TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Eritrea, emanyiddwa mu butongole nga State of Eritrea, nsi esangibwa mu buvanjuba bwa Afrika. Ekwatagana ne Sudan mu maserengeta, Ethiopia mu bugwanjuba, Djibouti mu bugwanjuba bw’obuvanjuba, era egabana ensalo y’ennyanja ne Yemen. Eritrea yafuna obwetwaze okuva mu Ethiopia mu 1993 oluvannyuma lw’okulwanagana n’emmundu okumala emyaka amakumi asatu. Eritrea eriko obuwanvu bwa square kilometers nga 117,600, erina ebifo eby’enjawulo okuva ku nsozi okutuuka ku bitundu ebya wansi. Ekibuga ekikulu era ekisinga obunene mu ggwanga lino ye Asmara. Ng’abantu babalirirwamu obukadde 6, Eritrea erimu amawanga agawerako omuli Tigrinya (esinga obunene), Tigre, Saho, Bilen, Rashaida n’amalala. Ennimi entongole ezoogerwa mu Eritrea ze zino: Olutigrinya n’Oluwarabu; naye, Olungereza era lwogerwa nnyo olw’ebyafaayo byalwo ng’ettwale lya Yitale mu kiseera kya Ssematalo II. Eddiini esinga okukolebwa mu Eritrea ya Busiraamu ng’eddirirwa Obukristaayo. Mu by’enfuna, olw’ekifo kyayo okumpi n’amakubo amanene ag’emmeeri n’eby’obugagga eby’omu ttaka nga zaabu, ekikomo, zinki, . n’ebifo omunnyo,Eritrea erina obusobozi bungi okutumbula ebyenfuna. Gavumenti ebadde essa essira ku kukulaakulanya pulojekiti z’ebizimbe ng’enguudo n’emyalo okusobola okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru w’eggwanga. Ekibiina ky’abantu mu lulimi Olueritrea kyetoolodde empisa z’ekitundu nga zirina enkolagana ey’amaanyi ey’obuzaale. Obulombolombo ng’emikolo gya kaawa butera okukuumibwa mu nkuŋŋaana zonna ez’omukwano. Aba Eritrea beenyumiriza mu by’emikono byabwe eby’ennono omuli n’okukola eby’okwewunda ebizibu n’engoye ezitungiddwa ennyo nga zikiikirira ebibinja by’obuwangwa eby’enjawulo. Wabula,Eritea eyolekedde okusoomoozebwa omuli okunyigirizibwa mu byobufuzi,okugumira ekyeya,n'eddembe ly'obuntu erikoma.Gavumenti y'eggwanga ekugira eddembe ly'okwogera,abavuganya mu byobufuzi,n'emikutu gy'amawulire egy'enjawulo.Olw'ensonga eno,ebibiina eby'enjawulo ebirwanirira eddembe ly'obuntu bireese okweraliikirira ku nsonga zino ezitunuuliddwa abantu ababeera wano Mu kumaliriza,Eritea,eggwanga etto,erimu okusoomoozebwa mu byobufuzi, mu by’enfuna,n’embeera z’abantu,kyagenda mu maaso n’okufuba okulaba ng’atebenkedde n’enkulaakulana.

Eritrea, emanyiddwa mu butongole nga State of Eritrea, nsi esangibwa mu jjembe lya Afrika. We twogerera, Eritrea terina ssente zaayo ntongole. Ssente z’amateeka ezikozesebwa mu nkolagana ya bulijjo mu butuufu za Ethiopian Birr (ETB). Mu byafaayo, Eritrea bwe yafuna obwetwaze okuva ku Ethiopia mu 1993, yaleeta ssente zaayo eziyitibwa nakfa ya Eritrea. Wabula olw’obutabeera mu ntebenkevu mu by’obufuzi n’okusoomoozebwa kw’ebyenfuna eggwanga kwe lyayolekagana nabyo okumala emyaka, omuli enkaayana n’amawanga ag’omuliraano n’envumbo ezassibwawo ebibiina by’ensi yonna, gavumenti yasalawo okukendeeza ku muwendo gw’ensimbi zaabwe n’okuzisiba. N’ekyavaamu, yafiirwa nnyo omuwendo gwayo bw’ogeraageranya n’ensimbi endala ez’ebweru. Okuva olwo, bizinensi n’abantu ssekinnoomu abasinga basinga kukozesa Birr ya Ethiopian okukola emirimu egya bulijjo munda mu Eritrea. Okwesigamira kuno ku ssente z’ebweru kuleese okusoomoozebwa okumu mu by’enfuna eri abatuuze n’abasuubuzi. Kikulu okumanya nti okukozesa ssente z’eggwanga eddala kiyinza okuvaako obuzibu mu nteeseganya z’ebyobusuubuzi n’obulabe bw’emiwendo gy’ensimbi eri bannansi abakola bizinensi n’amawanga amalala. Obutabeera na ssente eyetongodde nakyo kikoma ku buyinza bwa gavumenti ku nkola y’ebyensimbi n’okutebenkera mu by’enfuna. Mu kumaliriza, Eritrea yeesigamye ku Birr ya Ethiopian ng’engeri yaayo enkulu ey’okusasula ssente mu mateeka olw’ebintu eby’ebyafaayo n’okusoomoozebwa kw’ebyenfuna eggwanga lino kwe liyolekedde. Obutabeera na ssente za ggwanga eyeetongodde kirimu ebizibu ebimu naye mu kiseera kino kitundu ekikkirizibwa mu bulamu obwa bulijjo eri abantu ababeera mu Eritrea.

Ssente za Eritrea mu mateeka ye Nakfa. Mu kiseera kino, Eritrea telangirira mu lujjudde muwendo mutongole ogw’okuwanyisiganya ssente n’ensimbi zonna enkulu mu nsi yonna. Wabula okusinziira ku mbeera y’akatale k’ensimbi z’ebweru, mu katale akatali katongole, ddoola ya Amerika emu yenkana naka nga 15 ku 17. Nsaba omanye nti emiwendo gino gya kuteebereza kwokka era embeera entuufu eyinza okukyuka. Kirungi okwebuuza ku bikwata ku miwendo gy’ensimbi egy’omulembe nga kyetaagisa.

Eritrea, ensi esangibwa mu jjembe lya Afrika, erina ennaku enkulu eziwerako ez’eggwanga ezirina amakulu mu by’obuwangwa n’ebyafaayo. Embaga zino zikuzibwa n’obunyiikivu bungi era zigatta abantu okussa ekitiibwa mu nnono n’obusika bwabwe. Olunaku lw’ameefuga lwe lumu ku nnaku enkulu ezisinga obukulu mu Eritrea. Ekuzibwa nga May 24th, lwe lunaku Eritrea lwe yafuna obwetwaze okuva mu Ethiopia mu 1991 oluvannyuma lw’okulwana okumala ebbanga eddene era nga yayitiridde omusaayi. Ebikujjuko bino mulimu okulaga, okuyimba, okuyimba, amazina g’ekinnansi, n’okwogera okulaga ebituukiddwaako eggwanga okuva lwe lyafuna obwetwaze. Ekivvulu ekirala ekikulu lwe lunaku lw’Abajulizi, olukuzibwa nga June 20th buli mwaka. Olunaku luno lussa ekitiibwa mu abo abaawaayo obulamu bwabwe mu lutalo lwa Eritrea olw’okwefuga. Abantu bagenda mu masabo okujjukira abazira abagudde nga bateeka ebimuli n’ebimuli ku malaalo gaabwe. Aba Eritrea nabo bakuza olunaku lw’omukago gw’eggwanga nga November 24th. Ennaku enkulu eno ejjukira okutondebwawo kw’omukago wakati wa Eritrea ne Ethiopia mu 1952 nga tegunnagattibwa Ethiopia oluvannyuma. Essa ekitiibwa mu bigendererwa by’obumu mu mawanga gombi ate nga emanyi obuwangwa n’empisa ezigabana. Meskel (Okuzuula Omusaalaba Omutuufu) lunaku lwa Bakristaayo Abasodokisi mu Ethiopia olw’edda olukuzibwa ennyo ne mu Eritrea. Etunuulirwa buli mwaka nga September 27th oba okwetoloola olunaku luno okusinziira ku kubalirira kwa kalenda y'Ekkanisa y'Abasodokisi mu Ethiopia, eraga okuzuula omusaalaba gwa Yesu Kristo Omutukuvu Helena mu Yerusaalemi mu kyasa eky'okuna A.D.. Ebikujjuko bino mulimu okukuŋŋaana nga basitudde emimuli egiyitibwa "Damera" nga bwe bayimba ennyimba ezigobererwa nga bakoleezebwa omuliro nga gulaga amakulu gaayo mu ddiini. Okutwaliza awamu, ebikujjuko bino biraga ebyafaayo bya Eritea eby’obugagga, okugumira embeera, enjawulo mu buwangwa,n’okunyweza amalala g’eggwanga mu bannansi baayo nga bwe bajjukira ebiseera ebikulu ebibumba eggwanga lyabwe okufuuka kye liyimiriddeko leero.

