረኽቦ ትኽእል ኢኻ፡ ምስቲ ናይ ምድላይ ተግባሮም ድማ ዜና፡ ኣገልግሎት ኢመይልን ካልእ ባህርያትን ይህብ። 4. ቢንግ ላይበርያ፡- ቢንግ ካልእ ህቡብ ዓለማዊ ሞተር ምድላይ ኮይኑ፡ ውጽኢቱ ምስ ላይበርያ ሓዊሱ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ዓለም ዝሰማማዕ እዩ። ኣብ www.bing.com.lr ብምእታው ኣብ ከባቢኻ ዝተዳለወ ውጽኢት ክትረኽቡ ትኽእሉ ኢኹም። 5. DuckDuckGo: ብጽኑዕ መትከላት ብሕታዊነት ዝፍለጥ DuckDuckGo ኣብ ላይበርያ ሓዊሱ ኣብ ሓያሎ ሃገራት ከም ኣማራጺ ሞተር ምድላይ ንጉግል ወይ ቢንግ ኣብ መላእ ዓለም ተፈታውነት እናረኸበ ይመጽእ ኣሎ።ብዘይ ዝኾነ ምክትታል ወይ ዕላማ ዝገበረ መወዓውዒ ዘይሻራዊ ውጽኢት ይህቡ።ብምብጻሕ ክትጥቀመሉ ትኽእል ኢኻ። www.duckduckgo.com ዝብል መርበብ ሓበሬታ። እዚኦም ውሑዳት ኣብነታት ናይቶም ኣብ ላይበርያ ልሙድ ዝኾኑ ሞተር ምድላይ እዮም። ብተወሳኺ፡ ከም ፌስቡክ (www.facebook.com) ከምኡ’ውን ትዊተር (www.twitter.com) ዝኣመሰሉ ማሕበራዊ መራኸቢታት’ውን ኣብ ላይበርያውያን ሓበሬታ ንምርካብን ምስ ካልኦት ብኢንተርነት ንምትእስሳርን ዝሕግዙ ህቡባት መሳርሒታት እዮም።

ዓበይቲ ብጫ ገጻት።

ኣብ ላይበርያ ዝርከቡ ቀንዲ ማህደራት ምስ ተዛመድቲ መርበብ ሓበሬታታቶም፤ 1. ብጫ ገጻት ላይበርያ - እዚ ኣብ ላይበርያ ንዝርከቡ ትካላት ንግዲ ዝበለጸ ሰፊሕ ማህደር እዩ። ንሰፊሕ ዝርዝር ኢንዱስትሪታትን ዓውድታትን ዝምልከት ዝርዝር ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.liberiayellowpage.com 2. ብጫ ገጻት ሞንሮቭያ - እዚ ማውጫ ብፍላይ ኣብ ርእሰ ከተማ ላይበርያ ሞንሮቭያ ኣብ ዝርከቡ ትካላት ንግዲ ዘተኮረ እዩ። ንዝተፈላለዩ ኣገልግሎታት ዝኸውን ዝርዝር ዘጠቓልል ኮይኑ፡ ከም ቤት መግቢ፡ ሆቴላትን ማእከላት ዕዳጋን የጠቓልል። መርበብ ሓበሬታ፡ www.monroviayellowpages.com 3. ላይበርያ ቢዝነስ ማውጫ - እዚ ማህደር ኣብ ላይበርያ ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ከም ሕርሻ፣ ባንክ፣ ህንፀት፣ ክንክን ጥዕናን ካልኦትን ዝንቀሳቐሱ ትካላት ንግዲ ሰፊሕ ዝርዝር የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.liberiabusinessdirectory.org 4. መዝገብ ኣፍሪቃ - ዋላ እኳ ንላይበርያ ጥራይ ዝምልከት እንተዘይኮነ፡ መዝገብ ኣፍሪቃ ንንግዳዊ ትካላት ላይበርያ ሓዊሱ ኣብ መላእ ኣህጉር ኣፍሪቃ ንዝርከቡ ትካላት ንግዲ ዝሽፍን ሰፊሕ ማውጫ እዩ። እቲ መርበብ ሓበሬታ፡ ተጠቀምቲ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዘለዎም ኢንዱስትሪ ወይ ኣቀማምጣኦም መሰረት ብምግባር ኩባንያታት ክደልዩ የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታ፡ www.africa-registry.com 5. ማህደር ኣገልግሎት ላይበርያ - እዚ ማህደር ዝተፈላለዩ ወሃብቲ ኣገልግሎት ከም ኤሌክትሪሻናት፣ ሰራሕቲ ቧንቧ፣ ጸራብቲ፣ . ከምኡ’ውን ካልኦት ኣብ ውሽጢ ላይበርያ ፍሉይ ኣገልግሎት ዝህቡ ሰብ ሞያ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.liberianservicesdirectory.com እዞም ማህደራት እዚኦም ንውልቀሰባት ርክብ ሓበሬታ ዝደልዩ ወይ ምስ ኣብ ላይበርያ ዝርከባ ኩባንያታት ንግዲ ክገብሩ ወይ ዝደልይዎ ፍሉይ ኣገልግሎታት ክረኽቡ ዝደልዩ ጠቐምቲ ክኾኑ ይኽእሉ። እዞም መርበባት ሓበሬታ እዚ መልሲ ኣብ ዝጸሓፈሉ እዋን (ሕዳር 2021) ቅኑዓት እኳ እንተነበሩ፡ ቅድሚ ምብጻሕኩም ህሉው ኩነታቶምን ምህላዎምን ምርግጋጽ ኩሉ ግዜ ይምከር ምኽንያቱ መላግቦታት መርበብ ሓበሬታ ምስ ግዜ ክቕየሩ ስለ ዝኽእሉ።

