TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Yemen emanyiddwa mu butongole nga Republic of Yemen nsi esangibwa ku nkomerero y’obugwanjuba bw’ekizinga kya Buwalabu mu maserengeta ga Asia. Egabana ensalo ne Saudi Arabia mu bukiikakkono, Oman mu bukiikakkono bw’obuvanjuba, era etuuka ku nnyanja Emmyufu ne Gulf of Aden zombi. Olw’okuba abantu babalirirwamu obukadde 30, Yemen erina eby’obuwangwa bingi nnyo n’ebyafaayo eby’edda enkumi n’enkumi z’emyaka. Ekibuga ekikulu ekya Yemen ye Sana’a, era nga kino nakyo kye kimu ku bibuga ebisinga obukadde mu nsi yonna ebibaddemu abantu obutasalako. Eggwanga lino limanyiddwa olw’ebifo eby’enjawulo okuva ku ddungu eddene okutuuka ku nsozi empanvu nga Jebel an-Nabi Shu’ayb (entikko esinga obuwanvu mu kizinga ky’Abawalabu). Okugatta ku ekyo, ebitundu by’oku lubalama lw’ennyanja mu Yemen birimu bbiici ezirabika obulungi n’emyalo egiwerako egikola ng’amakubo amakulu ag’obusuubuzi mu nsi yonna. Yemen ebadde eyolekagana n’obutali butebenkevu mu by’obufuzi n’okusoomoozebwa mu by’enfuna mu myaka egiyise. Olutalo lw’omunda olugenda mu maaso okuva mu 2015 lubadde lwa maanyi nnyo eri abantu baayo ekivuddeko obuzibu obw’amaanyi obw’obuntubulamu nga abantu bangi babundabunda n’obutaba na mmere. Olutalo luno lulimu ebiwayi eby’enjawulo omuli n’abayeekera ba Houthi abafuga ekitundu ekinene eky’obukiikakkono bwa Yemen n’amagye ageesigwa eri Pulezidenti Abdrabbuh Mansur Hadi agawagirwa omukago ogukulemberwa Saudi Arabia. Mu by’enfuna, Yemen yeesigamye nnyo ku bulimi omuli okukola kaawa (amanyiddwa olw’ebinyeebwa eby’omutindo ogwa waggulu) wamu n’okulunda. Eby’obugagga byayo eby’obutonde mulimu amafuta; wabula olw’obutali butebenkevu mu byobufuzi n’obukuubagano, okufulumya amafuta kukendedde nnyo mu myaka egiyise ekikosa enyingiza yaayo. Obuwangwa bwa Yemen bulaga ebiva mu mpisa ez’enjawulo ng’obwakabaka obw’edda ng’empukuuka y’e Sabaean wamu n’ennono z’Obusiraamu ezaaleetebwa abawanguzi Abawalabu. Ennyimba ez’ekinnansi nga Al-Sanaani zettanirwa nnyo wamu n’amazina ag’ekinnansi nga amazina ga Bara’a. Engoye z’ekinnansi zitera okubaamu engoye ezitali nnungi eziyitibwa Jambiyas eziyambalwa abasajja wamu n’obutambaala obwa langi ez’enjawulo abakyala bwe bayambala. Mu kumaliriza, wadde nga Yemen erina amakulu ag’ebyafaayo ag’ekitalo olw’okubeera ku nkulungo y’amakubo g’ebyobusuubuzi ag’edda, eggwanga lino lyolekedde okusoomoozebwa okw’amaanyi leero. Lino ggwanga erijjudde amaanyi nga lirina ebifo eby’enjawulo n’ennono z’obuwangwa ezigagga, naye ate enkaayana ezigenda mu maaso n’ensonga z’embeera z’abantu n’ebyenfuna bivuddeko ebizibu eby’amaanyi ennyo eri abantu baayo.

