More

TogTok

Timakete Letikulu
right
Nkatsakanyo wa Tiko
Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, leri rhendzeriweke hi Sierra Leone en’walungu-vupela-dyambu, Guinea en’walungwini na Ivory Coast evuxeni. Leswi yi nga ni ndhawu ya kwalomu ka 111 369 wa swikwere-khilomitara, yikulunyana ku tlula Greece. Doroba-nkulu ni doroba lerikulu ra Liberia i Monrovia. Liberia yina vaaki va kwalomu ka 4.9 million naswona yitiveka hi tinxaka tohambana hambana. Rixaka lerikulu i rixaka ra Kpelle, ri landzeriwa hi tinxaka tin’wana tofana na Bassa, Gio, Mandingo, na Grebo. Xinghezi i ririmi ra ximfumo ra le Liberia. Tiko leri rina maxelo ya makhwati yo hisa lawa yanga na tinguva timbirhi leti hambaneke: mpfula (May kuya eka October) na yo oma (November kuya eka April). Ndhawu ya yona ya ntumbuluko yi katsa mativa yo saseka lama nga eribuweni ra yona swin’we ni makhwati yo tsindziyela lama teleke hi swimilana ni swiharhi swo hambana-hambana. Matimu ya Liberia ya hlawulekile tani hileswi yasunguriweke hi 1847 hi mahlonga ya ma-Afrika-Amerika lawa ya ntshunxiweke kusuka e United States. Yi hundzuke riphabliki ro sungula ra Afrika leri tiyimeleke naswona ri hlayise ntshamiseko wa tipolitiki ku sukela kwalaho hi ku cinca ka matimba hi ku rhula. Ikhonomi ya Liberia ngopfu-ngopfu yi titshege hi vurimi, migodi (ngopfu-ngopfu nsimbi ya nsimbi), makhwati ni vuhumelerisi bya rhaba. Tiko ri na switirhisiwa swa nkoka swa timinerali kambe ra ha langutane na mintlhontlho eka ku tirhisa vuswikoti bya swona hi ku hetiseka hikwalaho ka ku pfumaleka ka switirhisiwa. Nhluvukiso wa ikhonomi ya vaaki wu tshama wu ri wa nkoka eka Liberia endzhaku ka malembe ya nyimpi ya xin’wana-manana leyi heleke hi 2003. Matshalatshala ya endliwa ku antswisa vukorhokeri bya nhlayiso wa rihanyo, tisisiteme ta dyondzo, nhluvukiso wa switirhisiwa, na ku koka rinoko ra vuvekisi bya matiko mambe eka ku hambana ka ikhonomi. Liberia yi tlhela yi langutana na mintlhontlho leyi fambelanaka na ku hunguta vusweti hikwalaho ka mimpimo ya le henhla ya ku pfumaleka ka mintirho na ku nga ringani ka miholo. Hambiswiritano, minhlangano ya mpfuneto ya matiko ya misava yi yisa emahlweni nseketelo wa yona eka tiphurojeke ta nhluvukiso lowu nga heriki leti kongomisiweke eka ku hunguta swiyimo swa vusweti endzeni ka tiko. Hambi leswi yi langutaneke na swihinga swo hambana eka ndlela ya yona yo ya eka nhluvuko leswi sweswi swi kombisiweke ku ya emahlweni hi nkucetelo wa ntungu wa COVID-19 eka ikhonomi ya misava hinkwayo ku katsa na ya Liberia - rixaka leri ra Afrika Vupeladyambu ri hlayisa ntshembo wa vumundzuku byo vangama lebyi taleke hi ku rhula, ku tshamiseka, na ku kula ka ikhonomi loku nga heriki.
Mali ya Rixaka
Liberia, tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, ri ni mali ya rona leyi tiviwaka tanihi dolara ya le Liberia (LRD). Mali leyi yi sungule ku tirhisiwa hi 1847 loko tiko ra Liberia ri kuma ntshunxeko wa rona. Xikombiso xa dolara ya Liberia i "$" naswona yi ya emahlweni yi avanyisiwa hi 100 wa tisente. Bangi ya le Xikarhi ya Liberia yi tirha tanihi muhumesi na mulawuri wa mphakelo wa mali ya tiko. Va tiyisisa ku tshamiseka na ku lawula ku cinca-cinca ka mimpimo ya ku cincana loku nga humelelaka. Bangi leyi yi tshamela ku kandziyisa mali leyintshwa ya mali ni mali ya nsimbi leswaku yi siva ya khale leyi onhakeke. Tinoko ta mali leti tirhisiwaka ti katsa mali ya R10, R10, R1 000, R1 000 na R1 000. Noti yin’wana ni yin’wana yi kombisa vanhu lava dumeke va tiko kumbe swikombiso swa misava. Tikhoyini leti tirhisiwaka ti katsa tidinominexini ta 1 wa tisente, 5 wa tisente, 10 wa tisente, 25 wa tisente na 50 wa tisente. Emalembeni ya sweswinyana, Liberia ri langutane na mintlhontlho mayelana na mali ya rona hikwalaho ka swilo swo fana na inflexini na ku nga tshamiseki ka ikhonomi. Leswi swi endle leswaku ku va na ku cinca-cinca ka mpimo wa ku cincana loko ku pimanisiwa na timali letikulu ta matiko ya misava to fana na dolara ya Amerika. Hikwalaho ka swiphiqo swa ikhonomi leswi langutaneke na vanhu vo tala va le Liberia lava nga na matimba ya le hansi yo xava ku tlula khale na ku fikelela loku nga nyawuriki eka timali ta matiko mambe to fana na tidolara ta Amerika kumbe ti-euro leti amukeriwaka ngopfu eka ku cincana ngopfungopfu na vatirhisani va matiko ya misava kumbe vaendzi lava endzelaka ku suka ematikweni mambe; vaaki va tala ku titshega hi ku xaviselana ka mali hi ku tirhisa mali ya laha kaya eka matirhiselo ya siku na siku. Matshalatshala ya endliwile hi valawuri va mfumo na minhlangano ya matiko ya misava ku tiyisisa mali ya Liberia hi ku tirhisa magoza yo hambana ku katsa na minongonoko ya ndzayo ya swa timali leyi kongomisiweke eka ku hunguta mimpimo ya inflexini na ku tlakusa ku kula ka ikhonomi leswi nga ta khumba hi ndlela leyinene xiyimo xa timali xa tiko hi ku famba ka nkarhi.
Ntsengo wa ku Cincana
Mali ya ximfumo ya Liberia i dolara ya Liberia (LRD). Loko ku ri mimpimo ya ku cincana loko yi pimanisiwa ni timali letikulu ta misava, hi leti tinhlayo tin’wana leti ringanyetiweke: - 1 Dolara ya Amerika (USD) yi ringana na 210 wa tidolara ta le Liberia (LRD). - 1 Euro (EUR) yi ringana na 235 wa tidolara ta Liberia (LRD). - 1 British Pound (GBP) yi ringana na 275 wa tidolara ta Liberia (LRD). Hi kombela mi xiya leswaku mimpimo leyi ya ku cincana yi nga cinca-cinca naswona yi nga ha hambana ku ya hi swiyimo swa sweswi swa makete.
Tiholideyi ta Nkoka
Liberia, tiko ra Afrika Vupela-dyambu, ri tlangela tiholideyi to hlayanyana ta nkoka lembe hinkwaro. Yin’wana ya tiholideyi ta nkoka swinene ta tiko i Siku ra Ntshunxeko, leri fungha ntshunxeko wa Liberia kusuka eka vukoloni bya Amerika hi July 26th lembe na lembe. Siku leri ri xiximiwa hi minkhuvo yohambana hambana kukatsa na ti parade, mintlangu ya ndzhavuko, tinkulumo hi vatirhela mfumo, na minkombiso ya swibalesa. Holideyi yin’wana leyi xiyekaka eLiberia i Siku ra Vun’we bya Rixaka leri tlangeriwaka hi May 14th. Siku leri ri hlohlotela vun’we na ku pfumelelana exikarhi ka vanhu va le Liberia ku nga khathariseki rixaka kumbe rixaka ra vona. Wu tirha tanihi xitsundzuxo xa ku tinyiketela ka tiko eka ku rhula ni ku twanana. Ku engetela kwalaho, Liberia ri amukela Siku ra Vavasati ra Matiko ya Misava hi ti 8 ta Dzivamisoko lembe na lembe ku xixima ku humelela ka vavasati na ku seketela ndzingano wa rimbewu endzeni ka vaaki. Siku leri ri na minongonoko leyi kombisaka ku hoxa xandla ka vavasati eka tiko loko ku ri karhi ku kandziyisiwa nkoka wa ku nyika matimba eka vavasati eka ikhonomi na tipolitiki. Ku tlula kwalaho, Siku ro Nkhensa ri ni