ዓበይቲ ናይ ንግዲ መድረኻት።

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ላይበርያ፡ ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ኣብ መድረኻት ኢ-ኮሜርስ ወሰኽ ኣርእዩ። ገለ ካብቶም ቀንዲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ላይበርያ ምስ ናይ መርበብ ሓበሬታ URLs እነሆ፤ 1. ጁምያ ላይበርያ፡- ጁምያ ኣብ ኣፍሪቃ ካብ ዘለዉ ፍሉጣት ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ኮይኑ፡ ኣብ ላይበርያ ሓዊሱ ኣብ ሓያሎ ሃገራት ይሰርሕ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.jumia.com.lr 2. HtianAfrica: HtianAfrica ንኤሌክትሮኒክስ፣ ፋሽን፣ ፍርያት ጽባቐን ካልእን ዝኣመሰሉ ዝተፈላለዩ ፍርያት ዘቕርብ ናይ ኦንላይን ዕዳጋ መድረኽ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.htianafrica.com 3. ኲክሾፕ ላይበርያ፡ ኲክሾፕ ተጠቀምቲ ካብ ገዝኦም ወይ ቤት ጽሕፈቶም ብዝጥዕም መንገዲ ምግቢን ንብረት ገዛን ክገዝኡ ዘኽእሎም ናይ ኦንላይን ሱፐርማርኬት እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.quickshopliberia.com 4. ጋጀት ሹፕ ላይበርያ፡- ከምቲ ስሙ ዝሕብሮ፡ ጋጀት ሾፕ ላይበርያ፡ ከም ስማርትፎን፡ ላፕቶፕ፡ መሳርሒታት ገዛን ኣክሰሰሪታትን ዝኣመሰሉ ጋጀትን ኤሌክትሮኒክስን ኣብ ምሻጥ ዝነጥፍ ፍሉይ ሞያ ዘለዎ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.gadgetshopliberia.com 5. Best Link Online Market (BLOM): BLOM ሸየጥቲ ፍርያቶም ኣብ ዝተፈላለዩ ምድባት ከም ፋሽን ኣቑሑት፣ ናይ ገዛ መሳርሒታት፣ ስልክታትን ጣብላታትን ወዘተ ከርእዩ ዝኽእሉሉ ናይ ኦንላይን ዕዳጋ ኮይኑ ዓደግቲ ብዘይ መንጎኛታት ብቐጥታ ካብኦም ዕድጊ ክገብሩ የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታ : https://blom-solution.business.site/ እዚኦም ገለ ካብቶም ኣብ ላይበርያ ዝርከቡ ዓበይቲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ኮይኖም ካብ ሓፈሻዊ ዕዳጋ ክሳብ ፍሉያት ኒች ፍርያት ከም ጋጀት ወይ ግሮሰሪ ዝኣመሰሉ ዝተፈላለዩ ድሌታት ዘማልኡ እዮም። ብሰንኪ ኩነታት ዕዳጋ ወይ ሓደሽቲ ናብቲ ኢንዱስትሪ ዝኣትዉ ሰባት ምስ ግዜ ምህላውን ተፈታውነትን ክፈላለ ከምዝኽእል ኣስተውዕሉ፤ ስለዚ ኩሉ ግዜ ኣብ ዝምልከቶም መርበብ ሓበሬታታት ብምኻድ ብዛዕባ ዝቐርቡ ኣገልግሎታት እዋናዊ ሓበሬታ ንምርካብ ድርብ ምፍታሽ ይምከር።