Yemen emanyiddwa mu butongole nga Republic of Yemen nsi esangibwa mu buvanjuba bwa Middle East ku kizinga kya Buwalabu. Ssente ekozesebwa mu Yemen ye Yemeni rial (YER), eragiddwa n’akabonero ﷼. Yemeni rial efunye okusoomoozebwa n’okukyukakyuka okw’amaanyi mu myaka egiyise olw’obutali butebenkevu mu byobufuzi n’obukuubagano obugenda mu maaso mu ggwanga lino. Okukyukakyuka kuno kuvuddeko okukendeera okw’amaanyi mu bbeeyi y’ensimbi z’ebweru naddala ku ddoola ya Amerika. Nga 2003 tannatuuka, ddoola emu ya Amerika yali yenkana rial nga 114. Kyokka okuva olwo, wabaddewo okukendeera buli kiseera mu muwendo gwa rial. Mu kiseera kino, kitwala around 600 YER okugula ddoola emu yokka eya Amerika. Ng’oggyeeko obutali butebenkevu mu byobufuzi obukosa ebyenfuna byayo, Yemen era eyolekedde okusoomoozebwa okulala okuwerako mu by’enfuna. Mu bino mulimu ebbula ly’emirimu eringi n’okwesigamira ku mafuta agafulumizibwa ebweru w’eggwanga okusobola okufuna ssente. Okukendeera kw’ebbeeyi y’amafuta mu nsi yonna kwongera okukosa ebyenfuna bya Yemen. Olw’ensonga zino n’ebbeeyi y’ebintu okulinnya ennyo mu biseera by’obukuubagano oba embeera ez’obuzibu, bizinensi nnyingi zisinga kwagala kukozesa ssente z’ebweru oba enkola y’okuwanyisiganya ssente mu nkolagana mu kifo ky’okwesigama ku ssente z’eggwanga zokka. Mu bufunze, embeera y’ensimbi mu Yemen emanyiddwa olw’ebyenfuna ebitali binywevu nga ssente za wano zikendeera olw’obutali butebenkevu mu byobufuzi n’okwesigamira ku mafuta agafulumizibwa ebweru w’eggwanga. Embeera eno etali nnungi efuula okusoomoozebwa eri abasuubuzi n’abantu ssekinnoomu mu Yemen okukola emirimu gy’ebyensimbi egy’enkalakkalira nga bakozesa ssente z’eggwanga lyabwe.

Ssente ya Yemen mu mateeka ye Yemeni rial (YER). Emiwendo gy’ensimbi ennene okudda mu Yemeni rial gyawukana era giyinza okukyuka. Wabula okutuuka mu October 2021, nga: - Doola ya Amerika 1 (USD) yenkana ne YER nga 645. - Euro 1 (EUR) yenkana ne YER nga 755. - 1 British Pound (GBP) yenkana nga 889 YER. - 1 Japanese Yen (JPY) yenkana nga 6.09 YER. Nsaba omanye nti emiwendo gino egy’okuwanyisiganya ssente gya kigero era giyinza okukyukakyuka olw’ensonga ez’enjawulo ez’akatale.

Yemen, ensi esangibwa mu Middle East, ekuza ennaku enkulu nnyingi omwaka gwonna. Embaga zino zirina obukulu obw’amaanyi mu by’obuwangwa n’eddiini eri abantu baayo. Kuno kwe tukugattidde ennaku enkulu ezimanyiddwa ennyo ezikuzibwa mu Yemen: 1. Eid al-Fitr: Embaga eno etegeeza ku nkomerero ya Ramadhan, omwezi gw’okusiiba abasiraamu mu nsi yonna. Abantu b’e Yemen beenyigira mu kusaba okw’enjawulo ku mizikiti, okukyalira ab’omu maka n’emikwano, okuwanyisiganya ebirabo, n’okulya emmere ey’ennaku enkulu nga bali wamu. Kiseera kya ssanyu, okusonyiwa, n’okwebaza. 2. Olunaku lw’eggwanga: Olukuzibwa nga May 22nd buli mwaka, Olunaku lw’eggwanga lujjukira Yemen okwegatta nga repubulika emu mu 1990. Olunaku luno lukuzibwamu emikolo egy’enjawulo ng’okulaga amagye okulaga eby’obusika n’obuwangwa bwa Yemen. 3. Olunaku lw’enkyukakyuka: Lukuzibwa nga September 26th buli mwaka okussa ekitiibwa mu kwegugunga okwawangudde okulwanyisa obufuzi bw’amatwale ga Bungereza mu South Yemen (Aden) okwavaamu obwetwaze mu 1967. 4. Eid al-Adha: Era emanyiddwa nga Embaga y’okusaddaaka, ejjukira Nabbi Ibrahim okwetegekera okusaddaaka omwana we ng’ekikolwa eky’okugondera Katonda nga tannaweebwa mwana gw’endiga mu kifo ky’ekyo. Amaka gasaddaaka ensolo (ebiseera ebisinga endiga oba embuzi), gagaba ennyama mu b’eŋŋanda n’abo abatalina mukisa nga bwe beenyigira mu kusaba. 5.Ras As-Sanah (Omwaka omuggya): Gukuzibwa okusinziira ku kalenda y’omwezi ey’Obusiraamu amaka mwe gakuŋŋaanira okulya emmere ey’ekinnansi nga Saltah (Yemeni lamb stew) ne Zahaweq (spiced chili sauce). Abantu batera okukuma ebiriroliro mu ttumbi olw’okusanyuka. 6.Munnabbi Amazaalibwa ga Muhammad: Ajjukira emyaka gy'amazaalibwa ga Nabbi Omusiraamu Muhammad ku lunaku olw'ekkumi amakulu g’eddiini mu Basiraamu okwetoloola Yemen. Ebikujjuko bino biraga eby’obuwangwa bya Yemen eby’obugagga ate nga bikuza obumu mu bantu baayo ab’enjawulo. Ziraga ennono, empisa n’enzikiriza z’eggwanga lino, ne kisobozesa BannaYemen okukwatagana n’emirandira gyabwe n’okujaguza awamu mu mikolo egy’essanyu.

