TogTok

Nkatsakanyo wa Tiko
Mali ya Rixaka
Ntsengo wa ku Cincana
Tiholideyi ta Nkoka
Xiyimo xa Mabindzu ya le Handle
Vuswikoti bya Nhluvukiso wa Makete
Switirhisiwa leswi xavisiwaka hi ku hisa emakete
Swihlawulekisi swa vaxavi na taboo
Endlelo ra vulawuri bya khastomo
Tipholisi ta xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe
Tipholisi ta xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe
Switifikheti leswi lavekaka ku rhumela ematikweni mambe
Vutleketli lebyi ringanyetiweke
Tichannel ta nhluvukiso wa vaxavi

Tajikistan i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi, leri nga endzilakaneni wa Afghanistan edzongeni, Uzbekistan evupela-dyambu, Kyrgyzstan en’walungwini ni China evuxeni. Yi hlanganisa ndzhawu ya kwalomu ka 143,100 wa swikwere khilomitara. Hi vaaki va kwalomu ka 9.6 wa mamiliyoni ya vanhu, Tajikistan i tiko ra tinxaka to hambana laha Matajik ya vumbeke vunyingi. Ririmi ra ximfumo i Xitajik kambe Xirhaxiya xa ha vulavuriwa ngopfu. Doroba-nkulu ra Tajikistan i Dushanbe leri tirhaka tanihi ntsindza wa rona wa tipolitiki ni wa ikhonomi. Madoroba man’wana lamakulu ma katsa Khujand na Kulob. Tajikistan yina ndzhawu yohambana hambana leyi katsaka tintshava to leha tofana na tintshava ta Pamir leti katsaka tin’wana ta tinhlohlorhi to leha swinene emisaveni. Swilo leswi swa ntumbuluko swi endla leswaku yi tsakeriwa ngopfu hi vapfhumba na lava lavaka vuhungasi eka migingiriko ya ku khandziya tintshava na ku famba hi milenge. Ikhonomi yi titshege ngopfu hi vurimi, laha cotton yinga yin’wana ya swilo leswikulu leswi yi xaviselaka matiko yale handle. Tisekithara tin’wana to fana na migodi (ku katsa na nsuku), vuhumelerisi bya aluminiyamu, vumaki bya swiambalo, na gezi ra mati na swona swi hoxa xandla swinene eka GDP ya tiko. Tajikistan ri langutane ni swiphiqo swo hlayanyana ku sukela loko ri kume ntshunxeko eka Soviet Union hi 1991. Ri tiyisele nyimpi ya xin’wana-manana hi 1992-1997 leyi onheke swinene switirhisiwa ni ikhonomi. Hambiswiritano, matshalatshala ya endliwile ku ya eka ntshamiseko na nhluvukiso ku sukela kwalaho. Mfumo wu tirha ehansi ka sisiteme ya riphabliki ra vupresidente laha Emomali Rahmon a tirhaka tanihi Presidente wa wona ku sukela hi 1994. Ku tshamiseka ka tipolitiki ku tshama ku ri ku cinca loku yaka emahlweni eka vaaki va le Tajik. Ku nga khathariseki mintlhontlho leyi, ndhavuko wa Matajik wu humelela hi ndzhaka ya wona leyi fuweke leyi kuceteriweke hi mindhavuko ya Peresiya leyi hlanganisiweke ni minkucetelo ya le nkarhini wa Soviet. Vuyimbeleri bya ndzhavuko byofana na Shashmaqam na mintirho ya mavoko yofana na embroidery swiyimela ku hlanganisiwa loku ka ndzhavuko. Eka malembe lawa yanga hundza, vupfhumba abyi kula hiku nonoka laha vayeni ava kokiwa eka tindzhawu ta matimu tofana na Hissor Fortress kumbe UNESCO World Heritage Sites kukatsa na Sarazm – yin’wana ya tindzhawu ta khale swinene ta vanhu e Central Asia.

Tajikistan i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi. Mali ya ximfumo ya le Tajikistan i somoni ya le Tajikistan, leyi pfuxetiweke tanihi TJS. Somoni yi sunguriwe hi October 2000, yi siva mali ya khale, leyi vuriwaka ruble ya le Tajikistani. Somoni yin’we yi avanyisiwile hi 100 wa ti dirams. I swa nkoka ku xiya leswaku a ku na mali ya nsimbi ya dirams leyi tirhisiwaka; ematshan’weni ya sweswo, ku tirhisiwa tinotsi ta maphepha. Ntsengo wa ku cincana ka somoni wunga cinca cinca loko wu pimanisiwa na timali letikulu ta matiko ya misava tofana na US dollar na euro. Hambiswiritano, hi ntolovelo yi rhendzeleka kwalomu ka 1 USD = kwalomu ka 10 TJS (ku sukela hi September 2021). Leswaku munhu a kuma kumbe ku cincana mali ya kwalaho loko a endzela eTajikistan, a nga endla tano etibangi leti pfumeleriweke ni le tihofisini to cincana leti kumekaka ngopfu-ngopfu emadorobeni lamakulu yo tanihi Dushanbe kumbe Khujand. Ti-ATM ta kumeka na ku humesa mali hi ku tirhisa makhadi ya matiko ya misava ya debiti kumbe ya xikweleti. Swikahle ku rhwala tidinominexini letintsongo loko u tirhana na mabindzu ya mali tani hileswi swibalo leswikulu swinga amukeriwiki minkarhi hinkwayo hi vaxavisi kumbe swivandla leswintsongo ehandle ka tindzhawu ta le madorobeni. Hi ku angarhela, ku fana na tiko rin’wana na rin’wana leri nga na sisiteme ya rona yo hlawuleka ya mali, ku twisisa na ku va u lunghekile hi mali yin’wana ya ndhawu loko u endzela Tajikistan swi ta tiyisisa ku cincana ka timali loku olovaka hi nkarhi wa ku tshama ka wena etikweni leri ro saseka.

Mali ya ximfumo ya Tajikistan i Tajikistani somoni (TJS). Loko ku ri mimpimo ya ku cincana eka timali letikulu ta misava, hi kombela mi xiya leswaku mimpimo leyi yi cinca-cinca nkarhi na nkarhi. Hambiswiritano, ku sukela hi September 2021, mimpimo leyi ringanyetiweke ya ku cincana yi le ka xiyimo lexi landzelaka: 1 USD = 11.30 wa TJS 1 EUR = 13,25 wa TJS 1 GBP = 15.45 wa TJS 1 CNY = 1.75 wa TJS Hi kombela u tsundzuka leswaku mimpimo leyi yi nga cinca naswona swi tshama swi ri swinene ku kambela na xihlovo lexi tshembekaka kumbe nhlangano wa swa timali ku kuma mimpimo ya ku cincana ya nkarhi wa sweswi swinene u nga si endla ku cinca kwihi na kwihi.

Tajikistan ri tlangela minkhuvo yo hlayanyana ya nkoka lembe hinkwaro. Yin’wana ya minkhuvo ya nkoka swinene eTajikistan i Navruz, leyi fungha Lembe Lerintshwa ra le Peresiya ni ku sungula ka ximun’wana. Yiwela hi ti 21 ta March naswona yi tekiwa tani hi holideyi ya tiko. Navruz yi tlangeriwa hi ku hiseka lokukulu ni mindhavuko leyi dzimeke timitsu swinene eka ndhavuko wa Matajik. Vanhu va basisa makaya ya vona, va xava swiambalo leswintshwa ni ku lunghiselela swakudya swa nkhuvo leswaku va amukela lembe leri taka. Switarata swi tele hi ti parade, vuyimbeleri, ku cina, na mintlangu ya ndhavuko yo fana na Kok Boru (ntlangu wa ku khandziya tihanci). Mindyangu ni vanghana va hlengeletana leswaku va tiphina hi swakudya swo nandziha swo tanihi sumalak (palo ro tsokombela leri endliweke hi koroni), pilaf, ti- kebab, ti- pastry, mihandzu ni tinyawa. Nkhuvo wun’wana wa nkoka eTajikistan i Siku ra Ntshunxeko hi September 9th. Siku leri ri tsundzuka ku tivisa ka Tajikistan ntshunxeko eka Soviet Union hi 1991. Hi ntolovelo minkhuvo leyi yi katsa tiparade ta masocha leti kombisaka matimba ni vun’we bya tiko. Minkhuvo yin’wana leyi xiyekaka yi katsa Eid al-Fitr na Eid al-Adha leyi fungha nkoka wa vukhongeri eka Mamoslem ya le Tajikistan. Tiholideyi leti ta Islam ti landzelela tikhalendara ta n’weti hikokwalaho masiku ya tona lawa ya kongomeke ya hambana lembe na lembe kambe ya tlangeriwa hi ku tinyiketela lokukulu hi vaaki va Mamoslem. Ku engetela eka minkhuvo leyi leyikulu, ku ni minkhuvo ya xifundzha leyi tlangelaka mindhavuko yo karhi kumbe mikhuva ya kwalaho endzeni ka tindhawu to hambana-hambana ta Tajikistan. Swiendlakalo leswi swikombisa maendlelo yohambana hambana ya ndzhavuko kukatsa na vuyimbeleri bya ndhavuko byofana na Badakhshani Ensemble kumbe Khorog festival. Hiku angarhela, minkhuvo leyi yi tlanga xiave xa nkoka eku hlayiseni ka ndzhaka ya Tajik hiku tirhisa minkhuvo leyi hanyaka leyi hlanganisaka vanhu loko kurikarhi ku xixima matimu ya vona, vukhongeri,na mimpimanyeto ya vona.

