TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Tajikistan nsi etaliiko lukalu esangibwa mu masekkati ga Asia, ng’erina ensalo ne Afghanistan mu bugwanjuba, Uzbekistan mu maserengeta, Kyrgyzstan mu bukiikakkono, ne China mu buvanjuba. Kiweza square kilometers nga 143,100. Nga erimu abantu obukadde 9.6, Tajikistan ggwanga lya mawanga mangi ng’Abatajiki be basinga obungi. Olulimi olutongole lwa Tajik naye Olurussia lukyayogerwa nnyo. Ekibuga ekikulu ekya Tajikistan ye Dushanbe ekikola ng’ekifo kyayo eky’ebyobufuzi n’ebyenfuna. Ebibuga ebirala ebinene mulimu Khujand ne Kulob. Tajikistan erina ebifo eby’enjawulo ebizingiramu ensozi empanvu ng’ensozi za Pamir ezirimu ezimu ku ntikko ezisinga obuwanvu mu nsi yonna. Ebintu bino eby’obutonde bigifuula eyettanirwa abalambuzi n’abanoonya ebizibu okulinnya ensozi n’okutambulako. Ebyenfuna byesigamye nnyo ku bulimi, nga ppamba y’emu ku bintu by’esinga okutunda ebweru w’eggwanga. Ebitundu ebirala nga eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka (omuli zaabu), okukola aluminiyamu, okukola engoye, n’amasannyalaze g’amazzi nabyo biyamba nnyo ku GDP y’eggwanga. Tajikistan ebadde n’okusoomoozebwa okuwerako okuva lwe yafuna obwetwaze okuva mu Soviet Union mu 1991. Yagumira olutalo lw’omunda mu 1992-1997 olwayonoona nnyo ebizimbe n’ebyenfuna. Wabula okuva olwo kaweefube akoleddwa okutuuka ku kutebenkera n’enkulaakulana. Gavumenti ekola wansi w’enkola ya presidential republic nga Emomali Rahmon y’akola nga Pulezidenti waayo okuva mu 1994. Entebenkevu mu byobufuzi ekyali nkyukakyuka egenda mu maaso mu mbeera z’abantu mu Tajik. Wadde nga waliwo okusoomoozebwa kuno, obuwangwa bw’Abatajiki bukulaakulana okuyita mu busika bwabwo obw’omuwendo obukwatibwako ennono z’Abaperusi ezaagattibwa n’enfuga ez’omulembe gwa Soviet. Ennyimba ez’ekinnansi nga Shashmaqam n’eby’emikono ng’okutunga bye bikiikirira okugatta kuno okw’obuwangwa. Mu myaka egiyise, obulambuzi bubadde bweyongera buli lukya ng’abagenyi basikiriza ebifo eby’ebyafaayo nga Hissor Fortress oba UNESCO World Heritage Sites omuli Sarazm – ekimu ku bifo abantu ebisinga obukadde mu Central Asia.

Tajikistan nsi etaliiko lukalu era esangibwa mu masekkati ga Asia. Ssente entongole eya Tajikistan ye somoni ya Tajikistan, efunzibwa nga TJS. Somoni yatongozebwa mu October 2000, yadda mu kifo ky’ensimbi ezaaliwo emabega, eziyitibwa Tajikistani ruble. Somoni emu egabanyizibwamu dirams 100. Kikulu okumanya nti tewali ssente za dirams ezitambula; mu kifo ky’ekyo, obuwandiike obw’empapula bwe bukozesebwa. Omuwendo gwa somoni guyinza okukyukakyuka okusinziira ku ssente ennene ez’ensi yonna nga ddoola ya Amerika ne Euro. Wabula, mu bujjuvu ewuuma ku 1 USD = nga 10 TJS (okuva mu September 2021). Okufuna oba okuwanyisiganya ssente za wano ng’akyalidde Tajikistan, omuntu asobola okukikola mu bbanka ezikkirizibwa ne ofiisi z’okuwanyisiganya ssente ezisangibwa okusinga mu bibuga ebinene nga Dushanbe oba Khujand. ATM nazo ziriwo okuggyayo ssente ng’okozesa kaadi z’ensi yonna ez’okusasula oba ez’okuwola. Kirungi okutwala ssente entonotono ng’okola ku nkolagana ya ssente enkalu kuba ssente ennene ziyinza obutakkirizibwa bulijjo basuubuzi oba ebifo ebitonotono ebweru w’ebibuga. Okutwaliza awamu, okufaananako n’ensi endala yonna erina enkola yaayo ey’enjawulo ey’ensimbi, okutegeera n’okubeera nga weetegese ne ssente ezimu eza wano ng’okyalidde Tajikistan kijja kulaba ng’enkolagana y’ebyensimbi egenda bulungi mu kiseera ky’omala mu ggwanga lino eddungi.

Ssente entongole eya Tajikistan ye Tajikistani somoni (TJS). Ate ku miwendo gy’okuwanyisiganya ssente ku ssente z’ensi enkulu, nsaba omanye nti emiwendo gino gikyukakyuka buli kiseera. Wabula okutuuka mu September 2021, emiwendo gy’ensimbi egibalirirwamu giri bwe giti: 1 USD = 11.30 TJS 1 EUR = 13.25 TJS 1 GBP = 15.45 TJS 1 CNY = 1.75 TJS Nsaba okimanye nti emiwendo gino giyinza okukyuka era bulijjo kirungi okukebera n’ensonda oba ekitongole ky’ebyensimbi ekyesigika okumanya emiwendo gy’ensimbi egy’omulembe nga tonnaba kukola nkolagana yonna.

Tajikistan ekuza ebikujjuko ebikulu ebiwerako omwaka gwonna. Ekimu ku bikujjuko ebisinga obukulu mu Tajikistan ye Navruz, omwaka omuggya ogw’Abaperusi n’entandikwa y’omusana. Gugwa nga March 21st era gutwalibwa ng’ennaku enkulu ey’eggwanga. Navruz ekuzibwa n’obunyiikivu bungi era n’ennono ezisimbye emirandira ennyo mu buwangwa bw’Abatajik. Abantu bayonja amaka gaabwe, bagula engoye empya, era bateekateeka emmere ey’ennaku enkulu okwaniriza omwaka ogujja. Enguudo zijjudde ebivvulu, emiziki, amazina, n’emizannyo egy’ekinnansi nga Kok Boru (omuzannyo gw’embalaasi). Amaka n’emikwano bakuŋŋaana okunyumirwa emmere ewooma nga sumalak (omuceere omuwoomu ogukolebwa mu ŋŋaano), pilaf, kebabs, pastry, ebibala n’entangawuuzi. Ekivvulu ekirala ekikulu mu Tajikistan lwe lunaku lw’ameefuga nga September 9th. Olunaku luno lujjukira Tajikistan okulangirira obwetwaze okuva mu Soviet Union mu 1991. Ebikujjuko bino bitera kubaamu okulaga kw’amagye okulaga amaanyi g’eggwanga n’obumu. Ebikujjuko ebirala ebimanyiddwa mulimu Eid al-Fitr ne Eid al-Adha eziraga amakulu mu ddiini eri Abasiraamu mu Tajikistan. Ennaku enkulu zino ez’Obusiraamu zigoberera kalenda z’omwezi kale ennaku zazo entuufu zaawukana buli mwaka naye nga zikuzibwa n’okwewaayo okungi abasiraamu. Ng’oggyeeko embaga zino ennene, waliwo ebikujjuko by’omu kitundu ebikuza obulombolombo obw’enjawulo oba empisa z’omu kitundu mu bitundu eby’enjawulo ebya Tajikistan. Emikolo gino giraga enkola z’obuwangwa ez’enjawulo omuli n’okuyimba ennyimba z’ekinnansi nga Badakhshani Ensemble oba Khorog festival. Okutwaliza awamu, ebikujjuko bino bikola kinene nnyo mu kukuuma obusika bwa Tajik nga biyita mu bikujjuko ebijjudde amaanyi ebigatta abantu nga bwe biwa ekitiibwa ebyafaayo byabwe, eddiini,n’empisa zaabwe.