Yemen nsi esangibwa mu buvanjuba bwa Middle East ku nkomerero y’obugwanjuba bw’ekizinga kya Buwalabu. Kirimu abantu abasoba mu bukadde 30 era ekibuga kyayo ekikulu Sana'a. Ebyenfuna bya Yemen byesigamye nnyo ku by’obusuubuzi, ng’ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga n’ebiyingizibwa mu ggwanga bikola kinene nnyo. Eggwanga lino okusinga litunda ebweru ebintu ebiva mu mafuta, gamba ng’amafuta agatali malongoose, amafuta agalongooseddwa, ne ggaasi ow’obutonde (LNG). Era etunda kaawa, ebiva mu byennyanja, ebintu eby’obulimi ng’ebibala n’enva endiirwa, n’eby’okwambala. Yemen esinga okusuubulagana ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ye China, Buyindi, Thailand, South Korea, Japan, amawanga ga Yemen ag’omuliraano mu kitundu kya Gulf nga Saudi Arabia ne Oman nago gakola kinene mu katale kaayo ak’okutunda ebweru w’eggwanga. Ate Yemen eyingiza ebintu bingi omuli ebyuma n’ebikozesebwa; emmere ng’omuceere, obuwunga bw’eŋŋaano; eddagala eriyitibwa chemicals; ebidduka ebivuga mmotoka; ebyuma by’amasannyalaze; eby’okwambala; ekyuma n’ekyuma. Mu kkampuni zaayo enkulu eziyingiza ebintu mu ggwanga mulimu China ng’esinga okuyingiza ebintu mu ggwanga n’eddirirwa Saudi Arabia okubeera muliraanwa wa Yemen ow’oku lusegere. Wabula olw’obutali butebenkevu mu by’obufuzi obwavudde ku lutalo lw’omunda olugenda mu maaso okuva mu 2015 wakati w’abayeekera ba Houthi abawagirwa Iran nga balwanyisa amagye agawagira gavumenti agawagirwa omukago ogukulemberwa Saudi Arabia kikosezza nnyo eby’obusuubuzi bya Yemen. Kino kyavaako okutaataaganyizibwa mu bikozesebwa ng’emyalo wamu n’okutuuka ku butale obutono ekyaviirako okukendeera okw’amaanyi mu byombi ebiyingizibwa mu ggwanga n’ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okugatta ku ekyo okusoomoozebwa mu by’enfuna ng’ebbula ly’emirimu eringi,ebbula ly’embalirira lyayongera okulemesa Yemen obusuubuzi bw’omunda mu ggwanga.Obukuubagano buno era buvuddeko obutaba na mmere bungi,ekigifudde okwesigama ennyo ku buyambi bw’ensi yonna ku byetaago ebisookerwako Mu kumaliriza,Yemen eyolekedde okusoomoozebwa okw’amaanyi bwe kituuka ku mbeera yaayo ey’ebyobusuubuzi olw’obukuubagano,ensalo yokka essuubi lye livaayo ery’okwongera okutebenkera ekyandisobozesezza okukyusakyusa ebyenfuna byabwe okwongera okutumbula enkolagana yaabwe ey’ensi yonna nga bayita mu by’obusuubuzi

Yemen nsi esangibwa mu bukiikaddyo bw’amaserengeta g’ekizinga kya Buwalabu. Wadde nga eyolekedde okusoomoozebwa kungi, Yemen erina obusobozi bungi obw’okutumbula akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Ekisooka, ekifo kya Yemen ekirungi kigiwa ekifo ekikulu mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Eggwanga lino litudde ku nkulungo ya Afirika, Bulaaya, ne Asiya era lirina amakubo amanene ag’emmeeri. Emyalo gyayo nga Aden ne Hodeidah, mu byafaayo gibadde bifo bikulu eby’obusuubuzi mu kitundu kino. Enkizo zino mu bitundu zifuula Yemen omulyango omulungi eri bizinensi ezinoonya okugaziya okutuuka kwazo mu ssemazinga. Ekirala, Yemen erina eby’obugagga eby’enjawulo eby’obutonde ebiyinza okukozesebwa okutunda ebweru w’eggwanga. Eggwanga lino