Tajikistan i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi. Yi avelana mindzilakano na Afghanistan, China, Kyrgyzstan na Uzbekistan. Ikhonomi ya tiko leri yi titshege ngopfu hi vurimi, timinerali ni ku rhumeriwa ka swilo leswi xavisiwaka ematikweni mambe. Tajikistan yina sisiteme ya mabindzu leyi pfulekeke leyi kongomisiweke eka ti indasitiri leti kongomisiweke eka ku xaviseriwa matiko yale handle tofana na vuhumelerisi bya khotoni, ku basisiwa ka aluminiyamu, na vuhumelerisi bya gezi ra mati. Vatirhisani va yona lavakulu va mabindzu va katsa China, Rhaxiya, Afghanistan, Kazakhstan na Uzbekistan. Swilo leswikulu leswi xavisiwaka ehandle ka Tajikistan i switirhisiwa swa aluminiyamu kukatsa na ti aluminium alloys nati ingots. I yin’wana ya vahumelerisi lavakulu va aluminium eka ndzhawu liya hikokwalaho ka switirhisiwa leswi fuweke swa timinerali swofana na bauxite. Swixavisiwa swin’wana swa nkoka swikatsa cotton fibre na swiambalo leswi humelerisiwaka kusuka eka cotton leyi byariweke laha kaya. Emalembeni ya sweswinyana, Tajikistan yi tlhele yi ri karhi yi lavisisa swivandlanene eka sekithara ya eneji ku tlakusa vuswikoti bya yona bya mabindzu. Hi switirhisiwa swotala swa mati kusuka eka milambu yofana na tisisiteme ta Nambu wa Amu Darya na Vakhsh, Tajikistan yi kongomisa kuva muxavisi wa nete wa gezi eka matiko ya vaakelani hiku tirhisa tipulani ta gezi ra mati. Hambiswiritano, Tajikistan yi langutane na mintlhontlho eku antswiseni ka ku ringanisela ka yona ka mabindzu tanihileswi yi titshegeke ngopfu hi ku xavisiwa ka swilo leswi tirhisiwaka ku fana na switirhisiwa swa michini eka swikongomelo swa tiindasitiri kumbe mimovha ya nhluvukiso wa switirhisiwa swa vutleketli. Ku ndlandlamuxa matirhelo ya yona ya mabindzu ku ya emahlweni: 1) Ku hluvukisa switirhisiwa swa switirhisiwa swo fana na magondzo na tinetiweki ta swiporo leswi nga ta olovisa migingiriko ya mabindzu yo tsemakanya mindzilekano. 2) Ku hambanyisa xisekelo xa yona xo rhumela ematikweni mambe hi ku tlakusa tisekithara tin’wana handle ka swixavisiwa swa masungulo. 3) Ku tiyisisa vuswikoti bya vuhumelerisi bya laha kaya hi ku tirhisa vuvekisi eka minongonoko ya nhluvukiso wa xiphemu xa vanhu. 4) Ku hunguta swihinga swa vukorhokeri leswi langutaneke na mabindzu loko ya nghenela migingiriko ya mabindzu ya matiko ya misava. 5) Ku lavisisa swivandlanene swa nhlanganelo wa ikhonomi ya miganga hi ku nghenelela eka tinhlengeletano to fana na Nhlangano wa Ikhonomi ya Eurasian (EAEU). Hi ku angarhela,Tajikistan yi ya emahlweni yi tirhela ku antswisa vuxaka bya yona bya mabindzu na matiko yo hambana loko yi ri karhi yi hambanyisa xisekelo xa yona xa makete wa ku rhumela ematikweni mambe ku tiyisisa ku kula ka ikhonomi loku nga heriki.

Tajikistan, tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi, ri ni vuswikoti lebyikulu byo hluvukisa makete wa rona wa mabindzu ya le matikweni mambe. Ku nga khathariseki ikhonomi ya rona leyitsongo ni rifuwo leri nga nyawuriki, Tajikistan ri tinyungubyisa hi swilo swo hlayanyana leswi pfunaka leswi endlaka leswaku ri va ndhawu leyi kokaka mahlo eka vavekisi ni vaxavisi va le matikweni mambe. Xo sungula, ndhawu ya maqhinga ya Tajikistan yi endla leswaku yi va ndhawu ya nkoka yo hundzisela exikarhi ka Yuropa na Asia. Leswi yi kumekaka etlhelo ka ndlela ya khale ya Silk Road, tiko leri ri hlanganisa timakete letikulu to tanihi China, Russia, Iran, Afghanistan na Turkey. Ku vuyeriwa loku ka ntivo-misava ku nyika swivandlanene swo tala swa mabindzu yo tsemakanya mindzilekano na ku olovisa ku fambisiwa ka nhundzu ku tsemakanya swifundzankulu swo hambana. Xa vumbirhi, Tajikistan yi ni swilo swo tala swa ntumbuluko leswi nga tirhisiwaka eka mabindzu ya matiko hinkwawo. Rixaka leri ri fuwile hi timinerali tofana na nsuku, silivhere, uranium, malahla, na maribye ya risima yofana na ruby na spinel. Ku engetela kwalaho,Malaysia ri na vuswikoti lebyikulu byo hluvukisa indasitiri ya vupfhumba hikwalaho ka ku hambana ka mindhavuko ya rona yo hlawuleka xikan’we na tindhawu ta xiyimo xa misava to koka rinoko ta vaendzi to fana na Petronas Towers,na mabilomu yo saseka.Leswi swi tumbuluxa ku koteka ka ku rhumela switirhisiwa swo ka swi nga tirhisiwanga ematikweni mambe kumbe ku simeka mabindzu yo hlanganela na tikhamphani ta matiko ya misava leti tsakelaka ku humesa switirhisiwa . Ku tlula kwalaho,Tjikstan's hydroelectric power potential i rin'wana ra matiko lama fuweke swinene emisaveni hinkwayo,yi nyika leswikulu leswi kotekaka ku lemuka ku rhumeriwa ka eneji.Ehansi ka vuvekisi lebyi faneleke bya switirhisiwa,tiko ri nga tlakusa vuhumelerisi bya gezi hi ku aka madamu yo tala kumbe ku vekisa eka swihlovo swa eneji leyi pfuxetiwaka.Ku tirhisa vuswikoti lebyi bya eneji yi humesa ndlela leyi tshembisaka yo hluvukisa ku nga ri tiindasitiri ta laha kaya ntsena kambe na ku rhumela gezi leri saleke ematikweni ya vaakelani laha xilaveko xa eneji xi tlulaka mphakelo. Hambiswiritano,Tajiksitan ya ha langutane na mintlhontlho yo karhi loko swi ta eka nhluvukiso wa makete wa mabindzu ya le handle.Rimba ra yona ra nhlangano ri lava ku antswisiwa kun’wana hi ku tirhisa tipholisi leti nga na xinghana eka vavekisi,ku hungutiwa ka vukorhokeri byo tshwuka,na ku antswisiwa ka ku va erivaleni.Ku engetela kwalaho,tiko ri pfumala switirhisiwa swa manguva lawa ku katsa na tinetiweki ta vutleketli,switirhisiwa swa le ribuweni ,na vukorhokeri bya vutleketli lebyi nga bya nkoka eka migingiriko leyi tirhaka kahle ya ku rhumela ematikweni mambe.Vuvekisi byi fanele ku tlhela byi endliwa ku rhurha ka dyondzo,vuleteri bya vatirhi lebyi tiyisisaka ku kumeka ka vatirhi lava faneleke leswi endlaka leswaku mabindzu ya phikizana swinene emisaveni hinkwayo. Hi ku gimeta,Tajikistan yi kombisa vuswikoti byo hlamarisa bya nhluvukiso wa makete wa mabindzu ya le handle loko ku nyikiwa ndhawu ya yona ya maqhinga, switirhisiwa swa ntumbuluko leswi fuweke,na ku tala ka gezi ra mati.Hikokwalaho, hi ku lulamisa mintlhontlho leyi nga kona na ku tirhisa mpfuxeto,Tajikistan yi nga ndlandlamuxa ku phikizana ka yona eka makete wa misava hinkwayo na ku koka rinoko ra vuvekisi bya matiko mambe eka ku hatlisisa ku kula ka ikhonomi.

