More

TogTok

Obutale Obukulu
right
Okulaba Ensi
Palau, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Palau, nsi ya bizinga esangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Kitundu kya kitundu kya Micronesia ekinene era kiri mu buvanjuba bwa Philippines. Eggwanga lino lirimu ebizinga nga 340, nga byonna awamu biweza square kilometers nga 459. Palau enyumirwa embeera y’obudde ey’obutiti ng’ebbugumu liri waggulu omwaka gwonna. Obulungi bwayo obw’obutonde obuwuniikiriza busikiriza abalambuzi okuva mu nsi yonna. Amazzi amayonjo aga langi ya turquoise, bbiici z’omusenyu omweru ezitaliiko kamogo, n’ebiramu eby’enjawulo eby’omu nnyanja bigifuula olusuku lw’abaagalana okubuuka mu mazzi n’okusanyuka mu mazzi. Palau erimu abantu nga 21,000, lye limu ku mawanga agasinga obutono mu bunene bw’ettaka n’obungi bw’abantu. Bannansi bano basinga ba Palauan kyokka nga mulimu n’abantu abatono abamanyiddwa nga Abafilipino n’Abachina. Ebyenfuna bya Palau byesigamye nnyo ku by’obulambuzi olw’ebyewuunyo by’obutonde ebitali bya bulijjo. Okulambula okusanyuka mu mazzi, okutambula n’amaato okugenda mu kifo kya Rock Islands Southern Lagoon UNESCO World Heritage site, okunoonyereza ku nnyanja Jellyfish - emanyiddwa olw’ennyanja Jellyfish ey’enjawulo nga temuli tentacles eziluma - bye bimu ku bintu abagenyi bye basinga okwagala. Ng’oggyeeko eby’obulambuzi, envuba eyamba abantu b’omu kitundu mu Palau ensibuko endala ey’amaanyi. Enkola z’envuba eziwangaala zitwalibwa nga za muwendo nnyo okukuuma obutonde bwayo obw’enjawulo obw’omu nnyanja. Mu byobufuzi, Palau ebadde ggwanga eryetongodde okuva mu 1994 oluvannyuma lw’okubeera mu kitundu ky’ekibiina ky’amawanga amagatte ekya United Nations Trust Territory ekiddukanyizibwa Amerika okuva mu Ssematalo II. Yatwala demokulasiya ng’enkola yaayo ey’okufuga ng’obuyinza obw’okufuga buweebwa Pulezidenti alondeddwa mu bululu bw’abantu. Mu by’obuwangwa n’obusika, abantu b’e Palau bakuumye empisa zaabwe ez’ennono wadde ng’ekiseera kigenda kiyitawo. Ebikujjuko by’ennono nga ‘Lam Dong
Ssente z’eggwanga
Palau ggwanga lya kizinga kitono erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Ssente ezikozesebwa mu Palau ye Doola ya Amerika (USD). Ng’eggwanga eryetongodde, Palau terina ssente zaayo era efunye ddoola ya Amerika ng’ensimbi zaayo entongole mu mateeka. Okusalawo okukozesa USD nga ssente z’eggwanga kwakolebwa olw’ensonga eziwerako. Ekisooka, Palau erina enkolagana ey’oku lusegere mu by’enfuna n’ebyobufuzi ne Amerika kuba edda yali kitundu kya Trust Territory of the Pacific Islands efugirwa Amerika. Ekyokubiri, okwettanira USD kyanguyiza enkolagana y’ebyobusuubuzi n’ebyensimbi n’amawanga amalala nago agakozesa ssente eno emanyiddwa ennyo mu nsi yonna. Nga ekozesa USD, Palau enyumirwa obutebenkevu n’okwesigamizibwa mu nkola yaayo ey’ensimbi. Kino kimalawo obulabe bw’emiwendo gy’ensimbi eri bannansi n’abagenyi ab’ensi yonna abagenda e Palau olw’obulambuzi oba bizinensi. Okugatta ku ekyo, okubeera n’ensimbi ezimanyiddwa era ezesigika, kyanguyiza bamusigansimbi abava ebweru okwenyigira mu by’obusuubuzi mu by’enfuna bya Palau. Wadde ng’okukozesa USD kireeta enkizo nnyingi, era kuleeta okusoomoozebwa eri eggwanga eryetongodde mu bitundu nga Palau. Enkyukakyuka mu ssente ziyinza okukosa emiwendo gy’ebintu n’obuweereza ebiyingizibwa mu ggwanga okuva ebintu ebisinga bwe bireetebwa mu ggwanga okuva ebweru w’eggwanga. Ekirala, okwesigama ku nkola ya bbanka z’eggwanga eddala kiyinza okuleetawo ensonga z’enteekateeka oluusi. Wabula okutwaliza awamu, okwettanira USD kibadde kya mugaso eri ebyenfuna bya Palau kuba etuwa obutebenkevu ate nga ekuuma enkolagana n’emu ku mikwano gyayo emikulu – Amerika. Abatuuze b’e Palau embeera eno bagiwagira okuva lwe baganyulwa mu kuyingira kw’abalambuzi b’Amerika abasaasaanya ddoola zaabwe mu ggwanga ekiyamba mu kweyimirizaawo nga bayita mu bizinensi ez’enjawulo omuli ebitongole by’okusembeza abagenyi nga wooteeri, eby’okulya, n’amaduuka g’ebijjukizo. Mu kumaliriza,PALAU ekozesa US DOLLAR(USD)nga ssente zaayo ez’eggwanga olw’ensonga ng’enkolagana ey’ebyafaayo ne America,obwangu bw’okukola emirimu,ewa obutebenkevu,era esobozesa okukwasaganya eby’obusuubuzi.Okubeera nga yeesigamye ku nkola y’ensimbi y’eggwanga eddala kijja n’okusoomoozebwa kwakyo naye okutwaliza awamu,kiyamba enkulaakulana y’ebyenfuna bya PALAU nga kisobozesa okwegatta awatali kusoomoozebwa mu butale bw’ensi yonna.
Omuwendo gw’ensimbi
Ssente entongole eya Palau ye Doola ya Amerika (USD). Ku ky’emiwendo gy’ensimbi ezibalirirwamu n’ensimbi ennene, wano waliwo ebyokulabirako ebitonotono: 1 USD eri nga: - Euro 0.85 (EUR) - Pawundi za Bungereza 0.72 (GBP) - Yen 107 eza Japan (JPY) - Doola za Canada 1.24 (CAD) - Doola za Australia 1.34 (AUD) Nsaba omanye nti emiwendo gy’ensimbi giyinza okukyukakyuka era bulijjo kirungi okukebera n’ensonda oba ekitongole ky’ebyensimbi ekyesigika okumanya emiwendo egy’omulembe nga tonnaba kukola nkolagana yonna.