nkoka lowukulu eka ndhavuko wa le Liberia tanihi leswi ri tsundzukaka ku tlangela mikateko leyi amukeriweke lembe hinkwaro. Yi tlangeriwa hi Ravumune rin’wana ni rin’wana ro sungula hi November, vanhu va hlengeletana ni ndyangu ni vanghana leswaku va dya swin’we loko va ri karhi va kombisa ku nkhensa rihanyo lerinene, ku humelela ni swilo swin’wana leswinene evuton’wini bya vona. Xo hetelela kambe lexi nga tlangeriwiki ngopfu i khisimusi leri kongomisaka eka ku tlangela ku velekiwa ka Yesu Kriste hi ku ya eka minhlangano ya kereke na ku nghenelela eka minkhuvo leyi hanyaka yo fana na ku cincana tinyiko na swiendlakalo swa vaaki. Swi tisa minkarhi yo tsakisa laha mindyangu yi hlanganaka ku tlangela rirhandzu, vun’we, na ku navela lokunene eka hinkwavo. Hi ku angarhela minkhuvo leyi yi tlanga xiave xa nkoka eku amukeleni ka swiendlakalo swa matimu kumbe swiyenge swa nkoka swo fana na ntshunxeko kumbe vun’we loko yi ri karhi yi nyika minkarhi ya ku tlangela ku tlangela ku anakanyisisa endzeni ka vaaki va le Liberia
Xiyimo xa Mabindzu ya le Handle
Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra vupela dyambu bya Afrika, leri nga na vaaki va kwalomu ka 5 wa mamiliyoni ya vanhu. Ikhonomi ya tiko leri yi titshege ngopfu hi swilo swa rona swa ntumbuluko, ngopfu-ngopfu nsimbi, rhaba ni timhandzi. Liberia ri nghenela mabindzu ya laha kaya na ya matiko ya misava. Vatirhisani va yona lavakulu va mabindzu va katsa matiko ya vaakelani yo fana na Sierra Leone, Guinea, Côte d’Ivoire na Nigeria. Matiko lawa i tindhawu ta nkoka to xavisa nhundzu ya le Liberia. Hi mayelana na ku xaviseriwa matiko mambe, Liberia ngopfu ngopfu yi xavisela matiko man’wana switirhisiwa leswi nga tirhisiwangiki na switirhisiwa swa ntumbuluko. Iron ore i nhundzu leyikulu swinene leyi xavisiwaka ematikweni mambe, leyi endlaka xiphemu lexikulu xa miholo hinkwayo ya tiko leyi rhumeriwaka ematikweni mambe. Rhaba i xitirhisiwa xin’wana lexi xiyekaka xa ku xaviseriwa matiko mambe kusuka eka xiyenge xa ​​vurimi xa Liberia. Eka tlhelo ra ku nghenisa, Liberia ri titshege ngopfu hi nhundzu leyi humaka ematikweni mambe ku fikelela swilaveko swa yona swa laha kaya. Swixavisiwa swa nkoka leswi humaka ematikweni mambe swi katsa michini na switirhisiwa leswi tirhisiwaka eka tiindasitiri to hambana, switirhisiwa swa petroliyamu ku tirhisiwa ka eneji, switirhisiwa swa swakudya ku phamela vaaki va yona na ku seketela vurimi. Mfumo wa Liberia wu endlile matshalatshala yo tlakusa mabindzu hi ku tirhisa tipholisi leti kongomisiweke eka ku antswisa ndhawu ya mabindzu endzeni ka tiko. Migingiriko leyi yi katsa ku olovisa maendlelo ya swibalo ku olovisa ku hatlisa ku basisiwa ka nhundzu etibuweni na le tindhawini ta le mindzilakaneni. Ku nga khathariseki matshalatshala lawa, ka ha ri ni mintlhontlho leyi sivelaka ku kula ka mabindzu eLiberia. Nhluvukiso wa switirhisiwa leswi nga nyawuriki wu tisa xihinga lexikulu eka ku ndlandlamuxa migingiriko ya mabindzu. Magondzo yo biha na tinetiweki ta vutleketli leti nga ringanelangiki swi endla leswaku swi tika eka mabindzu ku fambisa nhundzu hi ndlela leyinene etikweni hinkwaro. Ku tlula kwalaho, vukungundzwana bya ha ri ntlhontlho lowu khumbaka mabindzu ya le Liberia hi ndlela yo biha. Swi nga engetela ku durha ka mabindzu eka mabindzu hi ku tirhisa vukungundzwana kumbe maendlelo man’wana lama nga riki enawini loko ku tirhisana na tiejensi ta mfumo kumbe vatirhela-mfumo lava katsekaka eku lawuleni ka mabindzu ya matiko ya misava. Hi ku angarhela, loko Liberia ri ri na vuswikoti lebyikulu tanihi muxavisi wa switirhisiwa swa ntumbuluko swo fana na nsimbi ya nsimbi na rhaba handle ka loko ku ri na ku antswisiwa loku endliweke eka nhluvukiso wa switirhisiwa leswi hlanganisiweke na magoza yo lwisana na vukungundzwana; yi nga ha ya emahlweni yi langutana na swihinga leswi sivelaka vuswikoti bya yona hinkwabyo bya ku hlanganisiwa ka mabindzu ya matiko ya misava.
Vuswikoti bya Nhluvukiso wa Makete
Liberia, leyi kumekaka eAfrika Vupeladyambu, yi na vuswikoti lebyikulu byo hluvukisa makete wa yona wa mabindzu ya le handle. Tiko leri rina switirhisiwa swotala swa ntumbuluko swofana na iron ore, rhaba, mapulanga na dayimani. Mhaka yin’wana ya nkoka leyi hoxaka xandla eka vuswikoti bya Liberia bya mabindzu ya le handle i ndhawu ya yona leyinene ya ntivo-misava. Tiko leri ri vekiwile hi ndlela ya kahle etlhelo ka Lwandle ra Atlantic leri nga na swikepe swa mati yo enta swo fana na Freeport ya Monrovia. Leswi swi endla leswaku yi va ntsindza lowunene wa vutleketli bya le lwandle naswona swi endla leswaku ku va na ku fikelela hi ku olova eka timakete ta matiko ya misava. Ku engetela kwalaho, Liberia ri na vaaki lavatsongo na lava kulaka leswi tisaka mintlhontlho na minkarhi. Loko swi lava ku kula ka ikhonomi na ku tumbuluxiwa ka mitirho, vatirhi va vantshwa va nyika xivandla xa vatirhi lexi lunghekeleke eka tiindasitiri leti lavaka ku vekisa etikweni. Ku ya emahlweni, ku tinyiketela ka mfumo eka mpfuxeto wa dyondzo ku kongomisa eka ku tiyisisa vatirhi lava nga na vuswikoti lava nga hoxaka xandla hi ndlela leyinene eka mabindzu ya matiko ya misava. Vuvekisi eka nhluvukiso wa switirhisiwa na byona byi tlakusa ntshembo wa mabindzu ya le handle ya Liberia. Ku antswisiwa ka tinetiweki ta magondzo na mfikelelo wa gezi swi koka rinoko ra mabindzu lama tsakelaka ku simeka matirhelo endzeni ka tiko. Swiendlakalo leswi swi hunguta ku durha ka vutleketli loko swi ri karhi swi engetela vukorhokeri eku fambiseni ka nhundzu laha tikweni na le matikweni ya misava. Ku ya emahlweni, ntshamiseko wa sweswinyana wa tipolitiki wu ndlandlamuxa ku tshemba ka vavekisi leswi nga tisaka ku tlakuka ka ku nghena ka vuvekisi byo kongoma bya le handle (FDI) lebyi kongomisiweke eka ku hluvukisa tiindasitiri leti kongomisiweke eka ku xaviseriwa matiko mambe. Mfumo wu tlakusa vuvekisi hi xihatla hi ku nyika swihlohloteri swo fana na ku hungutiwa ka xibalo kumbe ku nghenisiwa ka swilo leswi nga hakeriwiki xibalo eka switirhisiwa swo ka swi nga tirhisiwanga leswi tirhisiwaka eka vumaki. Vurimi i xiyenge xin’wana lexi nga na vuswikoti lebyikulu bya ku kula ka ku xaviseriwa matiko mambe. Hiku nona ka misava loku fuweke xikan’we na swiyimo swa maxelo leswinene eka xiphemu lexikulu xa tiko hikokwalaho ka mpfula yotala, Liberia yinga ya emahlweni yi hluvukisa swixavisiwa swa yona swa vurimi kukatsa na switirhisiwa swa mafurha ya ncindzu kufana na crude palm oil (CPO) kumbe nhundzu leyi lulamisiweke kufana na mafurha yo sweka kumbe biofuel feedstock. Hi ku gimeta, Liberia yi nyika ntshembo wa kahle swinene wo ndlandlamuxa makete wa yona wa mabindzu ya le handle hikwalaho ka ndhawu ya yona ya maqhinga xikan’we na switirhisiwa swo tala swa ntumbuluko ku katsa na timinerali na swikumiwa swa vurimi leswi hlanganisiweke na ku antswisiwa ka switirhisiwa leswi yaka emahlweni leswi fambiwaka hi ku tshamiseka ka tipolitiki na ku tinyiketela eka mpfuxeto wa dyondzo. Hi ku tirhisa swipfuno leswi hi ndlela leyinene hi ku tirhisa tindlela to tlakusa vuvekisi leti kongomisiweke eka tiindasitiri leti kongomisiweke eka ku xaviseriwa matiko mambe ku fana na vumaki kumbe vurimi, Liberia yi nga teka swivandlanene swa ku kula ka ikhonomi na nhluvukiso eka xivandla xa mabindzu ya matiko ya misava.