Loko swi ta eku hlawuleni ka swilo leswi xavisiwaka ematikweni mambe eTajikistan, ku ni swilo swi nga ri swingani swa nkoka leswi u faneleke u swi tekela enhlokweni. Tajikistan yi kumeka eAsia Xikarhi naswona yi ni ikhonomi yo hambana-hambana leyi nga ni vurimi, tiindasitiri ni swiyenge swa migodi. Hi leswi swiyenge swin’wana swa swilo leswi dumeke leswi humeleleke eka makete wa mabindzu ya le handle wa Tajikistan: 1. Vurimi: Tajikistan rina misava leyi fuweke leyi noneke leswi endlaka leswaku xiyenge xa yona xa vurimi xiva xa nkoka swinene. Switirhisiwa swofana na mihandzu (ngopfu ngopfu maapula), matsavu, tinyawa, cotton, na vulombe swina vuswikoti lebyikulu eka timakete ta matiko ya misava. 2. Swiambalo na swiambalo: Ku na xilaveko lexi kulaka xa switirhisiwa swa malapi eka makete wa laha kaya wa Tajikistan xikan’we na matiko ya vaakelani. Malapi ya xiyimo xale henhla, swilo swa swiambalo swofana na swiambalo swa ndzhavuko kumbe swiambalo swa manguva lawa swa vavanuna/vavasati/vana swinga va swihlawulekisi leswi dumeke ku xaviseriwa matiko yale handle. 3. Michini na switirhisiwa: Loko tiko ri ri karhi ri hluvukisa switirhisiwa swa rona, ku na xilaveko lexi andzaka xa michini yo aka, michini ya vurimi (titeretere/switirhisiwa swa le purasini), switirhisiwa swa tiindasitiri (ku fana na tijeneretara), na mimovha. 4. Switirhisiwa swa timinerali: Tajikistan yitiveka hi switirhisiwa swa yona swotala swa timinerali kukatsa na maribye ya risima yofana na rubies na amethysts. Timinerali tin’wana tofana na nsuku, silivhere, lead zinc ores na tona ti khome vuswikoti byo xaviseriwa matiko yale handle. 5. Switirhisiwa swa swakudya: Swakudya leswi lulamisiweke swofana na switirhisiwa swa masi (cheese/yogurt/butter), switirhisiwa swa nyama (nyama ya homu/xinyimpfana/huku) swakudya leswi pakiweke (mihandzu/miroho leyi nga emathinini/ya swibyariwa) swinga kuma makete eka matirhiselo ya laha kaya xikan’we nale ka xifundzha ku xaviseriwa matiko mambe. 6. Mirhi: Indasitiri ya nhlayiso wa rihanyo yi vona ku kula eTajikistan hikwalaho ka ku lemuka loku andzaka ka timhaka leti fambelanaka na rihanyo; xisweswo mirhi ni switirhisiwa swa vutshunguri swi nga tekiwa tanihi nhundzu leyi lavekaka. Loko u nga si hlawula swiyenge swo karhi swa swikumiwa kumbe ku endla ndzavisiso wa makete hi ku kongoma, i swa nkoka ku xopaxopa ku tsakela ka laha kaya hi ku tirhisana na vaxavi lava nga ta va kona kumbe vayimeri va laha kaya lava twisisaka ku cinca ka makete wa laha kaya ku antswa ku tlula mani na mani.

Tajikistan, leyi tiviwaka ximfumo tanihi Riphabliki ra Tajikistan, i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi. Leswi Tajikistan yi nga ni ndzhaka leyi fuweke ya ndhavuko leyi kuceteriweke swinene hi mindhavuko ya le Peresiya, ya le Turkey ni ya le Rhaxiya, i kaya ra vaaki lava kombisaka swihlawulekisi swo karhi swa vaxavi naswona va hlayisaka swipimelo swo karhi. Loko swi ta eka swihlawulekisi swa vaxavi eTajikistan, mfanelo yin’wana leyi xiyekaka i ku amukela ka vona malwandla swinene. Vanhu va le Tajik va tiveka hi ku kufumela ni ku amukela vaendzi kumbe vaxavi. Hakanyingi va endla hinkwaswo leswi va nga swi kotaka leswaku vaendzi va titwa va ntshunxekile naswona va xiximiwa. Mukhuva lowu wu anama eka vuxaka bya mabindzu laha ku simeka vuxaka bya munhu hi xiyexe swi tekeriwaka enhlokweni swinene. Xihlawulekisi xin’wana xa nkoka xa vaxavi eTajikistan i ku kandziyisiwa ka mahanyelo ya ndhavuko ni mikhuva ya ntshamisano. Hi xikombiso, ku titsongahata ni ku xixima vakulu i timfanelo letinene leti xiximiwaka swinene. Eka minhlangano ya mabindzu kumbe minkanerisano, ku tinyika nkarhi wo cincana hi swilo swo tsakisa u nga si nghena eka bindzu swi nga pfuna ku aka vuxaka na lava nga ta va tiklayenti. Loko u anakanya hi swilo leswi yirisiweke kumbe ku twisisa ka ndhavuko eTajikistan loku faneleke ku xiyiwa hi vaxavi kumbe vaendzi, ku ni swilo swo hlayanyana leswi u faneleke u swi tekela enhlokweni. Xo sungula, i swa nkoka ku xixima ntumbuluko wa vuhlayiseki bya vaaki. Ku ambala hi ndlela yo ringanela u nga ri na nhlonge yo tala swi kombisa ku twisisa ka ndhavuko. Xavumbirhi, ku nwa byala hi ntolovelo aswi hlohleteriwi hikokwalaho ka ripfumelo ra vukhongeri leri hangalakeke eka xiphemu lexikulu xa vaaki lava landzelaka Islam. Hikwalaho, hambi leswi swi nga yiriwangiki hi ku kongoma leswaku vanhu lava nga riki Mamoslem va nwa byala eka tindhawu ta le xihundleni to fana na tihotela kumbe tirhesiturente leti phamelaka vanhu va matiko mambe hi ku kongoma; munhu u fanele a tirhisa vutlhari loko a nwa swakunwa swa xihoko ngopfu-ngopfu ehandle kumbe etindhawini ta mani na mani. Ku xixima mikhuva ya ndhawu leyi rhendzeleke ku tirhisana ka rimbewu na swona i swa nkoka loko ku endliwa bindzu eTajikistan. Swikahle leswaku vavanuna lava nga tolovelangiki ngopfu (vatirhi kulobye/vanghana) va nga khomani mavoko hi ku kongoma na vavasati handle ka loko voko ra yena ri andlariwile ku sungula. Hi ku gimeta,vaxavi va le Tajikistani va teka malwandla ni mikhuva ya ndhavuko yo tanihi ku titsongahata,ku xixima,na ku hlayisa vuxaka bya munhu hi xiyexe swi ri swa nkoka. Leswaku va simeka vuxaka lebyi humelelaka, vaxavi va le Tajikistan va fanele va tsundzuka mahanyelo ni swiambalo swa vona, va va ni vuxiyaxiya hi ku nwa ka vona byala ni ku namarhela mimpimanyeto ya ndhavuko ya rimbewu.

Tajikistan i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle eAsia Xikarhi leri nga ni mikhuva yo hlawuleka ni fambiselo ra ku rhurhela ematikweni mambe. Loko u nghena eTajikistan, i swa nkoka ku tiva milawu ni swiletelo swa vona swa mikhuva. Vukorhokeri bya Customs bya Tajikistan byi na vutihlamuleri byo lawula vulawuri bya mindzilakano ya tiko na mabindzu ya matiko ya misava. Va tiyisisa ku landzeleriwa ka milawu ya customs, va hlengeleta swibalo leswi humaka ematikweni mambe, na ku sivela ku ngungumerisiwa. Loko va fika erivaleni ra swihahampfhuka kumbe ndhawu yin’wana na yin’wana yo nghena, vafambi va fanele ku humesa pasi leri tirhaka xikan’we na matsalwa ya maendzo lama lavekaka yo fana na tivhisa kumbe mpfumelelo. I swa nkoka swinene ku tiva swilo leswi yirisiweke loko u nghena eTajikistan. Nhundzu yo karhi yo tanihi matlhari, swidzidzirisi, swilo leswi pfurhaka, swifaniso swo navetisa rimbewu ni mali ya vuxisi swi yirisiwile swinene. Ku engetela kwalano, swilo swa ndzhavuko swofana na swilo swa matimu kumbe swilo swa khale swilava matsalwa lawa ya faneleke eka swikongomelo swo xavisa ematikweni mambe. Vafambi va fanele ku tivisa swilo hinkwaswo swa nkoka leswi va swi rhwaleleke loko va nghena eTajikistan leswaku va papalata swiphiqo hi nkarhi wa ku suka. Swikahle ku hlayisa tirhisithi ta swilo swo durha leswi xaviweke ematikweni mambe ku kombisa vun’wini bya swona loko swi huma etikweni. Loko va suka eTajikistan, vapfhumba va ni lunghelo ro kuma mali leyi tlheriseriweke handle ka xibalo loko va fikelela swilaveko swo karhi. Ku tlheriseriwa mali hi ntolovelo ku tirha eka nhundzu leyi xaviweke eka mavhengele lama pfumeleriweke lama nghenelaka eka xikimi lexi; hambiswiritano, i swa nkoka ku hlayisa tirhisithi ti siveriwa eka nkarhi wo karhi loko u ri karhi u xava swilo leswi. Vafambi va fanele va tlhela va tsundzuka leswaku ku tsemakanya mindzilakano exikarhi ka Tajikistan ni matiko ya vaakelani swi nga katsa milawu yo karhi. Swi ringanyetiwa ku tolovelana na swilaveko swa vhisa na nkarhi lowu pfumeleriweke wo tshama eka tiko rin’wana na rin’wana hi ku hambana ka wona u nga si pulana maendzo wahi na wahi yo tsemakanya mindzilakano. Tanihi leswi milawu yi nga cincaka nkarhi na nkarhi kumbe ku hambana ku ya hi swiyimo swa munhu hi xiyexe minkarhi yin’wana; swi ta va vutlhari eka vaendzi lava lavaka vuxokoxoko lebyi engetelekeke eka sisiteme ya vulawuri bya swibalo swa Tajikistan kumbe swilaveko swo karhi swo nghena/ku huma va vulavurisana na swihlovo swa ximfumo swa mfumo kumbe va tihlanganisa na ti-embassy ta ndhawu va nga si famba.