Ennaku enkulu enkulu
Ekimu ku bikujjuko ebikulu mu Palau lwe lunaku lwa Ssemateeka, olukuzibwa nga July 9 buli mwaka. Ekivvulu kino kijjukira okussa omukono ku ssemateeka wa Palau, eyabaddewo mu 1981. Lunaku luwummula era nga lukuzibwa emirimu n’emikolo egy’enjawulo okwetoloola eggwanga. Ku lunaku lwa Ssemateeka, waliwo emikolo egy’ennono egitegekebwa okussa ekitiibwa mu bataata abaatandikawo ssemateeka wa Palau n’emisingi gy’akiikirira. Emikolo gino gitera okubaamu okwogera kw’abakungu ba gavumenti, okuyimba mu by’obuwangwa, amazina g’ennono, n’okuyimba. Ekivvulu ekirala eky’amaanyi mu Palau kwe lunaku lw’ameefuga olukuzibwa nga October 1st. Olunaku luno Palau lwe yeefuga okuva mu gavumenti ya United Nations Trusteeship wansi w’obufuzi bwa Amerika. Mu kujaguza kuliko okulaga ebivvulu, emikolo gy’okuwanirira bendera, okwolesebwa kw’ebyobuwangwa, okwolesa ebiriroliro, empaka z’ebyemizannyo n’ebirala. Ate era, Ssekukkulu ekuzibwa nnyo mu Palau ng’ennaku enkulu ey’eddiini. Amakanisa gakola okusaba okw’enjawulo nga bayimba carol n’emizannyo gy’amazaalibwa ga Yesu Kristo. Amaka gakuŋŋaana okulya emmere ey’ennaku enkulu ng’ebiwoomerera eby’omu kitundu bifumbirwa ne bigabana n’abaagalwa baabwe. Ekisembayo, waliwo ebikujjuko by’ebyobuwangwa eby’enjawulo ebitegekebwa buli mwaka ebiraga eby’emikono eby’ennono, eby’emikono, ennyimba n’amazina agakwata ku bitundu eby’enjawulo mu bitundu by’e Palau. Ebikujjuko bino biwa emikisa eri bannansi wamu n’abalambuzi okulaba empisa n’ennono entuufu ez’enjawulo mu buli kitundu. Okutwaliza awamu,Pasifika Festivals nga Constitution Day Celebraion ,Independence day celebretation,ne annual Cultural Festivals ziwa omukutu abantu mwe bakwatagana okusiima obusika bwabwe ate nga era balaga enjawulo yaabwe ng’eggwanga ly’ekizinga mu Micronesia
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Palau ggwanga lya kizinga kitono erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Ebyenfuna by’eggwanga byesigamye nnyo ku by’obulambuzi n’obuyambi okuva mu mawanga ag’ebweru. Olw’okuba Palau ggwanga lya kizinga, terina bya bugagga bya butonde oba amakolero amanene agayinza okutwalibwa ebweru w’eggwanga. N’olwekyo, yeesigamye nnyo ku kuyingiza ebintu mu ggwanga okusobola okutuukiriza ebyetaago byayo eby’omunda. Ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga mulimu emmere, ebyuma n’ebikozesebwa, ebiva mu mafuta, n’ebintu ebikozesebwa. Ate Palau ky’esinga okutunda ebweru w’eggwanga ye mpeereza eyeekuusa ku by’obulambuzi. Emyalo egitaliiko kamogo, ebiyiriro by’amasanga, n’ebiramu eby’enjawulo ebiri mu nnyanja bisikiriza abalambuzi okuva mu nsi yonna. Obulambuzi buyamba nnyo ku GDP (Gross Domestic Product) mu Palau n’emikisa gy’emirimu eri abatuuze baayo. Amerika y’emu ku nsi enkulu Palau gy’ekolagana nayo olw’enkolagana yaayo ey’ebyafaayo wamu n’obuyambi bw’ensimbi obutasalako obuweebwa okuyita mu ndagaano ez’enjawulo okuva lwe yafuna obwetwaze mu 1994. Enkolagana endala ennene mu by’obusuubuzi mulimu Japan, South Korea, Taiwan n’ebirala, Palau z’ekolagana nazo ennyo mu nkolagana y’ebyobusuubuzi. Palau ekubiriza okusiga ensimbi okuva ebweru w’eggwanga ng’eyita mu nkola ezitumbula enkulaakulana mu by’enfuna ate nga zikuuma eby’obugagga byabwe eby’obutonde. Bamusigansimbi abava ebweru basikirizibwa ebisikiriza ng’okukendeeza ku musolo n’ensimbi eziweebwa gavumenti okukubiriza bizinensi eziwagira enkola z’enkulaakulana ey’olubeerera. Mu myaka egiyise, wabaddewo kaweefube ow’enjawulo mu by’enfuna bya Palau okusukka eby’obulambuzi nga banoonya emikisa mu bitundu ng’amasannyalaze agazzibwawo n’ebyobulimi. Naye, ebyetaago by’ebyobusuubuzi bikyaliwo olw’okwesigamira ennyo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga ekiva ku busobozi obutono obw’okufulumya ebintu mu ggwanga. Okutwaliza awamu,ebyenfuna bya Palau byesigamye nnyo ku nsimbi eziyingira mu by’obulambuzi n’obuyambi okuva mu mawanga ag’ebweru okusinga amakolero ag’amaanyi ag’obusuubuzi mu ggwanga.Kino kiraga obukulu bw’okukuuma obutonde bwabwe obw’obutonde ate nga era banoonya engeri y’okutumbula emirimu gyabwe egy’ebyenfuna mu ngeri ey’obwegendereza.
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Palau, eggwanga ettono ery’ebizinga erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific, lirina obusobozi bungi obw’okutumbula akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Wadde nga Palau ennene era eri wala, erina amaanyi ag’enjawulo agayinza okuyamba okutumbula obusuubuzi bwayo obw’ensi yonna. Ekimu ku birungi ebikulu ebiri mu Palau kwe butonde bwayo obutali bulongoofu n’ebitonde eby’enjawulo ebingi. Eggwanga lino lyewaanira ku bitonde eby’omu nnyanja ebiwuniikiriza n’ebifo ebirabika obulungi ebisikiriza abalambuzi okuva mu nsi yonna. Ekisikiriza kino kiyinza okukozesebwa okutumbula eby’obulambuzi mu butonde, ekivaako obwetaavu bw’ebintu n’obuweereza bwa wano okweyongera. Abakozi b’emikono mu Palau basobola okukola ebintu ebikoleddwa n’emikono ebikoleddwa mu bintu eby’omu kitundu ng’ebisusunku, amasanga, n’embaawo, ebisikiriza abalambuzi ab’ensi yonna abanoonya eby’okujjukira ebituufu. Okugatta ku ekyo, eby’obuvubi mu Palau birina obusobozi okugaziwa mu butale bw’ebweru. Eggwanga lino lirina ebifo bingi eby’okuvubiramu ebika eby’enjawulo mwe bibeera bingi. Nga bassa mu nkola enkola z’envuba eziwangaala n’okugoberera omutindo gw’ensi yonna ku kutunda ebyennyanja ebweru w’eggwanga, Palau esobola okutunda ebweru ebintu ebipya eby’ennyanja mu nsi yonna. Kino tekyandikomye ku kwongera ku by’enfuna wabula n’okutumbula okwewaayo kwabwe mu kaweefube w’okukuuma obutonde bw’ensi. Ekirala, nga mmemba w’akakiiko k’ebyobusuubuzi aka Micronesia Trade Committee (MTC) ne Pacific Islands Forum (PIF), Palau erina endagaano z’ebyobusuubuzi mu kitundu eziyinza okwanguyiza okutuuka ku katale n’amawanga ag’omuliraano nga Guam oba Japan. Mu myaka egiyise, wabaddewo okwagala okweyongera eri ebintu ebikolebwa mu bulimi ebikoleddwa mu ngeri ey’obutonde mu nsi yonna olw’emitendera gy’okufaayo ku by’obulamu; n’olwekyo emikisa giriwo okutunda ebweru w’eggwanga eby’obulimi okuva e Palau omuli ebibala eby’omu bitundu eby’obutiti ng’ebijanjaalo oba amapaapaali wamu n’enva endiirwa ezirimibwa ku bizinga bino. Wabula kikulu okumanya nti waliwo okusoomoozebwa okuwerako okwetaaga okufaayo nga tukulaakulanya obutale bw’obusuubuzi bw’ebweru mu Palau. Mu bino mulimu ebikozesebwa ebitono eby’okuyungibwa mu bizinga n’obutale obw’ebweru wamu n’ebisale by’entambula ebingi olw’ekifo we kiri ewala. Wadde nga waliwo okusoomoozebwa kuno Mu kumaliriza Okutwaliza awamu , wadde nga eyinza okwolekagana n’ebizibu ebimu ,Palau erina obusobozi bungi nnyo mu kukulaakulanya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru ng’eyita mu kutumbula obulambuzi bw’obutonde; okugaziya eby’obuvubi; okutuuka ku ndagaano z’ebyobusuubuzi mu bitundu; n’okutunda ebintu ebiva mu bulimi ebweru w’eggwanga. Nga erina obukodyo obutuufu n’okuteeka ssente mu bikozesebwa, Palau esobola okufulumya obusobozi bwayo mu by’enfuna ate ng’ekuuma obweyamo bwayo eri okuyimirizaawo n’okukuuma obutonde bw’ensi.