Switirhisiwa leswi xavisiwaka hi ku hisa emakete
Ku hlawula swilo leswi xavisiwaka ngopfu eka makete wa mabindzu ya matiko mambe wa Liberia swi lava ku anakanyisisa hi vukheta na ndzavisiso. Liberia, leyi kumekaka eAfrika Vupeladyambu, yi nyika minkarhi ya swiyenge swo hambana swa swikumiwa. Hi leswi swilo swin’wana leswi kongomisaka ku ku pfuna ku hlawula swilo leswi faneleke: Vulavisisi bya Makete: Endla ndzavisiso wa makete lowu heleleke ku twisisa xilaveko na matimba yo xava ya vatirhisi va le Liberia. Leswi swi nga katsa ku dyondza hi ku tsakela ka ndhawu, swiyimo swa muholo, swiyenge swa ndhavuko, na mikhuva ya sweswi. Switirhisiwa na Nhluvukiso: Languta switirhisiwa swa switirhisiwa swa tiko loko u hlawula swikumiwa. Tanihi leswi Liberia sweswi ri pfuxetiwaka endzhaku ka nyimpi ya xin’wana-manana yo leha, ku ni xilaveko lexikulu xa swilo swo aka swo tanihi semende, tinsimbi ta nsimbi ni timhandzi. Swikumiwa swa Vurimi: Vurimi i xiyenge xa ​​nkoka eka ikhonomi ya Liberia. Languta minkarhi eka ntirho lowu kufana naku xavisela matiko yale handle swibyariwa swa mali yofana na rhaba, tinyawa ta cocoa, mafurha ya ncindzu kumbe switirhisiwa swa nkoka leswi engetelekeke leswi humaka eka switirhisiwa leswi swoka swinga lulamisiwanga. Switirhisiwa swa Elektroniki na Switirhisiwa: Loko ku amukeriwa ka thekinoloji ku ya ku andza eLiberia, ku na xilaveko lexi kulaka xa switirhisiwa swa elektroniki swa vatirhisi na switirhisiwa swa le kaya swo fana na ti-smartphone, tithelevhixini kumbe tifiriji. Swiambalo na Swiambalo: Indasitiri ya fexeni yinyika vuswikoti xikan’we na swilo swa swiambalo kusuka eka swiambalo swo olova kuya eka swiambalo swa ndhavuko swa Afrika leswinga swihlawulekisi leswi dumeke eka vanhu va le Liberia. Switirhisiwa swa Nkhathalelo wa Rihanyo: Ku na xilaveko lexi yaka emahlweni xa nhundzu leyi fambelanaka na nhlayiso wa rihanyo ku suka eka mphakelo wa vutshunguri wa xisekelo wo fana na tibandiji kumbe mirhi ku ya eka switirhisiwa swa xiyimo xa le henhla swinene swa titliliniki kumbe swibedlhele. Switshuxo leswi nga ta tshama nkarhi wo leha: Ku tlakusa swikumiwa leswi nga ta tshama nkarhi wo leha na leswi nga onhiki ntumbuluko hi ku tekela enhlokweni ku kongomisiwa loku yaka emahlweni ka misava hinkwayo eka swivilelo swa mbango. Swilo swo fana na switirhisiwa leswi tirhisaka dyambu kumbe swilo leswi nga onhakaka swi nga ha kuma ku koka rinoko eka makete wa Liberia. Nxopaxopo wa Mphikizano: Kambisisa mphikizano wa wena hi ku kuma vaxavisi van’wana lava humaka ematikweni mambe lava tirhaka eka timakete leti fanaka lava kongomisaka eka vaxavi va le Liberia. Kambela swivangelo swa vona swa ku humelela loko u ri karhi u hlanganisa miehleketo ya tindlela to hambanyisa ku ya hi xiyenge xa ​​swikumiwa leswi u swi hlawuleke. Swibumabumelo swa Vutleketli: Famba swiyenge swa vutleketli eka endlelo ra wena ro teka swiboho hi ku hlawula swilo swo vevuka kambe swa nkoka leswi nga yisiwa hi ku olova eLiberia hi tindlela leti simekiweke ta ku rhumela. Hi ku xopaxopa swilo leswi etlhelo ka mikhuva leyi humelelaka endzeni ka xiyenge xin’wana na xin’wana lexi boxiweke laha henhla – u ta kota ku kuma swikumiwa leswi nga na vuswikoti byo humelela eka makete wa mabindzu ya le handle wa Liberia.
Swihlawulekisi swa vaxavi na taboo
Liberia, tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, ri ni swihlawulekisi swo hlawuleka swa vaxavi ni swin’wana leswi yirisiweke swa ndhavuko. A hi swi kambisiseni laha hansi. Swihlawulekisi swa Vaxavi: 1. Ku kufumela ni ku amukela: Vanhu va le Liberia va tiveka hi ntumbuluko wa vona wa xinghana ni malwandla lama kufumelaka eka vaendzi. Hakanyingi va xeweta vaxavi hi mavoko lama pfulekeke naswona va endla matshalatshala yo endla leswaku ku va ni moya lowunene. 2. Ku xixima vakulu: Eka ndhavuko wa le Liberia, ku xixima vakulu swinene. Vaxavi va nga ha kombisa leswi hi ku kombisa xichavo eka vanhu lava dyuhaleke kumbe ku lava switsundzuxo swa vona hi nkarhi wa swiboho swo xava. 3. Ku endla swiboho hi vun’we: Maendlelo yo teka swiboho eLiberia hakanyingi ya katsa mimbulavurisano ya ntlawa na ku aka ntwanano. Leswi swi nga voniwa eka mabindzuntirhisano laha vakhomaxiave vo tala va nga katsekaka eka endlelo ro teka swiboho. 4. Ku xava loku fambiwaka hi nkoka: Vaxavi va le Liberia va tala ku veka nkoka eka mimpimanyeto yo fana na ku kondletela, vutihlamuleri bya ntshamisano, na maendlelo ya mahanyelo loko va endla swiboho swo xava. Swileriso swa Ndhavuko: 1. Ku tirhisa voko ra ximatsi: Le Liberia, ku tirhisa voko ra ximatsi swi tekiwa ku ri ku pfumala xichavo tani hi leswi swi fambelanaka na mintirho leyi nga basangiki yo fana na ku tirhisa bathroom. I swa nkoka ku tshama u tirhisa voko ra wena ra xinene loko u ri karhi u tirhisana ni van’wana kumbe u cincana mali. 2. Ndhawu ya munhu hi xiyexe: Hi ntolovelo vanhu va le Liberia va tlangela ndhawu ya munhu hi xiyexe loko va vulavurisana kumbe ku tirhisana ni van’wana, hikwalaho ringeta ku nga ngheneleli ndhawu ya munhu un’wana handle ka loko swi laveka. 3. Ku kombetela hi tintiho: Ku kombetela hi tintiho eka vanhu swi tekiwa swi nga ri na xichavo eka ndhavuko wa le Liberia; ematshan’weni ya sweswo, swikombiso swa mavoko leswi katsaka voko hinkwaro swi fanele ku tirhisiwa hi xikongomelo xo kongomisa kumbe ku tiveka. 4.Ku hlawula swiambalo:Ndhavuko wa Liberia wu tala ku va na mimpimanyeto yo hlayisa loko swi ta eka ku hlawula swiambalo; swa antswa ku papalata ku ambala swiambalo leswi paluxaka kumbe leswi pfuxaka ku navela loku nga ha khunguvanyisaka mintlhaveko ya kwalaho. I swa nkoka ku xiya leswaku ku hambana ka munhu hi xiyexe ku nga va kona endzeni ka ndhavuko wihi na wihi; hikokwalaho swihlawulekisi leswi na swipimelo swi nga ha va swi nga tirhi hinkwako eka vaxavi hinkwavo eLiberia kambe swi nyika ku twisisa hi ku angarhela ka mimpimanyeto ya vona ya ndhavuko
Endlelo ra vulawuri bya khastomo