Tajikistan nsi etaliiko lukalu era esangibwa mu masekkati ga Asia. Egabana ensalo ne Afghanistan, China, Kyrgyzstan ne Uzbekistan. Ebyenfuna by’eggwanga lino byesigamye nnyo ku by’obulimi, eby’obugagga eby’omu ttaka, n’ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Tajikistan erina enkola y’obusuubuzi enzigule ng’essira eriteeka ku makolero agatunuulidde okutunda ebweru w’eggwanga nga okukola ppamba, okulongoosa aluminiyamu, n’okukola amasannyalaze g’amazzi. Abasinga okusuubulagana nayo kuliko China, Russia, Afghanistan, Kazakhstan, ne Uzbekistan. Ebintu ebikulu Tajikistan by’etunda ebweru w’eggwanga bye bintu ebikolebwa mu aluminiyamu omuli aloy za aluminiyamu ne ingots. Y’emu ku zisinga okukola aluminiyamu mu kitundu kino olw’eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi nga bauxite. Ebirala ebikulu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mulimu ebiwuzi bya ppamba n’eby’okwambala ebikolebwa okuva mu ppamba alimibwa mu ggwanga. Mu myaka egiyise, Tajikistan nayo ebadde enoonya emikisa mu kitongole ky’amasannyalaze okutumbula obusobozi bwayo obw’obusuubuzi. Olw’amazzi amangi okuva mu migga nga enkola y’omugga Amu Darya ne Vakhsh, Tajikistan egenderera okufuuka ensi efulumya amasannyalaze mu mawanga ag’omuliraano ng’eyita mu mabibiro g’amasannyalaze g’amazzi. Wabula Tajikistan erina okusoomoozebwa mu kulongoosa bbalansi y’ebyobusuubuzi kuba yeesigamye nnyo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga olw’ebintu ebikozesebwa ng’ebyuma ebikozesebwa mu makolero oba mmotoka ez’okutumbula ebizimbe by’entambula. Okwongera okutumbula enkola yaayo mu by’obusuubuzi: 1) Okukulaakulanya ebikozesebwa ng’enguudo n’emikutu gy’eggaali y’omukka ebyandiyanguyizza emirimu gy’obusuubuzi okuyita ku nsalo. 2) Okukyusakyusa omusingi gwayo ogw’okutunda ebweru w’eggwanga ng’etumbula ebitundu ebirala okuggyako ebintu ebisookerwako. 3) Okunyweza obusobozi bw’okufulumya ebintu mu ggwanga nga tuyita mu kuteeka ssente mu nteekateeka z’okutumbula abantu. 4) Okukendeeza ku bizibu by’ebitongole abasuubuzi bye boolekagana nabyo nga beenyigira mu mirimu gy’obusuubuzi bw’ensi yonna. 5) Okunoonyereza ku mikisa gy’okugatta ebyenfuna mu bitundu nga tuyita mu kwetaba mu bibiina nga Eurasian Economic Union (EAEU). Okutwaliza awamu,Tajikistan ekyagenda mu maaso n’okukola okutumbula enkolagana yaayo ey’ebyobusuubuzi n’amawanga ag’enjawulo ate ng’ekyusakyusa akatale kaayo akabitunda ebweru okulaba ng’ebyenfuna bikulaakulana mu ngeri ey’olubeerera.

Tajikistan, ensi etaliiko lukalu esangibwa mu masekkati ga Asia, erina obusobozi bungi mu kukulaakulanya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Wadde ng’ebyenfuna byayo bitono ate ng’eby’obugagga bitono, Tajikistan yeewaanira ku bintu ebiwerako eby’omugaso ebigifuula ekifo ekisikiriza bamusigansimbi n’abasuubuzi abava ebweru. Ekisooka, ekifo kya Tajikistan ekirungi kigifuula ekifo ekikulu eky’okuyita wakati wa Bulaaya ne Asia. Esangibwa ku luguudo lw’edda olwa Silk Road, eggwanga lino ligatta obutale obunene nga China, Russia, Iran, Afghanistan, ne Turkey. Enkizo eno mu bitundu etuwa emikisa mingi egy’obusuubuzi okuva ku nsalo era eyamba okutambuza ebyamaguzi okuyita mu bitundu eby’enjawulo. Ekirala, Tajikistan erina eby’obugagga eby’omu ttaka bingi ebiyinza okukozesebwa mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Eggwanga lino lirimu eby’obugagga eby’omu ttaka nga zaabu, ffeeza, uranium, amanda, n’amayinja ag’omuwendo nga ruby ne spinel. Okugatta ku ekyo,Malaysia erina obusobozi bungi okutumbula eby’obulambuzi olw’obuwangwa bwayo obw’enjawulo nga kwotadde n’ebifo eby’obulambuzi eby’omutindo gw’ensi yonna nga Petronas Towers,n’emyalo emirungi.Kino kireeta emikisa gy’okutunda ebweru ebintu ebisookerwako oba okutandikawo emirimu egy’awamu ne kkampuni z’ensi yonna ezifaayo ku kuggya eby’obugagga . Ekirala,Tajikstan's hydroelectric power potential y'emu ku nsi ezisinga obugagga mu nsi yonna,it provide great possible to realize energy exportation.Under proper infrastructure investment,eggwanga liyinza okutumbula okufulumya amasannyalaze nga lizimba ebigoma ebisingawo oba okuteeka ssente mu renewable energy sources.Tapping into this energy potential eraga ekkubo erisuubiza okutumbula si makolero ga wano gokka wabula n’okutunda amasannyalaze agasukkiridde mu mawanga ag’omuliraano ng’obwetaavu bw’amasoboza busukka ku bungi. Wabula,Tajiksitan ekyalina okusoomoozebwa okumu bwe kituuka ku nkulaakulana y’akatale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru.Enkola yaayo ey’ebitongole yeetaaga okwongera okulongoosebwamu okuyita mu nkola ezikwatagana ne bamusigansimbi,okukendeeza ku nkola ya bureaucratic red tape,n’okwongera obwerufu.Additionally,eggwanga lino terina bikozesebwa bya mulembe omuli emikutu gy’entambula,ebifo by’omwalo ,n’empeereza y’okutambuza ebintu ebikulu ennyo mu mirimu ennungamu egy’okutwala ebintu ebweru w’eggwanga.Ensimbi era zirina okukolebwa okusomesa okusenguka,okutendeka abakozi ebikakasa nti abakozi abalina ebisaanyizo babaawo ekifuula bizinensi okuvuganya ennyo mu nsi yonna. Mu kumaliriza,Tajikistanshows obusobozi obw’ekitalo mu nkulaakulana y’akatale k’obusuubuzi bw’ebweru okusinziira ku kifo kyayo eky’obukodyo,eby’obugagga eby’omu ttaka eby’obugagga,n’amasannyalaze g’amazzi obungi.N’olwekyo, nga ekola ku kusoomoozebwa okuliwo n’okussa mu nkola ennongoosereza,Tajikistan esobola okutumbula okuvuganya kwayo mu katale k’ensi yonna n’okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru okwanguya enkulaakulana y’ebyenfuna.

Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebikozesebwa mu katale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru mu Tajikistan, waliwo ebintu ebikulu ebitonotono by’olina okulowoozaako. Tajikistan esangibwa mu masekkati ga Asia era erina ebyenfuna eby’enjawulo ng’erina eby’obulimi, amakolero, n’eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka. Wano waliwo ebika by’ebintu ebimanyiddwa ennyo ebibadde bifunye obuwanguzi mu katale k’obusuubuzi bw’ebweru mu Tajikistan: 1. Ebyobulimi: Tajikistan erina ettaka eggimu erigagga ekifuula ekitundu kyayo eky’ebyobulimi okuba eky’amaanyi ennyo. Ebintu nga ebibala (naddala obulo), enva endiirwa, entangawuuzi, ppamba, n’omubisi gw’enjuki birina obusobozi bungi mu butale bw’ensi yonna. 2. Engoye n’engoye: Waliwo obwetaavu obweyongera obw’ebintu ebikolebwa mu ngoye mu katale k’omunda mu Tajikistan awamu n’amawanga ag’omuliraano. Emifaliso egy’omutindo ogwa waggulu, ebintu by’engoye ng’engoye ez’ekinnansi oba engoye ez’omulembe ez’abasajja/abakyala/abaana bisobola okuba eby’okulonda ebimanyiddwa ennyo okutunda ebweru w’eggwanga. 3. Ebyuma n’ebikozesebwa: Eggwanga bwe ligenda likulaakulanya ebizimbe byalyo, obwetaavu obweyongera obw’ebyuma ebizimba, ebyuma by’ebyobulimi (tulakita/ebyuma by’oku faamu), ebyuma by’amakolero (nga jenereta), n’emmotoka. 4. Eby’obugagga eby’omu ttaka: Tajikistan emanyiddwa olw’eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi omuli amayinja ag’omuwendo nga rubies ne amethysts. Eby’obugagga ebirala nga zaabu, ffeeza, lead zinc ores nabyo birina obusobozi okubitwala ebweru w’eggwanga. 5. Emmere: Emmere erongooseddwa nga ebiva mu mata (cheese/yogurt/butter), ebiva mu nnyama (ente/omwana gw’endiga/enkoko) emmere epakibwa (ebibala/enva endiirwa mu bipipa/ebibbo) esobola okufuna akatale mu nkozesa y’awaka awamu n’ey’omu kitundu okutunda ebweru w’eggwanga. 6. Eddagala: Omulimu gw’ebyobulamu gukula mu Tajikistan olw’okumanya okweyongera ku nsonga ezikwata ku by’obulamu; bwe kityo eddagala n’ebikozesebwa mu by’obujjanjabi bisobola okutwalibwa ng’ebintu ebinoonyezebwa. Nga tonnalonda bika by’ebintu ebitongole oba okukola okunoonyereza ku katale butereevu, kikulu nnyo okwekenneenya ebyo by’oyagala mu kitundu ng’oyita mu kukwatagana n’abo abayinza okubeera bakasitoma oba ba agenti ba wano abategeera obulungi enkyukakyuka y’akatale k’omu kitundu okusinga omuntu omulala yenna.

Tajikistan, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Tajikistan, nsi etalina lukalu era esangibwa mu masekkati ga Asia. Olw’okuba Tajikistan erimu eby’obuwangwa bingi ebikwatibwako ennyo ennono z’Abaperusi, Abatuluuki, n’Abaruusi, Tajikistan erimu abantu abooleka engeri za bakasitoma ezimu era nga bakuuma ebiragiro ebitongole. Bwe kituuka ku mpisa za bakasitoma mu Tajikistan, engeri emu emanyiddwa ennyo kwe kusembeza abagenyi okw’amaanyi. Abantu b’e Tajik bamanyiddwa olw’obutonde bwabwe obw’ebbugumu n’okwaniriza abagenyi oba bakasitoma. Batera okukola kyonna ekisoboka okulaba ng’abagenyi bawulira bulungi era nga baweebwa ekitiibwa. Enkola eno ekwata ku nkolagana ya bizinensi ng’okuteekawo enkolagana ey’obuntu kitwalibwa ng’ekikulu nnyo. Ekirala ekikulu ekikwata ku bakasitoma mu Tajikistan kwe kussa essira ku mpisa z’ennono n’empisa z’omu bantu. Ng’ekyokulabirako, obuwombeefu n’okussa ekitiibwa mu bakadde mpisa nnungi ezitwalibwa ng’ez’omuwendo ennyo. Mu nkiiko za bizinensi oba enteeseganya, okutwala obudde okuwanyisiganya ebintu ebisanyusa nga tonnagenda mu bizinensi kiyinza okuyamba okuzimba enkolagana n’abo abayinza okubeera bakasitoma. Bw’oba olowooza ku bintu ebiziyiza oba ebikwata ku buwangwa mu Tajikistan ebirina okwetegereza bakasitoma oba abagenyi, waliwo ebintu ebiwerako by’olina okukuuma mu birowoozo. Ekisooka, kikulu nnyo okussa ekitiibwa mu butonde bw’abantu abakuumaddembe. Okwambala obulungi nga tolina lususu lwonna kiraga nti omuntu alina obuwangwa. Ekirala, okutwalira awamu okunywa omwenge kuggwaamu amaanyi olw’enzikiriza z’eddiini ezibunye mu kitundu ekinene eky’abantu abagoberera Obusiraamu. N’olwekyo, wadde nga tekigaaniddwa mu bulambulukufu eri abatali basiraamu kunywa omwenge mu bifo eby’obwannannyini nga wooteeri oba eby’okulya ebigabula abagwira ennyo; omuntu alina okukozesa amagezi ng’anywa omwenge naddala ebweru oba mu bifo eby’olukale. Okussa ekitiibwa mu mpisa z’omu kitundu okwetoloola enkolagana y’ekikula ky’abantu nakyo kikulu nga tukola bizinensi mu Tajikistan. Kirungi abasajja abatamanyiganye bulungi kimala (banne/mikwano) obutakwatagana butereevu na bakazi mu ngalo okuggyako ng’omukono gwe gusoose kugololwa. Mu kumaliriza,bakasitoma ba Tajikistani nga batwala okusembeza abagenyi n’empisa z’ennono nga obuwombeefu,okussa ekitiibwa,n’okukuuma enkolagana ey’obuntu. Okusobola okuteekawo enkolagana ennungi, bakasitoma mu Tajikistan balina okufaayo ku nneeyisa yaabwe n’ennyambala yaabwe, nga bamanyi okunywa omwenge n’okugoberera emisingi gy’ekikula ky’abantu egy’ennono.

Tajikistan nsi etalina lukalu mu masekkati ga Asia ng’erina enkola ey’enjawulo ey’empisa n’okuyingiza abantu mu ggwanga. Bw’oba oyingira Tajikistan, kikulu okumanya amateeka gaabwe agakwata ku kasitooma n’ebiragiro byabwe. Ekitongole kya Kasawo ekya Tajikistan kivunaanyizibwa ku kuddukanya ensalo z’eggwanga lino n’obusuubuzi bw’ensi yonna. Bakakasa nti amateeka ga Kasawo gagobererwa, basolooza emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, n’okutangira okukukusa abantu. Nga batuuse ku kisaawe oba mu kifo ekirala kyonna ekiyingira, abatambuze balina okuleeta paasipooti entuufu wamu n’ebiwandiiko ebyetaagisa okutambula nga viza oba pamiti. Kikulu nnyo okumanya ebintu ebikugirwa ng’oyingira Tajikistan. Ebintu ebimu ng’ebyokulwanyisa, ebiragalalagala, ebintu ebitulika, ebifaananyi eby’obuseegu, n’ensimbi ez’ebicupuli bikugirwa nnyo. Okugatta ku ekyo, ebintu eby’obuwangwa ng’ebintu eby’ebyafaayo oba eby’edda byetaaga ebiwandiiko ebituufu okusobola okubitwala ebweru w’eggwanga. Abatembeeyi balina okulangirira ebintu byonna eby’omuwendo bye batambuza nga bayingira Tajikistan okwewala ebizibu nga basimbula. Kirungi okukuuma lisiiti z’ebintu eby’ebbeeyi ebiguliddwa ebweru w’eggwanga okukakasa obwannannyini bwabyo ng’ovudde mu ggwanga. Abalambuzi bwe baba bava e Tajikistan, balina eky’okusalawo okufuna ssente eziddizibwa ssente ezitaliiko musolo singa baba batuukiriza ebisaanyizo ebimu. Okuddizibwa ssente kutera kukwata ku bintu ebiguliddwa okuva mu maduuka agakkirizibwa ageetabye mu nteekateeka eno; wabula kyetaagisa okukuuma lisiiti nga zikugirwa mu biseera ebigere ng’ogula ebintu bino. Abatembeeyi era balina okukijjukira nti okusala ensalo wakati wa Tajikistan n’amawanga ag’omuliraano kiyinza okuzingiramu amateeka ag’enjawulo. Kirungi okwemanyiiza ebisaanyizo bya viza n’obudde obukkirizibwa okubeera mu buli ggwanga nga tonnateekateeka lugendo lwonna olusala ensalo. Nga amateeka bwe gayinza okukyuka buli luvannyuma lwa kiseera oba okwawukana okusinziira ku mbeera z’omuntu kinnoomu ebiseera ebimu; kyandibadde kya magezi abagenyi abanoonya ebisingawo ku nkola ya Tajikistan ey’okuddukanya kasitooma oba ebisaanyizo ebitongole eby’okuyingira/okufuluma okwebuuza ku nsonda za gavumenti entongole oba okutuukirira ebitebe by’omu kitundu nga tebannatambula.