Eritrea esangibwa mu jjembe lya Afrika, nsi ntono era erimu abantu nga obukadde butaano n’obukadde 300. Ebyenfuna by’eggwanga byesigamye nnyo ku by’obulimi, eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka, n’eby’obuweereza. Mu by’obusuubuzi, Eritrea okusinga efulumya ebintu nga eby’obugagga eby’omu ttaka (zaabu, ekikomo, zinki), ebisolo (ente n’engamiya), engoye, n’ebintu eby’obulimi ng’ebibala n’enva endiirwa. Abasinga okusuubulagana nayo kuliko Yitale, China, Saudi Arabia, Sudan, ne Qatar. Ate Eritrea eyingiza ebintu eby’enjawulo omuli ebyuma n’ebikozesebwa mu kusima eby’obugagga eby’omu ttaka n’okuzimba. Era eyingiza emmere ng’omuceere n’eŋŋaano olw’obutasobola kweyimirizaawo mu bitundu ebimu eby’ebyobulimi. Ensonda enkulu eziyingizibwa mu ggwanga okuva e Eritrea mulimu China, Italy Egypt,ne Turkey. Gavumenti etaddewo ebitundu by’obusuubuzi eby’eddembe ebiwerako okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru mu bitundu ng’amakolero bwe kituuka ku kusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru (FDI). Zooni zino ez’obwereere ziwa omusolo okusikiriza okutumbula amakolero ng’okukola engoye eziwagira obwetaavu bw’okufulumya ebintu mu ggwanga. Wabula,kikulu okwogera nti Eritrea yayolekagana n’okusika omuguwa okw’ebyobufuzi kungi n’amawanga ag’omuliraano olw’enkaayana z’ensalo ezikosezza essuubi lyayo ery’okukulaakulana mu by’enfuna. Okusoomoozebwa kuno kulemesa obusobozi bw’enkolagana y’ensi yonna mu by’obusuubuzi eyinza okuyamba kaweefube w’okutumbula ebyenfuna nga egaba obutale obupya obw’ebintu bya wano. Ekyeya ky’ebyobusuubuzi okutwalira awamu kikyali nsonga nkulu eri ebyenfuna bya Eritrea ng’erwanagana n’obusobozi obutono obw’okutunda ebweru w’eggwanga wakati mu kusoomoozebwa okw’enjawulo okw’omunda omuli n’ebikozesebwa ebitali bimala. Okugatta ku ekyo,envumbo ezassibwa mu nkola amawanga agamu olw’okweraliikirira eddembe ly’obuntu zaayongera okukosa emikisa gy’obusuubuzi bw’ensi yonna eri eggwanga lino。 Mu kumaliriza,Eritrea embeera y’obusuubuzi eriwo kati eraga ebyenfuna ebyesigamye ennyo ku bulimi ate nga bagezaako okukyusakyusa nga bayita mu kussa ssente mu mirimu gy’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka、Free Trade Zones . Wadde kiri kityo,ebbula ly’ebyobusuubuzi likyali kusoomoozebwa wamu n’ensonga z’ebyobufuzi ezikoma ku mikisa gy’okukulaakulana egiyinza okubaawo。

Eritrea erina obusobozi bungi mu kukulaakulanya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Ng’eggwanga erisangibwa mu jjembe lya Afrika, linyumirwa nnyo okutuuka ku makubo amanene ag’emmeeri. Kino kiwa Eritrea embeera ennungi ey’okusuubula ebintu n’obuweereza n’obutale bw’omu kitundu n’ensi yonna. Ekimu ku bintu ebikulu ebiyamba Eritrea okusuubula ebweru w’eggwanga kwe kusima eby’obugagga eby’omu ttaka. Eggwanga lino lirimu eby’obugagga eby’omu ttaka bingi nga zaabu, ekikomo, zinki, ne potash. Singa essa ssente entuufu mu bikozesebwa ne tekinologiya, Eritrea esobola okusikiriza kkampuni z’amawanga amalala eziyagala okuggya eby’obugagga bino eby’omuwendo. Kino tekyandikomye ku kwongera ku nsimbi eziyingira mu by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga wabula n’okutondawo emirimu n’okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna. Ekitundu ky’ebyobulimi nakyo kiwa essuubi erisuubiza okutumbula eby’obusuubuzi by’ebweru mu Eritrea. Eggwanga lirina ettaka eggimu erisaanira okulima ebirime eby’enjawulo omuli emmere ey’empeke, ebibala, enva endiirwa, kaawa, ne ppamba. Nga etereeza enkola z’ebyobulimi ng’eyita mu bukodyo obw’omulembe n’okussa ssente mu nkola z’okufukirira, Eritrea esobola okwongera ku busobozi bwayo obw’okufulumya ebintu okusobola okutuukiriza obwetaavu bw’omunda ate nga yeenyweza ng’omugabi eyeesigika ku katale k’ensi yonna. Ekirala, eby’obulambuzi bireeta ekkubo eddala ery’okukulaakulana mu by’enfuna nga tuyita mu nkulaakulana y’obusuubuzi bw’ebweru. Eritrea erina ebifo eby’enjawulo eby’ebyafaayo nga Asmara’s art deco architecture emanyiddwa mu UNESCO World Heritage List. Okugatta ku ekyo, yeewaanira ku lubalama lw’ennyanja olulungi ku nnyanja Emmyufu ezituukira ddala ku by’obulambuzi ku bbiici ng’okusanyuka mu mazzi n’okubuuka mu mazzi. Okutumbula ebifo bino eby’obulambuzi eri abalambuzi ab’ensi yonna kiyinza okuyamba nnyo mu kwongera ku nsimbi z’ebweru. Wadde nga kino waliwo obusobozi bungi obw’okutumbula eby’obusuubuzi eby’ebweru mu bitundu eby’enjawulo ebyogeddwako waggulu, Eritrea erina okusoomoozebwa okumu okwetaaga okutunulwamu obulungi: obutaba na bikozesebwa bimala omuli n’emikutu gy’entambula; emikisa gy’ebyensimbi emitono; okusika omuguwa kw’ebyobufuzi okukosa enkolagana y’amawanga gombi n’amawanga ag’omuliraano ekiremesezza okusuubulagana okuyita ku nsalo. Okusumulula mu bujjuvu obusobozi bwayo obw’obusuubuzi obw’ebweru,kyetaagisa nnyo ab’obuyinza mu gavumenti ya Eritrea okukulembeza okufaayo ku kukola ku byetaago by’ebizimbe, okusobozesa okugaba ebifo ebirongooseddwa mu by’entambula, n’okuyingiza kaweefube w’obwannannyini agenderera okukubiriza enkolagana ennungi era enkwatagana ne baliraanwa baayo okukakasa nti ekitundu kitebenkedde n’enkolagana. Okutwaliza awamu, nga tulina ssente entuufu mu bitundu ebikulu, wamu n’okufuba okuvvuunuka okusoomoozebwa Eritrea erina obusobozi bungi okutumbula akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru n’okuyamba mu nkulaakulana y’ebyenfuna byayo.

Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebimanyiddwa ennyo mu katale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru mu Eritrea, kikulu okulowooza ku by’enfuna by’eggwanga lino, abaguzi bye baagala, n’obwetaavu obuyinza okubaawo. Wano waliwo obukodyo obutonotono ku ngeri y’okugenda mu maaso n’okulonda ebintu bino ebitundibwa ennyo: 1. Okukola okunoonyereza ku katale: Tandika ng’otegeera embeera y’ebyenfuna n’obusobozi bw’okukulaakulana kwa Eritrea. Okuzuula amakolero n’ebitundu ebikulu eggwanga mwe lirina enkizo mu kuvuganya oba obutale obukyakula. 2. Okukebera abaguzi bye baagala: Soma obuwangwa bw’ekitundu, emitendera gy’obulamu, n’obusobozi bw’okugula obw’abaguzi b’e Eritrea. Lowooza ku bintu ebikwatagana n’ebyetaago byabwe n’ebyo bye baagala ate nga nabyo biwa ekintu eky’enjawulo oba ekitali mu kitundu. 3. Essira lisse ku biva mu bulimi: Okusinziira ku by’enfuna byayo eby’ebyobulimi, ebintu ebiva mu bulimi birina obusobozi bungi okutunda ebweru w’eggwanga mu Eritrea. Noonyereza eby’okulondako nga ebinyeebwa bya kaawa, eby’akaloosa (nga kumini oba entungo), ebibala (emiyembe oba amapaapaali), oba enva endiirwa (ennyaanya oba obutungulu). 4. Okutumbula emirimu gy’emikono: Emirimu gy’emikono gisikiriza nnyo abaguzi b’ensi yonna olw’enjawulo yaago n’amakulu gaago ag’obuwangwa. Kubiriza abakozi b’emikono okuyiiya emirimu gy’emikono egy’ekinnansi ng’okubumba, engoye ezilukibwa nga shawl oba rugs, ebibumbe mu mbaawo, ebisero ebikoleddwa mu bintu eby’omu kitundu. 5. Okukola ebintu ebirongoosa eby’obulimi: Lowooza ku ky’okussa ssente mu bifo ebirongoosa eby’obulimi munda mu Eritrea olw’okwongera omuwendo gw’ebintu eby’obulimi ng’ebinyeebwa bya kaawa mu kaawa omusaanuuse eyeetegefu okutwalibwa ebweru w’eggwanga; kino kiyinza okwongera ku muwendo gw’ebintu ate nga kiggulawo obutale obupya. 6.Okulanga engoye z’ekinnansi: Katale engoye z’amawanga entuufu eziraga obuwangwa bw’e Eritrea ng’okozesa emifaliso n’emisono egy’omu kitundu—kino kiyinza okusikiriza abalambuzi awamu n’abaguzi okuva ebweru abaagala emisono egy’enjawulo. 7.Okwekenenya obusobozi bw’eby’obugagga eby’omu ttaka:Okwekenenya eby’obugagga eby’omu ttaka kiyinza okuyamba okuzuula eby’obugagga eby’omu ttaka eby’omuwendo ebiri munda mu ggwanga ebiyinza okunoonyezebwa mu nsi yonna nga zaabu,tantalum,nickel,copper etc 8.Consider renewable energy solutions:Erectria presents immense solar energy possibilities.Being ekitundu ekikalu, enjuba amazzi ebbugumu,enjuba amataala bisobola okuba eby’obugagga ebikulu okutumbula. 9. Okuzimba enkolagana: Okuteekawo enkolagana ne bizinensi z’omu kitundu, ebibiina, n’ebibiina by’abasuubuzi munda mu Eritrea. Mukolagana okufuna amagezi ku byetaago by’akatale, ebiziyiza okuyingira n’okuzuula emikisa egisobola okubaawo. 10. Okukakasa omutindo n’okugoberera: Okukulembeza enkola z’okulondoola omutindo okukuuma ebintu eby’omutindo ogwa waggulu ebituukana n’omutindo gw’ensi yonna ogw’okubitwala ebweru w’eggwanga. Goberera ebisaanyizo by’amateeka ebikwata ku biragiro by’ebyobusuubuzi n’okuweebwa satifikeeti. Jjukira nti obuwanguzi bw’ekintu kyonna mu butale bw’ebweru businziira ku kunoonyereza okujjuvu, okukyusakyusa, okulondoola obutasalako emitendera gy’akatale,n’okukyukakyuka okulongoosa ebintu okusinziira ku byetaago by’abaguzi ebikyukakyuka

Engeri za bakasitoma ba Eritrea: 1. Okusembeza abagenyi: Abantu b’e Eritrea bamanyiddwa nnyo olw’okusembeza abagenyi mu ngeri ey’ebbugumu era eya nnamaddala. Bawa abagenyi ekitiibwa ekinene n’obubonero obw’okwaniriza, ekireetera abagenyi okuwulira ng’awaka. 2. Okuwa abakadde ekitiibwa: Mu buwangwa bw’e Eritrea, abakadde balina ekifo eky’ekitiibwa era baweebwa ekitiibwa kinene. Bakasitoma naddala emirembe emito batera okulaga ekitiibwa eri abantu abakadde nga bwe bakolagana nabo mu mbeera ez’enjawulo. 3. Okutegeera okw’amaanyi okw’ekitundu: Abaeritrea balina endowooza ey’amaanyi ey’ekitundu era bakulembeza enkolagana y’ekibiina okusinga ebyetaago by’omuntu kinnoomu. Bakasitoma bayinza okutwala enkola z’okusalawo ez’awamu ng’ekikulu okusinga enkola ez’omuntu kinnoomu bwe kituuka ku kugula oba okuteesa ku bizinensi. 4. Obuwangwa bw’okuteesa: Okuteesa kwa bulijjo mu butale ne mu bizinensi entonotono mu Eritrea. Okuteesa ku miwendo kisuubirwa nga ogula ebintu oba obuweereza okuva mu batunda oba abakozi b’emikono mu kitundu. Kikulu bakasitoma okwenyigira mu nteeseganya ez’omukwano ate nga bakuuma empisa. Taboos oba Ebintu Ebikwata ku Buwangwa: 1.Okufaayo ku madiini: Eddiini ekola kinene mu bulamu bw’Abaeritrea bangi, n’olwekyo omuntu alina okusemberera emboozi z’eddiini n’obwegendereza n’okussa ekitiibwa mu nzikiriza oba enkola zonna ez’enjawulo z’asanga ng’akolagana ne bakasitoma. 2.Okukubaganya ebirowoozo ku byobufuzi: Emitwe gy’ebyobufuzi giyinza okuba egy’amaanyi olw’obukuubagano obwaliwo emabega, ensonga z’eddembe ly’obuntu, oba enkaayana endala ezikwatagana nabyo mu byafaayo by’eggwanga; bwe kityo kirungi okwewala okwenyigira mu mboozi ezirimu ebyobufuzi okuggyako nga kasitoma yennyini ayitiddwa. 3.Olulimi lw’omubiri: Ebikolwa ebimu ebiyinza okukkirizibwa awalala biyinza okutwalibwa ng’ebinyiiza mu mbeera y’obuwangwa bwa Eritrea —gamba ng’okusonga engalo butereevu ku muntu oba okulaga engalo z’ebigere byo eri omuntu ng’otudde —n’olwekyo kyetaagisa nnyo okubeera n’ebirowoozo ku lulimi lw’omubiri nga bakola emirimu gya bizinensi. 4.Emirimu gy’ekikula ky’abantu n’okwenkanankana: Emirimu gy’ekikula ky’abantu egy’ennono gikyaliwo mu bantu; n’olwekyo, bakasitoma balina okukozesa okufaayo ku nsonga ezikwata ku kikula ky’abantu nga okukola ku mirimu gy’abakyala mu mbeera ezenjawulo mu ngeri ey’ekitiibwa n’okwewala okuteebereza okwesigamiziddwa ku ndowooza ezitali zimu ezikwata ku nkyukakyuka y’emirimu oba mu maka. Kirungi okutuukirira bakasitoma b’e Eritrea ng’ofaayo ku buwangwa, ng’ossa ekitiibwa mu mpisa z’omu kitundu, n’okutegeera engeri zaabwe ez’enjawulo okusobola okuteekawo empuliziganya ennungi n’okuzimba enkolagana ey’amaanyi.