Liberia, leyi kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, yi ni fambiselo ra vulawuri bya swibalo leri lawulaka ku khuluka ka nhundzu ni vanhu ku nghena ni ku huma etikweni. Ndzawulo ya Customs ya le Liberia yi ni vutihlamuleri byo langutela matirhelo lawa. Endlelo ra vulawuri bya swibalo eLiberia ri katsa swiphemu swo hlayanyana swa nkoka. Xosungula, kuna milawu yokarhi leyi lawulaka ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe na leswi rhumeriwaka ematikweni mambe. Milawu leyi yi hlamusela tinxaka ta nhundzu leyi nga tisiwa kumbe ku humesiwa eLiberia, xikan’we na swipimelo swihi na swihi kumbe swilaveko leswi vekiweke eka switirhisiwa swo karhi. Vaxavisi va nhundzu na vaxavisi va le handle va boheka ku tivisa nhundzu ya vona eka valawuri va customs loko va fika kumbe va suka. Leswi swi katsa ku nyika matsalwa lama lavekaka yo fana na ti-invoice ta mabindzu, minxaxamelo yo paka, swibalo swa ku rhwala, kumbe swibalo swa tindlela ta moya. I swa nkoka eka vanhu kumbe mabindzu ku tivisa nhundzu ya vona hi ku kongoma ku papalata swigwevo swihi kumbe swihi leswi nga vaka kona kumbe ku hlwela hi nkarhi wa phurosese yo basisa. Ku ya emahlweni, swibalo swo karhi na swibalo swa tirha ku ya hi muxaka na nkoka wa nhundzu leyi humaka ematikweni mambe. Ndzawulo ya Khastomo yi veka tihakelo leti hi ku ya hi swiyimo swa matiko ya misava na swilaveko swa laha kaya. Vafambi lava nghenaka eLiberia va fanele va tlhela va landzelela milawu ya ntolovelo. I swa nkoka ku humesa matsalwa ya vutitivisi lama tirhaka ku fana na mapasi loko u hundza eka vulawuri bya vuhlapfa eka swikepe swo nghena. Ku engetela kwalaho, vanhu va fanele ku tivisa swilo swihi na swihi leswi tlulaka swipimelo leswi vekiweke swa mali leswi vekiweke hi valawuri va le Liberia loko va fika. Ku ni swilo swi nga ri swingani swa nkoka leswi munhu a faneleke a swi tekela enhlokweni loko a ri karhi a tirhana ni mikhuva ya le Liberia: 1. Titolovete milawu ya ku nghenisa/ku rhumela ehandle: Tiyisisa leswaku wa twisisa leswaku i swilo swihi leswi pfumeleriwaka ku nghena kumbe ehandle ka tiko u nga si nghenela mabindzu wahi na wahi. 2.Matsalwa lama faneleke: Hetisa kahle maphepha hinkwawo lama lavekaka lama lavekaka eka ku nghenisa/ku rhumela ka wena ehandle leswaku u nga hlangana na mintlhontlho hi nkarhi wa maendlelo yo basisa. 3.Landzela swiboha swa xibalo na xibalo: Tiva swibalo leswi tirhaka na swibalo leswi fambelanaka na nhundzu ya wena.Ku endla tihakelo hi nkarhi swi ta pfuna ku papalata swiphiqo leswi nga lavekiki. 4.Tivisa swilo swa nkoka: Loko u rhwala swilo swo durha swo fana na swa elektroniki,swibye kumbe mali leyikulu offoreign currency ku tlula swipimelo leswi pfumeleriweke,swi paluxe eka valawuri va customs loko u fika. Hi ku angarhela, ku namarhela milawu ya vulawuri bya swibalo swa Liberia na ku twisisa swilo swa nkoka swa maendlelo ya swibalo swa tiko swi ta olovisa maendlelo yo olova ya ku nghenisa/ku rhumela ehandle na ntokoto wa maendzo.
Tipholisi ta xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe
Liberia, leyi kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, yi ni pholisi leyi pfulekeke swinene ni leyi ntshunxekeke ya xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe. Tiko ri pfumelela ku nghena mahala ka nhundzu yo tala handle ka swibalo kumbe tihakelo to nghenisa nhundzu. Pholisi leyi yi kongomisa eka ku tlakusa ku kula ka ikhonomi na ku hlohlotela vuvekisi bya le handle. Hambiswiritano, ku ni swin’wana leswi nga riki kona eka nawu lowu. Nhundzu yo karhi yo tanihi swakunwa swa xihoko, swilo leswi endliweke hi fole ni swilo swa xiyimo xa le henhla swi hakeriwa swibalo leswi humaka ematikweni mambe. Mimpimo ya swilo leswi ya hambana kuya hi muxaka wa swona na nkoka wa swona. Ku engetela kwalaho, ku nga ha va na milawu yo karhi leyi nga kona eka tiindasitiri kumbe tisekithara to karhi leti nga na vuxiyaxiya, ku fana na vurimi kumbe vumaki. Liberia yi tlhela yi nyika swihlohloteri eka tiindasitiri to karhi ku tlakusa vuhumelerisi bya laha kaya na ku hunguta ku titshega hi swilo leswi humaka ematikweni mambe. Swihlohloteri leswi swi katsa ku ntshunxiwa ka xibalo kumbe ku hungutiwa ka tikhamphani leti katsekaka eka swiyenge swa nkoka swo fana na vurimi kumbe eneji leyi pfuxetiwaka. Swi fanerile ku boxa leswaku Liberia i xirho xa minhlangano ya ikhonomi ya miganga yo fana na Economic Community of West African States (ECOWAS). Tanihi xiphemu xa mintwanano ya tinhlengeletano leti, tihakelo ti nga tirha eka swixavisiwa leswi humaka ematikweni lama nga riki swirho swa ECOWAS hi mimpimo leyi vekiweke ka ha ri emahlweni. Hi ku angarhela, pholisi ya xibalo xa le handle ya Liberia yi kongomisiwile eka ku tlakusa nhluvukiso wa ikhonomi hi ku koka rinoko ra vuvekisi na ku hlohlotela vuhumelerisi bya laha kaya loko ku ri karhi ku tiyisisiwa ku khuluka loku ntshunxekeke ka nhundzu yo tala etikweni.
Tipholisi ta xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe
Liberia i tiko ra Afrika Vupeladyambu leri nga na pholisi yo hambana ya xibalo xa ku xaviseriwa matiko mambe leyi kongomisiweke eka ku tlakusa ku kula ka ikhonomi na nhluvukiso. Tiko ri nyika swihlohloteri swo hlaya na ku ntshunxiwa eka xibalo ku hlohlotela ku xaviseriwa matiko mambe na ku koka rinoko ra vuvekisi bya le handle. Pholisi ya xibalo xa ku xaviseriwa matiko mambe ya Liberia yi kongomisa eka swiyenge swa nkoka swo fana na vurimi, migodi, na vumaki. Ku xaviseriwa matiko mambe ka vurimi, ku katsa na cocoa, kofi, mafurha ya ncindzu na rhaba, swi hakerisiwa xibalo hi mpimo lowu nga nyawuriki ku seketela ku kula ka tiindasitiri leti. Mfumo wu kongomisa ku hlohlotela vuhumelerisi na ku tlakusa mphikizano wa matiko ya misava hi ku hlayisa swibalo swa ku rhumela ematikweni mambe ehansi eka sekithara ya vurimi. Hi mayelana na bindzu ra migodi, Liberia ri veka swibalo swo rhumela ematikweni mambe eka timinerali to fana na nsimbi, nsuku, dayimani na tinsimbi tin’wana ta risima. Swibalo leswi swi hakeriwa hi ku ya hi nkoka wa mabindzu wa switirhisiwa swa timinerali leswi rhumeriwaka ematikweni mambe. Mfumo wu hlengeleta mimbuyelo leyi ku seketela hi timali tiphurojeke ta nhluvukiso wa switirhisiwa na ku tiyisisa vufambisi bya switirhisiwa lebyi nga heriki. Ku tlula kwalaho, Liberia ri nyika swihlohloteri swa xibalo eka tikhamphani ta vumaki leti nghenelaka ku rhumela ehandle nhundzu leyi hetiweke kumbe switirhisiwa leswi nga endliwangiki hi xiphemu. Swihlohloteri leswi swi katsa ku ntshunxiwa eka swibalo swa ku nghenisa eka switirhisiwa swo ka swi nga tirhisiwanga leswi lavekaka eka vuhumelerisi kumbe ku hungutiwa ka swibalo swa muholo wa mabindzu eka vaxavisi lava tirhaka endzeni ka tindhawu to karhi ta ikhonomi. Ku tlakusa vuvekisi bya matiko mambe eka swiyenge swo hambana swa ikhonomi ya rona, Liberia ri simekile tindhawu ta mabindzu ya ntshuxeko laha tikhamphani ti nga tiphinaka hi mimbuyelo yo anama ya xibalo. Tizoni leti ti nyika ku ntshunxiwa eka swibalo swa ku nghenisa eka michini na switirhisiwa leswi tirhisiwaka eka vuhumelerisi bya laha kaya xikan’we na ku hungutiwa ka swibalo swa muholo wa mabindzu. Hi ku angarhela, pholisi ya xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe ya Liberia yi kongomisa ku olovisa migingiriko ya mabindzu loko yi ri karhi yi humesa mali eka swikongomelo swa nhluvukiso wa rixaka. Hi ku nyika ndhawu leyinene eka tiindasitiri ta laha kaya na vavekisi va le matikweni mambe hi ku tirhisa ku hunguta xibalo kumbe exemptionschemeschemeschemeschemes...