Tajikistan, leyi kumekaka eAsia Xikarhi, yi ni nawu wo karhi wa xibalo eka nhundzu leyi humaka ematikweni mambe. Tiko ri landzelela swiletelo swa Nhlangano wa Mabindzu ya Misava (WTO) eka swibalo swa swibalo na tihakelo. Tajikistan yi hlayisa ntsengo lowu hlanganeke wa swibalo lowu tiviwaka tanihi Ntsengo wa Swibalo lowu Tolovelekeke (CCT). Endlelo leri ra tihakelo ri hlawula nhundzu leyi humaka ematikweni mambe hi swiyenge swo hambana hi ku ya hi muxaka wa yona, ku fana na switirhisiwa swo ka swi nga tirhisiwanga, swikumiwa swa le xikarhi, na nhundzu leyi hetiweke. Kutani xiyenge xin’wana na xin’wana xi vekiwa ehansi ka mimpimo yo karhi ya xibalo. Swibalo swa ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe eTajikistan hi ntolovelo swi hlayeriwa tanihi swibalo swa ad valorem, leswi vulaka leswaku swi sekeriwe eka phesente ya nkoka wa xiendliwa lexi rhumeriwaka ematikweni mambe. Eka nhundzu yo karhi, ku nga ha tlhela ku va na swibalo leswi engetelekeke swa excise kumbe swa nkoka lowu engeteriweke leswi vekiweke. I swa nkoka ku xiya leswaku Tajikistan yi nyika vukorhokeri byo karhi byo hlawuleka eka swilo leswi humaka ematikweni mambe leswi humaka eka matiko lawa yi nga na mintwanano ya mabindzu ya matiko mambirhi kumbe ya miganga na wona. Mintwanano leyi hakanyingi yi endla leswaku ku hungutiwa tihakelo kumbe ku ntshunxiwa eka swikumiwa swo karhi. Ku engetela kwalaho, swilo swo karhi swa nkoka swo fana na switirhisiwa swa vutshunguri na mirhi swi nga ha kuma ku ntshunxiwa kumbe ku va na mimpimo ya le hansi ya xibalo ku tiyisisa ku fikelela na ku fikeleleka endzeni ka tiko. Ku tlula kwalaho, Tajikistan yi khutaza vuvekisi bya matiko mambe naswona yi lava ku koka rinoko ra tikhamphani ta matiko ya misava hi ku nyika swihlohloteri swo fana na tiholideyi ta xibalo kumbe ku hungutiwa ka swibalo swo nghenisa eka michini na switirhisiwa leswi tirhisiwaka eka swikongomelo swa vuhumelerisi. Magoza lawa ya kongomisa eka ku tlakusa ku kula ka ikhonomi na ku hambanyisa endzeni ka tiko. Hi ku angarhela, pholisi ya xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe ya Tajikistan yi kongomisa ku kuma ku ringanisela exikarhi ka ku tumbuluxa mali hi ku tirhisa xibalo loko yi ri karhi yi seketela tiindasitiri ta laha kaya na ku tlakusa vuxaka bya mabindzu ya matiko ya misava.

Pholisi ya xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe ya Tajikistan yi kongomisa ku tlakusa ku hambanisiwa ka ikhonomi na ku seketela tiindasitiri ta laha kaya. Mfumo wa Tajikistan wu veka mimpimo yo hambana-hambana ya xibalo eka nhundzu yo hambana-hambana leyi rhumeriwaka ematikweni mambe, hambileswi fambiselo hinkwaro ra xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe ra tiko hinkwaro ri olovaka swinene. Hi ku angarhela, Tajikistan yi veka ntsengo wa le hansi kumbe wa ziro wa ku rhumela ematikweni mambe eka switirhisiwa swo ka swi nga tirhisiwanga na switirhisiwa leswi nga hetiwangiki ngopfu ku hlohlotela ku rhumeriwa ka swona ematikweni mambe. Goza leri ri kongomisa ku koka rinoko ra vuvekisi bya matiko mambe eku lulamiseni ka switirhisiwa leswi ku va swikumiwa swa nkoka lowu engeteriweke wa le henhla endzeni ka tiko. Hambiswiritano, eka swilo swo karhi swo tanihi khotoni, aluminiyamu na nsuku—swiyenge swa nkoka swa ikhonomi ya Tajikistan—hulumendhe yi hakela swibalo leswi rhumeriwaka ematikweni mambe tanihi ndlela yo kuma mali ni ku sirhelela timakete ta laha kaya. Swibalo leswi swa ku xaviseriwa matiko mambe switala ku seketeriwa eka vholumo kumbe ntiko wa nhundzu leyi rhumeriwaka ematikweni mambe naswona swihambana kuya hi swiyimo swa makete wa matiko ya misava kumbe mintwanano yokarhi na vatirhisani va mabindzu. Xikombiso, tani hileswi cotton yinga yin’wana ya ti exports ta nkoka ta vurimi ta Tajikistan, yi langutane na sisiteme ya quota yale ndzeni leyi lawulaka ti levele ta vuhumelerisi eka ku tirhisiwa ka laha kaya xikan’we naku xaviseriwa matiko yale handle. Kuna mimpimo yohambana hambana ya xibalo leyi vekiweke kuya hi loko cotton fibre yi xaviseriwa matiko yale handle kumbe yitirhisiwa laha kaya eka vuhumelerisi bya swiambalo. Hilaha ku fanaka, hikwalaho ka bindzu ra yona ra nkoka ra aluminiyamu, Tajikistan ri tirhisa mimpimo yo hambana ya tihakelo eka ku rhumeriwa ka aluminiyamu ematikweni mambe. Mimpimo leyi yi nga ha cinca ku hlamula eka swilo swo fana na minxavo ya makete wa misava hinkwayo kumbe mintwanano ya matiko mambirhi na vatirhisani lavakulu va mabindzu. Ku tlula kwalaho, Tajikistan ri tirhisile magoza lama kongomisiweke eka ku hlohlotela vuxaka bya mabindzu na matiko ya vaakelani hi ku tirhisa mimfumo ya mabindzu yo hlawuleka na migingiriko ya nhlanganelo wa miganga yo fana na Nhlangano wa Ikhonomi ya Eurasian (EAEU). Migingiriko leyi yi nyika swirho tihakelo leti hungutiweke kumbe ku ntshunxiwa eka nhundzu yo karhi leyi xavisiwaka endzeni ka ntlawa lowu wa ikhonomi. Hi ku angarhela, endlelo ra Tajikistan eka xibalo xa ku xaviseriwa matiko mambe ri rhendzeleka hi ku kuma ku ringanisela exikarhi ka ku seketela tisekithara ta nkoka hi ku tirhisa ku tumbuluxiwa ka tona ka mali loku nga vaka kona loko ri ri karhi ri hlohlotela ku hambanisiwa ka ikhonomi hi ku tirhisa tihakelo letitsongo eka switirhisiwa swo ka swi nga tirhisiwanga leswi nga na swivandlanene swa nkoka lowu engeteriweke laha kaya.