Eritrea nsi esangibwa mu jjembe lya Afrika. Eriko enkola ya customs n’okuyingiza abantu mu ggwanga emanyiddwa obulungi ku nsalo zaayo. Abaddukanya emisolo mu ggwanga lino bagenderera okufuga n’okulungamya entambula y’ebyamaguzi, abantu, n’emmotoka okuyita ku nsalo zaayo. Bw’oba oyingira oba ng’ofuluma Eritrea, waliwo ebintu ebimu ebikulu by’olina okujjukira ku bikwata ku mateeka agafuga emisolo: 1. Ebiwandiiko ebyetaagisa: Abatambuze balina okuba ne paasipooti entuufu ng’esigaddeyo waakiri emyezi mukaaga. Viza nayo etera okwetaagisa okuyingira mu Eritrea wadde nga bannansi b’amawanga agamu bayinza okusonyiyibwa obwetaavu buno. Kirungi okwebuuza ku kitebe oba ekitongole kya Eritrea ekikuli okumpi nga tonnatambula. 2. Ebintu Ebikugirwa: Ebintu ebimu bikugirwa okuyingizibwa oba okufulumizibwa ebweru okuva e Eritrea awatali lukusa, omuli emmundu, ebiragalalagala, ebintu eby’obuseegu, n’ebintu ebicupuli. 3. Ensimbi ezitaliiko musolo: Abatembeeyi bakkirizibwa okuleeta ebintu byabwe eby’obuntu bye bakozesa nga tebalina musolo; wabula, wayinza okubaawo obukwakkulizo ku bungi bw’ebintu ebimu ebitunuuliddwa okukozesebwa omuntu yenna (e.g., ebintu ebikolebwa mu taaba n’omwenge). 4. Okulangirira Ebintu eby’omuwendo: Bw’oba otambula n’ebintu eby’omuwendo ng’ebyuma eby’ebbeeyi oba eby’amajolobero ng’oyingira Eritrea, kyetaagisa okubilangirira mu bulambulukufu ku kasitooma ng’otuuse okwewala obutategeeragana bwonna oluvannyuma. 5. Ebiragiro ebikwata ku nsimbi: Waliwo obukwakkulizo ku kuleeta ssente nnyingi ez’ebweru mu ggwanga awatali kulangirira bulungi ng’amateeka ga Eritrea bwe galagira. Kirungi omuntu okwemanyiiza amateeka gano nga bukyali. 6.Obukwakkulizo ku bintu eby’obuwangwa: Okutwala ebweru ebintu by’obuwangwa ng’ebintu eby’edda oba ebintu ebikulu mu byafaayo nga tofunye lukusa okuva mu bitongole ebikwatibwako kiyinza okuvaamu ebivaamu mu mateeka munda mu Eritrea n’ensi yonna. 7.Respect Local Customs & Etiquette: Bw’oba okolagana n’abakungu ba Kasawo oba abantu abalala ab’omu kitundu ng’oli mu Eritrea, kikulu nnyo okulaga ekitiibwa mu buwangwa bwabwe n’okugoberera empisa z’omu kitundu. Enkola zino zigenderera okuwa amawulire aga bulijjo agakwata ku nkola y’okuddukanya emisolo mu Eritrea. Abatambuze balina okukijjukira nti amateeka gayinza okukyuka, era bulijjo kirungi okwebuuza ku nsonda entongole oba okunoonya obulagirizi okuva mu bitongole ebikwatibwako nga tonnatambula.

Eritrea esangibwa mu jjembe lya Afrika erina enkola entongole ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga okulung’amya enyingiza y’ebyamaguzi mu ggwanga lino. Emisolo giteekebwa ku bintu eby’enjawulo ebiyingizibwa mu ggwanga okukuuma amakolero g’omunda n’okuyingiza ssente mu gavumenti. Emiwendo gy’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga gyawukana okusinziira ku kika ky’ebyamaguzi ebiyingizibwa mu ggwanga. Okugeza, ebyetaago ebikulu ng’emmere enkulu, eddagala, n’ebintu ebimu eby’obulimi biweebwa emisolo emitono oba egisonyiyibwa ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga okulaba nga bisoboka era nga bibaawo. Ate ebintu eby’ebbeeyi ng’emmotoka, ebyuma eby’amasannyalaze, n’ebintu eby’omulembe bisikiriza emisolo egy’amaanyi egy’okuyingiza ebintu mu ggwanga. Emisolo gino egy’oku ntikko gigenderera okumalamu amaanyi okukozesa ebintu ebitali bikulu nnyo n’okutumbula okufulumya ebintu mu ggwanga bwe kiba kisoboka. Okugatta ku ekyo, Eritrea etadde mu nkola emisolo emirala ku bintu ebimu ebitunuulirwa ng’eby’obulabe oba ebitali bya bulabe eri obutonde bw’ensi. Kuno kw’ogatta ebintu ebikolebwa mu taaba, ebyokunywa eby’omwenge wamu n’ebintu ebipakiddwa ebitavunda. Ekigendererwa si kya kwongera kuyingiza nsimbi zokka wabula n’okukubiriza enkozesa ey’obuvunaanyizibwa ate nga bakuuma obutonde bw’ensi. Ekirala, Eritrea oluusi n’oluusi etereeza emiwendo gy’omusolo gw’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga okusinziira ku by’enfuna n’enteeseganya z’ebyobusuubuzi n’amawanga amalala oba ebibiina by’ensi yonna ng’ekitongole ky’ebyobusuubuzi mu nsi yonna (WTO). Ennongoosereza zino ziyinza okuli okukendeeza ku misolo ku biti ebitongole eby’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga oba okusonyiyibwa okumala akaseera mu mbeera ez’amangu oba ez’obuzibu. Kinajjukirwa nti ebyetaago by’ebiwandiiko nga okulangirira kwa Kasawo n’okuwandiika invoice entuufu byetaagisa ku bintu byonna ebiyingizibwa mu ggwanga ebiyingira Eritrea. Obutagoberera mateeka gano kiyinza okuvaako ebibonerezo oba okubowa ebyamaguzi abakulira Kasawo. Okutwaliza awamu,enkola ya Eritrea ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga egenderera okukuuma amakolero amakulu ng’eteekawo emisolo egy’enjawulo okusinziira ku bika by’ebintu. Okugatta ku ekyo,kigenderera okuyingiza ssente mu nkulaakulana y’eggwanga ate nga kitumbula enkola z’okukozesa ez’obuvunaanyizibwa nga zikwatagana n’ebigendererwa by’okuyimirizaawo obutonde bw’ensi

Eritrea, ensi esangibwa mu jjembe lya Afrika, erina enkola enzijuvu ey’okusolooza emisolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Eggwanga lisolooza emisolo egimu ku bintu byalyo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga nga lisinziira ku bintu eby’enjawulo ng’ekika ky’ekintu n’omuwendo gwakyo. Enkola ya Eritrea ey’okusolooza emisolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga egenderera okutumbula enkulaakulana y’ebyenfuna n’enkulaakulana ng’eyingiza gavumenti ssente ate nga n’amakolero g’omunda mu ggwanga ekuuma. Eggwanga lino lissaawo emisolo gy’okutunda ebweru w’eggwanga okusinga ku by’obugagga eby’omu ttaka, ebintu ebiva mu bulimi, n’ebintu ebikolebwa. Emiwendo gy’omusolo gyawukana okusinziira ku bintu ebitongole ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okugeza, Eritrea essa omusolo ogw’enjawulo ku bintu ng’eby’obugagga eby’omu ttaka (omuli zaabu n’ekikomo), ebintu ebiva mu bisolo (nga amaliba n’amalusu), kaawa, engoye, emmere erongooseddwa, ebyuma ebikozesebwa mu byuma, eddagala, n’ebintu ebirala ebikoleddwa. Kikulu okumanya nti Eritrea ekubiriza emirimu gy’okwongera ku muwendo mu nsalo zaayo. N’olwekyo, eyinza okuwa emisolo emitono oba wadde zero egy’okutunda ebweru w’eggwanga ku bintu ebirongooseddwa oba ebikyusiddwa ebibadde mu nkola ez’amaanyi ez’okukola munda mu ggwanga. Okukakasa nti amateeka gano n’ebisaanyizo by’omusolo bigobererwa mu kiseera ky’okutunda ebweru w’eggwanga, abagala ebintu balina okulangirira obulungi ebyamaguzi byabwe ku bifo ebikeberebwamu kasitooma. Abafulumya ebintu ebweru w’eggwanga balina okuwa ebiwandiiko ebyetaagisa omuli invoice z’ebyobusuubuzi eziraga ebikwata ku bintu wamu n’olukusa olutuufu bwe kiba nga kituufu. Enkola ya Eritrea ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga enoonya okuteeka bbalansi wakati w’okutumbula enkulaakulana y’ebyenfuna ng’eyita mu kutunda ebweru w’eggwanga ate ng’ekuuma amakolero g’omunda mu ggwanga. Nga bassa emisolo ku bintu ebimu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusinziira ku kika kyabyo n’ebipimo by’okwongera omuwendo mu nsalo za Eritrea bikubirizibwa nnyo. Amawulire gano gawa okulambika ku nkola za Eritrea ez’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga; wabula amawulire amalungi gasobola okufunibwa okuva mu nsonda za gavumenti ezikwatagana oba ebibiina by’abasuubuzi nga tonnaba kwenyigira mu mirimu gyonna egy’okutunda ebweru w’eggwanga ne Eritrea.