ዓበይቲ ማሕበራዊ መራኸቢታት

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር እያ። ብመንጽር ምትእስሳር ኢንተርነት ገና ይምዕብል እኳ እንተሎ፡ ኣብ ላይበርያውያን ተፈታውነት ዝረኸቡ ሓያሎ ማሕበራዊ መራኸቢታት ኣለዉ። 1. ፌስቡክ - ፌስቡክ ኣብ ላይበርያ ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ ኮይኑ፡ ዓቢ ሚእታዊት ካብ ህዝቢ ንጡፍ ኣካውንት ኣለዎ። ሰባት ንኽራኸቡ፣ ሓድሽ ሓበሬታ ንኽካፈሉን ናብ ማሕበረሰባት ንኽጽንበሩን ከም መድረኽ ኮይኑ የገልግል። መርበብ ሓበሬታ፡ www.facebook.com 2. ኢንስታግራም - ኢንስታግራም ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ኣብ ላይበርያ ብፍላይ ኣብ መንእሰያት ዲሞግራፊክ ተፈታውነት ረኺቡ እዩ። ተጠቀምቲ ስእልታትን ቪድዮታትን ምስ ተኸታተልቶም ከካፍሉን ካብ መላእ ዓለም ዝመጽእ ትሕዝቶታት ክድህስሱን ይኽእሉ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.instagram.com 3. ዋትስኣፕ - ዋትስኣፕ ኣብ መላእ ላይበርያ ንመራኸቢ ዕላማታት ብሰፊሑ ዝጥቀሙሉ ናይ መልእኽቲ ኣፕ እዩ። ተጠቀምቲ መልእኽቲ ክሰዱ፡ ድምጽን ቪድዮን ጻውዒት ክገብሩ፡ ከምኡ’ውን ምስቶም ነቲ ኣፕ ዝጥቀሙ ዘለዉ ኣዕሩኽትን ኣባላት ስድራቤትን ናይ ጉጅለ ዕላል ክፈጥሩ የኽእሎም። 4. ትዊተር - ኣብ ላይበርያ ኣጠቓቕማ ትዊተር ምስ ካልኦት መድረኻት ክነጻጸር እንከሎ ሰፊሕ እኳ እንተዘይኮነ፡ ሕጂ’ውን ነዚ ናይ ማይክሮብሎጊንግ መድረኽ ተጠቒሙ ርእይቶኦም ንምግላጽ፡ ሓድሽ ዜናታት ንምክትታል፡ ከምኡ’ውን ምስ ካልኦት ብዓለም ደረጃ ኣብ ዝተፈላለየ ተገዳስነት ዘለዎም ኣርእስታት ዝዋሳእ ፍሉጥ ተጠቃሚ ኣሎ።Wesbite : www.twitter.com ዝብል መርበብ ሓበሬታ 5.LinkedIn- LinkedIn ኣብ ሞያዊ መልክዕ ላይበርያ ስፍራ እናወሰኸ ይኸይድ ኣሎ፡ ዝያዳ ውልቀሰባት ብመንገዲ ናይ ኦንላይን ሞያዊ ማሕበረሰቡ ኣብ ውሽጢ ክልቲኡ ውሽጣውን ኣህጉራውን ኵነታት ንዕድላት መርበብ ሓበሬታ ወይ ስራሕ ምድላይ ይጥቀሙሉ።Website:www.linkedin.com 6.ስናፕቻት- ስናፕቻት ብሰንኪ ብባህርያት ዝሃብተመ ተግባራቱ ከም ብተቐበልቲ ድሕሪ ምርኣይ ዝጠፍኡ ስእልታት/ቪድዮ ምክፋል ዝኣመሰሉ ኣብ ላይበርያውያን ገለ ተፈታውነት ረኺቡ ኣሎ።Website:www.snapchat.com 7.YouTube- Youtube ንብዙሓት ላይበርያውያን ከም መዘናግዒ ማእከል ኮይኑ ዘገልግል ኮይኑ መዘናግዒ ትሕዝቶታት ከም ሙዚቃዊ ቪድዮታት,ትምህርቲ ወዘተ ክረኽቡ የኽእሎም።ኣብ መላእ ዓለም ሓደ ካብቶም ዝበዝሑ ዝጥቀሙሉ ቪድዮ-ምክፋል መድረኻት ኮይኑ ይቕጽል።Websitewww.youtube.com

ዓበይቲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ

ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ላይበርያ፡ ኣብ ቁጠባዊ ምዕባለ እታ ሃገር ወሳኒ ተራ ዝጻወታ ዝተፈላለዩ ማሕበራት ኢንዱስትሪ ኣለዋ። ገለ ካብተን ዓበይቲ ማሕበራት ኢንዱስትሪኣ ምስ መርበብ ሓበሬታታተን እነሆ፤ 1. ቤት ምኽሪ ንግዲ ላይበርያ (LCC) - LCC ንረብሓ ትካላት ንግዲ ዝውክል ኮይኑ ኣብ ላይበርያ ቁጠባዊ ዕብየትን ምዕባለን ዘተባብዕ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.liberiachamber.org 2. ማሕበር ዕንጨይቲ ላይበርያ (LTA) - LTA ናብ ዘላቒ ምሕደራ ኣግራብን ምዕባለ ኢንዱስትሪ ዕንጨይቲ ላይበርያን ይሰርሕ። መርበብ ሓበሬታ፡ ኣይርከብን። 3. ማሕበር ባንከኛታት ላይበርያ (LBA) - LBA ኣብ ላይበርያ ንዝርከባ ባንክታትን ትካላት ፋይናንስን ዝውክል ኮይኑ፡ ኣገልግሎት ባንክታት ንምዕባይን ኣብ መንጎ ኣባላት ምትሕብባር ንምድንፋዕን ዝዓለመ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ ኣይርከብን። 4. ማሕበር ኣእትዮም ነዳዲ ላይበርያ (LIBPOLIA) - LIBPOLIA እኹል ቀረብ ነዳዲ ኣብ ምርግጋጽን ኣብ ጽላት ኣእትዎት ነዳዲ ዝንቀሳቐሱ ኣባላታ ብሉጻት ተሞክሮታት ኣብ ምድንፋዕን ትኹረት ትገብር። መርበብ ሓበሬታ፡ ኣይርከብን። 5. ማሕበር መራብሒ ጥሪት ላይበርያ (LABAL) - LABAL ንኣራብሕቲ ጥሪት ቴክኒካዊ ሓገዝ ብምሃብ፣ ምቹእ ፖሊሲታት ብምጉስጓስን ዓቕሚ ህንፀት ተበግሶታት ብምውዳብን ይድግፍ። መርበብ ሓበሬታ፡ ኣይርከብን። 6. ሃገራዊ ማሕበር ንግዲ ላይበርያ (ናባል) - ናባል ኣብ ዝተፈላለየ ጽላታት ንዝርከቡ ውሽጣዊ ንግዳዊ ትካላት ከም ድምጺ ኮይኑ የገልግል፣ ብሃገራውን ኣህጉራውን ደረጃታት ንረብሓታቶም ይጣበቕ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.nabal.biz 7. ማሕበር ኣፍረይቲ ላይበርያ (MAL) - ማል ብጉስጓስ፣ ምትሕብባር፣ መደባት ምዕባይ ክእለትን ምሕንፃፅ ፖሊሲን ናብ ዕብየት ኢንዱስትሪ ዝሰርሑ ኣፍረይቲ ይውክል። መርበብ ሓበሬታ፡ www.maliberia.org.lr 8. ቤት ምኽሪ ሕርሻዊ ንግዲ ሕርሻ ላይበርያ (AACOL) – AACOL ዘላቒ ኣሰራርሓ ሕርሻ የስፋሕፍሕ፣ ኣብ ውሽጢ ዓውዲ ሕርሻ ኣብ መንጎ መዳርግቲ ኣካላት ሽርክነት ብምፍጣር ብቕዓት ምህርቲ ንምዕባይ፣ ዕድላት ንግዲ የመቻችእ፣ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዝርከቡ ሕርሻዊ ንግዲ ዝፀሉ ፖሊሲ ጉዳያት ይምልስ መርበብ ሓበሬታ : https://www.aacoliberia.org/ ገለ ማሕበራት ንጡፍ መርበብ ሓበሬታ ዘይክህልወን ወይ ድማ ምዕባለታት ይግበረለን ከምዘሎ ኣስተውዕሉ። ካብ ወግዓዊ ምንጭታት ዝመጽእ ናይ ቀረባ ሓበሬታ ምፍታሽ ወይ ተወሳኺ ዝርዝር ሓበሬታ ምስ እትደልዩ ብቐጥታ ክትረኽቦም ይምከር።