Tajikistan, tiko leri nga ngheniwiki hi misava leri kumekaka eAsia Xikarhi, ri na maendlelo yo hambana ya xitifikheti xa ku xaviseriwa matiko mambe lama tirhaka ku tiyisisa khwalithi na ku landzelerisa ka swilo leswi ri swi rhumelaka ematikweni mambe. Switifikheti leswi i swa nkoka swinene eka Tajikistan ku ndlandlamuxa timakete ta yona emisaveni hinkwayo na ku aka ndhuma leyinene tanihi mutirhisani wa mabindzu loyi a tshembekaka. Xin’wana xa switifikheti swa nkoka swa ku rhumela ematikweni mambe eTajikistan i Xitifikheti xa Masungulo. Tsalwa leri ri tiyisisa leswaku nhundzu leyi rhumeriwaka ematikweni mambe ku suka eTajikistan yi endliwa, yi endliwa ni ku lulamisiwa endzeni ka mindzilakano ya tiko. Yi nyika vumbhoni bya masungulo ya swikumiwa naswona yi swi endla swi faneleka eka mintwanano ya mabindzu yo hlawuleka kumbe ku hungutiwa ka tihakelo na matiko man’wana. Ku engetela kwalano, switirhisiwa swokarhi swilava switifikheti swo hlawuleka swaku xaviseriwa matiko yale handle loko swinga se xavisiwa emisaveni hinkwayo. Xikombiso, swixavisiwa swa vurimi swofana na cotton kumbe mihandzu leyi omisiweke swinga lava switifikheti swa phytosanitary. Maphepha lawa ya tiyisisa leswaku nhundzu leyi yi landzelela milawu ya matiko ya misava leyi fambelanaka na swiyimo swa rihanyo na vuhlayiseki bya swimilani. Kuya emahlweni, ti indasitiri tofana na ku lulamisiwa ka swakudya kumbe vumaki bya swiambalo tinga lava ku kamberiwa ka ku fambisana kufana na xitifikheti xa ISO. Leswi swi tiyisisa leswaku swikumiwa leswi swi fikelela swipimelo swo karhi swa sisiteme ya vulawuri bya khwalithi leswi amukeriwaka emisaveni hinkwayo. Ku tlula kwalaho, matiko man’wana ma ni mimpimanyeto ya wona leyi faneleke ku fikeleriwa ma nga si pfumelela ku nghenisiwa ka swilo leswi humaka eTajikistan. Ku landzelerisa swilaveko leswi i swa nkoka ku fikelela timakete leti hi ndlela leyinene. Swikombiso swi katsa mfungho wa CE wa Nhlangano wa Yuropa (leswi kombisaka ku fambisana ka swikumiwa hi ku ya hi milawu ya EU) kumbe mpfumelelo wa FDA (lowu lavekaka hi Ndzawulo ya Swakudya ni Mirhi ya le United States). Hi ku angarhela, Tajikistan yi lemuka nkoka wa switifikheti swa ku rhumela ematikweni mambe ku nga ri ntsena ku tiyisisa khwalithi kambe na ku ndlandlamuxa ku fikelela ka yona eka tinetiweki ta mabindzu ya misava hinkwayo. Hi ku namarhela swiyimo swa matiko ya misava na ku kuma switifikheti leswi faneleke swa ku rhumela ematikweni mambe leswi kongomeke eka tiindasitiri to hambana, vaxavisi va le Tajikistan va nga tirhisa switifiketi leswi tanihi ku vuyeriwa ka mphikizano loko va ri karhi va fikelela timakete letintshwa emisaveni hinkwayo.

Tajikistan i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi, leri avelana mindzilakano na Afghanistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan na China. Hambi leswi ntivo-misava wa yona wu nga na ntlhontlho na switirhisiwa leswi nga nyawuriki, Tajikistan yi endle nhluvuko lowukulu eku hluvukiseni ka sekithara ya yona ya vutleketli eka malembe ya sweswinyana. Loko swita eka vutleketli, ti network ta magondzo i ndlela yosungula ya vutleketli bya nhundzu endzeni ka tiko. Magondzo lamakulu lama hlanganisaka Dushanbe (doroba-nkulu) ni swifundzha swin’wana ma olovisa ku famba-famba ka nhundzu. Hambiswiritano, i swa nkoka ku xiya leswaku swiyimo swa magondzo swi nga hambana naswona tindlela tin’wana ti nga ha va ti nga fambiwi hi nkarhi wa maxelo yo karhi. Ndlela yin’wana yo fambisa ndzhwalo i ku tirhisa swiporo. Tajikistan yina netiweke ya swiporo leyi hlanganisaka tiko na matiko ya vaakelani yofana na Uzbekistan na China. Ndlela leyi ya vutleketli yi lulamerile ngopfu eka nhundzu yo tala kumbe switirhisiwa swo tika. Loko u lava vukorhokeri bya vutleketli bya swihaha-mpfhuka eTajikistan, Rivala ra Swihaha-mpfhuka ra Matiko Hinkwawo ra Dushanbe ri tirha tanihi ntsindza lowukulu. Yi nyika swihahampfhuka swa laha kaya na swa matiko ya misava, leswi endlaka leswaku yi va xihlawuhlawu xa kahle swinene loko u lava tindlela to rhumela leti tirhaka kahle na leti nga na nkarhi. Eka tindlela to rhwala nhundzu elwandle, loko ku langutiwa ntumbuluko wa Tajikistan lowu nga ngheniwiki hi misava lowu nga riki na mfikelelo wo kongoma eka tindhawu tihi na tihi letikulu ta mati, hi ntolovelo nhundzu yi yisiwa eka swikepe swa le kusuhi swo fana na Bandar Abbas eIran kumbe Alat eAzerbaijan yi nga si rhumeriwa ematikweni ya le handle. Hi mayelana na maendlelo ya customs na milawu ya ku nghenisiwa na ku rhumela ehandle eka/ku suka eTajikistan, swa antswa ku tirha swinene na vaphakeri va vutleketli lava nga na ntokoto lava nga fambafambaka eka maendlelo ya vukorhokeri hi ku olova. Vatirhi lava va xiphurofexinali va nga tiyisisa ku landzeleriwa ka swilaveko swa nawu loko va ri karhi va hunguta ku hlwela eka ku tsemakanya mindzilakano kumbe hi nkarhi wa ku kamberiwa. Ku tlula kwalaho, ku na tikhamphani to hlaya ta vutleketli leti tivekaka leti tirhaka endzeni ka Tajikistan leti nyikaka vukorhokeri byo hambana ku katsa na vutshila byo rhumela nhundzu eka tiindasitiri to hambana ku fana na switirhisiwa swa vurimi (e.g., khotoni), switirhisiwa swo aka (e.g., semende), mirhi (e.g., mirhi), na swiambalo swa swiambalo. Hi ku angarhela, hambileswi matirhelo ya vutleketli ya nga ha vaka ya nga hluvukangi loko ya pimanisiwa na matiko man’wana hikwalaho ka swipimelo swa ndhawu,tinetiweki ta magondzo ya Tajikistan, vuhlanganisi bya swiporo, tindlela to hlawula ta vutleketli bya swihahampfhuka, na vukona bya vaphakeri va vutleketli lava nga na ntokoto swi endla leswaku swi koteka ku fambisa nhundzu hi ndlela leyinene endzeni na le handle ka mindzilakano ya yona .