limanyiddwa olw’amafuta gaayo, nga lirina ebifo ebinene eby’amafuta ebisikiriza abasigansimbi okuva ebweru. Okugatta ku ekyo, Yemen erina ebifo eby’eby’obugagga eby’omu ttaka eby’omuwendo nga zaabu n’ekikomo, ekiyinza okwongera okutumbula obusobozi bwayo okutunda ebweru w’eggwanga. Ekyokusatu, Yemen etuwa emikisa mingi mu by’obulimi n’obuvubi. Ettaka ly’eggwanga lino eggimu lisaanira okulima ebirime eby’enjawulo ng’ebinyeebwa bya kaawa n’ebibala eby’omu bitundu eby’obutiti. Ekirala, amazzi ga Yemen ku lubalama lw’ennyanja galimu eby’obugagga eby’omuvubi omuli enseenene ne ttuna. Nga bassa ssente mu bukodyo bw’okulima obw’omulembe n’okulongoosa ebikozesebwa ng’enkola y’okutereka ebintu mu nnyonta oba ebifo ebirongoosa ebintu ebiriraanye emyalo gy’envuba; Yemen esobola okutumbula ennyo ebyobulimi by’etunda ebweru w’eggwanga. Ekirala, waliwo essuubi ly’okutumbula eby’obulambuzi mu Yemen olw’ebifo byayo eby’ebyafaayo nga Sana’a Old City - ekifo eky’omugaso mu nsi yonna ekya UNESCO ekiraga ebizimbe eby’enjawulo okuva mu mpisa ez’edda. Okukulaakulanya ebikozesebwa mu by’obulambuzi nga wooteeri oba ebifo ebisanyukirwamu kiyinza okusikiriza abagenyi okuva mu nsi yonna ne kitumbula enkulaakulana mu by’enfuna nga bayita mu kwongera okuyingira mu ssente z’ebweru Naye,obutali butebenkevu mu byobufuzi mu kiseera buleeta okusoomoozebwa okw’amaanyi eri okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru.Okukuuma obutebenkevu mu byobufuzi kikulu nnyo okuwa obwesige eri abayinza okusiga ensimbi.Okugatta ku ekyo,enkaayana ezigenda mu maaso zikosezza bubi ebikozesebwa ebyetaaga okuddamu okuzimba ate nga tukakasa nti enkola z’obukuumi zitunuulirwa. Mu kumaliriza,Yemen erina obusobozi bungi ennyo obutakozesebwa mu nsonga z’obusuubuzi bw’ensi yonna.Eby’obugagga eby’omu ttaka ebinene,ekifo eky’obukodyo,emikisa gy’ebitongole ebingi nga bigattiddwa wamu ne kaweefube w’okutumbula obutebenkevu kijja kuyamba nnyo mu kukulaakulanya akatale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru wa Yemen.

Okulonda ebintu ebimanyiddwa ennyo mu katale k’obusuubuzi bw’ebweru mu Yemen kizingiramu okwekenneenya n’obwegendereza ebyetaago by’eggwanga lino, bye baagala, n’emitendera gy’okuyingiza/okufulumya ebweru. Ng’erina abantu abasoba mu bukadde 30 n’ebyenfuna eby’enjawulo, Yemen egaba ebintu ebiwerako ebiyinza okutunda ennyo mu katale kaayo ak’ebyobusuubuzi mu nsi yonna. Ekisooka, ebintu ebikolebwa mu bulimi nga kaawa, omubisi gw’enjuki, ensukusa, n’eby’akaloosa bintu ebinoonyezebwa ennyo. Yemen erina ebyafaayo bingi ng’ekola ebinyeebwa bya kaawa eby’omutindo ogwa waggulu ebimanyiddwa nga "Mocha," ebisiimibwa olw'obuwoomi bwabyo obw'enjawulo. Okutunda ebinyeebwa bya kaawa bino mu mawanga agalina obwetaavu bungi obwa kaawa ow’enjawulo kiyinza okuvaamu amagoba. Mu ngeri y’emu, omubisi gw’enjuki ogukolebwa okuva mu bimera by’e Yemen gutwalibwa ng’ogw’enjawulo era guyinza okusikiriza abaguzi ab’ensi yonna abanoonya ebintu eby’obutonde n’eby’obutonde. Ekirala, Yemen erina amafuta ne ggaasi bingi. Mu byafaayo amafuta agatali malongooseemu ge gasinga okuvaamu ssente mu ggwanga ng’olutalo olugenda mu maaso