Tajikistan esangibwa mu masekkati ga Asia erina enkola ey’enjawulo ey’okusolooza omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Eggwanga lino ligoberera enkola y’ekitongole ky’ensi yonna ekikola ku by’obusuubuzi (WTO) ku misolo n’emisolo. Tajikistan ekuuma omusolo gwa Kasawo ogumu ogumanyiddwa nga Common Customs Tariff (CCT). Enkola eno ey’emisolo egabanya ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga mu biti eby’enjawulo okusinziira ku butonde bwabyo, gamba ng’ebintu ebisookerwako, ebintu eby’omu makkati, n’ebintu ebiwedde. Olwo buli mutendera guteekebwako emisolo egy’enjawulo. Emisolo egisoloozebwa ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga mu Tajikistan okutwalira awamu gibalirirwa ng’emisolo egy’omuwendo (ad valorem taxes), ekitegeeza nti gisinziira ku bitundu ku kikumi eby’omuwendo gw’ekintu ekiyingizibwa mu ggwanga. Ku bintu ebimu, wayinza n’okubaawo emisolo emirala egy’omusolo oba egy’omuwendo ogwongezeddwayo egyateekebwawo. Kikulu okumanya nti Tajikistan egaba enkizo ezimu ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga ebisibuka mu mawanga ge erina endagaano z’ebyobusuubuzi wakati w’amawanga gombi oba mu bitundu. Endagaano zino zitera okuvaamu okukendeeza ku misolo oba okusonyiyibwa ku bintu ebimu. Okugatta ku ekyo, ebintu ebimu ebikulu ng’ebikozesebwa mu by’obujjanjabi n’eddagala biyinza okusonyiyibwa oba okuba n’emisolo emitono okulaba nga bituukirirwa era nga bisoboka mu ggwanga. Ekirala, Tajikistan ekubiriza okusiga ensimbi okuva ebweru w’eggwanga era enoonya okusikiriza kkampuni z’ensi yonna ng’ewa ebisikiriza ng’ennaku enkulu ez’omusolo oba okukendeeza ku misolo ku byuma n’ebyuma ebikozesebwa mu kukola ebintu. Ebikolwa bino bigendereddwamu okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna n’enjawulo mu ggwanga. Okutwaliza awamu, enkola ya Tajikistan ey’okusolooza omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga egenderera okuteekawo bbalansi wakati w’okuyingiza ssente ng’eyita mu kusolooza omusolo ate ng’ewagira n’amakolero g’omunda n’okutumbula enkolagana y’ebyobusuubuzi mu nsi yonna.

Enkola ya Tajikistan ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga egenderera okutumbula enjawulo mu by’enfuna n’okuwagira amakolero g’omunda mu ggwanga. Gavumenti ya Tajikistan essaawo emisolo egy’enjawulo ku bintu eby’enjawulo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, wadde ng’enkola y’omusolo gw’eggwanga okutwalira awamu ebweru w’eggwanga nnyangu nnyo. Okutwaliza awamu, Tajikistan eteeka omusolo omutono oba zero ku by’amaguzi ebisookerwako n’ebintu ebitali biwedde okukubiriza okubitwala ebweru w’eggwanga. Enkola eno egenderera okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru mu kulongoosa ebintu bino okubifuula ebintu eby’omuwendo omungi munda mu ggwanga. Kyokka, ku bintu ebimu nga ppamba, aluminiyamu, ne zaabu —ebitundu ebikulu mu by’enfuna bya Tajikistan —gavumenti esolooza emisolo ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ng’engeri y’okuyingizaamu ssente n’okukuuma obutale bw’omunda. Emisolo gino egy’okutunda ebweru w’eggwanga gitera okusinziira ku bungi oba obuzito bw’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga era nga gyawukana okusinziira ku mbeera y’akatale k’ensi yonna oba endagaano entongole n’abasuubuzi. Okugeza, olw’okuba ppamba y’emu ku bintu ebikulu Tajikistan by’etunda ebweru w’eggwanga mu by’obulimi, eyolekedde enkola y’omugabo ogw’omunda efugira emitendera gy’okufulumya ku byombi ebikozesebwa mu ggwanga n’okutunda ebweru w’eggwanga. Waliwo emisolo egy’enjawulo egyateekebwawo okusinziira ku oba ebiwuzi bya ppamba bifulumizibwa ebweru oba bikozesebwa mu ggwanga okukola engoye. Mu ngeri y’emu, olw’amakolero gaayo amanene aga aluminiyamu, Tajikistan ekozesa emisolo egy’enjawulo ku by’okutunda aluminiyamu ebweru w’eggwanga. Emiwendo gino giyinza okukyuka nga giddamu ensonga nga emiwendo gy’akatale k’ensi yonna oba endagaano z’amawanga gombi n’emikwano emikulu egy’obusuubuzi. Ekirala, Tajikistan etadde mu nkola enkola ezigendereddwamu okutumbula enkolagana y’ebyobusuubuzi n’amawanga ag’omuliraano ng’eyita mu nfuga z’ebyobusuubuzi ezisookerwako n’enteekateeka z’okugatta ebitundu ng’omukago gw’ebyenfuna ogwa Eurasian Economic Union (EAEU). Enteekateeka zino ziwa bammemba okukendeeza ku misolo oba okusonyiyibwa ku bintu ebimu ebisuubulirwa mu mukago guno ogw’ebyenfuna. Okutwaliza awamu, enkola ya Tajikistan ey’okusolooza omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga yeetoolodde okuteekawo bbalansi wakati w’okuwagira ebitundu ebikulu nga ekozesa ensimbi ze biyinza okuvaamu ate nga ekubiriza okukyusakyusa mu by’enfuna nga bayita mu misolo emitono ku bintu ebisookerwako nga balina emikisa egy’omuwendo ogwongezeddwa mu ggwanga.