Minkombiso ya nkoka ya mabindzu

Tajikistan, leyi kumekaka eAsia Xikarhi, yi ni tindlela to hlayanyana ta nkoka ta matiko hinkwawo to xava ni minkombiso leyi khathalelaka swilaveko swa tiindasitiri to hambana-hambana. Tipulatifomo leti ti endla leswaku tiko ri kota ku tihlanganisa na vaxavi va misava hinkwayo na ku kombisa swikumiwa na vukorhokeri bya rona. Hi leti tindlela tin’wana ta nkoka ta ku xava ka matiko hinkwawo ni minkombiso eTajikistan: 1. Rivala ra Swihahampfhuka ra Matiko ya Misava ra Dushanbe: Tanihi nyangwa lowukulu wa swihahampfhuka wo ya eTajikistan, Rivala ra Swihahampfhuka ra Matiko ya Misava ra Dushanbe ri tirha tanihi ntsindza wa nkoka eka vaendzi va matiko mambe, ku katsa na vaxavi va matiko ya misava lava lavaka swivandlanene swa mabindzu etikweni. 2. Minkombiso ya Mabindzu na Minkombiso: Tajikistan yi hlanganyela eka minkombiso yo hambana ya mabindzu na minkombiso laha tikweni na le matikweni ya misava. Swiendlakalo leswi xiyekaka swi katsa: - China-Eurasia Expo: Yi khomiwa lembe na lembe eUrumqi, China, expo leyi yi kongomisa eka ku tlakusa ntirhisano wa ikhonomi exikarhi ka China na matiko ya Central Asia, ku koka rinoko ra vaxavi vo tala va misava hinkwayo. - Nkombiso wa Matiko ya Misava wa Dushanbe: Wu hleleriwe hi Chamber of Commerce & Industry of Tajikistan (CCI), nkombiso lowu wu kombisa switirhisiwa swo hambana swa tiindasitiri ku suka eka vaendli va laha kaya. - Misava ya Migodi Tajikistan: Xiendlakalo lexi xa lembe na lembe xi hlengeleta vativi va migodi va matiko ya misava na tiphurofexinali leti tsakelaka ku lavisisa swivandlanene swa mabindzu endzeni ka sekithara ya migodi ya Tajikistan. 3. Tiforamu ta Mabindzu: Tiforamu ta mabindzu ti nyika pulatifomo yo endla vuxaka na vatirhisani lava nga ta va kona kumbe tiklayenti ku suka emisaveni hinkwayo loko ti ri karhi ti tlhela ti nyika vutivi eka mikhuva ya makete. Tiforamu tin’wana leti dumeke ti katsa: - Foramu ya Vuvekisi "Dushanbe-1": Xiendlakalo lexi hleriweke hi CCI lexi kongomisiweke eka ku koka rinoko ra vavekisi va matiko mambe lava tsakelaka tiphurojeke ta nhluvukiso wa switirhisiwa eka tisekithara hinkwato to fana na eneji, vutleketli, vupfhumba na swin'wana. - Cotton Fair "Made In Tadzhikiston": Nkombiso lowu nyiketeriweke eka vuhumelerisi bya cotton wu hlanganisa vativi va indasitiri kusuka eka matiko yohambana hambana lava lavaka ntirhisano na vahumelerisi va cotton va laha kaya. 4. Tipulatifomo ta B2B ta le ka Inthanete: Hi ku andza ka ku tirhisiwa ka xidijitali emisaveni hinkwayo, tipulatifomo ta B2B ta inthanete ti hundzuke ta nkoka eka mabindzu lama lavaka tindlela ta ku xava ta matiko ya misava. Tikhamphani leti simekiweke ehandle ka Tajikistan ti nga tirhisa tipulatifomo leti ku fikelela lava nga ta xava ku suka emisaveni hinkwayo, ku fana na Alibaba, Global Sources, na TradeKey. 5. Tikhamphani ta Mabindzu ta Matiko ya Misava: Tajikistan ri na tikhamphani to hlayanyana ta mabindzu ta matiko ya misava leti fambisaka ku endla vuxaka na mabindzu ya le matikweni mambe na ku nyika vuxokoxoko bya nkoka bya makete. Swikombiso swi katsa: - Nhlangano wa Mabindzu wa le Yuropa eTajikistan (EUROBA): Wu pfuneta ku simeka vuhlanganisi na tifemeni ta le Yuropa leti tirhaka eTajikistan. - Huvo ya Mabindzu ya le Amerika eTajikistan (AmCham): Yi seketela migingiriko ya mabindzu exikarhi ka tikhamphani ta le Amerika na makete wa laha kaya. Hi ku gimeta, Tajikistan yi nyika nxaxamelo wa tindlela ta nkoka ta matiko ya misava to xava to fana na minkombiso ya mabindzu leyi dumeke na minkombiso, tiforamu ta mabindzu, tipulatifomo ta B2B ta inthanete, na tikhamphani ta mabindzu ta matiko ya misava. Tipulatifomo leti ti tirha ku hlanganisa vaxavi va misava hinkwayo na mabindzu lama simekiweke eTajikistan na ku tlakusa ntirhisano wa ikhonomi exikarhi ka tiko na misava hinkwayo.

Tinjhini to lavisisa leti tolovelekeke

Le Tajikistan, tinjhini to lavisisa leti tirhisiwaka ngopfu hi leti: 1. Yandex - Yandex i njhini yo lavisisa leyi dumeke eTajikistan. Yi nyika mimbuyelo yo lavisisa ya webu leyi heleleke naswona yi tlhela yi nyika vukorhokeri byin’wana byo fana na mimepe, mahungu, na imeyili. Website ya Yandex i www.yandex.com. 2. Google - Google yi tirhisiwa ngopfu tanihi njhini yo lavisisa emisaveni hinkwayo, ku katsa na Tajikistan. Yi nyika mbuyelo wa ku lavisisa lowu kongomeke na lowu faneleke xikan’we na swihlawulekisi swo hambana ku fana na swifaniso, mahungu, tivhidiyo, na swin’wana na swin’wana Website ya Google i www.google.com. 3. Yahoo! - Yahoo! yi tirha tanihi njhini yo lavisisa naswona yi nyika vukorhokeri byo hambana ku fana na imeyili, swihlanganisi swa mahungu, ku pfuxetiwa ka maxelo ematikweni yo tala ku katsa na Tajikistan. Website ya Yahoo! i www.yahoo.com. 4. Bing - Bing i njhini yin’wana yo lavisisa leyi dumeke leyi tirhisiwaka eTajikistan leyi tisaka mimbuyelo ya webu leyi heleleke naswona yi na swihlawulekisi swo fana na ku lavisisa swifaniso na swihlawulekisi swo hundzuluxa. Website ya Bing i www.bing.com. 5. Sputnik - Sputnik Search Engine yi khathalela hi ku kongoma vayingiseri lava vulavulaka ririmi ra Xirhaxiya eka swifundzha swa le Asia Xikarhi swo fana na Tajikistan hi ku nyika swilo swa laha kaya ku suka eka swihlovo swa ririmi ra Xirhaxiya eka inthanete hinkwayo. Website ya Sputnik Search Engine i sputnik.tj/search/. 6. Avesta.tj - Avesta.tj a yi tirhi ntsena tanihi njhini yo lavisisa kambe yi tlhela yi tirha tanihi portal ya inthanete leyi nyikaka mahungu ya xifundzha & swihloko hi tindzimi havumbirhi bya Xirhaxiya na Xitajiki ngopfungopfu leyi kongomisaka eka vayingiseri lava simekiweke eka xifundzha xa Tajikistan & Central Asia hi ku angarhela. Webusayiti ya ntirho wa ku lavisisa wa Avesta.tj yi nga kumeka eka avesta.tj/en/portal/search/. Hi kombela u xiya leswaku hambileswi leti ku nga tinjhini tin’wana to lavisisa leti tirhisiwaka ngopfu eTajikistan; ku duma ku nga ha hambana exikarhi ka vanhu hi ku ya hi leswi va swi tsakelaka kumbe swilaveko swo karhi loko swi ta emhakeni yo lavisisa eka inthanete endzeni ka tiko ra Tajikistan.

Matluka lamakulu yo tshwuka

Tajikistan, leyi tiviwaka ximfumo tanihi Riphabliki ra Tajikistan, i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi. Hi lawa man’wana ya Mapheji yo Tshwuka lamakulu eTajikistan swin’we ni tiwebsite ta wona hi ku hambana ka tona: 1. Dunyo Yellow Pages: Dunyo Yellow Pages i yin’wana ya tibuku ta mabindzu leti rhangelaka eTajikistan. Yi nyika vuxokoxoko mayelana na tiindasitiri to hambana na mabindzu lama tirhaka etikweni. Website ya vona i https://dunyo.tj/en/. 2. Tilda Yellow Pages: Tilda Yellow Pages yi nyika nxaxamelo lowu heleleke wa mabindzu eka swiyenge swo hambana eTajikistan, ku katsa na tihotela, tirhesiturente, vukorhokeri bya swo famba, na swin’wana. U nga endzela webusayiti ya vona eka http://www.tildayellowpages.com/. 3. Open Asia: Open Asia i xikombo xa inthanete lexi hlanganisaka mabindzu na vaxavi eTajikistan. Yi katsa swiyenge swo fana na vukorhokeri bya swa vutshunguri, swivandla swa dyondzo, tikhamphani to aka, na swin’wana swo tala. Website ya vona i https://taj.openasia.org/en/. 4. Adresok: Adresok yi tirha tanihi pulatifomo ya inthanete ya tinxaka to hambana ta mabindzu lama tirhaka endzeni ka mindzilakano ya Tajikistan. Yi pfumelela vatirhisi ku lavisisa tindhawu hi ku ya hi swipimelo swo karhi swo fana na ndhawu kumbe muxaka wa indasitiri. Webusayiti yi nga nghenisiwa eka http://adresok.com/tj. 5.TAJINFO Business Directory: TAJINFO Business Directory yi nyika nxaxamelo lowu heleleke wa tikhamphani leti tirhaka eka swiyenge swo hambana endzeni ka ikhonomi ya Tajikistan ku fana na vurimi, vumaki, vukorhokeri bya vuxavisi, etc.U nga nghena eka webusayiti ya vona eka http://www.tajinfo.com/business -xikombo xa swikombo. Tidayirekitara leti ta matluka yo tshwuka ti fanele ti ku nyika rungula ro tala malunghana ni mabindzu ni tinhlengeletano leti simekiweke eTajikistan.