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebikozesebwa mu katale k’ebyobusuubuzi mu Palau okuva ebweru, ensonga eziwerako zeetaaga okulowoozebwako. Palau ggwanga lya kizinga ttono erisangibwa mu Western Pacific nga lyesigamye nnyo ku by’obulambuzi ng’ensibuko yaayo enkulu ey’ensimbi. N’olwekyo, okulonda ebintu kulina okutunuulirwa okutuukiriza ebyetaago n’ebyo abalambuzi abakyalira eggwanga bye baagala. 1. Okukyusakyusa Ebintu ebikwata ku by’obulambuzi: Okusinziira ku Palau okwesigama ennyo ku by’obulambuzi, okulonda ebintu ebikwata ku mulimu guno kiyinza okuvaamu obusobozi obw’okutunda obw’amaanyi. Kino kiyinza okuzingiramu emirimu gy’emikono egy’omu kitundu ng’ebifaananyi eby’ekinnansi, eby’okwewunda ebikoleddwa mu bisusunku by’ennyanja oba amasanga, ebisero ebilukibwa, n’ebintu eby’engoye ebikoleddwa n’emikono. 2. Okutumbula Ebintu Ebikolebwa mu Bulambuzi bw’Eby’Obutonde: Palau emanyiddwa olw’ebitonde eby’enjawulo n’ebiramu eby’omu nnyanja ebiramu. Okulonda ebintu ebitali bya bulabe eri obutonde era ebiwangaala kiyinza okukwatagana n’obweyamo bw’eggwanga okukuuma obutonde bw’ensi ate nga nakyo kisikiriza abalambuzi abafaayo ku butonde bw’ensi. Kino kiyinza okuzingiramu okuwaayo ebintu ebikozesebwa mu kulabirira olususu ebikoleddwa mu ngeri ey’obutonde ebiva mu birungo eby’obutonde oba okutumbula ebintu ebiddamu okukozesebwa ng’ebisero by’emiwemba oba ensawo z’okutwala. 3. Essira lisse ku byuma by’emizannyo gy’omu mazzi: Olw’okuba ebifo bingi eby’okubuukamu amazzi n’emirimu egy’oku mazzi ebisangibwa mu Palau, okutunda ebyuma by’emizannyo gy’omu mazzi kuyinza okuleeta obwagazi obw’amaanyi mu balambuzi. Ebintu by’oyinza okulondako mulimu ggiya z’okusanyuka mu mazzi, kkamera eziri wansi w’amazzi, kkeesi z’essimu ezitayingiramu mazzi, endabirwamu z’okuwuga ezirina lenzi eziziyiza okumasamasa, oba engoye z’okuwuga ezikala amangu. 4. Laga emmere y’omu kitundu: Emmere y’e Palau erina obuwoomi bwayo obw’enjawulo obukwatibwako ennono z’okufumba mu Asia-Pacific. Laba emmere ey’enjawulo ey’omu kitundu eyinza okwettanirwa abagenyi nga taro chips, cassava cakes,  eby’akaloosa eby’omu kitundu, jaamu ezikolebwa okuva mu bibala eby’enjawulo (e.g., guava oba amapaapaali), oba ebinyeebwa bya kaawa ebirimibwa ku bizinga.</p> 5. Okuwa Ebijjukizo Ebiwangaala: Abalambuzi batera okunoonya ebijjukizo eby’amakulu ebikwata obumanyirivu bwabwe mu ntambula ate nga tebikuuma butonde. Lowooza ku ky’okuwaayo emirimu gy’emikono egy’ebintu ebikozesebwa okuddamu okukozesebwa ng’ebisumuluzo ebikoleddwa mu buveera oba ebibumbe ebitonotono ebikoleddwa mu bisusunku ebisuuliddwa n’ebitundutundu by’amasanga.< /p> Okulaba ng’okulonda ebintu bituuse bulungi, okukola okunoonyereza ku katale, okuzuula abalambuzi bye baagala, okukolagana n’abakozi b’emikono n’abagaba ebintu mu kitundu, wamu n’okusigala ng’omanyi ebigenda mu maaso bikulu nnyo. Okukyusakyusa mu kulonda okutuukana n’omutindo, empisa z’obuwangwa, n’amateeka agafuga obutonde bw’ensi kijja kuyamba okusikiriza abalambuzi okugenda ku bintu bino ebitundibwa ennyo mu katale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru mu Palau.
Engeri za bakasitoma ne tabu
Palau ggwanga lya kizinga kitono erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Kimanyiddwa olw’obulungi bwakyo obw’obutonde obuwuniikiriza, bbiici ezitaliiko kamogo, n’ebiramu eby’omu nnyanja ebirabika obulungi. Engeri za Bakasitoma: 1. Okusembeza abagenyi okw’amaanyi: Abantu b’e Palau bamanyiddwa olw’obutonde bwabwe obw’ebbugumu era obw’omukwano. Batwala nnyo okuzimba enkolagana ey’amaanyi n’abalala, okuleetera abagenyi okuwulira nga baanirizibwa era nga beeyagaza. 2. Okussa ekitiibwa mu nnono z’obuwangwa: Abantu b’e Palau balina emirandira mingi okussa ekitiibwa mu mpisa n’ennono zaabwe. Abagenyi basuubirwa okulaga ekitiibwa eri obuwangwa bwabwe nga banywerera ku mpisa n’enkola z’omu kitundu. 3. Okwagala obutonde: Olw’ebitonde eby’enjawulo, abantu b’e Palau balina akakwate akanywevu n’obutonde obubeetoolodde. Abalambuzi bangi bakyalira Palau okugenda okunoonyereza ku biyiriro by’amasanga n’ebibira ebirabika obulungi. N’olwekyo, obulambuzi bw’obutonde bukola kinene nnyo mu by’enfuna by’eggwanga. Ebintu ebitabuddwa: 1. Obutassa kitiibwa mu bakadde: Mu buwangwa bw’e Palau, okulaga obutassa kitiibwa mu bakadde kitwalibwa ng’ekintu ekitabuddwa. Kikulu okulaga ekitiibwa n’okuwuliriza n’obwegendereza ng’abakadde boogera. 2. Okusuula kasasiro oba okwonoona obutonde: Ng’abakuumi b’obutonde bwabwe, abantu b’e Palau bafaayo nnyo ku kukuuma obulungi bw’ebitonde byabwe. Okusuula kasasiro oba okuleeta obulabe ku butonde kyandibadde kizibu nnyo. 3.Taboo topics of conversation: Okubuuza ebibuuzo by’omuntu ebikwata ku myaka, emitendera gy’enyingiza oba embeera y’obufumbo kiyinza okutwalibwa ng’ekitali kya mpisa mu bantu b’e Palau okuggyako ng’olina enkolagana ey’oku lusegere n’omuntu. 4.Okukuba ebifaananyi nga tofunye lukusa: Ebifaananyi biyinza okwetaaga olukusa okuva mu bantu b’omu kitundu nga tonnabikuba kuba kiraga nti ossa ekitiibwa mu by’ekyama. 5.Okwambala engoye ezibikkula mu bifo eby’olukale/empisa z’okwambala ezissa ekitiibwa mu bifo ebitukuvu/ebizimbe by’eddiini nga amasinzizo kisuubirwa okugobererwa Bulijjo kikulu ng’ogenda mu nsi yonna oba ng’okolagana n’abantu okuva mu buwangwa obw’enjawulo nti oyige ku mpisa z’omu kitundu nga bukyali osobole okweyisa mu ngeri ey’ekitiibwa n’okwewala okunyiiza omuntu yenna mu butali bugenderevu mu kiseera ky’omala mu Palau ennungi.