Tajikistan, ensi etali ku lukalu esangibwa mu masekkati ga Asia, erina enkola ez’enjawulo ez’okukakasa eby’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okulaba ng’ebintu by’etunda ebweru biba ku mutindo era nga bigoberera amateeka. Satifikeeti zino nkulu nnyo eri Tajikistan okugaziya obutale bwayo mu nsi yonna n’okuzimba erinnya eddungi ng’omusuubuzi eyeesigika. Ekimu ku bikulu ebiweebwa satifikeeti z’okutunda ebweru w’eggwanga mu Tajikistan ye Certificate of Origin. Ekiwandiiko kino kikakasa nti ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Tajikistan bikolebwa, bikolebwa, era birongoosebwa mu nsalo z’eggwanga. Ewa obukakafu ku nsibuko y’ebintu era n’ebiwa ebisaanyizo by’endagaano z’ebyobusuubuzi ez’enkizo oba okukendeeza ku misolo n’amawanga amalala. Okugatta ku ekyo, ebintu ebimu byetaaga satifikeeti ez’enjawulo ezifulumizibwa ebweru w’eggwanga nga tebinnatundibwa mu nsi yonna. Okugeza, ebintu eby’obulimi nga ppamba oba ebibala ebikalu biyinza okwetaaga satifikeeti z’obuyonjo bw’ebimera. Ebiwandiiko bino bikakasa nti ebyamaguzi bino bigoberera amateeka g’ensi yonna agakwata ku mutindo gw’ebyobulamu n’obukuumi bw’ebimera. Ekirala, amakolero nga okulongoosa emmere oba okukola engoye gayinza okwetaaga okwekenneenya okukwatagana nga satifikeeti ya ISO. Kino kikakasa nti ebintu bino bituukana n’omutindo ogw’enjawulo ogw’enkola y’okuddukanya omutindo ogumanyiddwa mu nsi yonna. Ekirala, amawanga agamu galina emitendera gyago egyetaaga okutuukibwako nga tegannakkiriza bintu biyingizibwa mu ggwanga okuva e Tajikistan. Okugoberera ebisaanyizo bino kyetaagisa nnyo okusobola okufuna obutale buno obulungi. Eby’okulabirako mulimu akabonero ka CE ak’omukago gwa Bulaaya (akalaga nti ebintu bikwatagana okusinziira ku mateeka ga EU) oba okukkirizibwa kwa FDA (okwetaagisa ekitongole kya Amerika ekivunaanyizibwa ku by’emmere n’eddagala). Okutwaliza awamu, Tajikistan emanyi obukulu bw’okuweebwa satifikeeti z’okutunda ebweru w’eggwanga si kulaba ku mutindo gwokka wabula n’okugaziya okutuuka kwayo mu mikutu gy’ebyobusuubuzi mu nsi yonna. Nga bagoberera omutindo gw’ensi yonna n’okufuna satifikeeti ezikwatagana ez’okutunda ebweru w’eggwanga ezikwata ku makolero ag’enjawulo, abasuubuzi b’ebweru w’eggwanga mu Tajikistan basobola okukozesa ebiwandiiko bino ng’enkizo mu kuvuganya ate nga bafuna obutale obupya mu nsi yonna.

Tajikistan nsi etaliiko lukalu esangibwa mu masekkati ga Asia, ng’erina ensalo ne Afghanistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan ne China. Wadde ng’enkula y’ensi esoomooza ate nga n’ebikozesebwa bitono, Tajikistan efunye enkulaakulana ey’amaanyi mu kukulaakulanya ekitongole kyayo eky’okutambuza ebintu mu myaka egiyise. Bwe kituuka ku ntambula, emikutu gy’enguudo gye gisinga okutambuza emigugu mu ggwanga. Enguudo ennene ezigatta Dushanbe (ekibuga ekikulu) n’ebitundu ebirala ziyamba okutambuza ebyamaguzi. Wabula kikulu okumanya nti embeera y’enguudo eyinza okwawukana era amakubo agamu gayinza obutayitamu mu mbeera z’obudde ezimu. Enkola endala ey’okutambuza emigugu kwe kuyita mu ggaali y’omukka. Tajikistan erina omukutu gw’eggaali y’omukka ogugatta eggwanga lino n’amawanga ag’omuliraano nga Uzbekistan ne China. Engeri eno ey’entambula esaanira nnyo ku bintu ebinene oba ebyuma ebizito. Bw’oba onoonya entambula y’ennyonyi mu Tajikistan, ekisaawe ky’ennyonyi ekya Dushanbe International Airport kye kikola ng’ekifo ekikulu. Ekola ennyonyi z’omunda n’ez’ensi yonna, ekigifuula ekifo ekirungi ennyo bw’oba weetaaga enkola ennungi era ekwata obudde. Ku ngeri y’okutambuza emigugu ku nnyanja, okusinziira ku butonde bwa Tajikistan obutali ku lukalu nga tebutuuka butereevu ku mazzi amanene, ebyamaguzi bitera okutwalibwa ku myalo egy’okumpi nga Bandar Abbas mu Iran oba Alat mu Azerbaijan nga tebinnasindikibwa bweru wa ggwanga. Mu nsonga z’enkola za kasitooma n’ebiragiro ebikwata ku kuyingiza n’okufulumya ebintu mu/okuva mu Tajikistan, kirungi okukolagana obulungi n’abakola ku by’okutambuza ebintu abalina obumanyirivu abasobola okutambulira mu nkola z’ebitongole mu ngeri ennungi. Abakugu bano basobola okulaba nga bagoberera ebisaanyizo by’amateeka ate nga bakendeeza ku kulwawo ku nsalo oba nga bakebera. Ekirala, waliwo kkampuni eziwerako ez’ettutumu ezikola munda mu Tajikistan ezikola emirimu egy’enjawulo omuli obukugu mu kutambuza emigugu mu makolero ag’enjawulo nga ebintu eby’obulimi (e.g., ppamba), ebikozesebwa mu kuzimba (e.g., seminti), eddagala (e.g., eddagala), ne eby’okwambala. Okutwaliza awamu, wadde ng’emirimu gy’okutambuza ebintu giyinza obutaba gyakulaakulana bw’ogeraageranya n’amawanga amalala agamu olw’obuzibu bw’ebifo,emikutu gy’enguudo mu Tajikistan, enkolagana y’eggaali y’omukka, entambula y’ennyonyi, n’okubeerawo kw’abakola ku by’okutambuza ebintu abalina obumanyirivu bisobozesa okutambuza obulungi ebyamaguzi munda n’ebweru w’ensalo zaayo .