Tipulatifomo letikulu ta mabindzu

Tajikistan, tiko ra le Asia Xikarhi, ri vone ku hluvukisiwa ka tipulatifomo to hambana-hambana ta mabindzu ya e-commerce emalembeni ya sweswinyana. Hi leti tin’wana ta tipulatifomo letikulu ta e-commerce eTajikistan swin’we ni tiadirese ta tona ta webusayiti: 1. Makete wa EF (www.ef-market.tj): Makete wa EF i yin’wana ya tindhawu to xavisa leti rhangelaka eka inthanete eTajikistan. Yi nyika switirhisiwa swo hambana hambana ku katsa na switirhisiwa swa elektroniki, fexeni, switirhisiwa swa le kaya, na swilo swo xavisa. 2. ZetStore (www.zetstore.tj): ZetStore i pulatifomo yin’wana leyi dumeke yo xava eka inthanete eTajikistan. Yi nyika nhlawulo wo hambana wa switirhisiwa swo fana na swiambalo, switirhisiwa, switirhisiwa swo saseka, na swilo swa le kaya. 3. Chaos D (www.chaosd.tj): Chaos D i pulatifomo ya inthanete leyi nga na vutshila byo xavisa switirhisiwa swa elektroniki na switirhisiwa. Yi nyika switirhisiwa swo hambana swa elektroniki swo fana na ti-smartphone, tilaptop, switirhisiwa swo tlanga, na swin’wana. 4. Moda24 (www.moda24.tj): Moda24 i ndhawu yo xavisa fexeni ya le ka inthanete leyi phamelaka vanhu lava lavaka swiambalo swa fexeni eTajikistan. Vatirhisi va nga languta eka swiyenge swo hambana ku katsa na swiambalo swa vavanuna na vavasati xikan’we na switirhisiwa. 5. Ашанобода (www.asanoboda.com): Ашанобода i pulatifomo ya e-commerce leyi kongomisiweke eka switirhisiwa swa vurimi na swilo swa nkoka swa vurimi kufana na mbewu ya swibyariwa kumbe switirhisiwa swa ntanga. 6. PchelkaPro.kg/ru/tg/shop/4: Pchelka Pro i xitolo xa le ka inthanete lexi ngopfu-ngopfu xi xavisaka fanichara ni swilo swa le kaya hi minxavo leyi ringaneleke eka vaxavi lava kumekaka endzeni ka Tajikistan. Hi kombela u xiya leswaku leswi i swikombiso swin’wana ntsena swa tipulatifomo letikulu ta e-commerce leti tirhaka eTajikistan; ku nga va na tipulatifomo tin’wana ta miganga kumbe ta niche leti nga kona leti khathalelaka swilaveko swo karhi kumbe tindhawu ta ntivo-misava endzeni ka tiko.

Tipulatifomo letikulu ta swihangalasamahungu swa le ka social media

Tajikistan, tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAsia Xikarhi, ri ni ndhawu ya rona yo hlawuleka ya swihaxa-mahungu swa le ka Internet. Hi leti tipulatifomo tin’wana leti dumeke ta swihaxa-mahungu swa le ka social media eTajikistan swin’we ni tiwebsite ta tona hi ku hambana ka tona: 1. Facenama (www.facenama.com): Facenama i sayiti leyi dumeke ya ku endla xinghana eka Internet eTajikistan leyi pfumelelaka vatirhisi ku endla tiphrofayili, ku tihlanganisa ni vanghana ni swirho swa ndyangu ni ku avelana swilo leswi pfuxetiweke, swifaniso ni tivhidiyo. 2. VKontakte (vk.com): VKontakte i xitirhisiwa xa le Rhaxiya lexi ringanaka na Facebook naswona xi na xisekelo xa vatirhisi xa nkoka eTajikistan. Yi nyika swihlawulekisi swo hambana swo fana na ku tihlanganisa na vanghana, ku joyina miganga kumbe mintlawa, vuswikoti byo rhumela marungula, na ku avelana swilo swa multimedia. 3. Telegram (telegram.org): Telegram i app ya marungula ya xihatla leyi tirhisiwaka ngopfu eTajikistan eka vuhlanganisi bya munhu hi xiyexe na ku joyina mintlawa ya mani na mani kumbe tichannel. Vatirhisi va nga rhumela marungula, swifaniso, tivhidiyo, matsalwa hi ku hlayiseka loko va ri karhi va hlawula ku endla ti-chat ta le xihundleni kumbe mabulo ya ntlawa. 4. Odnoklassniki (ok.ru): Odnoklassniki i social network leyi simekiweke eRussia leyi talaka ku vitaniwa "OK" naswona yi tshama yi tsakeriwa ngopfu hi Matajik na wona. Pulatifomo ngopfungopfu yi kongomisa eka ku hlanganisa nakambe vadyondzikulobye ku suka eka swivandla swo hambana swa dyondzo kambe yi tlhela yi nyika swihlawulekisi swa ntolovelo swo fana na ku tumbuluxiwa ka phurofayili na swihlawulekisi swa marungula. 5. Instagram (www.instagram.com): Instagram yi tsakela ku duma eka vantshwa eTajikistan lava tsakelaka ku avelana swifaniso na tivhidiyo to koma hi vutumbuluxi hi ku tirhisa swisefo kumbe switlhokovetselo eka pulatifomo leyi leyi kongomisiweke eka swivono. 6. Facebook (www.facebook.com): Hambi leswi yi nga tirhisiwiki ngopfu loko yi pimanisiwa na tipulatifomo tin’wana leti boxiweke eku sunguleni hikwalaho ka swipimelo swo karhi leswi vekiweke hi mfumo minkarhi yin’wana; hambiswiritano ya ha khome nkoka eka vaaki va le madorobeni lava navelaka vuhlanganisi eka xiyimo xa matiko ya misava xikan’we na ku fikelela mahungu ya misava hinkwayo na swintshuxo. Swi fanele ku xiyiwa leswaku ku duma ka tipulatifomo leti ku nga ha hambana ku ya hi xifundzha endzeni ka tiko kumbe ku tsakela ka munhu hi xiyexe ka vanhu lava tshamaka kwalaho.

Minhlangano leyikulu ya tiindasitiri

Tajikistan i tiko ra le Asia Xikarhi naswona ri tiveka hi ikhonomi ya rona yo hambana-hambana. Tin’wana ta tiindasitiri letikulu ni minhlangano ya xiphurofexinali eTajikistan hi leyi: 1. Huvo ya Mabindzu na Vumaki ya Tajikistan (ТСПП) - Huvo yi tlakusa nhluvukiso wa ikhonomi, mabindzu, na vuvekisi eTajikistan. Yi nyika vukorhokeri bya nseketelo wa mabindzu, yi hlela minkombiso ya mabindzu, na ku yimela ku tsakela ka mabindzu eka tiforamu ta matiko ya misava. Webusayiti: http://www.tpp.tj/ts/ 2. Nhlangano wa Van’wamabindzu na Vaendli va tiindasitiri va Tajikistan (СПпТ) - Nhlangano lowu wu yimela ku tsakela ka van’wamabindzu na van’wamabindzu eTajikistan. Yi nyika swivandlanene swa vuhlanganisi, yi seketela ku kula ka bindzu, yi seketela swiyimo leswinene swa mabindzu, na ku fambisa vuhlanganisi na tiejensi ta mfumo. Website: sweswi a yi kumeki. 3. Nhlangano wa Vaaki (ASR) - ASR yi hlanganisa tikhamphani to aka eTajikistan ku tlakusa ntirhisano, ku avelana vutivi, na nhluvukiso wa indasitiri. Yi hlela tikhonferense, tiseminara, minkombiso ku kombisa nhluvukiso wa thekinoloji eka sekithara yo aka loko yi ri karhi yi tlakusa swiyimo swa xiphurofexinali. Website: sweswi a yi kumeki. 4.National Association Food Industry Enterprises (НА ПИУ РТ) - Nhlangano lowu wu yimela mabindzu ya indasitiri ya swakudya ku katsa na vahumelerisi/vaendli xikan’we na vaxavisi va tihololo/vaxavisi eTajikistan. Website: sweswi a yi kumeki. 5.Nhlangano wa Mabindzu ya Vumaki byo Vonakala (СО легкой промышленности Таджикистана)- Nhlangano lowu wu yimela mabindzu ya indasitiri yo vevuka yo fana na vaendli va swiambalo & swiambalo/vahumelerisi va swiambalo etc. Website: sweswi a yi kumeki. I swa nkoka ku xiya leswaku hambi leswi minhlangano leyi yi yimelaka swiyenge swa nkoka endzeni ka ikhonomi ya tiko; hambiswiritano hikwalaho ka vukona lebyi nga nyawuriki eka inthanete kumbe ku fikelela ka ririmi ra Xinghezi vuxokoxoko mayelana na minhlangano yin’wana swi nga ha tika ku byi kuma eka inthanete.