Eritrea nsi esangibwa mu jjembe lya Afrika. Yafuna obwetwaze okuva mu Ethiopia mu 1993 era okuva olwo essira yalitadde ku kukulaakulanya ebyenfuna byayo ng’eyita mu makolero ag’enjawulo. Okukakasa nti ebintu by’efulumya ebweru w’eggwanga bibeera ku mutindo era nga bituufu mu mateeka, Eritrea etaddewo enkola y’okukakasa nti ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okuwa satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Eritrea kuzingiramu emitendera egiwerako. Ekisooka, abasuubuzi abagenda ebweru w’eggwanga balina okuwandiisa bizinensi zaabwe mu bitongole bya gavumenti ebikwatibwako, gamba nga minisitule y’ebyobusuubuzi n’amakolero. Okuwandiisa kuno kukakasa nti ekitongole ekifulumya ebweru kikkirizibwa mu mateeka era nga kituukiriza ebisaanyizo byonna ebyetaagisa. Ekirala, abatunda ebweru balina okufuna olukusa oba layisinsi ezenjawulo ez’okutunda ebintu ebimu ebweru w’eggwanga. Olukusa luno lwawukana okusinziira ku kika ky’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, gamba ng’ebintu ebiva mu bulimi oba ebintu ebikoleddwa. Minisitule y’ebyobulimi eyinza okufulumya satifikeeti z’ebyobulimi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, ate minisitule endala oba ebitongole ebifuga ebitongole ne birondoola satifikeeti z’ebitundu eby’enjawulo. Ekyokusatu, abatunda ebweru balina okugoberera omutindo n’ebiragiro by’ensi yonna okusobola okufuna satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga. Kuno kw’ogatta okulaba ng’ebintu bituukana n’omutindo gw’obukuumi, biba n’ebiwandiiko ebituufu n’okubipakira, n’okutuukiriza ebisaanyizo byonna ebitongole ebiteekebwawo amawanga agayingiza ebintu mu ggwanga. Ng’oggyeeko emitendera gino, abasuubuzi b’ebweru w’eggwanga mu Eritrea nabo bayinza okwetaaga okuwa ebiwandiiko ebikwata ku kugoba kwa Kasawo n’okukolagana n’ensimbi mu kiseera ky’okutunda ebweru w’eggwanga. Empapula zino ziyamba okulondoola emigugu n’okuteekawo obwerufu mu mirimu gy’ebyobusuubuzi. Kikulu abasuubuzi b’ebweru w’eggwanga mu Eritrea okwemanyiiza ebyetaago ebitongole ku buli katale ke bagenderera kwe baagala okutunda ebweru. Amawanga ag’enjawulo galina amateeka ag’enjawulo agakwata ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, gamba ng’eby’obuyonjo oba emiwendo gy’emisolo. Abatunda ebintu ebweru w’eggwanga balina okumanya ebisaanyizo bino nga tebannasindika bintu byabwe ebweru w’eggwanga. Okutwaliza awamu, okufuna satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Eritrea kizingiramu okuwandiisa bizinensi yo mu bitongole ebikwatibwako, okufuna olukusa/layisinsi ezikwata ku bikozesebwa singa kiba kyetaagisa mu mateeka oba ebiragiro; okugoberera omutindo gw’ensi yonna; okuwa ebiwandiiko ebyetaagisa okusobola okugogola abantu ku kasitooma; okutegeera amateeka g’akatale akagendererwamu; okukakasa obwerufu mu nkola yonna ey’okutunda ebweru w’eggwanga

Eritrea esangibwa mu jjembe lya Afrika, nsi emanyiddwa olw’ekifo kyayo eky’amagezi ku lubalama lw’ennyanja Emmyufu. Mu myaka egiyise, Eritrea ebadde ekola kaweefube ow’amaanyi okutumbula enkola yaayo ey’okutambuza ebintu okusobola okwanguyiza eby’obusuubuzi n’okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna. Bino bye bimu ku biteeso ku mpeereza y’okutambuza ebintu mu Eritrea: 1. Omwalo gw’e Massawa: Omwalo gw’e Massawa gwe mwalo ogusinga obunene era ogusinga obukulu mu Eritrea. Kikola ng’omulyango gw’okuyingiza n’okutunda ebweru si Eritrea yokka wabula n’amawanga ag’omuliraano agatali ku lukalu nga Ethiopia ne Sudan. Omwalo guno gukola emirimu egy’enjawulo ng’okukwata konteyina, okutereka emigugu, okugogola emigugu, n’okutambuza amaato mu ngeri ennungi. 2. Ekisaawe ky’ennyonyi e Asmara: Ekisaawe ky’ennyonyi e Asmara kye kisaawe ekikulu mu Eritrea ekikola ennyonyi z’omunda n’ez’ensi yonna. Ekola kinene nnyo mu ntambula y’emigugu mu nnyonyi munda mu ggwanga era eyamba okukwatagana n’ebitundu by’ensi ebirala. Olw’ebintu eby’omulembe n’obusobozi obw’omulembe obw’okukwata emigugu, ekisaawe kino kiwa eby’okugonjoola eby’okutambuza eby’amaguzi ebyesigika. 3. Omukutu gw’enguudo: Omukutu gw’enguudo mu Eritrea gulongooseddwa nnyo okumala emyaka nga pulojekiti z’enkulaakulana ezigenda mu maaso ezigendereddwamu okugatta ebitundu eby’enjawulo munda mu ggwanga mu ngeri ennungi. Okuzimba enguudo empya kyongedde okutuuka mu bitundu ebyesudde entambula gye yali esoomooza. 4. Layini z’Emmeeri: Layini z’emmeeri ez’enjawulo zikola amakubo aga bulijjo okutuuka ku myalo gya Eritrea okuva mu bifo eby’ensi yonna nga Bulaaya, Asia, ne Middle East. Amakampuni amanene ag’ensi yonna agatwala ebintu mu nsi yonna gawa obuweereza bw’okusindika ebintu mu konteyina byombi ebiyingizibwa mu Eritrea n’ebifulumizibwa okuva mu yo. 5.Ebifo eby’okuterekamu ebintu: Kkampuni z’obwannannyini eziwerako zigaba ebifo eby’okuterekamu ebintu okwetoloola ebibuga ebinene nga Asmara oba Massawa nga ziwa eby’okutereka eby’amaguzi eby’enjawulo omuli n’ebintu ebivunda. 6.Customs Clearance Agents:Ebiragiro bya Kasawo mu Eritrea biyinza okuba ebizibu; n’olwekyo okupangisa agenti eyeesigika ow’okugogola ebyamaguzi kiyinza okuyamba okulaba ng’enkola z’okuyingira oba okufuluma zitambula bulungi ku myalo oba ku bisaawe by’ennyonyi.Ajja kuyamba abayingiza/abafulumya ebintu ebweru w’eggwanga n’ebyetaago by’ebiwandiiko,okugabanya emisolo,n’okugogola amangu ebyamaguzi. . . Mu kumaliriza,Eritrea ebadde eteeka ssente mu nkola yaayo ey’okutambuza ebintu okusobola okwanguyiza entambula ennungi ey’ebyamaguzi munda mu ggwanga n’okutumbula eby’obusuubuzi n’amawanga amalala.Omwalo gw’e Massawa, ekisaawe ky’ennyonyi e Asmara,n’omukutu gw’enguudo ogukwatagana obulungi bye bintu ebikulu ebiyamba mu kukulaakulanya eby’amaguzi . Okugatta ku ekyo,okubeerawo kw’ebifo eby’okuterekamu sitoowa, abakola ku by’okugoba emigugu mu kasitooma ,abasindika emigugu mu nsi yonna, n’abawa empeereza y’entambula mu ggwanga abeesigika byongera okutumbula obusobozi bwa Eritrea okutwalira awamu mu by’okutambuza ebintu.