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Tajikistan esangibwa mu Central Asia, erina emikutu emikulu egy’ensi yonna egy’okugula ebintu n’emyoleso egikola ku byetaago by’amakolero ag’enjawulo. Emikutu gino gisobozesa eggwanga okukwatagana n’abaguzi b’ensi yonna n’okwolesa ebintu byayo n’obuweereza bwalyo. Wano waliwo emikutu emikulu egy’okugula ebintu n’okwolesebwa mu nsi yonna mu Tajikistan: 1. Ekisaawe ky’ennyonyi e Dushanbe: Ng’omulyango omukulu ogw’ennyonyi oguyingira mu Tajikistan, ekisaawe ky’ennyonyi e Dushanbe kikola ng’ekifo ekikulu eri abagenyi abava ebweru, omuli n’abaguzi ab’ensi yonna abanoonya emikisa gya bizinensi mu ggwanga lino. 2. Emyoleso n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi: Tajikistan yeetaba mu myoleso n’emyoleso egy’enjawulo mu ggwanga n’ensi yonna. Ebintu ebikulu ebibaddewo mulimu: - China-Eurasia Expo: Omwoleso guno ogutegekebwa buli mwaka mu kibuga Urumqi ekya China, essira liteekebwa ku kutumbula enkolagana mu by’enfuna wakati wa China n’amawanga ga Central Asia, nga gusikiriza abaguzi bangi mu nsi yonna. - Omwoleso gw’ensi yonna ogwa Dushanbe: Omwoleso guno ogutegekeddwa ekibiina ekigatta abasuubuzi n’amakolero ekya Chamber of Commerce & Industry of Tajikistan (CCI), gulaga ebintu eby’enjawulo eby’amakolero okuva mu bakola ebintu mu ggwanga. - Mining World Tajikistan: Omukolo guno ogutegekebwa buli mwaka gukung’aanya abakugu mu by’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka mu nsi yonna n’abakugu abaagala okunoonyereza ku mikisa gya bizinensi mu kitongole ky’eby’eby’obuggagga bw’omu ttaka mu Tajikistan. 3. Enkiiko za Bizinensi: Enkiiko za bizinensi ziwa omukutu gw’okukolagana n’abo abayinza okukolagana nabo oba bakasitoma okuva mu nsi yonna ate nga era ziwa amagezi ku mitendera gy’akatale. Ebimu ku bifo ebimanyiddwa ennyo mulimu: - Investment Forum "Dushanbe-1": Omukolo ogutegekeddwa CCI ogugendereddwamu okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru abaagala pulojekiti z'okutumbula ebizimbe mu bitundu byonna ng'amasannyalaze, entambula, obulambuzi n'ebirala. - Omwoleso gwa ppamba "Made In Tadzhikiston": Omwoleso guno ogutegekeddwa okukola ppamba gugatta abakugu mu by'amakolero okuva mu mawanga ag'enjawulo abanoonya enkolagana n'abakola ppamba mu ggwanga. 4. Enkola za B2B ku yintaneeti: Olw’okukozesa digito okweyongera mu nsi yonna, emikutu gya B2B ku yintaneeti gifuuse mikulu nnyo eri bizinensi ezinoonya emikutu gy’ensi yonna egy’okugula ebintu. Amakampuni agasangibwa ebweru wa Tajikistan gasobola okukozesa emikutu gino okutuuka ku bantu abayinza okugula okuva mu nsi yonna, nga Alibaba, Global Sources, ne TradeKey. 5. Ebibiina by’abasuubuzi mu nsi yonna: Tajikistan erina ebibiina by’abasuubuzi eby’ensi yonna ebiwerako ebiyamba okukolagana ne bizinensi z’amawanga amalala n’okuwa amawulire ag’omuwendo ku katale. Eby’okulabirako mulimu: - Ekibiina ekigatta abasuubuzi mu Bulaaya mu Tajikistan (EUROBA): Kiyamba okutandikawo enkolagana ne kkampuni z’Abazungu ezikola mu Tajikistan. - Ekibiina ky’abasuubuzi mu Amerika mu Tajikistan (AmCham): Kiwagira emirimu gy’obusuubuzi wakati wa kkampuni z’Amerika n’akatale ka wano. Mu kumaliriza, Tajikistan egaba emikutu gy’ensi yonna emikulu egy’okugula ebintu ng’emyoleso n’emyoleso egy’amaanyi egy’ebyobusuubuzi, enkiiko za bizinensi, emikutu gya B2B egy’oku yintaneeti, n’ebibiina by’abasuubuzi eby’ensi yonna. Emikutu gino gikola okuyunga abaguzi b’ensi yonna ku bizinensi ezisangibwa mu Tajikistan n’okutumbula enkolagana mu by’enfuna wakati w’eggwanga lino n’ensi yonna.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Tajikistan, emikutu gy’okunoonya egisinga okukozesebwa gye gino: 1. Yandex - Yandex ye nkola y’okunoonya emanyiddwa ennyo mu Tajikistan. Ewa ebivudde mu kunoonya ku mukutu ebijjuvu era egaba n’empeereza endala nga maapu, amawulire, ne email. Omukutu gwa Yandex gwe www.yandex.com. 2. Google - Google ekozesebwa nnyo ng’omukutu gw’okunoonya mu nsi yonna, omuli ne Tajikistan. Ewa ebivudde mu kunoonyereza ebituufu era ebikwatagana wamu n’ebintu eby’enjawulo ng’ebifaananyi, amawulire, obutambi, n’ebirala Omukutu gwa Google gwe www.google.com. 3. Enkola ya Yahoo! - Yahoo! ekola nga yingini y’okunoonya era ekola emirimu egy’enjawulo nga email, news aggregates, weather updates mu mawanga mangi omuli Tajikistan. Omukutu gwa Yahoo! ye www.yahoo.com. 4. Bing - Bing ye nkola endala ey’okunoonya emanyiddwa ennyo ekozesebwa mu Tajikistan etuwa ebivudde mu mutimbagano ebijjuvu era ng’erina ebintu ng’okunoonya ebifaananyi n’okuvvuunula. Omukutu gwa Bing gwe www.bing.com. 5. Sputnik - Sputnik Search Engine ekola nnyo ku balabi aboogera olulimi Olurussia mu bitundu bya Central Asia nga Tajikistan nga egaba ebirimu eby’omu kitundu okuva mu nsonda z’olulimi Olurussia okwetoloola yintaneeti. Omukutu gwa Sputnik Search Engine gwe sputnik.tj/search/. . Omukutu gw'omulimu gw'okunoonya ogwa Avesta.tj osobola okugusanga ku avesta.tj/en/portal/search/. Nsaba omanye nti wadde nga zino ze zimu ku mikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu Tajikistan; obuganzi buyinza okwawukana mu bantu ssekinnoomu okusinziira ku bye baagala oba ebyetaago byabwe ebitongole bwe kituuka ku kunoonya yintaneeti mu nsi ya Tajikistan.