Switifikheti leswi lavekaka ku rhumela ematikweni mambe
Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika. Yina swilo swohambana hambana leswi xavisiwaka ematikweni mambe, kukatsa na timinerali, switirhisiwa swa vurimi, na mapulanga. Mhaka yin’wana ya nkoka ya ku rhumela nhundzu ehandle ku suka eLiberia i ku kuma switifikheti leswi lavekaka swo rhumela ematikweni mambe. Switifikheti leswi swi tiyisisa leswaku switirhisiwa leswi rhumeriwaka ematikweni mambe swi fikelela swipimelo swa khwalithi na vuhlayiseki leswi lavekaka hi timakete ta matiko ya misava. Ku rhumela ehandle timinerali, to fana na nsimbi kumbe dayimani, ku suka eLiberia, tikhamphani ti fanele ku kuma xitifikheti eka Vukorhokeri bya Migodi na Eneji. Xitifikheti lexi xi tiyisisa leswaku migingiriko ya migodi yi endliwa hi ndlela leyi nga ta tshama nkarhi wo leha na ku landzelerisa milawu ya mbango. Eka switirhisiwa swa vurimi swofana na cocoa kumbe tinyawa ta kofi, vaxavisi va lava ku kuma xitifikheti kusuka eka mihlangano yofana na Liberia Agricultural Commodities Regulatory Authority (LACRA). LACRA yi tiyisisa leswaku switirhisiwa leswi swi fikelela swipimelo swa indasitiri eka khwalithi na vuhlayiseki loko swinga se rhumeriwa eka timakete ta matiko ya misava. Ku engetela eka switifikheti leswi swo karhi swa tiindasitiri to karhi, matsalwa yo angarhela ya ku xaviseriwa matiko mambe na wona ya laveka. Leswi swikatsa ku kuma Xitifikheti xa Masungulo (CO) lexi tiyisisaka leswaku nhundzu yi humelerisiwile kumbe ku endliwa e Liberia. Vaxavisi va le handle va nga ha tlhela va lava ku nyika matsalwa man’wana yo fana na ti-invoice ta mabindzu kumbe minxaxamelo yo paka hi swikongomelo swa ku basisiwa ka customs. I swa nkoka eka vaxavisi va le Liberia ku tolovelana na swilaveko swo karhi leswi vekiweke hi timakete ta vona leti kongomisiweke na tona. Matiko man’wana ma nga ha va ni milawu leyi engetelekeke malunghana ni ku tsariwa ka swilo leswi endliweke, swilo swo paka kumbe swilaveko swa vuhlayiseki. Hiku komisa, ku rhumela nhundzu kusuka e Liberia swilava switifikheti swohambana hambana kuya hi muxaka wa xiendliwa lexi rhumeriwaka ematikweni mambe. Ku kuma switifikheti leswi i swa nkoka swinene ku tiyisisa ku landzeleriwa ka swiyimo swa matiko ya misava na ku olovisa mabindzu lamanene exikarhi ka Liberia na vatirhisani va yona va mabindzu.
Vutleketli lebyi ringanyetiweke
Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika. Yina ndzhawu yohambana hambana kukatsa na makhwati yo tlhuma, tintshava, na mabilomu lawa yanga basa. Tiko leri ri le ku hlakarheleni eka nyimpi ya xin’wana-manana leyi tekeke nkarhi wo leha ni leyi onhaka kambe ri endle nhluvuko lowukulu emalembeni ya sweswinyana. Loko swi ta eka switsundzuxo swa vutleketli eLiberia, ku na swiyenge swo hlayanyana swa nkoka leswi faneleke ku tekeriwa enhlokweni. Xo sungula ni xo hetelela, ribuwa lerikulu ro nghena eka rona i Freeport ya Monrovia. Ribuwa leri ri tirha tanihi ntsindza wa nkoka eka mabindzu ya matiko ya misava naswona ri lawula ku rhumeriwa ka ndzhwalo lowu fikaka hi lwandle. Eka vutleketli endzeni ka tiko, tinetiweki ta magondzo ti antswisiwile hi ku famba ka nkarhi kambe ti nga ha va na mintlhontlho eka tindhawu tin’wana hikwalaho ka ku pfumaleka ka switirhisiwa. Swi ringanyetiwa ku tirhisana na tikhamphani ta vutleketli ta laha kaya kumbe vaphakeri va vutleketli lava nga na vutivi byo anama bya magondzo ya le Liberia. Hi mayelana na vutleketli bya swihahampfhuka, Rivala ra Swihahampfhuka ra Matiko ya Misava ra Roberts (RIA) ekusuhi na Monrovia ri tirha tanihi nyangwa lowukulu wa matiko ya misava eka swihahampfhuka swa ndzhwalo. Yi nyika vukorhokeri bya vakhandziyi na ku rhwala nhundzu lebyi hlanganisaka Liberia na matiko man’wana ya Afrika na le handle. Ku olovisa matirhelo ya vutleketli lamanene eLiberia, swa antswa ku tihlanganisa na vaxavisi va swibalo va laha kaya lava tshembekaka eka maendlelo ya kahle ya ku basisiwa ka swibalo. Tiphurofexinali leti ti nga nyika nkongomiso eka milawu ya ku nghenisa/ku rhumela ehandle, swilaveko swa matsalwa, na ku pfuneta ku hatlisisa nhundzu hi ku tirhisa maendlelo ya customs. Switirhisiwa swa vuhlayiselo swi kumeka ngopfu ngopfu ku rhendzela madoroba lamakulu yo fana na Monrovia laha mabindzu ya nga hlayisaka nhundzu ya wona hi ndlela leyi hlayisekeke. Hambiswiritano, i swa nkoka ku hlawula ti warehouses leti landzelelaka swipimelo swa vuhlayiseki bya matiko ya misava naswona tina swiyimo leswi faneleke swa vuhlayiselo bya tinxaka tohambana hambana ta switirhisiwa. Loko Liberia yi ri karhi yi ya emahlweni na ndlela ya yona ya nhluvukiso, thekinoloji yi tlanga xiave xa nkoka swinene eku ndlandlamuxeni ka matirhelo ya vutleketli endzeni ka tiko. Ku tirhisa tipulatifomo ta xidijitali swi nga antswisa ku vonakala ka mphakelo hi ku landzelerisa ku rhumeriwa na ku nyika vuhundzuluxi bya nkarhi wa xiviri eka swiyimo swa nhundzu. Xo hetelela, loko u tirha endzeni ka sekithara ya vutleketli ya Liberia kumbe ku ehleketa hi vuvekisi eka domain leyi swi ta pfuna ku tshama u ri karhi u pfuxetiwa hi ku cinca kwihi kumbe kwihi eka milawu kumbe tipholisi leti tirhisiweke hi valawuri lava faneleke mayelana na maendlelo yo nghenisa/ku rhumela ehandle kumbe milawu ya vutleketli. Hi ku komisa, hambileswi switirhisiwa swa vutleketli swa le Liberia swi antswisiweke hi ku famba ka nkarhi; ku tirhisana na vaphakeri va laha kaya lava nga na ntokoto, ku tirhisa tindhawu ta nkoka to nghena to fana na Freeport ya Monrovia na Roberts International Airport, ku nghenelela eka vaxavisi va swibalo lava tshembekaka, na ku tirhisa thekinoloji swi ta pfuna ku tiyisisa matirhelo ya vutleketli lamanene etikweni.
Tichannel ta nhluvukiso wa vaxavi