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Eritrea nsi ntono esangibwa mu jjembe lya Afrika. Wadde nga nnene, erina emikutu emikulu egiwerako egy’ensi yonna egy’okutumbula okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi. 1. Omwoleso gw’ebyobusuubuzi mu nsi yonna mu Asmara: Omukolo guno ogutegekebwa buli mwaka gubeera mu kibuga Asmara ekikulu ekya Eritrea. Egatta abasuubuzi ba wano n’ensi yonna okulaga ebintu byabwe n’obuweereza bwabwe. Omwoleso gw’ebyobusuubuzi gusikiriza abaguzi okuva mu makolero ag’enjawulo omuli eby’obulimi, amakolero, okuzimba, ne tekinologiya. 2. Omukutu gw’ebyobusuubuzi wakati wa Eritrea ne Ethiopia: Oluvannyuma lw’endagaano y’emirembe wakati wa Eritrea ne Ethiopia gye buvuddeko, omukutu gw’ebyobusuubuzi wakati w’amawanga gombi gutandikiddwawo. Kino kiwa omukutu omukulu eri abaguzi b’ensi yonna okufuna ebintu okuva mu mawanga gombi. 3. Omwalo gw’e Assab: Omwalo gw’e Assab gwe gumu ku myalo emikulu mu Eritrea ogukola kinene mu kwanguyiza eby’obusuubuzi by’ensi yonna. Kikola ng’ekifo eby’amaguzi ebiyingira oba ebifuluma mu ggwanga. Abaguzi bangi ab’ensi yonna bakozesa omwalo guno okuyingiza ebintu ng’ebyuma, mmotoka, ebyuma, ebikozesebwa ebisookerwako, n’ebintu ebikozesebwa. 4.Economic Free Zones:Eritrea etaddewo ebifo ebitaliimu by’enfuna okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru n’okutumbula okutunda ebweru w’eggwanga.Ziwa embeera ennungi ey’emirimu gy’okuyingiza n’okutunda ebweru w’eggwanga.Ekitundu kya Massawa Free Zone okumpi n’ekibuga Massawa kirimu ebikozesebwa n’ebifo abasuubuzi mwe basobola okuteekawo ekifo we bakolera emirimu gyabwe. 5.Emikwaano gy’okuyingiza abantu mu ggwanga: Eritrea etaddewo enkolagana n’amawanga ag’omuliraano nga Sudan ng’enteekateeka ez’awamu zikoleddwa okusobola okwanguyiza okusuubulagana okusala ensalo.N’enteekateeka z’emisolo ez’enkizo,abaguzi basobola okufuna ebyamaguzi ku miwendo egy’okukendeeza, ekibafuula abasikiriza okuggya ebintu nga bayita mu bintu nga bayita mu bintu ebibayamba enkolagana zino. 6.Okukulaakulanya Agribusiness: Ebyobulimi bikola kinene mu by'enfuna bya Eritrea.Enteekateeka z'amakolero ezikulemberwa ebyobulimi zigenderera okukulaakulanya ebitundu by'ebyobulimi nga okukola emmere,okuggyamu amafuta,okukola ku kamwa etc.Okusikiriza abaguzi ab'ensi yonna,Gavumenti ekubiriza okusiga ensimbi nga egaba ebisikiriza,okukola it avenue potential for ddiiru z’okugula ebintu . 8.Textile Manufacturing Industry: Amakolero g’eby’okwambala mu Eritrea gabadde gakula buli lukya, nga gasikiriza abaguzi b’ensi yonna okufaayo. Gavumenti ewagira enkulaakulana y’okukola engoye ng’ewaayo ebisikiriza n’okutandikawo ppaaka z’amakolero. Abaguzi basobola okunoonya engoye, engoye, n’emifaliso ebiwedde okuva mu kitongole kino. 9.Enkulaakulana y’ebizimbe: Eritrea ebadde eteeka ssente nnyingi mu pulojekiti z’okutumbula ebizimbe. Mu bino mulimu okuzimba enguudo, okukulaakulanya amayumba, pulojekiti z’amasannyalaze nga ddaamu n’amabibiro g’amasannyalaze.Emikisa egiva mu pulojekiti zino gisikiriza kkampuni z’ensi yonna ezizimba n’abagaba ebyuma,ebyuma,ebintu by’omu nnyumba n’ebirala. Mu kumaliriza,Eritrea egaba emikutu egy’enjawulo emikulu egy’ensi yonna egy’okugula ebintu okuyita mu myoleso gy’ebyobusuubuzi,okutuuka ku mwalo,n’enkolagana.Amakubo gano gawa emikisa emirungi ennyo eri abaguzi b’ensi yonna abanoonya okunoonyereza ku bizinensi, ddiiru z’obusuubuzi,oba okuteeka ssente mu makolero ga Eritrea

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Waliwo emikutu gy’okunoonya egiwerako egyakozesebwa ennyo mu Eritrea. Wano waliwo olukalala lw’abamu ku bo nga balina URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Bing (www.bing.com): Bing ye nkola y’okunoonya emanyiddwa ennyo ng’ekola okunoonya ku mukutu, okunoonya ebifaananyi, okunoonya vidiyo, okunoonya amawulire n’ebirala. Ewa ebivuddemu mu kitundu okusinziira ku kifo omukozesa w’ali. 2. Yandex (www.yandex.com): Yandex ye nkola endala ey’okunoonya ekozesebwa ennyo mu Eritrea. Ewa okunoonya ku mukutu gwa yintaneeti, ebifaananyi, vidiyo, maapu, emiko gy’amawulire, n’empeereza endala. 3. Google (www.google.com): Wadde Google eyinza obutakozesebwa nnyo nga Bing oba Yandex mu Eritrea olw’okukozesa yintaneeti okutono eri abantu abasinga obungi ssekinnoomu mu ggwanga, ekyasigala nga kye kisinga okwettanirwa abakozesa bangi abanoonya amawulire aga bulijjo . 4. Sogou (www.sogou.com): Sogou ye nkola y’okunoonya esangibwa mu China era ekola ku kunoonya ku mukutu gwa yintaneeti n’empeereza endala ng’ebifaananyi n’amawulire. 5. DuckDuckGo (duckduckgo.com): DuckDuckGo emanyiddwa olw’enkola yaayo ey’okunoonya ku mukutu ng’essira eriteeka ku by’ekyama. Terondoola oba tetereka bikwata ku bakozesa oba emize gy’okutambula. 6. Yahoo Search (search.yahoo.com): Yahoo Search ekuwa ebintu eby’enjawulo omuli okunoonya ku mukutu nga okozesa enkola ya Yahoo yennyini wamu n’ebiwandiiko by’amawulire, okunoonya ebifaananyi, okunoonya vidiyo okuva mu nsonda eziwera. 7: Startpage (startpage.com): Startpage esobozesa abakozesa okuba n’eby’ekyama ku yintaneeti ebinywezeddwa nga bakola ng’omutabaganya wakati w’omukozesa n’emikutu gy’empuliziganya gye bakyalira nga bakola okunoonya nga tebamanyiddwa mannya nga bayita mu proxy servers zaayo. 8: Qwant (qwant.com/en/): Qwant ye nkola y’okunoonya ekwata ku by’ekyama esangibwa mu Bulaaya ng’ekulembeza eby’ekyama by’abakozesa ate ng’ewa ebivudde mu mukutu gwa yintaneeti wamu n’okunoonya ebifaananyi n’amawulire.