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Palau nsi ya bizinga esangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Ku bikwata ku mateeka gaayo agakwata ku kasitooma n’okuyingira mu ggwanga, Palau erina enkola emanyiddwa obulungi ey’okufuga ensalo okulaba ng’abatuuze baayo n’abagenyi bafuna obukuumi n’obukuumi. Abatambuze bonna bwe batuuka mu Palau, balina okulaga paasipooti entuufu ng’esigaddeyo waakiri emyezi mukaaga ng’ekola. Abagenyi era balina okuba ne tikiti y’okudda oba okugenda mu maaso ng’obukakafu obulaga nti bagenderera kusimbula okuva mu ggwanga. Okugatta ku ekyo, abalambuzi balina okuwa ebikwata ku kifo we basula mu kiseera we babeera mu Palau. Nga batuuse, abatambuze bonna balina okuyita mu mitendera gy’okuyingira mu ggwanga omuli okwanjula paasipooti okwekebejjebwa n’okujjuzaamu foomu ezeetaagisa nga kaadi z’okutuuka oba ebirango bya Kasawo. Abaserikale ba Kasawo bayinza okukebera emigugu mu ngeri ey’ekifuulannenge okulaba oba temuli bintu bikugirwa oba ebyamaguzi ebisukka mu nsako ezitasasulwa musolo. Ng’eggwanga ly’ekizinga eririna eby’obugagga eby’enjawulo eby’obutonde, Palau elungamya nnyo okuyingiza n’okufulumya ebintu ebimu ebweru w’eggwanga okusobola okukuuma obutonde bwayo. Kikulu abagenyi okumanya obukwakkulizo buno n’okubugoberera okusinziira ku bukwakkulizo buno. Ng’ekyokulabirako, ebiyiriro by’amasanga bikuumibwa mu mateeka mu Palau, n’olwekyo kimenya mateeka okuggya amasanga oba ebisusunku byonna mu mazzi nga tofunye lukusa lutuufu. Ate era, kikulu nnyo abagenyi okussa ekitiibwa mu nnono n’enkola z’obuwangwa ez’omu kitundu nga bakyalidde Palau. Kuno kw’ogatta okulaga empisa entuufu ng’okolagana n’abantu b’omu kitundu, okwambala obulungi ng’ogenda mu bifo by’eddiini oba ebyalo eby’ennono, n’okubeera n’ebirowoozo obutayonoona bintu byonna eby’ebyafaayo oba ebifo eby’obutonde. Mu nsonga z’amateeka agafuga ssente, ssente entongole mu Palau ye Doola ya Amerika (USD). Abatembeeyi basobola bulungi okuwanyisiganya ssente mu bbanka oba mu bifo ebikkirizibwa okuwanyisiganya ssente mu bibuga ebinene byonna mu Palau. Mu bufunze, nga batuuse mu Palau, abagenyi balina okukakasa nti balina ebiwandiiko ebituufu eby’entambula omuli paasipooti ne tikiti z’okuddayo ezisobola okukeberebwa amangu abaserikale ba Kasawo. Abagenyi balina okugoberera emitendera gya kasitooma ku bintu ebikugirwa n’okugoberera amateeka agakwata ku kukuuma obutonde bw’ensi agakwata ku by’obugagga eby’omu ttaka ng’amasanga. Okussa ekitiibwa mu nnono n’enkola z’obuwangwa ez’omu kitundu nakyo kyetaagisa nnyo ng’okyalidde eggwanga lino ery’ekizinga.
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Palau ggwanga lya kizinga kitono erisangibwa mu maserengeta ga Pacific Ocean. Ng’eggwanga eryetongodde, Palau erina enkola zaayo ez’emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga okulung’amya entambula y’ebyamaguzi mu ggwanga lino. Enkola y’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga mu Palau okusinga ekoleddwa okuyingiza ssente mu gavumenti n’okukuuma amakolero g’omunda mu ggwanga. Mu nkola ya Palau ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, ebyamaguzi ebisinga ebiyingizibwa mu ggwanga lino bisoloozebwako emisolo gya kasitooma okusinziira ku muwendo gwabyo ogwalangirirwa. Emiwendo gy’emisolo gyawukana okusinziira ku kika ky’ekintu era giyinza okuva ku ziro ku buli kikumi ku bintu ebimu ebikulu ng’emmere n’eddagala, okutuuka ku bitundu 40 ku 100 ku bintu eby’ebbeeyi oba ebitali bikulu. Ng’oggyeeko emisolo gya kasitooma, wayinza okubaawo emisolo emirala egiteekebwa ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga mu Palau. Okugeza, omusolo ku muwendo ogwongezeddwa (VAT) gukolebwa ku kigero kya 6% ku bintu n’obuweereza ebisinga obungi ebikozesebwa mu ggwanga. Ebintu ebimu era biyinza okwetaaga olukusa oba satifikeeti endala nga tebinnakkirizibwa kuyingira Palau. Ebisaanyizo bino bigenderera okulaba ng’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga bituukana n’omutindo gw’obukuumi n’ebiragiro ebikwata ku mutindo ebyateekebwawo ab’obuyinza mu bitundu. Ekirala, kikulu okumanya nti okusonyiyibwa okumu ebitongole oba okuyisibwa okusookerwako kuyinza okukozesebwa wansi w’endagaano z’ebyobusuubuzi ez’omu kitundu. Okugeza, ebintu ebimu ebiva mu bammemba b’endagaano z’ebyobusuubuzi nga Pacific Agreement on Closer Economic Relations (PACER) Plus biyinza okunyumirwa emisolo egyakendeezeddwa oba egya zero. Kinajjukirwa nti buli musango ssekinnoomu ogw’okuyingiza ebintu mu Palau gulina okwekenneenya n’obwegendereza kubanga wayinza okubaawo amateeka ag’enjawulo agafuga ebika by’ebintu oba embeera ez’enjawulo. Nga tebannayingiza kintu kyonna mu Palau, abantu ssekinnoomu oba abasuubuzi baweebwa amagezi okwebuuza ku bitongole bya gavumenti ebikwatibwako oba okunoonya obuyambi bw’abakugu okutegeera obulungi obuvunaanyizibwa bwabwe wansi w’enkola z’omusolo gwa Palau ku by’okuyingiza ebintu mu ggwanga.
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Palau, eggwanga eriri ku bizinga mu Western Pacific Ocean, lirina enkola ey’enjawulo ey’omusolo bwe kituuka ku by’amaguzi ebweru w’eggwanga. Eggwanga lino likolera wansi w’enkola y’okusolooza omusolo mu bitundu, ekitegeeza nti enyingiza n’ensimbi eziyingira mu Palau zokka ze zirina okusoloozebwa omusolo. Ku bikwata ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, Palau tebissaako musolo gwonna ogw’enjawulo. Kino kitegeeza nti ebintu ebikolebwa oba ebikolebwa mu Palau ne bifulumizibwa mu mawanga amalala tebisoloozebwako musolo gwonna ogw’okutunda ebweru w’eggwanga. Okugatta ku ekyo, nayo tewali musolo gwa Value Added Tax (VAT) oba Goods and Services Tax (GST) gusoloozebwa ku bintu bino. Wabula kikulu okumanya nti wadde nga wayinza obutabaawo misolo gya njawulo egy’okutunda ebweru w’eggwanga, Palau erina etteeka erifuga emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Emisolo gino gikolebwa okusinziira ku nteekateeka z’emisolo era giyinza okwawukana okusinziira ku kika ky’ekintu ekiyingizibwa mu ggwanga. Ekirala, ng’ekimu ku bitundu by’okwetaba mu ndagaano z’ebyobusuubuzi ez’ensi yonna ng’ekibiina ky’ensi yonna eky’ebyobusuubuzi (WTO), Palau eyinza okubeera n’ebiragiro ebimu ebikwata ku misolo oba emiwendo egyateekebwawo amawanga agali mu mukago. Ebiragiro bino biyinza okukosa emiwendo oba okuvuganya kw’ebintu ebifulumizibwa ebweru okuva e Palau mu butale obwo obw’enjawulo. Mu bufunze, wadde nga tewali nkola ntongole ya musolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mu Palau ku bintu ebiva ku lubalama lwayo, emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga giyinza okukolebwa ku bintu ebireetebwa mu ggwanga. Era kyetaagisa nnyo bizinensi ezikola mu buyinza buno okulowooza ku ndagaano zonna ez’ebyobusuubuzi ze zirimu n’engeri gye ziyinza okukwata ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Palau.