Minkombiso ya nkoka ya mabindzu

Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika. Hambi leswi yi nga yitsongo, yi na tindlela to hlaya ta nkoka ta matiko ya misava to xava na minkombiso leyi hoxaka xandla eka nhluvukiso wa yona wa ikhonomi. Ndlela yin’wana ya nkoka ya vuxavisi bya matiko ya misava eLiberia i Khomixini ya ku Xava ka Mfumo na Mpfumelelo (PPCC). Ejensi leyi ya mfumo yi na vutihlamuleri byo langutela maendlelo ya ku xava ka mfumo etikweni. PPCC yi nyika sisiteme ya ku xavisa leyi nga erivaleni na ku phikizana eka mabindzu lama lavaka ku phakela nhundzu kumbe vukorhokeri eka mfumo wa Liberia. Yi tiyisisa ku lulama na vukorhokeri eka phurosese ya ku xava, ku koka rinoko ra vaphakeri va laha kaya na va matiko ya misava. Ndlela yin’wana ya nkoka yo xava eLiberia i sekithara ya migodi. Liberia ri ni timinerali leti fuweke, ku katsa ni nsimbi, nsuku, dayimani ni timhandzi. Hikwalaho ka sweswo, tikhampani to hlayanyana ta migodi ta matiko yo hambana-hambana ti simeke matirhelo etikweni. Tikhamphani leti ti nghenela migingiriko leyikulu yo humesa leswi lavaka mphakelo wo hambana na switirhisiwa kusuka eka vaphakeri va matiko ya misava. Hi mayelana na minkombiso, xiendlakalo xin’wana lexi xiyekaka lexi khomeriwaka lembe na lembe eLiberia i Liberia International Trade Fair (LITF). Yi hleleriwe hi Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki, LITF yi kongomisa ku tlakusa swivandlanene swa mabindzu endzeni ka Liberia na ku koka rinoko ra vuvekisi bya le handle. Nkombiso lowu wu kombisa swikumiwa leswi humaka eka swiyenge swo hambana ku fana na vurimi, vumaki, vumaki, eneji, vuhlanganisi bya riqingho, na swin’wana. Vakombisa va matiko ya misava va nga endla vuxaka na mabindzu ya laha kaya ku lavisisa vutirhisani lebyi nga vaka kona kumbe ku kombisa swikumiwa swa vona hi ku kongoma eka vaxavi va le Liberia. Ku engetela kwalaho, ku na minkombiso ya mabindzu ya miganga leyi kokaka rinoko ra vaxavi va matiko ya misava lava nga tsakeriki ntsena eka switirhisiwa swa le Liberia kambe na lava humaka ematikweni ya vaakelani ya Afrika Vupeladyambu. Xin’wana xa swiendlakalo swo tano i Nkombiso wa Nkombiso wa Mabindzu wa ECOWAS lowu hleriweke hi Nhlangano wa Ikhonomi wa Matiko ya Afrika Vupeladyambu (ECOWAS). Nkombiso lowu wu hlengeleta mabindzu lama humaka ematikweni lama nga swirho ku katsa na Nigeria, . Ghana, . Ivory Coast, 1999. Sierra Leone, 1999. ni swin’wana. Yi tirha tanihi pulatifomo ya kahle swinene eka vaxavisi va le Liberia ku kombisa nhundzu ya vona emisaveni hinkwayo loko yi ri karhi yi tlhela yi va pfumelela ku fikelela lava nga ta xava lava lavaka swikumiwa leswi kongomeke eka xifundzha lexi. Ku ya emahlweni,khonferense ya lembe na lembe ya Iron Ore & Steel Expo yi kongomisa eka ku tlakusa nhluvukiso lowu nga heriki endzeni ka sekithara ya nsimbi na migodi ya Afrika, ku koka rinoko ra vakhomaxiave lavakulu eka indasitiri leyi. Yi nyika pulatifomo ya vuhlanganisi, ku avelana vutivi, na mimbulavurisano mayelana na swivandlanene swa vuvekisi. Hi ku gimeta, Liberia yi nyika tindlela to hlayanyana ta nkoka ta matiko ya misava ta ku xava na minkombiso ya nhluvukiso wa mabindzu. Khomixini ya mfumo ya ku Xava na Mpfumelelo wa Mfumo yi fambisa maendlelo ya ku xavisa hi ndlela leyinene. Switirhisiwa swa timinerali leswi fuweke swa tiko swi koka rinoko ra tikhamphani ta migodi ta matiko yo hambana leti lavaka mphakelo wo hambana ku suka eka vaphakeri va matiko ya misava. Minkombiso yo fana na Liberia International Trade Fair na ECOWAS Trade Fair Expo yi nyika swivandlanene eka mabindzu ya laha kaya ku endla vuxaka na vaxavi va matiko ya misava. Eku heteleleni, swiendlakalo swo fana na Iron Ore & Steel Expo swi kongomisa eka tiindasitiri to karhi ku tlakusa ku kula loku nga heriki endzeni ka Liberia na Afrika hi ku angarhela.
Liberia, tiko leri nga eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, ri ni tinjhini to hlayanyana leti tirhisiwaka ngopfu to lavisisa leti khathalelaka vaaki va rona. Hi leti tin’wana ta tinjhini to lavisisa leti dumeke eLiberia: 1. Lonestar Cell MTN Search Engine: Lonestar Cell MTN i khamphani leyi rhangelaka ya vuhlanganisi bya riqingho eLiberia, naswona yi nyika njhini ya yona yo lavisisa eka vanhu va le Liberia. U nga yi fikelela hi ku tirhisa webusayiti ya vona eka www.lonestarsearch.com. 2. Google Liberia: Google i njhini yo lavisisa leyi tirhisiwaka ngopfu emisaveni hinkwayo, naswona u nga fikelela vuhundzuluxeri lebyi endleriweke Liberia hi ku kongoma eka www.google.com.lr. Vuhundzuluxi lebyi byi nyika mimbuyelo ya laha kaya na vuxokoxoko lebyi faneleke eka vatirhisi eLiberia. 3. Yahoo! Liberia: Yahoo! yi tlhela yi nyika vuhundzuluxeri bya laha kaya bya njhini ya yona yo lavisisa hi ku kongoma eka vatirhisi va le Liberia. Yi nga fikeleriwa hi ku tirhisa www.yahoo.com.lr naswona yi nyika mahungu, vukorhokeri bya imeyili, na swin’wana swin’we na ntirho wa vona wo lavisisa. 4. Bing Liberia: Bing i njhini yin’wana yo lavisisa ya misava hinkwayo leyi dumeke leyi lulamisaka mbuyelo wa yona eka matiko yo hambana emisaveni hinkwayo ku katsa na Liberia. U nga kuma mbuyelo wa laha kaya hi ku endzela www.bing.com.lr. 5. DuckDuckGo: Yi tiveka hi milawu ya yona yo tiya ya vuhlayiseki bya xihundla, DuckDuckGo yi ya yi kuma ndhuma emisaveni hinkwayo tanihi ndlela yin’wana ya njhini yo lavisisa eka Google kumbe Bing ematikweni yo hlayanyana ku katsa na Liberia.Va nyika mbuyelo lowu nga riki na xihlawuhlawu handle ka ku landzelerisa kumbe swinavetiso leswi kongomisiweke.U nga swi tirhisa hi ku endzela www.duckduckgo.com. Leswi i swikombiso swi nga ri swingani swa tinjhini to lavisisa leti tirhisiwaka ngopfu eLiberia. Ku engetela kwalaho, tipulatifomo ta swihangalasamahungu swa le ka social media to fana na Facebook (www.facebook.com) na Twitter (www.twitter.com) na tona i switirhisiwa leswi dumeke eka vanhu va le Liberia swo kuma mahungu na ku tihlanganisa na van’wana eka inthanete.

Matluka lamakulu yo tshwuka

Tidayirekitara letikulu eLiberia, kun’we ni tiwebsite ta tona leti fambisanaka na tona, hi leti: 1. Liberian Yellow Pages - Leyi i xikombo lexi heleleke swinene xa mabindzu eLiberia. Yi nyika swixavisiwa swa tiindasitiri na tisekithara to hambana. Webusayiti: www.liberiayellowpage.com 2. Monrovia Yellow Pages - Nxaxamelo lowu wu kongomisa ngopfu eka mabindzu lama kumekaka eMonrovia, doroba-nkulu ra Liberia. Yi katsa minxaxamelo ya vukorhokeri byo hambana-hambana, byo tanihi tirhesiturente, tihotela ni tisenthara ta mavhengele. Webusayiti: www.monroviayellowpages.com 3. Liberia Business Directory - Xikombo lexi xi nyika nxaxamelo lowu heleleke wa mabindzu lama tirhaka eLiberia eka swiyenge swo hambana ku fana na vurimi, vumaki bya tibangi, ku aka, nhlayiso wa rihanyo, na swin’wana. Webusayiti: www.liberiabusinessdirectory.org 4. Vuhlayiselo bya Afrika - Hambi leswi byi nga kongomangiki eka Liberia ntsena, Vutsari bya Afrika i vukorhokeri byo anama lebyi katsaka mabindzu eka tikonkulu hinkwaro ra Afrika ku katsa na mabindzu ya Liberia na wona. Webusayiti yi pfumelela vatirhisi ku lavisisa tikhamphani hi ku ya hi indasitiri ya vona kumbe ndhawu ya vona endzeni ka tiko. Website: www.afrika-rhijisitara.com 5. Liberian Services Directory - Xikombo lexi xi xaxameta vaphakeri vo hambana va vukorhokeri byo fana na vatirhi va gezi, vaphayiphi va tiphayiphi, . vavatli, . na vatirhi van’wana va xiphurofexinali lava nyikaka vukorhokeri byo hlawuleka endzeni ka Liberia. Webusayiti: www.liberianservicesdirectory.com Tidayirekitara leti ti nga pfuna eka vanhu lava lavaka vuxokoxoko byo tihlanganisa kumbe lava lavaka ku endla bindzu na tikhamphani ta le Liberia kumbe ku kuma vukorhokeri byo karhi lebyi va byi lavaka. Hi kombela mi xiya leswaku hambileswi tiwebsite leti a ti ri ntiyiso hi nkarhi wa ku tsariwa ka nhlamulo leyi (N’wendzamhala 2021), minkarhi hinkwayo swa bumabumeriwa ku tiyisisa xiyimo xa tona xa sweswi na ku kumeka ka tona u nga si ti nghena tanihileswi swihlanganisi swa tiwebsite swi nga cincaka hi ku famba ka nkarhi.