Emiko emikulu egya kyenvu

Tajikistan, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Tajikistan, nsi etalina lukalu era esangibwa mu masekkati ga Asia. Bino bye bimu ku bikulu ebya Yellow Pages mu Tajikistan wamu n’emikutu gyabyo: 1. Dunyo Yellow Pages: Dunyo Yellow Pages y’emu ku ndagiriro za bizinensi ezisinga mu Tajikistan. Ewa amawulire agakwata ku makolero ne bizinensi ez’enjawulo ezikola mu ggwanga. Omukutu gwabwe guli https://dunyo.tj/en/. 2. Tilda Yellow Pages: Tilda Yellow Pages ekuwa olukalala olujjuvu olwa bizinensi mu bitundu eby’enjawulo mu Tajikistan, omuli wooteeri, eby’okulya, eby’entambula, n’ebirala. Osobola okugenda ku mukutu gwabwe ogwa yintaneeti ku http://www.tildayellowpages.com/. 3. Open Asia: Open Asia ye dayirekita ya yintaneeti egatta bizinensi ne bakasitoma mu Tajikistan. Mulimu ebika nga eby’obujjanjabi, amatendekero g’ebyenjigiriza, amakampuni agazimba, n’ebirala bingi. Omukutu gwabwe ogwa yintaneeti guli https://taj.openasia.org/en/. 4. Adresok: Adresok ekola nga omukutu gwa yintaneeti eri ebika bya bizinensi ez’enjawulo ezikola mu nsalo za Tajikistan. Kisobozesa abakozesa okunoonya ebifo okusinziira ku misingi egy’enjawulo ng’ekifo oba ekika ky’amakolero. Omukutu guno osobola okugufuna ku http://adresok.com/tj. 5.TAJINFO Business Directory: TAJINFO Business Directory egaba olukalala lw’amakampuni agakola mu bitundu eby’enjawulo mu by’enfuna bya Tajikistan ng’ebyobulimi, amakolero, empeereza y’okutunda, n’ebirala.Osobola okuyingira ku mukutu gwabwe ku http://www.tajinfo.com/business -dayirekita. Dayirekita zino ez’empapula eza kyenvu zirina okukuwa amawulire mangi agakwata ku bizinensi n’ebibiina ebisangibwa mu Tajikistan.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Tajikistan, ensi mu masekkati ga Asia, ebadde elaba enkulaakulana y’emikutu egy’enjawulo egy’obusuubuzi ku yintaneeti mu myaka egiyise. Wano waliwo ezimu ku mikutu emikulu egy’obusuubuzi ku yintaneeti mu Tajikistan wamu n’endagiriro zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Akatale ka EF (www.ef-market.tj): Akatale ka EF kye kimu ku bifo ebisinga okubeera ku yintaneeti mu Tajikistan. Ekola ebintu bingi omuli ebyuma, emisono, ebyuma by’omu nnyumba, n’eby’okulya. 2. ZetStore (www.zetstore.tj): ZetStore ye nkola endala emanyiddwa ennyo ey’okugula ebintu ku yintaneeti mu Tajikistan. Ewa ebintu eby’enjawulo ng’engoye, ebikozesebwa, eby’okwewunda, n’ebintu eby’omu nnyumba. 3. Chaos D (www.chaosd.tj): Chaos D ye mukutu gwa yintaneeti ogukuguse mu kutunda ebyuma n’ebyuma ebikozesebwa mu byuma bikalimagezi. Erimu ebyuma eby’amasannyalaze eby’enjawulo nga essimu ez’amaanyi, laptop, ebyuma ebizannya emizannyo n’ebirala. 4. Moda24 (www.moda24.tj): Moda24 katale k’emisono ku yintaneeti akagabula abantu ssekinnoomu abanoonya engoye ez’omulembe mu Tajikistan. Abakozesa basobola okuyita mu biti ebitali bimu omuli engoye z’abasajja n’abakazi wamu n’ebikozesebwa. 5. Ашанобода (www.asanoboda.com): Ашанобода nkola ya busuubuzi ku yintaneeti etunuulidde ebintu ebiva mu bulimi n’ebintu ebikulu mu kulima ng’ensigo z’ebirime oba ebikozesebwa mu nnimiro. 6. PchelkaPro.kg/ru/tg/shop/4: Pchelka Pro dduuka lya yintaneeti erisinga okutunda ebintu by’omu nnyumba n’ebintu by’omu nnyumba ku bbeeyi ensaamusaamu eri bakasitoma abasangibwa munda mu Tajikistan. Nsaba omanye nti bino bye bimu ku byokulabirako by’emikutu emikulu egy’obusuubuzi ku yintaneeti egikola mu Tajikistan; wayinza okubaawo emikutu emirala egy’ekitundu oba egy’enjawulo egy’enjawulo egiriwo nga gikola ku byetaago ebitongole oba ebitundu by’ettaka mu ggwanga.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Tajikistan, ensi etaliiko lukalu esangibwa mu masekkati ga Asia, erina ekifo kyayo eky’enjawulo ku mikutu gya yintaneeti. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu mu Tajikistan wamu n’emikutu gyabwe: 1. Facenama (www.facenama.com): Facenama mukutu gwa yintaneeti ogumanyiddwa ennyo mu Tajikistan ogusobozesa abakozesa okukola profile, okukwatagana n’emikwano n’ab’omu maka gaabwe, n’okugabana ebipya, ebifaananyi n’obutambi. 2. VKontakte (vk.com): VKontakte yenkanankana ne Facebook mu Russia era erina abakozesa bangi mu Tajikistan. Ewa ebintu ebitali bimu nga okuyungibwa n’emikwano, okwegatta ku bitundu oba ebibinja, obusobozi bw’okuweereza obubaka, n’okugabana ebirimu eby’emikutu mingi. 3. Telegram (telegram.org): Telegram ye app y’obubaka obw’amangu ekozesebwa ennyo mu Tajikistan mu mpuliziganya y’omuntu ku bubwe n’okwegatta ku bibiina oba emikutu gy’olukale. Abakozesa basobola okuweereza obubaka, ebifaananyi, vidiyo, ebiwandiiko mu ngeri ey’obukuumi nga balina eby’okulondako okukola emboozi ez’ekyama oba emboozi z’ekibinja. 4. Odnoklassniki (ok.ru): Odnoklassniki mukutu gwa yintaneeti ogusangibwa mu Russia ogutera okuyitibwa "OK" era gusigala nga gwettanirwa nnyo n'Abatajik. Omukutu guno okusinga gussa essira ku kuddamu okuyunga bayizi bannaabwe okuva mu matendekero ag’enjawulo naye era guwa ebintu eby’omutindo nga okukola profile n’engeri y’okuweereza obubaka. 5. Instagram (www.instagram.com): Instagram enyumirwa ettutumu mu bavubuka ssekinnoomu mu Tajikistan abaagala okugabana ebifaananyi n’obutambi obumpi mu ngeri ey’obuyiiya nga bakozesa ebisengejja oba ebigambo ebiwandiikiddwa ku mukutu guno ogutunuulidde okulaba. 6. Facebook (www.facebook.com): Wadde nga tekozesebwa nnyo bw’ogeraageranya n’emikutu emirala egyogeddwako emabegako olw’obukwakkulizo obumu gavumenti bw’eteekawo ebiseera ebimu; wabula kikyalina amakulu mu batuuze b’omu bibuga abaagala enkolagana ku mutendera gw’ensi yonna wamu n’okufuna amawulire g’ensi yonna n’ebipya. Kinaamanyibwa nti obuganzi bw’emikutu gino buyinza okwawukana okusinziira ku kitundu ekiri mu ggwanga oba abantu ssekinnoomu ababeera eyo bye baagala.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Tajikistan nsi eri mu masekkati ga Asia era emanyiddwa olw’ebyenfuna byayo eby’enjawulo. Ebimu ku makolero ebikulu n’ebibiina by’abakugu mu Tajikistan bye bino: 1. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero mu Tajikistan (ТСПП) - Ekibiina kino kitumbula enkulaakulana mu by’enfuna, eby’obusuubuzi, n’okusiga ensimbi mu Tajikistan. Ewa obuweereza obuyamba bizinensi, etegeka emyoleso gy’ebyobusuubuzi, era ekiikirira ebirungi bya bizinensi mu nkiiko z’ensi yonna. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.tpp.tj/luganda/ 2. Ekibiina ky’abasuubuzi n’abamakolero mu Tajikistan (СПпТ) - Ekibiina kino kikiikirira ebirungi by’abasuubuzi n’abamakolero mu Tajikistan. Ewa emikisa gy’okukolagana n’abantu, ewagira enkulaakulana ya bizinensi, ewagira embeera za bizinensi ennungi, era eyamba enkolagana n’ebitongole bya gavumenti. Omukutu gwa yintaneeti: mu kiseera kino teguliiwo. 3. Ekibiina ekigatta abazimbi (ASR) - ASR egatta kkampuni z’abazimbi mu Tajikistan okutumbula enkolagana, okugabana okumanya, n’okutumbula amakolero. Etegeka enkiiko, emisomo, emyoleso okulaga enkulaakulana mu tekinologiya mu by’okuzimba ate ng’esitula omutindo gw’ekikugu. Omukutu gwa yintaneeti: mu kiseera kino teguliiwo. 4.National Association Food Industry Enterprises (НА ПИУ РТ) - Ekibiina kino kikiikirira ebitongole by’emmere omuli abakola/abakola ebintu wamu n’abasuubuzi ba wholesale/abasuubuzi mu Tajikistan. Omukutu gwa yintaneeti: mu kiseera kino teguliiwo. 5.The Union of Light Industry Enterprises (СО легкой промышленности Таджикистана)- Ekibiina kino kikiikirira ebitongole by’amakolero ebitangaavu nga abakola engoye & engoye/abakola engoye n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: mu kiseera kino teguliiwo. Kikulu okumanya nti wadde ebibiina bino bikiikirira ebitundu ebikulu mu by’enfuna by’eggwanga; wabula olw’okubeera ku mutimbagano okutono oba okutuuka ku lulimi Olungereza amawulire agakwata ku bibiina ebimu gayinza okuba amazibu okugafuna ku mutimbagano.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Tajikistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia, emanyiddwa olw’obuwangwa bwayo obw’omuwendo n’eby’obugagga eby’omu ttaka ebinene. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi egyekuusa ku Tajikistan: 1. Minisitule y’enkulaakulana y’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi (http://www.medt.tj/en/) - Omukutu guno guwa amawulire ku nkola z’ebyenfuna, enteekateeka, ne pulojekiti z’enkulaakulana mu Tajikistan. Era egaba okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi, emikisa gy’okusiga ensimbi, n’amateeka agafuga ebweru w’eggwanga n’okuyingiza ebintu mu ggwanga. 2. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero ekya Tajikistan (https://cci.tj/en/) - Omukutu gw’ekibiina kino guwa obuweereza obuyamba bizinensi omuli okunoonyereza ku katale, emyoleso/emyoleso gy’ebyobusuubuzi, emirimu gy’okukwatagana ne bizinensi, n’okuyingira mu bitabo ebikwata ku bizinensi. Kigendereddwamu okutumbula bizinensi za wano n’okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru. 3. Akakiiko k’eggwanga akavunaanyizibwa ku by’okusiga ensimbi n’okuddukanya ebintu by’eggwanga (http://gki.tj/en) - Omukutu guno ogwa gavumenti gussa essira ku mikisa gy’okusiga ensimbi mu Tajikistan. Ewa amawulire ku bitundu ebisikiriza okusiga ensimbi wamu n’amateeka/ebiragiro ebikwata ku bamusigansimbi abava ebweru. . nga okwekenneenya akatale, enteekateeka z’okutendeka, emikolo gy’okutumbula okutunda ebweru w’eggwanga n’ebirala. 5. National Bank of Tajikistan (http://www.nbt.tj/?l=en&p=en) - Omukutu gwa banka enkulu guwa ebikwata ku by’ensimbi/ebyenfuna ebikwata ku miwendo gy’ensimbi za Tajikistan wamu n’enkola z’ensimbi eziteekebwa mu nkola bbanka. 6. Teeka ssente mu kitundu kya Khatlon (http://investinkhatlon.com) - Omukutu guno gwewaddeyo nnyo okusikiriza bamusigansimbi mu kitundu kya Khatlon mu Tajikistan nga guwa amawulire amajjuvu agakwata ku bitundu ebiggule okuteekebwamu ssente wamu n’ebikozesebwa ebiriwo. 7.TajInvest Business Portal(http://tajinvest.com)-Omukutu guno guyamba bamusigansimbi ab’ensi yonna okufuna emikisa gy’okusiga ensimbi mu Tajikistan. Ewa amawulire ku pulojekiti eziyinza okukolebwa, ebyetaago by’amateeka, n’okusikiriza okusiga ensimbi. Nsaba omanye nti emikutu egyogeddwako waggulu giyinza okukyuka, era kirungi okukakasa embeera yaago n’ebirimu ebisembyeyo nga tonnaba kugikozesa mu bizinensi yonna oba mu by’obusuubuzi ebikwata ku Tajikistan.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza ebikwata ku by’obusuubuzi egy’e Tajikistan: 1. Omukutu gw’amawulire agakwata ku by’obusuubuzi mu Tajikistan: Guno gwe mukutu omutongole ogwa Minisitule y’enkulaakulana y’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi mu Tajikistan. Ewa ebibalo by’ebyobusuubuzi ebijjuvu, omuli ebiyingizibwa mu ggwanga, ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, n’ebbalansi y’ebyobusuubuzi. Omukutu guno osobola okugufuna ku: http://stat.komidei.tj/?cid=2 2. World Integrated Trade Solution (WITS): WITS ye nkola ewereddwa Banka y’ensi yonna egaba ebikwata ku by’obusuubuzi ebikwata ku mawanga mu nsi yonna mu bujjuvu. Osobola okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi bya Tajikistan ng’oyita mu database yaabwe. Enkolagana y’omukutu guno eri: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/TJK 3. International Trade Center (ITC) Trademap: ITC Trademap egaba omukisa okulaba ebibalo by’obusuubuzi bw’ensi yonna n’okwekenneenya akatale, omuli amawulire agakwata ku bayingiza ebintu mu ggwanga, abafulumya ebweru w’eggwanga, ebintu ebisuubulibwa, n’ebirala. Osobola okusanga ebikwata ku by’obusuubuzi bya Tajikistan ku mukutu gwabwe ku mukutu gwabwe ku: https://www.trademap.org/Country_SelProductCountry_TS.aspx?nvpm=1|||||010|||6|1|1|2|1|1#010 4. United Nations Comtrade Database: UN Comtrade Database ekuuma ebibalo ebikwata ku by’obusuubuzi by’ebintu by’ensi yonna okuva mu mawanga oba ebitundu ebisukka mu 200 okwetoloola ensi yonna, omuli ne Tajikistan. Osobola okunoonya ebintu ebitongole oba okulaba enkola y’okusuubula okutwaliza awamu ng’okozesa enkolagana eno: https://comtrade.un.org/data/ Emikutu gino giwa ensonda ezesigika okusobola okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi ebikwata ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, ebifulumizibwa ebweru, emisolo, n’amawulire amalala agakwatagana n’ebyenfuna bya Tajikistan.