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Palau, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Palau, ggwanga ttono eriri ku bizinga erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Ng’ekizinga ekirimu ebizinga ebisukka mu 340, ebyenfuna bya Palau byesigamye nnyo ku by’obulambuzi n’eby’obugagga byayo eby’omu nnyanja. Wabula era erina amakolero matono agamanyiddwa okutunda ebweru w’eggwanga. Ekimu ku bintu ebikulu ebifulumizibwa okuva e Palau bye by’ennyanja. Olw’okuba Palau erimu ebitundu ebinene ebiri mu nnyanja n’ebiramu eby’enjawulo ebiri mu nnyanja, emanyiddwa olw’ebyennyanja ebibisi eby’omutindo ogwa waggulu n’ebintu ebirala ebiva mu nnyanja. Eggwanga litwala ebyennyanja eby’enjawulo nga tuna, grouper, snapper, ne shellfish mu butale bw’ensi yonna. Ebintu bino bikolebwa ne bipakiddwa okusinziira ku mutindo gw’amakolero nga tebinnaba kutwalibwa bweru wa ggwanga. Ekirala ekikulu ekifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Palau kwe kukola emirimu gy’emikono. Obukugu obw’ennono obw’abantu b’e Palau bulaga obuyiiya bwabwe n’obuwangwa bwabwe nga bayita mu bisero ebizibu ennyo ebilukibwa n’emikono, emifaliso, enkoofiira, eby’okwewunda ebikoleddwa mu bisusunku oba ebitundu by’amasanga. Emirimu gino egy’emikono ginoonyezebwa nnyo abalambuzi ng’ebijjukizo oba eby’okuyooyoota. Okusobola okukakasa omutindo n’obutuufu bw’ebintu bino ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Palau, waliwo enkola ez’enjawulo ez’okukakasa eziteekeddwawo. Ku by’ennyanja ebitundibwa ebweru naddala nga bigendereddwamu obutale bw’ensi yonna ng’ebiragiro ebikakali bikola nga Japan oba Amerika), ababitunda ebweru balina okugoberera omutindo ogumanyiddwa mu nsi yonna nga HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points) okuddukanya obukuumi bw’emmere. Okugatta ku ekyo, abatunda ebweru w’eggwanga beetaaga okufuna ebiwandiiko ebitongole ebikakasa nti ebintu byabwe byasibuka mu mateeka oba byakungula mu kkomo eriwangaala eryateekebwawo amateeka g’eggwanga oba endagaano z’ensi yonna (e.g., Convention on International Trade in Endangered Species). Okuwandiika obulungi nakyo kisaana okukolebwa nga kiraga amawulire agakwata ku bika bwe kiba nga kituufu olw’ebigendererwa eby’obwerufu. Okutwaliza awamu,pal.au's.export.certification.processes.ensure_nti_exports_yayo_etuukiriza_omutindo gw'ensi yonna_ogw'okufuga_omutindo_obukuumi_n'obuwangaazi.Kino_kiyamba_okuzimba_obwesige_n'obwesige_mu_pala.n_exports_okuva_kikakasa_abaguzi_bw'obutuufu_byo_n'obukulu_byo_butuufu. ensibuko.
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Palau, eggwanga ly’ekizinga ekitono erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific, lirimu okusoomoozebwa okw’enjawulo mu by’entambula olw’ekifo kyalyo ekyesudde n’ebikozesebwa ebitono. Wabula bino bye bimu ku biteeso ku mpeereza y’okutambuza ebintu mu Palau: 1. Kkampuni ezitwala emigugu: Amakampuni agatwala emigugu mu nsi yonna agawerako gakolera mu Palau, nga gakuguse mu kusindika emigugu mu bbanga n’ennyanja. Kkampuni zino zisobola okukola ku by’okutambuza ebyamaguzi okuva mu bitundu by’ensi eby’enjawulo okutuuka e Palau n’okukola ku by’okutwala ebintu ku kasitooma. 2. Empeereza y’emigugu mu nnyonyi: Olw’ennyonyi z’ensi yonna eza bulijjo eziyungibwa ku bifo ebikulu eby’omu kitundu nga Guam ne Manila, empeereza y’emigugu mu nnyonyi ekola kinene nnyo mu kutambuza ebintu ebimala obudde okutuuka e Palau. Ennyonyi ezesigika zikola obulungi okukwata emigugu wamu n’ebifo eby’okulondoola. . . . 6. Ebifo eby’okuterekamu ebintu: Kkampuni ezimu ezikola ku by’okutambuza ebintu ziwa sitoowa ezirina obukuumi ezisaanira okutereka ebyamaguzi okumala akaseera nga balinda okugabibwa oba okugenda mu maaso mu Palau. 7. Enkola z’okulondoola: Okulonda abagaba eby’okutambuza ebintu abawa enkola ez’omulembe ez’okulondoola kiyinza okuyamba okulondoola enkulaakulana y’ebintu ebisindikibwa n’okumanyisa bakasitoma ebikwata ku package zaabwe gye ziri mu kiseera kyonna. 8.Personalized Assistance & Expertise : Okulonda abakolagana mu by’okutambuza ebintu abalina okumanya okungi ku kutambulira mu kusoomoozebwa okw’enjawulo mu kitundu kino kikakasa nti emirimu gitambula bulungi nga tukola ku bizibu ebiyinza okubaawo mu by’entambula mu bwangu. Kikulu ng’okwatagana n’ekitongole kyonna ekigaba empeereza y’okutambuza ebintu mu Palau nti okwekenneenya obwesigwa bwazo ng’oyita mu kwekenneenya kwa bakasitoma okwasooka oba okwebuuza ku bizinensi za wano ezirina obumanyirivu mu by’obusuubuzi by’ensi yonna okulaba ng’empeereza nnungi era eyeesigika. Okutwaliza awamu, wadde nga Palau okubeera ewala kuleeta okusoomoozebwa mu by’enteekateeka, waliwo engeri entuufu ezisobola okukozesebwa okutambuza ebyamaguzi okugenda n’omunda mu ggwanga, okuva ku kutambuza emigugu n’okutwala ebintu okutuuka ku kugonjoola emigugu mu nnyonyi n’okusindika.
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Palau nsi ntono ey’ebizinga esangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Wadde nga nnene, efuuse ekifo ekisikiriza abaguzi b’ensi yonna era erimu emikutu emikulu egiwerako egy’okunoonya ensibuko n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi. 1. Emikutu gy’ensi yonna egy’okugula ebintu: a) Enkola za B2B ku yintaneeti: Abafulumya ebweru w’eggwanga mu Palau basobola okukozesa emikutu egy’ettutumu egy’oku yintaneeti egy’obusuubuzi okudda mu bizinensi (B2B) nga Alibaba, Global Sources, ne TradeKey okukwatagana n’abaguzi b’ensi yonna abayinza okugula. Emikutu gino gisobozesa bizinensi okuva e Palau okulaga ebintu byabwe, okuteesa ku ddiiru, n’okukola emirimu n’abaguzi abaagala okugula ebintu mu nsi yonna. b) Ebibiina by’abasuubuzi: Ekibiina ky’abasuubuzi mu Palau kikola kinene nnyo mu kutumbula eby’obusuubuzi munda mu ggwanga n’okuyunga bizinensi za wano n’emikwano egy’ensi yonna. Etegeka emikolo gy’okukwatagana mu bizinensi, emyoleso, n’emisomo gy’ebyobusuubuzi okusobola okwanguyiza emikisa gy’okukolagana wakati w’abasuubuzi abafulumya ebweru w’eggwanga okuva e Palau n’abayingiza ebintu mu nsi yonna. c) Emikutu gy’okusaasaanya mu nsi yonna: Okukolagana n’abasaasaanya mu nsi yonna abamanyiddwa kisobola okuwa omukisa okuyingira mu mikutu eminene egy’amaduuka oba obutale ku yintaneeti obusikiriza bakasitoma ab’ensi yonna. Amakampuni agali mu bitundu eby’enjawulo nga okulongoosa emmere, emirimu gy’emikono, eby’obulambuzi gasobola okuganyulwa mu kwegatta ku mikutu gy’okusaasaanya emmere egy’ekikugu mu makolero gaabwe. 2. Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu: a) PALExpo: PALExpo mwoleso gwa by’obusuubuzi ogutegekebwa buli mwaka mu kibuga Koror, ekifo ekikulu eky’ebyobusuubuzi mu Palau. Kikola ng’omukutu abasuubuzi ba wano we bayinza okulaga ebintu oba obuweereza bwabwe eri abagenyi ab’omunda n’ab’ensi yonna. Omukolo guno gulaga ebitundu eby’enjawulo ng’ebyobulimi, empeereza/ebintu ebikwatagana n’obulambuzi (wooteeri/ebifo ebisanyukirwamu), ebintu by’amakolero g’ebyemikono/ebyemikono (ebibumbe by’embaawo/ebisero), n’ebirala, okuwa emikisa gy’okukolagana n’aboolesi abanoonya okugaziya bizinensi ebweru w’eggwanga. b) Omwoleso gw’ebyobusuubuzi mu mawanga g’ebizinga bya Pacific (PICTE): PICTE gwe mwoleso omulala ogw’amaanyi ogw’ebyobusuubuzi mu kitundu ogusikiriza abaguzi okuva mu bitundu bya Asia-Pacific byonna abaagala okunoonya ebintu ebisibuka mu mawanga g’ebizinga bya Pacific nga Palau. Omwoleso guno gutumbula ebiweebwayo eby’enjawulo ng’eby’obugagga by’omu nnyanja (eby’ennyanja/obulunzi bw’omu mazzi), eby’emikono/eby’emikono, ebintu eby’obuwangwa, n’obulambuzi obutali bwa bulabe eri obutonde. c) Omwoleso gw’ebyobusuubuzi ogwa Asian Pacific Tourism Association (APTA): Olw’okuba Palau yeesigamye nnyo ku by’obulambuzi ng’ekitundu ekikulaakulanya ebyenfuna, okwetaba mu mwoleso gw’ebyobusuubuzi ogussa essira ku ntambula n’obulambuzi kyetaagisa nnyo. Omwoleso gw’ebyobusuubuzi ogwa APTA gusikiriza abaguzi okuva mu butale obukulu mu Asia abaagala okulambula, ebifo eby’okusulamu, ebibaawo mu kitundu, n’obuweereza obulala obukwatagana nabyo. Kkampuni ezeetabye mu mpaka zino zirina omukisa okukola enkolagana ya bizinensi n’ebitongole by’entambula n’abaddukanya emirimu okwetoloola Asia. Mu kumaliriza, Palau egaba emikutu gy’ensi yonna emikulu egiwerako egy’okugula ebintu eri basuubuzi baayo abanoonya okukwatagana n’abaguzi b’ensi yonna. Enkola za B2B ku yintaneeti zikola ng’akatale ak’omubiri (virtual marketplace) ate ebibiina by’abasuubuzi biwa emikisa gy’okukolagana. Okugatta ku ekyo, okwegatta ku mikutu gy’okusaasaanya ebintu mu nsi yonna kiyinza okwanguyiza okutuuka ku mikutu eminene egy’amaduuka mu nsi yonna. Eggwanga era litegeka omwoleso gw’ebyobusuubuzi ogw’amaanyi nga PALExpo, PICTE, ne APTA Trade Show ogussa essira ku bitundu ebitongole ng’ebyobulimi/obulambuzi/ebintu eby’amakulu mu by’obuwangwa. Okwagala emitendera gino egy’okunoonya ensibuko kiyamba okuteeka ebintu eby’enjawulo Palau by’ewaayo ku mutendera gw’ensi yonna n’okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna nga bayita mu kwongera ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga.
Mu Palau, emikutu gy’okunoonya egisinga okukozesebwa ye Google, Yahoo, ne Bing. Emikutu gino egy’okunoonya giwa empeereza n’amawulire ag’enjawulo eri abakozesa mu Palau. 1. Google (www.google.com): Google ye nkola y’okunoonya esinga okwettanirwa mu nsi yonna era ekozesebwa nnyo ne mu Palau. Ewa enkola ennyangu okukozesa ng’erina ebintu bingi nga okunoonya ku mukutu, okunoonya ebifaananyi, okulongoosa amawulire, maapu, n’empeereza y’okuvvuunula. 2. Yahoo (www.yahoo.com): Yahoo ye nkola endala esinga okukozesebwa mu kunoonya mu Palau. Ewa emirimu egy’enjawulo nga okunoonya ku mukutu, empeereza ya email, okulongoosa amawulire, okuteebereza embeera y’obudde, obubonero bw’emizannyo, amawulire agakwata ku by’ensimbi,n’ebirala. 3. Bing (www.bing.com): Bing ye nkola ya Microsoft ey’okunoonya ku yintaneeti egaba okunoonya ku mukutu gwa yintaneeti wamu n’ebintu ebirala nga maapu,endagiriro,okugatta embeera z’abantu,n’okuddamu amangu ku bibuuzo.Ekola ku byetaago by’abakozesa okuva okwetoloola ensi yonna omuli ne Palau. Emikutu gino esatu emikulu egy’okunoonya mu nsi yonna giwa ebivuddemu ebijjuvu eby’okunoonya okwawamu ku miramwa egyekuusa ku by’amasanyu,emizannyo,obuwangwa,obusuubuzi,ebyobufuzi,n’ebirala.Wadde nga bye bisinga okukozesebwa mu Palau,osobola n’okunoonyereza ku ngeri ez’enjawulo ez’omu kitundu olw’ebigendererwa ebitongole gamba ng’okunoonya bizinensi oba emikolo egy’omu kitundu.Okugeza: 4.Palau Online Directory(www.palaudirectory.com) - Directory eno essira erisinga kulissa ku kuwa amawulire agakwata ku bizinensi,empeereza,ebifo eby'obulambuzi,n'ebibiina munda mu Palau.You osobola okugikozesa okuzuula ebikwata ku bantu b'oyinza okukwatagana nabo,okuteeka ebifo,okubuuza,n'amawulire amalala ageetaagisa agakwata ku local entities.N’enkola yaayo ey’ekitundu,eyamba abatuuze n’abalambuzi okufuna eby’obugagga ebikwatagana munda mu ggwanga mu ngeri ennyangu. 5.Palauliving (palauliving.net) - Omukutu guno gukola nga magazini ku yintaneeti ogulimu emiko,blogs,olukalala lw'emikolo,n'okutegeera okw'omugaso ku bulamu mu Palau.Omukutu gukwata ku bintu eby'enjawulo omuli eby'obulambuzi,okusengula,ensonga za gavumenti,emikolo gy'obuwangwa,engeri y'obulamu, trends,festivals,and much more.Through its searchable database,osobola okufuna emiko egy'enjawulo oba amawulire agakwatagana ku miramwa gy'oyagala. Mu kumaliriza, wadde nga Google,Yahoo,ne Bing zikozesebwa nnyo mu Palau nga emikutu gy’okunoonya egy’ettutumu,osobola n’okunoonyereza ku ngeri endala ez’omu kitundu nga Palau Online Directory ne Palauliving okuzuula amawulire ag’enjawulo agakwata ku bizinensi z’omu kitundu,obulambuzi,ebintu,n’obulamu.