ናይ ንግድን ንግድን መርበብ ሓበሬታታት

ምስ ላይበርያ ዝተኣሳሰሩ ሓያሎ ቁጠባውን ንግዳውን መርበብ ሓበሬታታት ኣለዋ፡ ብዛዕባ ቁጠባ እታ ሃገር፡ ዕድላት ወፍሪ፡ ፖሊሲታት ንግድን ስርዓታት ንግድን ሓበሬታ ዝህባ። ገለ ካብቶም ኣገደስቲ መርበብ ሓበሬታታት፤ 1. መንግስቲ ላይበርያ - ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን፦ ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ላይበርያ፡ ብዛዕባ ዕድላት ወፍሪ፡ ኣገባብ ምዝገባ ንግዲ፡ ፖሊሲታት ንግዲ፡ ከምኡ’ውን ምስ ቁጠባዊ ምዕባለ እታ ሃገር ዝተኣሳሰሩ ዝተፈላለዩ ጸብጻባት ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.moci.gov.lr 2. ሃገራዊ ኮሚሽን ወፍሪ (NIC)፦ NIC ኣብ ላይበርያ ቀጥታዊ ወፍሪ ወፃኢ ናይ ምድንፋዕ ሓላፍነት ኣለዎ። መርበብ ሓበሬታኦም ንኣውፈርቲ ብዛዕባ ቀዳምነት ዝወሃቦም ዓውድታት ንኢንቨስትመንት፡ ምትብባዕ ወፍሪ፡ ኣብ ላይበርያ ንግዲ ንምክያድ ዝሕግዝ ምቁጽጻራዊ ቅርጺ፡ ከምኡ’ውን ኣብ ዝመጽእ ፕሮጀክትታት ወፍሪ ዝምልከት ሓድሽ ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.investliberia.gov.lr 3. ማእከላይ ባንክ ላይበርያ (CBL)፦ መርበብ ሓበሬታ ሲቢኤል ብዛዕባ ቁጠባ ላይበርያ ዝርዝር ሓበሬታ ዝህብ ኮይኑ ቁልፊ ቁጠባዊ መርኣይታት ከም ዋጋታት ንብረት፣ ወለድ፣ ሸርፊ ወዘተ ሓዊሱ ይህብ።ብተወሳኺ ብማእከላይ ባንክ ዝውሰድ ውሳነታት ገንዘባዊ ፖሊሲ ጸብጻባት የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.cbl.org.lr 4. ሃገራዊ በዓል መዚ ወደብ (NPA): ከም ሓደ ካብቶም ዝዓበዩ ወደባት ምዕራብ ኣፍሪቃን ኣገዳሲ ማእከል ንግዲ ባሕሪ ኣብቲ ዞባን እዩ።, መርበብ ሓበሬታ NPA ብዛዕባ ወደብ ታሪፍ & ክፍሊት ቅርጺ ምስ መምርሒታት ኣገባባት ኣእትዎ/ሰደድ ኣብ ዓበይቲ ላይበርያ ጠቓሚ ሓበሬታ የቕርብ ወደባት። መርበብ ሓበሬታ፡ www.npa.gov.lr 5. ማሕበር ንግዲ ላይበርያ (LIBA)፦ እዚ ንመኽሰብ ዘይሰርሕ ትካል ኣብ ውሽጢ ላይበርያ ዝንቀሳቐሱ ወይ ኣብኡ ወፍሪ ክገብሩ ዝደልዩ ትካላት ንግዲ ንምትእስሳር ከም መድረኽ ኮይኑ የገልግል። መርበብ ሓበሬታኦም ክቡር ጸጋታት ከም ማውጫ ኣባላት ትካላት ንግዲ፣ ዜናዊ ምዕባለታት ኣብ ዕዳጋ ኣንፈታት & ፍጻመታት ኢንዱስትሪ ወዘተ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.liba.org.lr 6. በዓል መዚ ነጻ ዞባታት (LFA)፦ ኣብ ውሽጢ ፍሉያት ቁጠባዊ ዞባታት ወይ ናጻ ዞባታት ላይበርያ ዕድላት ንዝድህስሱ ትካላት ንግዲ፡ ኣብ መርበብ ሓበሬታ LFA ክውከሱ ይኽእሉ፡ እዚ ድማ ብሰበስልጣን ነጻ ዞባታት ዝቐርቡ መተባብዒታት ዝምልከት ዝርዝር ሓበሬታ ምስ ተግባራዊ ዝኾነ ኣገባብ ምዝገባ ዘጠቓለለ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.liberiafreezones.com ኣብዚ መልሲ ዝተዋህበ ሓበሬታ ክቕየር ይኽእል ነይሩ ክኸውን ከምዝኽእል ኣስተውዕሉ፣ ስለዚ ብዛዕባ ቁጠባውን ንግዳውን ጽላት ላይበርያ ዝያዳ እዋናዊ ሓበሬታ ንምርካብ ነዞም መርበባት ሓበሬታ ምርግጋጽን ምድህሳስን ይምከር።