Tipulatifomo letikulu ta mabindzu

Liberia, leyi kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, ri vone ku andza ka tipulatifomo ta e-commerce emalembeni ya sweswinyana. Hi leti tin’wana ta tipulatifomo letikulu ta e-commerce eLiberia swin’we ni ti-URL ta tona ta webusayiti: 1. Jumia Liberia: Jumia i yin’wana ya tipulatifomo ta e-commerce leti rhangelaka eAfrika naswona yi tirha ematikweni yo hlayanyana, ku katsa na Liberia. Website: www.jumia.com.lr 2. HtianAfrica: HtianAfrica i pulatifomo yo xava eka inthanete leyi nyikaka switirhisiwa swo hambana hambana, ku katsa na swa elektroniki, fexeni, switirhisiwa swo saseka, na swin’wana. Website: www.htianafrica.com 3. Quickshop Liberia: Quickshop i xitolo lexikulu xa le ka inthanete lexi pfumelelaka vatirhisi ku xava swilo swo xava na swilo swa le kaya hi ku olova emakaya ya vona kumbe etihofisini. Webusayiti: www.quickshopliberia.com 4. Gadget Shop Liberia: Hilaha vito ri vulaka hakona, Gadget Shop Liberia yi tiveka ngopfu hi ku xavisa switirhisiwa na switirhisiwa swa elektroniki swo fana na ti-smartphone, tilaptop, switirhisiwa swa le kaya, na switirhisiwa. Webusayiti: www.gadgetshopliberia.com 5. Best Link Online Market (BLOM): BLOM i makete wa inthanete laha vaxavisi va nga kombisaka switirhisiwa swa vona eka swiyenge swo hambana ku fana na swilo swa fexeni, switirhisiwa swa le kaya, tifoyini & tithebulete na swin’wana, leswi pfumelelaka vaxavi ku xava hi ku kongoma eka vona handle ka vahlanganisi lava katsekaka. Website : https://blom-xitshunxo.sayiti.ya mabindzu/ Leti i tin’wana ta tipulatifomo letikulu ta e-commerce leti kumekaka eLiberia leti khathalelaka swilaveko swo hambana ku suka eka ku xava hi ku angarhela ku ya eka switirhisiwa swo karhi swa niche swo fana na switirhisiwa kumbe ku xava swakudya. Hi kombela mi xiya leswaku ku kumeka na ku duma swi nga ha hambana hi ku famba ka nkarhi hikwalaho ka swiyimo swa makete kumbe lava ha ku nghenaka eka indasitiri; hikokwalaho swi tshama swi ri swinene ku kambela kambirhi hi ku endzela tiwebsite ta vona hi ku hambana ka tona ku kuma vuxokoxoko bya nkarhi wa sweswi eka vukorhokeri lebyi nyikiwaka.

Tipulatifomo letikulu ta swihangalasamahungu swa le ka social media

Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika. Hambi leswi ya ha hluvukaka hi tlhelo ra vuhlanganisi bya inthanete, ku na tipulatifomo to hlayanyana ta swihangalasamahungu swa le ka social media leti nga kuma ndhuma eka vanhu va le Liberia. 1. Facebook - Facebook yi tirhisiwa ngopfu eLiberia, laha phesente leyikulu ya vaaki yi nga na akhawunti leyi tirhaka. Yi tirha tanihi pulatifomo ya vanhu ku hlanganisa, ku avelana swintshuxo, na ku joyina miganga. Website: www.facebook.com 2. Instagram - Instagram yi kumile ndhuma eLiberia eka malembe lawa ya hundzeke, ngopfu ngopfu eka vaaki lavatsongo. Vatirhisi va nga avelana swifaniso na tivhidiyo na valandzeri va vona na ku lavisisa swilo leswi humaka emisaveni hinkwayo. Website: www.instagram.com 3. WhatsApp - WhatsApp i app yo rhumela marungula leyi tirhisiwaka ngopfu eLiberia hinkwaro hi xikongomelo xo vulavurisana. Yi pfumelela vatirhisi ku rhumela marungula, ku bela riqingho hi rito na hi vhidiyo, xikan’we na ku endla mimbulavurisano ya ntlawa na vanghana na swirho swa ndyangu leswi na swona swi tirhisaka app. 4. Twitter - Hambi leswi ku tirhisiwa ka Twitter eLiberia ku nga hangalakangiki loko ku pimanisiwa na tipulatifomo tin’wana, ka ha ri na xisekelo xa vatirhisi lexi xiyekaka lexi tirhisaka pulatifomo leyi ya microblogging ku humesa mavonelo, ku landzelela ku pfuxetiwa ka mahungu, na ku tihlanganisa na van’wana emisaveni hinkwayo eka tinhlokomhaka to hambana leti tsakeriwaka.Wesbite : www.twitter.com 5.LinkedIn- LinkedIn yi ya yi kuma ndhawu eka ndhawu ya xiphurofexinali ya Liberia tanihi leswi vanhu vo tala va yi tirhisaka eka swivandlanene swa vuhlanganisi kumbe ku lavisisa mintirho endzeni ka swiyimo swa laha kaya na swa matiko ya misava hi ku tirhisa vaaki va yona va xiphurofexinali va inthanete.Website:www.linkedin.com 6.Snapchat- Snapchat yi tlhele yi kuma ndhuma yo karhi eka vanhu va le Liberia hikwalaho ka mintirho ya yona leyi fuweke hi swihlawulekisi swo fana na ku avelana swifaniso/tivhidiyo leti nyamalaka endzhaku ko langutiwa hi va amukeri.Website:www.snapchat.com 7.YouTube- Youtube yi tirha tanihi ndhawu ya vuhungasi eka vanhu vo tala va le Liberia leswi va pfunaka ku fikelela swilo swa vuhungasi swo fana na tivhidiyo ta vuyimbeleri,tidyondzo etc.Yi tshama yi ri yin’wana ya tipulatifomo to avelana tivhidiyo leti tirhisiwaka ngopfu emisaveni hinkwayo.Websitewww.youtube.com

Minhlangano leyikulu ya tiindasitiri

Liberia, leyi kumekaka eribuweni ra le vupela-dyambu bya Afrika, yi ni minhlangano yo hambana-hambana ya tiindasitiri leyi hoxaka xandla swinene eka nhluvukiso wa ikhonomi ya tiko. Hi leyi yin’wana ya minhlangano ya yona leyikulu ya indasitiri xikan’we na tiwebsite ta yona: 1. Huvo ya Mabindzu ya Liberia (LCC) - LCC yi yimela ku tsakela ka mabindzu na ku tlakusa ku kula ka ikhonomi na nhluvukiso eLiberia. Website: www.liberiachamber.org 2. Nhlangano wa Tihunyi wa Liberia (LTA) - LTA yi tirhela eka vulawuri bya makhwati lebyi nga heriki na nhluvukiso wa indasitiri ya mapulanga ya Liberia. Website: A yi kumeki 3. Nhlangano wa Vabangi va le Liberia (LBA) - LBA yi yimela tibangi na swivandla swa timali eLiberia, hi xikongomelo xo ndlandlamuxa vukorhokeri bya tibangi na ku tlakusa ntirhisano exikarhi ka swirho. Website: A yi kumeki 4. Nhlangano wa Vaxavisi va Petroliyamu va le Liberia (LIBPOLIA) - LIBPOLIA yi kongomisa eka ku tiyisisa mphakelo wa petroliyamu lowu ringaneleke na ku tlakusa maendlelo lamanene exikarhi ka swirho swa yona leswi tirhaka eka sekithara ya ku nghenisa petroliyamu. Website: A yi kumeki 5. Nhlangano wa Vafuwi va Swifuwo wa Liberia (LABAL) - LABAL yi seketela vafuwi va swifuwo hi ku nyika mpfuneto wa xithekiniki, ku seketela tipholisi letinene, na ku hlela migingiriko yo aka vuswikoti. Website: A yi kumeki 6. Nhlangano wa Mabindzu ya Rixaka wa Liberia (NABAL) - NABAL yi tirha tanihi rito eka mabindzu ya laha kaya eka swiyenge swo hambana, ku seketela ku tsakela ka vona eka swiyimo swa rixaka na swa matiko ya misava. Website: www.nabal.biz 7. Nhlangano wa Vaendli wa Liberia (MAL) - MAL yi yimela vaendli lava tirhaka ku ya eka ku kula ka tiindasitiri hi ku tirhisa vuyimeri, ntirhisano, minongonoko yo ndlandlamuxa vuswikoti, na ku tumbuluxiwa ka pholisi. Website: www.maliberia.org.lr 8. Huvo ya Mabindzu ya Vurimi ya Liberia (AACOL) – AACOL yi tlakusa maendlelo ya vurimi lama nga ta tshama nkarhi wo leha, yi fambisa vutirhisani exikarhi ka vakhomaxiave endzeni ka sekithara ya vurimi ku ndlandlamuxa vukorhokeri bya vuhumelerisi, swivandlanene swa mabindzu loko yi ri karhi yi lulamisa timhaka ta pholisi leti khumbaka mabindzu ya vurimi endzeni ka tiko Website : https://www.aacoliberia.org/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga Hi kombela mi xiya leswaku minhlangano yin’wana yi nga ha va yi nga ri na tiwebsite leti tirhaka kumbe yi ri eku pfuxetiweni. Swikahle ku kambela vuxokoxoko bya sweswinyana kusuka eka swihlovo swa ximfumo kumbe ku tihlanganisa na vona hiku kongoma loko u lava vuxokoxoko byin’wana.