Emiko emikulu egya kyenvu

Mu Palau, olukalala olukulu olwa dayirekita oba empapula eza kyenvu zirimu ebikwata ku bizinensi ez’enjawulo, empeereza, n’ebitongole bya gavumenti ebikulu. Wansi waliwo ebimu ku bitabo ebisookerwako eby’olupapula olwa kyenvu mu Palau awamu n’emikutu gyabyo: 1. Ekitabo ky’amasimu ekya Palau: Omukutu gwa yintaneeti: www.palautel.com/palauteldirectory.html Dayirekita eno erimu olukalala lwa bizinensi z’omu kitundu, ebibiina, ebitongole bya gavumenti, wooteeri n’ebifo ebisanyukirwamu, amalwaliro n’obujjanjabi, amasomero n’amatendekero g’ebyenjigiriza. 2. Micronesia ey’olupapula olwa kyenvu: Omukutu gwa yintaneeti: www.yellowpagemicronesia.com/Palau/Ekitabo ky’Ekitabo kya Palau/ Yellow Page Micronesia ye ndagiriro enzijuvu ku yintaneeti egaba olukalala lwa bizinensi mu Palau. Abakozesa basobola okunoonya ebintu oba empeereza ezenjawulo okusinziira ku mutendera oba ekifo. 3. Ekitabo ky’Endagiriro ku mutimbagano ekya Palau: Omukutu gwa yintaneeti: www.palaudirectories.com/ Palau Online Directory ekuwa olukalala olunene olwa bizinensi ezigabanyizibwamu okusinziira ku makolero. Mulimu ebikwata ku bantu b’oyinza okutuukirira ng’ennamba z’essimu n’endagiriro. 4. VisitPalau Emiko gya kyenvu: Omukutu gwa yintaneeti: www.visitpalau.com/business.htm Omukutu gwa VisitPalua gulina ekitundu ekikwata ku bizinensi za wano ezigabanyizibwa wansi w’ebitundu eby’enjawulo nga ebifo eby’okusulamu, eby’okulya & cafe, amaduuka n’amaduuka mu bitundu by’obulambuzi ebikulu nga Koror. 5. ExplorePalua Ekitabo kya Bizinensi: Omukutu gwa yintaneeti: www.exploreorapacific.net/palaubusinessdirectory.html ExplorePalua egaba ekitabo kya bizinensi nga kiriko olukalala lwa kkampuni mu Palua nga zeesigamiziddwa ku makolero ag’enjawulo nga hospitality & tourism-related services wamu n’ebikwata ku bantu b’oyinza okutuukirira. Tukusaba omanye nti emikutu gino giyinza okukyuka oba giyinza okuba nga gyali givudde ku mulembe kubanga dayirekita zeetaaga okulongoosebwa buli kiseera okusobola okukuuma obutuufu n’obukwatagana.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Mu Palau, emikutu emikulu egy’obusuubuzi ku yintaneeti gitono nnyo olw’obunene bw’eggwanga lino obutono n’omuwendo gw’abantu. Kyokka wakyaliwo engeri entonotono gy’oyinza okukozesa okugula ebintu ku yintaneeti. Bino bye bimu ku bifo ebikulu eby’obusuubuzi ku yintaneeti mu Palau n’emikutu gyabyo: 1. Surangel Online Store: Eno dduuka lya yintaneeti erya wano eririmu ebintu eby’enjawulo omuli ebyuma eby’amasannyalaze, ebyuma by’omu nnyumba, engoye n’ebikozesebwa. Omukutu gwabwe ogwa yintaneeti gwe www.surangelstore.com. 2. Pacific Treasures: Omukutu guno gukuguse mu kutunda emirimu gy’emikono egy’ekinnansi n’ebijjukizo okuva mu Palau n’amawanga amalala ag’oku bizinga bya Pacific. Ebintu byabwe osobola okubisanga ku mukutu gwa www.pacifictreasures.org. 3. Shop Koshiba: Lino dduuka lya yintaneeti eritunda ebintu eby’enjawulo ng’engoye (nga mw’otwalidde n’engoye z’Abapalau ez’ekinnansi), eby’okwewunda, ebikozesebwa, n’ebintu by’omu nnyumba. Omukutu gwabwe ogwa www.shopkoshiba.com. 4. Palau Mart: Omukutu guno essira gusinga kulissa ku kuwa bintu bya mmere okusobola okubituusa mu bibuga ebikulu ebya Palau nga Koror ne Airai. Omukutu gwabwe osobola okugusanga ku www.palaumart.com. . Kikulu okumanya nti wadde nga emikutu gino egy’obusuubuzi ku yintaneeti giri mu Palau, giyinza obutaba na mutindo gwe gumu ogw’ebintu eby’enjawulo oba ebinene eby’okulondako ng’emikutu eminene egy’ensi yonna nga Amazon oba eBay olw’okusoomoozebwa kw’enteekateeka okukwatagana n’okusindika mu butale obutono nga Palau.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Palau ggwanga lya kizinga kitono erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Ng’ensi ewala nnyo era eyeesudde, Palau okubeera ku mikutu gya yintaneeti si kinene ng’amawanga amalala agamu. Wabula erina emikutu gy’empuliziganya egimu egy’ettutumu abatuuze baayo gye batera okukozesebwa. Bino bye bimu ku mikutu gy’empuliziganya mu Palau: 1. Facebook: Facebook gwe mukutu gw’emikutu gy’empuliziganya ogusinga okwettanirwa mu nsi yonna era gulina abakozesa bangi mu Palau nayo. Abantu bakikozesa mu bintu eby’enjawulo nga okukwatagana n’emikwano, okugabana ebipya n’ebifaananyi, okwegatta ku bibiina, n’okugoberera emiko egyekuusa ku bye baagala. Omukutu omutongole ogwa gavumenti ya Palau osobola okugusanga ku: www.facebook.com/GovtOfPalau 2. Instagram: Instagram ekozesebwa nnyo mu nsi yonna okugabana ebifaananyi n’obutambi n’emikwano oba abagoberezi. Kisobozesa abakozesa okukozesa ebisengejja okutumbula ebirabika nga tebannabiteeka ku bifaananyi byabwe oba emboozi zaabwe. Okunoonyereza ku bifaananyi okuva e Palau oba okugoberera abantu ssekinnoomu okuva mu ggwanga lino, osobola okukozesa akabonero #palau ku Instagram. 3. Twitter: Twitter nkola ya microblogging esobozesa abakozesa okugabana obubaka obumpi obuyitibwa "tweets." Kitera okukozesebwa okutereeza amangu, okubunyisa amawulire, n’okwenyigira mu mboozi ng’okozesa hashtags oba mentions (@). Osobola okufuna amawulire agakwata ku mirimu gy’obulambuzi oba emikolo gy’omu kitundu ng’ogoberera akawunti ya @visit_palau ku mukutu gwa Twitter. 4. LinkedIn: LinkedIn essira erisinga kulissa ku mikutu gy’abakugu n’okunoonya emirimu mu nsi yonna. Wadde ng’enkozesa yaayo eyinza obutaba nnyo mu Palau bw’ogeraageranya n’ebyenfuna ebinene, abakugu abamu bakozesa omukutu guno okuwandiika abantu oba okuzimba enkolagana mu makolero ag’enjawulo. Kikulu okumanya nti olw’obunene bwayo n’ebintu bya tekinologiya ebitono, Palau eyinza obutaba na mikutu gya yintaneeti egy’enjawulo egyakolebwa awaka egyakolebwa naddala eri abantu baayo.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Palau, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Palau, nsi ntono ey’ebizinga esangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Wadde nga ggwanga ttono nga lirimu abantu nga 22,000, Palau efunye ebibiina by’amakolero ebiwerako eby’amaanyi ebikola emirimu emikulu mu kutumbula n’okuwagira ebitundu by’ebyenfuna byayo eby’enjawulo. 1. Palau Chamber of Commerce - Palau Chamber of Commerce kibiina kya amaliba ekikiikiridde bizinensi mu makolero ag’enjawulo mu Palau. Essira erisinga kulissa ku kwongera ku nkulaakulana y’ebyenfuna, okulwanirira enkola eziyamba bizinensi, n’okutumbula enkolagana wakati wa bammemba baayo. Omukutu gwabwe ogwa yintaneeti gwe www.palauchamber.com. 2. Ekibiina ekigatta abalambuzi mu Belau (BTA) - BTA ekola kinene nnyo mu kutumbula n’okutumbula eby’obulambuzi mu Palau. Ekolagana nnyo ne bizinensi z’omu kitundu okuwa eby’obugagga n’obuwagizi eri enkola z’obulambuzi eziwangaala ate nga esinga okuganyula abantu b’omu kitundu. Ebisingawo, genda ku www.visit-palau.com. 3. Olukiiko lw’Abalangira - Olw’okutegeera obukulu bw’ensengeka z’enfuga ey’ennono mu Palau, Olukiiko lw’Abalangira lukola ng’ekitongole ekiwabula ekivunaanyizibwa ku kukuuma n’okutumbula eby’obuwangwa mu bitundu by’abantu enzaalwa. 