Emiko emikulu egya kyenvu

Eritrea nsi esangibwa ku jjembe lya Afrika, eriko ensalo ya Sudan, Ethiopia ne Djibouti. Wadde nga lye limu ku mawanga agasinga obuto mu Afrika, lirina ebyafaayo bingi n’obuwangwa obw’enjawulo. Bw’oba onoonya emiko gya kyenvu emikulu mu Eritrea, wano waliwo ebitonotono by’oyinza okulondako n’emikutu gyabyo: 1. Eritrean Yellow Pages (www.er.yellowpages.net): Dayirekita eno ey’oku yintaneeti egaba amawulire agakwata ku bizinensi, empeereza, n’ebibiina mu bitundu eby’enjawulo mu Eritrea. Ekwata ku biti nga wooteeri, eby’okulya, eby’okupangisa mmotoka, bbanka, amalwaliro, amatendekero g’ebyenjigiriza, n’ebirala. 2. Ennyonyi za Ethiopian Airlines - Asmara Office (www.ethiopianairlines.com): Ethiopian Airlines y’emu ku nnyonyi z’ensi yonna enkulu eziweereza Eritrea. Ofiisi yaabwe ey’omu kitundu ekuwa ebikwata ku bantu b’oyinza okutuukirira okubuuka ennyonyi oba okubuuza kwonna okukwatagana munda mu Eritrea. 3. Sheraton Asmara Hotel +251 29 1121200 (www.marriott.com/asmse): Sheraton Asmara Hotel wooteeri ya kitiibwa mu kibuga ekikulu ekola ku bantu abagenda ku mirimu n’okuwummulamu ng’ewa ebifo eby’ebbeeyi n’ebintu ebikozesebwa. 4. Banka ya Eritrea (+291 1 182560 / www.bankoferitrea.org): Bbanka enkulu eya Eritrea ekola kinene nnyo mu kuddukanya enkola z’ebyensimbi mu ggwanga wamu n’okulaba ng’ebyensimbi bitebenkedde mu kitongole kya bbanka. 5. Ekitongole ky’omwalo gw’e Massawa +291 7 1162774: Omwalo gw’e Massawa mulyango mukulu ogw’okuyingiza n’okufulumya ebintu mu Eritrea. Okutuukirira ekitongole kyabwe kiyinza okukuwa amawulire agakwatagana ku mpeereza y’okusindika ebintu oba ebirala ebikweraliikiriza ebikwata ku by’okutambuza ebintu. 6. Asmara Brewery Ltd (+291 7 1190613 / www.asmarabrewery.com): Asmara Brewery ekola ebyokunywa ebimanyiddwa ennyo mu ggwanga era osobola okutuukirirwa okubuuza ku bintu byabwe oba emikutu gy’okubisaasaanya. Tukusaba omanye nti amawulire agasangibwa n’obutuufu gayinza okwawukana, n’olwekyo kirungi okukebera emirundi ebiri emikutu oba okugituukirira butereevu okufuna amawulire agasinga okuba ag’omulembe.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Waliwo emikutu emitono emikulu egy’obusuubuzi ku yintaneeti mu Eritrea: 1. Shoptse: Shoptse y’emu ku mikutu gy’obusuubuzi ku yintaneeti mu Eritrea. Erimu ebintu eby’enjawulo omuli ebyuma eby’amasannyalaze, engoye, ebintu by’omu nnyumba n’ebirala. Omukutu gwa Shoptse gwe www.shoptse.er. 2. Zaky: Zaky ye nkola endala emanyiddwa ennyo mu by’obusuubuzi ku yintaneeti mu Eritrea. Ewa ebintu eby’enjawulo ng’ebintu eby’emisono, ebikozesebwa, eby’okwewunda, n’ebyuma by’omu maka. Osobola okugenda ku mukutu gwabwe ogwa yintaneeti ku www.zaky.er. 3. MekoradOnline: MekoradOnline katale ka yintaneeti akakola ebintu eby’enjawulo okuva ku byuma bikalimagezi okutuuka ku bintu by’omu nnyumba okutuuka ku by’okulya n’ebirala. Osobola okusanga omukutu gwabwe ku www.mekoradonline.er. 4. Asmara Online Shop: Asmara Online Shop nkola ya busuubuzi ku yintaneeti okusinga ekola ku batuuze b’omu kibuga Asmara mu Eritrea naye era eweereza bakasitoma mu ggwanga lyonna. Bakola ebintu eby’enjawulo ng’engoye, ebikozesebwa, ebitabo, n’ebintu eby’okuyooyoota amaka. Omukutu gwabwe gusangibwa ku mukutu gwa www.asmaraonlineshop.er. 5. Qemer Shopping Center: Qemer Shopping Center dduuka lya yintaneeti erigaba ebintu bingi ebikozesebwa nga ebyuma, ebikozesebwa mu ffumbiro, engoye, eby’okuzannyisa, n’ebirala mu Eritrea. Weekenneenye ebiweebwayo byabwe ku mukutu gwabwe ogwa yintaneeti ku www.qemershoppingcenter.er. Zino ze zimu ku mikutu gy’obusuubuzi ku yintaneeti egy’amaanyi egikola mu Eritrea gy’osobola okusanga ebintu eby’enjawulo mu ngeri ennyangu ng’oyita mu kugula ebintu ku yintaneeti.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Mu Eritrea, ensi eri mu East Africa, abantu batono okukozesa emikutu gy’empuliziganya olw’obukwakkulizo bwa gavumenti ku kukozesa yintaneeti. Gavumenti efuga nnyo emirimu gy’oku yintaneeti era etaddewo amateeka amakakali ku nkozesa y’emikutu gy’empuliziganya. N’ekyavaamu, waliwo emikutu emitongole emitono gyokka egy’emikutu gy’empuliziganya egiriwo mu ggwanga: 1. Shaebia: Omukutu gw’amawulire ogwa gavumenti ya Eritrea ogukola ng’omukutu gw’okugabana amawulire n’amawulire amatongole. Omukutu gwa yintaneeti: www.shaebia.org 2. Haddas Eritra: Olupapula lwa gavumenti olwa buli lunaku oluwa ebipya ku mawulire g’eggwanga n’ensi yonna, ebyobufuzi, emizannyo, obuwangwa, n’ebirala.Wayinza okubaawo okubeerawo kwa Haddas Eritra okujjuvu ku mikutu egy’enjawulo nga Facebook oba Twitter. 3. Shabait.com: Omukutu omulala ogufugibwa gavumenti ogufulumya amawulire agakwata ku byobufuzi, ebyenfuna, embeera z’abantu, obuwangwa wamu n’eby’amasanyu mu nnimi eziwera omuli Olungereza n’Olutigrinya. 4. Madote.com: Omukutu guno ogw’oku yintaneeti ogwetongodde gukuwa emiko egy’enjawulo nga gikwata ku miramwa nga ensonga ezikwata ku mulembe, ebibuuzo & eby’okuddamu eby’okumanya okwa bulijjo mu bintu eby’enjawulo nga ssaayansi & tekinologiya n’ebirala, ensonga z’eddembe ly’obuntu n’ebirala. Kikulu okumanya nti emikutu gino emitongole si mikutu gya yintaneeti egya bulijjo abakozesa mwe basobola okukwatagana mu ddembe wabula basobola okufugibwa okufuna amawulire agamu agakkirizibwa gavumenti. Ekirala, olw’okukozesa yintaneeti okutono n’enkola enkakali ez’okusengejja munda mu Eritrea; emikutu gy’empuliziganya egy’ensi yonna egy’ettutumu nga Facebook*, Instagram*, Twitter* oba YouTube* giyinza obutaba gyangu okutuukako eri abantu ssekinnoomu ababeera mu ggwanga. (*Weetegereze: Ebyokulabirako bino ebimanyiddwa mu nsi yonna byogerwako okusinziira ku buganzi bwabyo mu nsi yonna naye bikola emirundi ebiri oba bituukirirwa munda mu Eritrea.) Kinajjukirwa nti amawulire gano gayinza obutakwata mu bujjuvu ebibaddewo gye buvuddeko oba emikutu gyonna emipya egyatongozebwa mu Eritrea okuva amateeka ga yintaneeti bwe gasobola okukyuka okumala ekiseera. Okufuna amawulire ag’omulembe agakwata ku mikutu gy’empuliziganya egy’omulembe munda mu ggwanga lyenyini oba emikutu gyonna egy’enjawulo egiyinza okubaawo egy’enjawulo egy’e Eritrea, kyandibadde kirungi okwebuuza ku nsonda z’omu kitundu oba abantu ssekinnoomu abamanyi embeera eriwo kati.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Eritrea, emanyiddwa mu butongole nga State of Eritrea, nsi esangibwa mu jjembe lya Afrika. Wadde nga ggwanga ttono, lirina ebibiina by’amakolero n’ebibiina ebiwerako eby’amaanyi ebiyamba mu kukulaakulanya ebyenfuna byayo. Bino bye bimu ku bibiina by’amakolero ebikulu mu Eritrea: 1. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero mu Eritrea (ECCI) - ECCI ekola kinene nnyo mu kutumbula eby’obusuubuzi n’obusuubuzi munda mu Eritrea. Eyamba bizinensi nga egaba emikisa gy’okukolagana, empeereza y’okuyamba bizinensi, n’okukwasaganya enkolagana ne bannaabwe ab’ensi yonna. Omukutu omutongole gwe guli: http://www.eritreachamber.org/ 2. Eritrean National Mining Corporation (ENAMCO) - Olw’okuba okusima eby’obugagga eby’omu ttaka kye kimu ku bintu ebikulu mu by’enfuna bya Eritrea, ENAMCO ekiikirira ebirungi bya kkampuni ezisima eby’obugagga eby’omu ttaka ezikola mu bbaati, ekikomo, zinki, zaabu, ffeeza, n’eby’obugagga ebirala. Bakola ku kusikiriza bamusigansimbi n’okulaba ng’enkulaakulana ey’olubeerera mu mulimu guno. 3. Ekibiina ekigatta abalongoosa ebintu by’ebyobulimi (APPA) - Okusinziira ku by’enfuna byayo ebisingamu eby’obulimi, APPA egenderera okutumbula obukuumi bw’emmere ng’eyita mu nkola ennungi ey’ebyobulimi n’enkola erongooseddwa mu kulongoosa ebirime nga muwogo, emmwaanyi, eŋŋaano, kasooli, mwanyi n’ebirala. 4. Ekibiina ekigatta eby’obulambuzi (TSA)- Okutumbula eby’obulambuzi kyeyongedde okuba ekikulu mu nkulaakulana y’ebyenfuna bya Eritrea; TSA ewagira abaddukanya eby’obulambuzi ng’eteekawo omutindo oguwa abagenyi obumanyirivu obutuufu ate nga bakuuma ebifo eby’obuwangwa ng’ebizimbe eby’enjawulo ebya Asmara oba ebizimbe by’ebyafaayo eby’e Massawa. 5.Construction Contractors Association-Etandikibwawo okulabirira emirimu gy’okuzimba mu bitundu eby’enjawulo okuva ku pulojekiti z’amayumba okutuuka ku nkulaakulana y’ebizimbe. 6.EITC(Eritrean Information & Communication Technology)- Essira liteekebwa ku makolero agasinziira ku tekinologiya w’amawulire nga software development & ICT services ate nga era tulaba nga digital inclusion okwetoloola eggwanga. Nsaba mumanye nti ebibiina bino byakulabirako nga byesigamiziddwa ku mawulire agaliwo mu kiseera kino nga tuwandiika bino; wayinza okubaawo ebibiina ebirala eby’amakolero eby’enjawulo ennyo mu Eritrea ebikola ku bitundu ebimu. Okugatta ku ekyo, emikutu egimu giyinza obutabaawo oba giyinza okuba nga gyakyuka mu biseera eby’omu maaso, n’olwekyo kirungi okunoonya amawulire agasinga okuba ag’omulembe ng’okozesa emikutu gy’okunoonya.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi egiwerako egyekuusa ku Eritrea. Bino bye bimu ku byo: 1. Minisitule y’ebyamawulire: Omukutu guno guwa amawulire agakwata ku bitundu eby’enjawulo eby’ebyenfuna bya Eritrea, gamba ng’ebyobulimi, eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka, eby’obulambuzi, n’emikisa gy’okusiga ensimbi. Era erimu ebipya ebikwata ku mawulire n’ebitabo ebitongole. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.shabait.com/ 2. Eritrean Investment Promotion Center (EIPC): Ng’ekitongole ky’eggwanga ekivunaanyizibwa ku kutumbula okusiga ensimbi okuva ebweru obutereevu mu Eritrea, omukutu gwa EIPC guwa amawulire amajjuvu agakwata ku mbeera y’okusiga ensimbi, enkola, ebisikiriza, n’emikisa gya pulojekiti. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.eipce.org/ 3. Ofiisi y’ebibalo mu ggwanga (NSO): Omukutu gwa NSO gukola ng’ekintu eky’omuwendo eky’ebikwata ku by’enfuna n’ebibalo ebikwata ku bitundu eby’enjawulo ng’ebyobulimi, amakolero, bbalansi y’ebyobusuubuzi, emiwendo gy’emirimu, emiwendo gy’ebbeeyi y’ebintu, ne lipoota z’okubala abantu. Omukutu gwa yintaneeti: https://eritreadata.org.er/ 4. Chamber of Commerce & Industry in Eritrea (CCIE): Omukutu guno gukuwa olukalala lw’ebitabo ebikwata ku bizinensi za wano wamu n’amawulire agakwata ku migaso gy’obwammemba egiweebwa CCIE. Era egaba emikisa gy’okukolagana n’abasuubuzi. Omukutu gwa yintaneeti: http://cciepro.adsite.com.er/ 5. Ekitongole ekiddukanya omwalo (PAA): Omukutu gwa PAA kintu kikulu nnyo eri abasuubuzi ne bamusigansimbi abaagala okunoonyereza ku ngeri y’entambula ku nnyanja mu Eritrea. Amawulire agakwata ku bikozesebwa ku myalo nga Massawa Port osobola okugafuna wano. Omukutu gwa yintaneeti: https://asc-er.com.er/abakulira omwalo.php Jjukira nti wadde ng’emikutu gino giwa amawulire ag’omugaso agakwata ku mbeera y’ebyenfuna mu Eritrea; okutuukirira obutereevu ab’obuyinza oba ebitongole bya gavumenti ebikwatibwako kiyinza okuwa ebisingawo ku mulembe ku byetaago oba ebiragiro byonna ebitongole ebikwata ku by’obusuubuzi oba okusiga ensimbi. Nsaba omanye nti olw’obutonde obw’enkyukakyuka obw’ebikozesebwa ku mutimbagano ebyogeddwako waggulu; kirungi okukakasa nti ziriwo mu kiseera kino nga tonnaba kuzikozesa