Tiwebsite ta mabindzu na mabindzu

Kuna tiwebsite to hlaya ta ikhonomi na mabindzu leti fambelanaka na Liberia leti nyikaka vuxokoxoko mayelana na ikhonomi ya tiko, swivandlanene swa vuvekisi, tipholisi ta mabindzu, na milawu ya mabindzu. Tin’wana ta tiwebsite ta nkoka hi leti: 1. Mfumo wa Liberia - Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki: Webusayiti ya ximfumo ya Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki bya Liberia yi nyika vuxokoxoko mayelana na swivandlanene swa vuvekisi, maendlelo yo tsarisa mabindzu, tipholisi ta mabindzu, xikan’we na swiviko swo hambana leswi fambelanaka na nhluvukiso wa ikhonomi ya tiko. Website: www.moci.gov.lr 2. Khomixini ya Vuvekisi ya Rixaka (NIC): NIC yi na vutihlamuleri byo tlakusa vuvekisi byo kongoma bya le handle eLiberia. Webusayiti ya vona yi nyika vavekisi vutivi eka tisekithara ta nkoka eka vuvekisi, swihlohloteri swa vuvekisi, rimba ra milawu ro endla bindzu eLiberia, xikan’we na ku pfuxetiwa eka tiphurojeke ta vuvekisi leti taka. Webusayiti: www.investliberia.gov.lr 3. Bangi ya le Xikarhi ya Liberia (CBL): Webusayiti ya CBL yi nyika vuxokoxoko bya vuxokoxoko mayelana na ikhonomi ya Liberia ku katsa na swikombiso swa nkoka swa ikhonomi swo fana na mimpimo ya inflexini, mimpimo ya ntswalo, mimpimo ya ku cincana na swin’wana na swin’wana Yi tlhela yi nyika swiviko eka swiboho swa pholisi ya swa timali leswi tekiweke hi bangi ya le xikarhi. Website: www.cbl.org.lr 4. Vulawuri bya Ribuwa ra Rixaka (NPA): Tanihi rin’wana ra swikepe leswikulu swa Afrika Vupeladyambu na ntsindza wa nkoka wa mabindzu ya le lwandle eka xifundzankulu., webusayiti ya NPA yi nyika vuxokoxoko lebyi pfunaka eka tihakelo ta le ribuweni & xivumbeko xa tihakelo xikan’we na swiletelo swa maendlelo yo nghenisa/ku rhumela ehandle eka Liberia leyikulu swikepe swa le lwandle. Website: www.npa.gov.lr 5. Nhlangano wa Mabindzu wa le Liberia (LIBA): Nhlangano lowu lowu nga tirheliki ku endla mali wu tirha tanihi pulatifomo yo hlanganisa mabindzu lama tirhaka endzeni ka Liberia kumbe lama tsakelaka ku vekisa kwalaho. Webusayiti ya vona yi nyika switirhisiwa swa nkoka swo fana na xikombo xa mabindzu ya swirho, ku pfuxetiwa ka mahungu eka mikhuva ya makete & swiendlakalo swa indasitiri na swin’wana. Website: www.liba.org.lr 6. Vulawuri bya Tizoni ta Ntshunxeko (LFA): Eka mabindzu lama lavisisaka swivandlanene endzeni ka tindhawu to hlawuleka ta ikhonomi kumbe tindhawu ta mabindzu ya ntshuxeko eLiberia va nga languta eka webusayiti ya LFA leyi katsaka vuxokoxoko mayelana na swihlohloteri leswi nyikiwaka hi valawuri va tindhawu ta mahala xikan’we na maendlelo yo tsarisa lama tirhaka. Webusayiti: www.liberiafreezones.com Hi kombela u xiya leswaku mahungu lama nyikiweke eka nhlamulo leyi ma nga ha va ma cinciwile, hikwalaho swa antswa ku tiyisisa na ku lavisisa tiwebsite leti ku kuma vuxokoxoko bya nkarhi wa sweswi swinene eka sekithara ya ikhonomi na mabindzu ya Liberia.

Tiwebsite ta swivutiso swa data swa mabindzu

Kuna tiwebsite to hlaya ta swivutiso swa data ya mabindzu leti kumekaka ta Liberia. Hi lowu nxaxamelo wa tin’wana ta tona swin’we ni tiadirese ta tona ta webusayiti hi ku hambana ka tona: 1. Liberia Customs and Excise Tariff: Webusayiti leyi yi nyika tihakelo na milawu ya customs yo nghenisa na ku rhumela nhundzu eLiberia. Webusayiti: https://www.liberiacustoms.gov.lr/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga 2. Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki: Webusayiti ya ximfumo ya Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki yi nyika vuxokoxoko eka tipholisi ta mabindzu, swivandlanene swa vuvekisi, ku tsarisiwa ka mabindzu, na datha yin’wana ya mabindzu leyi faneleke. Webusayiti: http://www.moci.gov.lr/ . 3. Vuhlayiselo bya Mabindzu bya Liberia: Pulatifomo leyi yi nyika mfikelelo eka tirhekhodo ta mabindzu ku katsa na tiphrofayili ta khamphani, matsalwa yo tsarisa, switifikheti, na vuxokoxoko byin’wana lebyi fambelanaka na mabindzu. Website: https://bizliberia.com/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga 4. Bangi ya le Xikarhi ya Liberia: Webusayiti ya Bangi ya le Xikarhi yi nyika swikombiso swa ikhonomi swo fana na mimpimo ya ku cincana, mimpimo ya inflexini, swiviko swa pholisi ya swa timali leswi nga pfunaka eku twisiseni ka ikhonomi ya tiko. Website: https://www.cbl.org.lr/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga 5. Trademap.org - Tinhlayohlayo ta Mabindzu ta Nhluvukiso wa Mabindzu ya Matiko ya Misava: Trademap i dathabeyisi ya mabindzu ya misava hinkwayo leyi pfumelelaka vatirhisi ku fikelela tinhlayo ta vuxokoxoko bya ku rhumela ematikweni mambe-ku rhumela ehandle eka matiko yo hambana ku katsa na Liberia. Website: https://www.mepe wa mabindzu.org 6. Ntlhantlho wa Mabindzu ya Misava Hinkwayo (WITS): WITS yi nyika datha ya mabindzu ya swixavisiwa ya matiko ya misava leyi heleleke xikan’we na datha ya tihakelo ku suka eka swihlovo swo hambana ku pfuneta ku xopaxopa timakete ta misava hinkwayo, ku katsa na Liberia. Webusayiti: https://wits.worldbank.org/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga Hi kombela u xiya leswaku tiwebsite leti ti nga cinca kumbe ku pfuxetiwa hi ku famba ka nkarhi; swa antswa ku tiyisisa ku pakanisa ka mahungu lama nyikiweke eka pulatifomo yin’wana na yin’wana u nga si titshega hi yona eka endlelo rihi na rihi ra nkoka ro teka swiboho mayelana na ku xaviselana na kumbe endzeni ka Liberia.

Tipulatifomo ta B2b

Liberia i tiko leri kumekaka eribuweni ra le vupeladyambu bya Afrika, naswona ku fana na matiko man’wana yo tala, ri tlhela ri va na xiphemu xa rona lexi ringaneleke xa tipulatifomo ta B2B ta vuhlanganisi bya mabindzu. Hi leti tipulatifomo ti nga ri tingani ta B2B eLiberia swin’we ni tiwebsite ta tona hi ku hambana ka tona: 1. Matluka yo Tshwuka ya le Liberia (www.yellowpagesofafrica.com) . Liberian Yellow Pages i xikombo xa inthanete lexi hlanganisaka mabindzu eLiberia. Yi nyika nxaxamelo wo anama wa tikhamphani eka tiindasitiri to hambana na ku fambisa vuhlanganisi bya bindzu na bindzu. 2. Xilotlelo xa Mabindzu Liberia (www.tradekey.com/lr/) . TradeKey Liberia i makete wa misava hinkwayo wa mabindzu ku ya eka bindzu lowu pfumelelaka mabindzu ya le Liberia ku tihlanganisa na vaxavi na vaphakeri va matiko ya misava. Yi nyika switirhisiwa swo hambana hambana na vukorhokeri ku suka eka tiindasitiri to hambana. 3. eTrade ya Hinkwavo - Khomixini ya Vuvekisi ya Rixaka (nic.gov.lr/etrade) . eTrade for All i kungu ra Khomixini ya Rixaka ya Vuvekisi ya Liberia ku tlakusa swivandlanene swa mabindzu na vuvekisi endzeni ka tiko. Pulatifomo yi hlanganisa mabindzu ya laha kaya na vavekisi lava nga ta va kona kumbe vatirhisani. 4. Xikombo xa Mabindzu xa Mada (www.madadirectory.com/liberia/) . Mada Business Directory yi kongomisa eka ku tlakusa mabindzu ematikweni yo hambana ya Afrika, ku katsa na Liberia. Yi tirha tanihi pulatifomo yo xaxameta leyi heleleke eka mabindzu lama lavaka ku ndlandlamuxa netiweke ya wona endzeni ka xifundzankulu. 5. Afrikta – Xikombo xa Mabindzu xa Liberia (afrikta.com/liberia/) . Afrikta i xikombo xa mabindzu xa inthanete lexi tinyiketeleke ku tlakusa tikhamphani ta Afrika emisaveni hinkwayo, ku katsa na leti simekiweke eLiberia. Pulatifomo leyi yi pfumelela vatirhisi ku kuma hi ku olova vuhlanganisi lebyi faneleke bya indasitiri yo karhi eka ntirhisano kumbe vutirhisani lebyi nga vaka kona. Hi kombela mi xiya leswaku nxaxamelo lowu wu nga ha va wu nga helelanga, tanihileswi tipulatifomo letintshwa ti humelelaka nkarhi na nkarhi hi ku ya hi xilaveko xa makete na nhluvuko wa thekinoloji.
//