4. Ekibiina kya National Development Bankers Association (NDBA) - NDBA ekola kinene nnyo mu kuwagira enkulaakulana y’ebyenfuna ng’ewa abantu ssekinnoomu ne bizinensi mu nsalo za Palau obuweereza bw’ebyensimbi. 5. Fisheries & Aquatic Resource Owners Confederation (FAROC) - Okusinziira ku kifo kyayo ekyetooloddwa eby’obugagga by’omu nnyanja ebingi, envuba ya maanyi nnyo mu kukozesebwa mu ggwanga n’okutunda ebweru okuva e Palau. FAROC ekiikirira bannannyini n’abaddukanya eby’obuvubi ate ng’ewagira enkola z’envuba eziwangaala ezikulu mu kukuuma enzikiriziganya y’obutonde bw’ensi eyeetoolodde ebizinga bino. . obusika bw’ennimi nga oyita mu biwandiiko,okunoonyereza,n’enteekateeka z’okusomesa.Head over to www.palaulanguage.org,bw’oba ​​oyagala okunoonyereza ku bugagga obw’obugagga obw’ennimi obwa Palau. Ebibiina n’ebibiina bino bikola kinene nnyo mu kutumbula enkulaakulana mu by’enfuna, okutumbula eby’obuwangwa, n’okutumbula obuwangaazi mu Palau. Nsaba omanye nti ebimu ku bibiina bino biyinza obutaba na mikutu mitongole oba ebikwata ku byo biyinza okukyuka, n’olwekyo kirungi okunoonya amawulire agasinga okuba ag’omulembe ng’okozesa emikutu gy’okunoonya.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi egyekuusa ku Palau, wamu ne URL zaago: 1. Minisitule y’ebyensimbi - Omukutu omutongole ogwa Minisitule y’ebyensimbi mu Palau Omukutu gwa yintaneeti: http://www.palaufinance.com/ 2. Palau Chamber of Commerce - Kikiikirira bizinensi za wano mu Palau era kitumbula eby’obusuubuzi Omukutu gwa yintaneeti: http://www.palauchamber.com/ 3. Bureau of Statistics & Plans - Ewa ebikwata ku bibalo okwekenneenya n’okuteekateeka ebyenfuna Omukutu gwa yintaneeti: https://bsp.palaugov.org/ 4. Ekitongole ekitumbula abasigansimbi - Kikwasaganya okusiga ensimbi okuva ebweru mu bitundu eby’enjawulo Omukutu gwa yintaneeti: http://ipa.pw/ 5. Pacific Island Trade & Invest - Eyamba amakampuni okuva mu mawanga g’ebizinga bya Pacific, omuli ne Palau, okunoonyereza ku mikisa gy’okutunda ebweru w’eggwanga Omukutu gwa yintaneeti: https://pacifictradeinvest.com/ 6. Ekitongole ekiwandiisa bizinensi - Okuwandiisa amakampuni n’okukuuma ebiwandiiko bya bizinensi mu Palau Omukutu gwa bbanka y’enkulaakulana y’eggwanga eya Palau (NDBP): https://palaudb.com/ndbp-empeereza/ekitongole-eby'okuwandiisa-bizinensi/ Tukusaba omanye nti amawulire agaweereddwa gayinza okukyuka, n’olwekyo bulijjo kirungi okukakasa nti gatuufu ng’ogenda ku mikutu egyo butereevu oba ng’otuukirira ab’obuyinza abakwatibwako mu Palau.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Palau ggwanga lya kizinga kitono erisangibwa mu maserengeta g’ennyanja Pacific. Olw’okuba mmemba w’ekibiina ky’amawanga amagatte n’ekibiina ky’ensi yonna ekivunaanyizibwa ku by’obusuubuzi, Palau yeenyigira nnyo mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Bw’oba ​​oyagala okuzuula ebikwata ku by’obusuubuzi ebikwata ku Palau, wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egiyinza okuyamba: 1. Ekitongole kya Palau ekya Kasawo n’okukuuma ensalo (http://www.customs.pw/) Omukutu guno guwa amawulire amajjuvu ku mateeka ga Kasawo, enkola y’okuyingiza/okufulumya ebweru, emisolo, n’ebibalo by’ebyobusuubuzi mu Palau. 2. Minisitule y’ebyensimbi n’enkulaakulana y’ebyenfuna (http://www.palaufinance.net/) Omukutu gwa Minisitule y’ebyensimbi n’enkulaakulana y’ebyenfuna guwa ebikwata ku by’obusuubuzi ebikwatagana nga lipoota z’ebyobusuubuzi, emiwendo gy’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga/ebifulumizibwa ebweru okusinziira ku nsi/amakolero, n’ebiraga ebyenfuna. 3. Ekifo ky’ebyobusuubuzi mu nsi yonna (https://www.intracen.org/marketanalysis/index.cfm?go=country_profile&countryCode=PLW) Ekitongole ky’ebyobusuubuzi mu nsi yonna kiwa lipoota enzijuvu ez’okwekenneenya akatale ku mawanga ag’enjawulo omuli ne Palau. Mulimu amawulire agakwata ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga/ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga eby’oku ntikko, abasuubulagana, emiwendo gy’emisolo, n’emikisa gya bizinensi. 4. Ekitongole ky’amawanga amagatte ekya Comtrade Database (https://comtrade.un.org/data/) Ekitongole ky’amawanga amagatte ekya Comtrade Database kikusobozesa okunoonya ebikwata ku by’obusuubuzi ebitongole okusinziira ku nsi oba ekika ky’ebintu. Osobola okufuna ebibalo ebikwata ku kuyingiza/okufulumya ebweru mu bujjuvu mu Palau ng’okozesa omukutu guno. 5. Ebiwandiiko ebiggule ebya Banka y’ensi yonna - Ekifo ky’ensi yonna eky’okugonjoola eby’obusuubuzi (WITS) database (https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/PLW/Year/LTST/TRD-VL) Ekifo kya Banka y’ensi yonna ekya WITS database kiwa ebikwata ku by’obusuubuzi by’ebintu by’ensi yonna okuva mu nsonda ez’enjawulo omuli UN COMTRADE eri amawanga ssekinnoomu nga Palau. Ewa amagezi ku miwendo gy’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga/ebiyingizibwa mu ggwanga mu bbanga wamu n’abasuubuzi ab’oku ntikko. Nkusaba omanye nti emikutu egimu giyinza okwetaaga okuwandiika oba nga girina obukwakkulizo ku bintu ebimu olw’enkola zaago oba eby’obugagga ebiriwo mu kiseera ky’okozesa.

Ebifo bya B2b

Waliwo emikutu gya B2B egiwerako esangibwa mu Palau. Wano waliwo olukalala lw’abamu ku bo wamu n’endagiriro zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Palau Yellow Pages: Omukutu guno guwa ekitabo ekijjuvu ekya bizinensi n’obuweereza mu Palau. Mulimu ebikwata ku bantu b’oyinza okukwatagana nabo, enkolagana ku mukutu gwa yintaneeti, ne maapu za buli bizinensi ewandiikiddwa. Omukutu gwa yintaneeti: www.palauministries.org/yellowpages 2. Ekibiina ky’abasuubuzi mu Palau: Ekibiina ky’abasuubuzi mu Palau kyanguyiza okukolagana n’okukolagana wakati wa bizinensi za wano. Balina ne dayirekita ku yintaneeti eraga bizinensi za bammemba, osobola okugifuna ng’oyita ku mukutu gwabwe ogwa yintaneeti. Omukutu gwa yintaneeti: www.palauchamber.com 3. Pacific Trade Invest (PTI) Network: PTI Network kibiina ekitumbula emikisa gy’obusuubuzi n’okusiga ensimbi mu kitundu kya Pacific kyonna, omuli ne Palau. Balina omukutu gwa digito oguyitibwa Pacific Hub bizinensi okuva mu makolero ag’enjawulo mwe basobola okuyunga n’okunoonyereza ku nkolagana. Omukutu gwa yintaneeti: www.pacifictradeinvest.co.nz 4. Tradewheel: Tradewheel katale ka B2B mu nsi yonna akagatta abaguzi n’abatunzi mu nsi yonna omuli n’abo abava e Palau. Bizinensi zisobola okulaga ebintu byabwe oba empeereza zaabwe, okuwuliziganya n’abo abayinza okukolagana nabo, n’okuteesa ku ddiiru nga bayita ku mukutu guno. Omukutu gwa yintaneeti: www.tradewheel.com 5.Made-in-China.com:Made-in-China.com ye nkola ya B2B e-commerce esinga okugatta abaguzi b’ensi yonna n’abagaba ebintu okuva e China omuli ebintu ebikoleddwa aba China oba companies.With broad categories covering more than 20 amakolero,yingini yaabwe ey’okunoonya ejja kuwa amawulire agakwata ku bikozesebwa ebikwata ku bwetaavu bwo.Kozesa enkolagana eweereddwa okugenda ku mukutu gwabwe ogwa yintaneeti www.made-in-china.com
//