Tiwebsite ta mabindzu na mabindzu

Tajikistan i tiko leri kumekaka eAsia Xikarhi, leri tivekaka hi ndzhaka ya rona leyi fuweke ya ndhavuko ni rifuwo lerikulu ra ntumbuluko. Hi leti tin’wana ta tiwebsite ta ikhonomi ni ta mabindzu leti fambisanaka na Tajikistan: 1. Vukorhokeri bya Nhluvukiso wa Ikhonomi na Mabindzu (http://www.medt.tj/en/) - Webusayiti leyi yi nyika vuxokoxoko bya tipholisi ta ikhonomi, tipulani, na tiphurojeke ta nhluvukiso eTajikistan. Yi tlhela yi nyika mfikelelo eka datha ya mabindzu, swivandlanene swa vuvekisi, na milawu ya ku rhumela ematikweni mambe-ku rhumela ehandle. 2. Huvo ya Mabindzu na Vumaki bya Tajikistan (https://cci.tj/en/) - Webusayiti ya kamara yi nyika vukorhokeri bya nseketelo wa mabindzu ku katsa na ndzavisiso wa makete, minkombiso ya mabindzu/minkombiso, migingiriko ya ku fambisana ka mabindzu, na ku fikelela tidayirekitara ta mabindzu. Yi kongomisa eka ku tlakusa mabindzu ya laha kaya na ku koka rinoko ra vuvekisi bya le handle. 3. Komiti ya Mfumo ya Vuvekisi na Vulawuri bya Nhundzu ya Mfumo (http://gki.tj/en) - Webusayiti leyi ya mfumo yi kongomisa eka swivandlanene swa vuvekisi eTajikistan. Yi nyika vuxokoxoko eka tisekithara leti kokaka rinoko eka vuvekisi xikan’we na milawu/milawu leyi fambelanaka na vavekisi va le matikweni mambe. 4. Ejensi yo Tlakusa ku Rhumela eMatikweni mambe ehansi ka Vukorhokeri bya Nhluvukiso wa Ikhonomi & Mabindzu (https://epa-medt.tj/en/) - Webusayiti ya ejensi yi kongomisa eka ku tlakusa ku xaviseriwa matiko mambe ku suka eTajikistan hi ku nyika mpfuneto eka vahumelerisi/vaendli/vaxavisi va laha kaya hi ku tirhisa tindlela to hambana ku fana na minxopaxopo ya makete, minongonoko ya ndzetelo, swiendlakalo swa ku tlakusa ku xaviseriwa matiko mambe na swin’wana. 5. Bangi ya Rixaka ya Tajikistan (http://www.nbt.tj/?l=en&p=en) - Webusayiti ya bangi ya le xikarhi yi nyika datha ya swa timali/ikhonomi mayelana na mimpimo ya ku cincana ka mali ya Tajikistan xikan’we na tipholisi ta timali leti tirhisiweke hi bangi. 6. Vekisa eka Xifundzha xa Khatlon (http://investinkhatlon.com) - Webusayiti leyi yi tinyiketerile hi ku kongoma ku koka rinoko ra vuvekisi eka xifundzha xa Khatlon xa Tajikistan hi ku nyika vuxokoxoko bya vuxokoxoko mayelana na tisekithara leti pfulekeleke vuvekisi xikan’we na switirhisiwa swa switirhisiwa leswi nga kona. 7.TajInvest Business Portal(http://tajinvest.com)-Pulatifomo leyi yi pfuna vavekisi va matiko ya misava ku kuma swivandlanene swa vuvekisi eTajikistan. Yi nyika vuxokoxoko bya tiphurojeke leti nga vaka kona, swilaveko swa nawu, na swihlohloteri swa vuvekisi. Hi kombela u xiya leswaku tiwebsite leti boxiweke laha henhla ti nga cinca, naswona swa antswa ku tiyisisa xiyimo xa tona xa sweswinyana ni leswi nga endzeni ka tona u nga si ti tirhisa eka swikongomelo swihi na swihi swa bindzu kumbe swa mabindzu leswi katsaka Tajikistan.

Tiwebsite ta swivutiso swa data swa mabindzu

Hi leti tiwebsite tin’wana ta swivutiso swa data ya mabindzu ta Tajikistan: 1. Portal ya Vuxokoxoko bya Mabindzu ya Tajikistan: Leyi i webusayiti ya ximfumo ya Vukorhokeri bya Nhluvukiso wa Ikhonomi na Mabindzu ya Tajikistan. Yi nyika tinhlayo ta mabindzu leti heleleke, ku katsa na ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe, leswi rhumeriwaka ematikweni mambe, na ku ringanisela ka mabindzu. Webusayiti yi nga nghenisiwa eka: http://stat.komidei.tj/?cid=2 2. Ntlhantlho wa Mabindzu ya Misava Hinkwayo (WITS): WITS i pulatifomo leyi nyikiwaka hi Bangi ya Misava leyi nyikaka vuxokoxoko bya datha ya mabindzu ya matiko emisaveni hinkwayo. U nga fikelela datha ya mabindzu ya Tajikistan hi ku tirhisa database ya vona. Xihlanganisi xa webusayiti hi lexi: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/TJK 3. Mepe wa Mabindzu wa Senthara ya Mabindzu ya Matiko ya Misava (ITC): Mepe wa Mabindzu wa ITC wu nyika mfikelelo eka tinhlayo ta mabindzu ya matiko ya misava na nxopaxopo wa makete, ku katsa na vuxokoxoko bya vaxavisi va le handle, vaxavisi va le handle, swikumiwa leswi xavisiwaka, na swin’wana. U nga kuma datha ya mabindzu ya Tajikistan eka webusayiti ya vona eka: https://www.trademap.org/Country_SelProductCountry_TS.aspx?nvpm=1|||||010|||6|1|1|2|1|1#010 4. United Nations Comtrade Database: UN Comtrade Database yi hlayisa vuxokoxoko bya tinhlayo ta mabindzu ya swixavisiwa swa matiko ya misava ku suka eka matiko yo tlula 200 kumbe tindhawu emisaveni hinkwayo, ku katsa na Tajikistan. U nga lavisisa swikumiwa swo karhi kumbe u languta swivumbeko hinkwaswo swa mabindzu hi ku tirhisa xihlanganisi lexi: https://comtrade.un.org/data/ . Tiwebsite leti ti nyika swihlovo leswi tshembekaka swo fikelela datha ya mabindzu leyi fambelanaka na ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe, ku rhumeriwa ka swilo ematikweni mambe, tihakelo, na vuxokoxoko byin’wana lebyi fambelanaka na ikhonomi ya Tajikistan.

Tipulatifomo ta B2b

Tajikistan i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle eAsia Xikarhi leri nga ni ikhonomi leyi hluvukaka. Hambi leswi ndhawu ya pulatifomo ya B2B yi nga ha vaka yi nga anama ku fana na matiko man’wana, ka ha ri na tipulatifomo ti nga ri tingani leti kumekaka eka mabindzu ya le Tajikistan ku hlanganisa na ku tirhisana. Hi leti tipulatifomo tin’wana ta B2B leti tirhaka eTajikistan: 1. Portal ya Mabindzu ya Tajikistan (ttp.tj) - Portal leyi ya ximfumo yi nyika vuxokoxoko eka migingiriko leyi fambelanaka na mabindzu, minkarhi yo rhumela ematikweni mambe, na ku koteka ka vuvekisi eTajikistan. 2. SMARTtillCashMonitoring.com - Pulatifomo leyi yi pfuna mabindzu ku lawula ku khuluka ka mali ya wona hi ndlela leyinene hi ku tirhisa swintshuxo swo tlhariha swa vulawuri bya mali. Yi nyika switirhisiwa swo antswisa, tisisiteme to lawula nhundzu, na swihlawulekisi swo vhumbha ku xavisiwa. 3. Swihlovo swa Misava Hinkwayo (globalsources.com) - Hambi leswi swi nga kongomangiki eka Tajikistan, Swihlovo swa Misava hinkwayo i pulatifomo ya B2B ya matiko ya misava leyi tivekaka swinene leyi hlanganisaka vaxavi na vaphakeri ku suka emisaveni hinkwayo. Mabindzu ya le Tajikistan ya nga kambisisa pulatifomo leyi ku tihlanganisa na vatirhisani lava nga ta xaviselana emisaveni hinkwayo. 4. Alibaba.com - Ku fana na Global Sources, Alibaba.com i makete wa inthanete lowu rhangelaka lowu hlanganisaka vaxavi na vaxavisi emisaveni hinkwayo. Yi pfumelela mabindzu ya le Tajikistan ku kuma swikumiwa kumbe ku fikelela lava nga ta va vaxavi ehandle ka mindzilakano ya tiko. 5.Makete wa hina (ourmarket.tj) – Ndhawu leyi ya makete ya laha kaya ya inthanete yi tiveka ngopfu eku hlanganiseni ka mabindzu lamatsongo na ya le xikarhi endzeni ka makete wa laha kaya wa Tajikistan. 6.Bonagifts (bonagifts.com) – Hiku kongoma ku phamela eka indasitiri ya tinyiko hiku kongomisa eka mintirho ya mavoko ya ndhavuko ya Central Asia kukatsa na leswi kumekaka eka ndzhavuko wa Tajik 7.TradeKey(Tajanktradingcompany.tradenkey.com): TradeKey yi nyika pulatifomo ya mabindzu ya inthanete ya switirhisiwa swo hambana ku katsa na swiambalo, tikhemikhali & tidayi; vaendli va malapi ya khotoni etc I swa nkoka ku xiya leswaku ku kumeka na ku duma ka tipulatifomo leti swi nga ha hambana hi ku famba ka nkarhi loko ku ri karhi ku humelela tintshwa kumbe leti nga kona ti ri karhi ti hluvuka.