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egiwerako gy’osobola okusanga ebikwata ku by’obusuubuzi bya Eritrea. Bino bye bimu ku byo: 1. United Nations Comtrade: Kino kifo kikwata ku by’obusuubuzi by’ensi yonna ekikuumibwa ekitongole ky’amawanga amagatte ekivunaanyizibwa ku bibalo. Osobola okunoonya ebikwata ku by’obusuubuzi bya Eritrea ng’olonda eggwanga n’emyaka gy’oyagala. Omukutu guno guli: https://comtrade.un.org/ 2. Ebikwata ku Bbanka y’Ensi Yonna: Bbanka y’ensi yonna egaba omukisa okufuna ebipimo by’ebyenfuna eby’enjawulo omuli ebikwata ku by’obusuubuzi ku buli ggwanga. Osobola okugenda ku mukutu gwabwe n’onoonya ebikwata ku by’obusuubuzi bya Eritrea ng’okozesa database yaabwe. Omukutu guno gwe: https://databank.worldbank.org/source/trade-statistics 3. International Trade Center (ITC): ITC, ekitongole eky’awamu eky’ekibiina ky’ensi yonna eky’ebyobusuubuzi n’ekibiina ky’amawanga amagatte, kiwa ebibalo by’ebyobusuubuzi ebijjuvu omuli ebifulumizibwa ebweru n’ebiyingizibwa mu ggwanga eri amawanga ag’enjawulo okwetoloola ensi yonna, omuli ne Eritrea. Omukutu gwabwe gwe guli: https://www.intracen.org/ 4. Eby’enfuna by’obusuubuzi: Eby’enfuna by’obusuubuzi biwa ebipimo by’ebyenfuna n’ebyafaayo by’okusuubulagana kw’amawanga mu nsi yonna, omuli ne Eritrea. Osobola okuyingira mu database yaabwe ku: https://tradingeconomics.com/ Nsaba omanye nti okubeerawo n’obutuufu bw’ebikwata ku by’obusuubuzi biyinza okwawukana ku mikutu gino kubanga kisinziira ku nsonda entongole ezikola lipoota eri ebibiina bino oba gavumenti okufulumya amawulire ago butereevu ku mikutu gyabwe egy’eggwanga.

Ebifo bya B2b

Eritrea esangibwa mu jjembe lya Afrika, nsi ntono ng’erina abantu obukadde busatu n’ekitundu. Wadde nga eyolekedde okusoomoozebwa okuwerako, omuli yintaneeti entono n’okukulaakulanya ebyenfuna, wakyaliwo emikutu gya B2B egimu egy’okukola bizinensi mu Eritrea. 1. Akatale ka Afrika (www.africanmarket.com.er): Omukutu guno gugenderera okutumbula eby’obusuubuzi munda mu Afrika nga gugatta bizinensi mu bitundu eby’enjawulo. Bizinensi z’e Eritrea zisobola okuwandiika ebintu byabwe oba empeereza zaabwe ku mukutu guno ne zikwatagana n’abo abayinza okugula n’emikwano mu mawanga ga Afrika amalala. 2. Ekibiina kya Ethiopia-European Business Association (www.eeba.org.er): Wadde ng’ekibiina kino okusinga kissa essira ku kutumbula eby’obusuubuzi wakati wa Ethiopia ne Bulaaya, era kiwa emikisa eri abasuubuzi b’e Eritrea okulaga ebintu byabwe n’obuweereza bwabwe eri abantu ab’ensi yonna. 3. GlobalTrade.net: Omukutu guno ogwa yintaneeti gukola ng’akatale ka B2B ak’ensi yonna eri amakolero ag’enjawulo mu nsi yonna. Bizinensi mu Eritrea zisobola okwewandiisa ku mukutu guno, okukola profiles n’olukalala lw’ebintu okusikiriza abaguzi okuva mu bitundu by’ensi eby’enjawulo. 4. Tradeford.com: TradeFord ye katale akalala ak’ensi yonna aka B2B akasobozesa amakampuni okuva mu nsi yonna okuyunga, okusuubula ebintu n’obuweereza, wamu n’okunoonya abagaba oba abakola ebintu mu makolero ag’enjawulo. Bizinensi z’e Eritrea zisobola okukozesa omukutu guno okugaziya okutuuka kwazo okusukka ensalo z’amawanga. Kikulu okumanya nti olw’obuzibu ng’ensonga z’okuyungibwa ku yintaneeti n’ebizibu by’ebyenfuna ebituuse ku bizinensi nnyingi mu Eritrea, okubeerawo kw’emikutu gya B2B egy’enjawulo kuyinza okuba okutono bw’ogeraageranya n’amawanga amalala agalina ebyenfuna ebikulaakulana ennyo. Wabula emikutu gino giwa emikisa eri ebitongole bya wano okunoonyereza ku nkolagana ya bizinensi z’ensi yonna wadde nga waliwo okusoomoozebwa kuno.