ናይ ንግዲ ዳታ ሕቶ መርበባት ሓበሬታ

ንላይበርያ ዝኸውን ሓያሎ ናይ ንግዲ ዳታ ሕቶ መርበባት ሓበሬታ ኣለዉ። ዝርዝር ገለ ካብኣቶም ምስ በብወገኖም ኣድራሻ መርበብ ሓበሬታ ኣብዚ ኣሎ፤ 1. ታሪፍ ጉምሩክን ኤክሳይዝን ላይበርያ፦ እዚ መርበብ ሓበሬታ እዚ ኣቑሑት ናብ ላይበርያ ንምእታውን ንምልኣኽን ዝሕግዝ ታሪፍን ደንቢ ጉምሩክን ዝህብ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.liberiacustoms.gov.lr/ 2. ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን፡- ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ብዛዕባ ፖሊሲታት ንግዲ፡ ዕድላት ወፍሪ፡ ምዝገባ ንግድን ካልእ ኣገዳሲ ንግዳዊ ዳታን ሓበሬታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.moci.gov.lr/ 3. መዝገብ ንግዲ ላይበርያ፦ እዚ መድረኽ እዚ ፕሮፋይላት ኩባንያ፣ ሰነዳት ምዝገባ፣ ምስክር ወረቐትን ካልኦት ምስ ንግዲ ዝተኣሳሰሩ ሓበሬታን ሓዊሱ መዛግብቲ ንግዲ ንምርካብ ዕድል ዝህብ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://bizliberia.com/ 4. ማእከላይ ባንክ ላይበርያ፡- ኣብ መርበብ ሓበሬታ ማእከላይ ባንክ፡ ቁጠባ እታ ሃገር ኣብ ምርዳእ ክሕግዙ ዝኽእሉ ከም ሸርፊ ሸርፊ፡ ዋጋ ንብረት፡ ጸብጻባት ገንዘባዊ ፖሊሲ ዝኣመሰሉ ቁጠባዊ መርኣዪታት የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.cbl.org.lr/ 5. Trademap.org - ንግዳዊ ስታቲስቲክስ ንኣህጉራዊ ልምዓት ንግዲ፦ ትሬድማፕ ተጠቀምቲ ንላይበርያ ሓዊሱ ዝርዝር ስታቲስቲክስ ሰደድ-ኣእትዎት ንምርካብ ዘኽእል ዓለማዊ ንግዳዊ ዳታቤዝ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.trademap.org 6. ዓለምለኻዊ ዝተዋደደ ንግዳዊ መፍትሒ (WITS)፦ WITS ንላይበርያ ሓዊሱ ዓለማዊ ዕዳጋታት ንምትንታን ዝሕግዝ ኩለመዳያዊ ኣህጉራዊ ንግዳዊ ሸቐጣት መረዳእታ ከምኡ እውን ካብ ዝተፈላለዩ ምንጭታት ዝረኸብናዮ መረዳእታ ታሪፍ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://wits.worldbank.org/ እዞም websitws ምስ ግዜ ክቕየሩ ወይ ክመሓየሹ ከምዝኽእሉ ኣስተውዕሉ፤ ምስ ላይበርያ ወይ ኣብ ውሽጢ ላይበርያ ንዝግበር ንግዲ ብዝምልከት ንዝኾነ ወሳኒ መስርሕ ውሳነ ቅድሚ ኣብኡ ምጽጋዕካ ኣብ ነፍሲ ወከፍ መድረኽ ዝቐርብ ሓበሬታ ትኽክለኛነቱ ምርግጋጽ ይምከር።