Ebifo bya B2b

Tajikistan nsi etaliiko lukalu mu masekkati ga Asia ng’ebyenfuna bikulaakulana. Wadde ng’embeera y’omukutu gwa B2B eyinza obutaba nnene ng’amawanga amalala agamu, wakyaliwo emikutu mitono egya bizinensi mu Tajikistan okuyunga n’okukolagana. Wano waliwo emikutu gya B2B egikola mu Tajikistan: 1. Tajikistan Trade Portal (ttp.tj) - Omukutu guno omutongole guwa amawulire ku mirimu egyekuusa ku by’obusuubuzi, emikisa gy’okutunda ebweru w’eggwanga, n’okuteeka ssente mu Tajikistan. 2. SMARTtillCashMonitoring.com - Omukutu guno guyamba bizinensi okuddukanya obulungi ssente zaabwe nga bayita mu nkola ez’amagezi ez’okuddukanya ssente. Ewa ebikozesebwa mu kulongoosa, enkola z’okufuga yinvensulo, n’ebintu eby’okuteebereza okutunda. 3. Global Sources (globalsources.com) - Wadde nga si ya Tajikistan yokka, Global Sources ye nkola emanyiddwa ennyo mu nsi yonna eya B2B egatta abaguzi n’abagaba ebintu okuva mu nsi yonna. Bizinensi mu Tajikistan zisobola okunoonyereza ku mukutu guno okukwatagana n’abo abayinza okusuubulagana mu nsi yonna. 4. Alibaba.com - Okufaananako ne Global Sources, Alibaba.com ye katale akakulembedde ku yintaneeti akagatta abaguzi n'abatunzi mu nsi yonna. Kisobozesa bizinensi mu Tajikistan okunoonya ebintu oba okutuuka ku bakasitoma abayinza okubaawo okusukka ensalo z’amawanga. 5.Our market (ourmarket.tj) – Akatale kano ak’omu kitundu ku yintaneeti kakuguse mu kugatta amakampuni amatonotono n’aga wakati mu katale k’omunda mu Tajikistan. 6.Bonagifts (bonagifts.com) – Okusingira ddala okugabula eri amakolero g’ebirabo ng’essira liteekeddwa ku mirimu gy’emikono egy’ennono egy’omu masekkati ga Asia omuli n’ezo ezisangibwa mu buwangwa bw’Abatajik 7.TradeKey(Tajanktradingcompany.tradenkey.com): TradeKey egaba omukutu gw’okusuubula ku yintaneeti ku bintu eby’enjawulo omuli engoye, eddagala & langi; abakola emifaliso gya ppamba n’ebirala Kikulu okumanya nti okubeerawo n’obuganzi bw’emikutu gino biyinza okwawukana okumala ekiseera ng’emipya givaayo oba egyaliwo bwe gigenda gikulaakulana.