B2b መድረኻት

ላይበርያ ኣብ ምዕራባዊ ገማግም ኣፍሪቃ እትርከብ ሃገር ኮይና፡ ከም ብዙሓት ካልኦት ሃገራት፡ ንንግዳዊ ርክባት ዝኸውን ርትዓዊ ብጽሒታ ናይ B2B መድረኻት እውን ኣለዋ። ኣብ ላይበርያ ዝርከቡ ውሑዳት መድረኻት B2B ምስ በብወገኖም መርበብ ሓበሬታታት እነሆ፤ 1. ብጫ ገጻት ላይበርያ (www.yellowpagesofafrica.com) ብጫ ገጻት ላይበርያ ኣብ ላይበርያ ንዝርከቡ ትካላት ንግዲ ዘራኽብ ናይ ኦንላይን ማውጫ እዩ። ኣብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ዝርከባ ኩባንያታት ሰፊሕ ዝርዝር ዝህብን ካብ ንግዲ ናብ ንግዲ ምትእስሳር ዘመቻችእን እዩ። 2. ትሬድኪ ላይበርያ (www.tradekey.com/lr/) ትሬድኪ ላይበርያ ኣብ ላይበርያ ዝርከቡ ትካላት ንግዲ ምስ ዓለምለኻውያን ዓደግትን ኣቕረብትን ክራኸቡ ዘኽእሎም ዓለምለኻዊ ዕዳጋ ንግዲ ናብ ንግዲ እዩ። ካብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ዝመጹ ሰፊሕ ፍርያትን ኣገልግሎታትን የቕርብ። 3. ኢ-ንግዲ ንኹሉ - ሃገራዊ ኮሚሽን ወፍሪ (nic.gov.lr/etrade) ኢ-ንግዲ ንኹሉ ብሃገራዊ ኮሚሽን ወፍሪ ላይበርያ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዘሎ ዕድላት ንግድን ወፍርን ንምድንፋዕ ዝዓለመ ተበግሶ እዩ። እቲ መድረኽ ንናይ ውሽጢ ዓዲ ትካላት ንግዲ ምስ ክኾኑ ዝኽእሉ ኣውፈርቲ ወይ መሻርኽቲ የራኽቦም። 4. ማዳ ቢዝነስ ዳይረክተሪ (www.madadirectory.com/liberia/) ማዳ ቢዝነስ ዳይረክተሪ ኣብ ላይበርያ ሓዊሱ ኣብ ዝተፈላለያ ሃገራት ኣፍሪቃ ንግዳዊ ንጥፈታት ኣብ ምልላይ ዘተኮረ እዩ። ኣብ ውሽጢ እቲ ዞባ መርበቦም ንምስፋሕ ንዝደልዩ ትካላት ንግዲ ከም ኩለመዳያዊ ናይ ዝርዝር መድረኽ ኮይኑ የገልግል። 5. ኣፍሪክታ – ላይበርያ ቢዝነስ ማውጫ (afrikta.com/liberia/) ኣፍሪክታ ኣብ ላይበርያ ዝመደበሮም ሓዊሱ ኣብ መላእ ዓለም ንዝርከባ ኩባንያታት ኣፍሪቃ ንምልላይ ዝዓለመ ናይ ኦንላይን ቢዝነስ ማውጫ እዩ። እዚ መድረኽ ተጠቀምቲ ንምትሕብባር ወይ ክህሉ ዝኽእል ሽርክነት ዝምልከቶም ንኢንዱስትሪ ዝምልከቱ ርክባት ብቐሊሉ ክረኽቡ የኽእሎም። እዚ ዝርዝር ምሉእ ክኸውን ከምዘይክእል ኣስተውዕሉ፣ ምኽንያቱ ሓደስቲ መድረኻት ብቐጻሊ ኣብ ጠለብ ዕዳጋን ምዕባለታት ቴክኖሎጅን ዝተመርኮሱ ስለዝቕልቀሉ።