terunnataataaganya kukola. N’olwekyo, obutebenkevu bwe bumala okuzzaawo mu kitongole kino, kikulu nnyo okukozesa eky’obugagga kino eky’omuwendo nga tutunuulira obutale obwesigamye ennyo ku mafuta agayingizibwa mu ggwanga oba nga bweyongera obwetaavu bw’amasannyalaze. Ate era, emirimu gy’emikono egyakolebwa abakugu mu by’emikono gyali gisobola okufuna ekifo mu butale bw’ebweru. Eby’okwewunda eby’ekinnansi ebya ffeeza eby’e Yemen ebikoleddwa mu ngeri enzibu ennyo nga biriko ebifaananyi eby’omu kitundu bisobola okutundibwa ng’ebintu ebituufu eby’amawanga mu nsi yonna. Kapeti ezilukibwa ne langi ezitambula nga ziraga ebifaananyi bya geometry kyakulabirako kirala eky’emirimu gy’emikono egy’enjawulo egisikiriza abaguzi okuva ebweru abanoonya ebintu eby’obuwangwa. Ng’oggyeeko ebyamaguzi ebyogeddwako waggulu, okuzuula amakolero agakyakula ng’ebyuma ebikozesebwa mu masannyalaze agazzibwawo oba empeereza ya IT nakyo kiyinza okuwa emikisa egisuubiza okutunda ebweru singa gikozesebwa bulungi. Okuzuula ebintu ebitongole mu biti bino ebyanditunze obulungi mu butale bw’ebweru kyetaagisa okwekenneenya akatale mu bujjuvu omuli okutegeera enkola y’obwetaavu bw’ekitundu nga tuyita mu kunoonyereza oba okwebuuza ku bakugu mu makolero abamanyi embeera z’obusuubuzi mu nsi ezigendereddwamu. Mu kumaliriza, okulonda ebintu ebitundibwa ennyo mu by’obusuubuzi bya Saudi Arabia ebweru kisinziira ku bintu ebiwerako ng’okulowooza ku by’obugagga ebiriwo ng’ebiva mu bulimi oba eby’obugagga eby’omu ttaka (nga amafuta), okutumbula emirimu gy’emikono egy’ennono ng’amajolobero ga ffeeza oba kapeti ezilukibwa eziraga eby’obuwangwa, n’okuzuula amakolero agakyakula nga okukwatagana n’emitendera gy’ensi yonna. Okukola okunoonyereza okw’amaanyi ku katale kyetaagisa okuzuula ebintu ebitongole mu biti bino ebigazi ebirina obusobozi mu butale bw’ebweru era ne kivaamu emikisa gy’okutunda ebweru egy’obuwanguzi eri Yemen.

Engeri za bakasitoma ba Yemen: 1. Okusembeza abagenyi: Abantu b’e Yemen bamanyiddwa nnyo olw’okusembeza abagenyi mu ngeri ey’ebbugumu. Batera okuwa abagenyi caayi n’emmere ey’akawoowo ng’akabonero k’okwaniriza. 2. Empisa z’ennono: Aba Yemen balina empisa n’empisa ez’ennono ezinywevu, ekikwata ku nkolagana yaabwe n’abalala. Kikulu okussa ekitiibwa mu mpisa n’enkola zaabwe ez’obuwangwa. 3. Enkolagana Ennywevu ey’Amaka: Amaka gakola kinene mu mbeera z’abantu mu Yemen, era okusalawo kutera okukolebwa awamu mu kitundu ky’amaka. Okuzimba enkolagana n’amaka kiyinza okuba ekikulu ennyo mu kutambuza obulungi bizinensi. 4. Okuwa Abakadde ekitiibwa: Okuwa abantu abakadde ekitiibwa kitwalibwa nga kya muwendo nnyo mu buwangwa bw’e Yemen. Kikulu okulaga ekitiibwa eri bakasitoma abakadde oba bannaabwe mu bizinensi ng’okolagana nabo. 5. Enkolagana y’omuntu: Okuzimba enkolagana ey’obuntu nga yeesigamiziddwa ku kwesigagana n’okussa ekitiibwa mu buli omu kintu kikulu nnyo mu kukola bizinensi mu Yemen. 6. Endowooza y’obudde: Mu Yemen, obudde bukola ku sipiidi ewummudde bw’ogeraageranya n’amawanga g’amawanga g’obugwanjuba, nga kiggumiza obukulu bw’okuzimba enkolagana ey’ekiseera ekiwanvu okusinga ebivaamu amangu. Ebintu ebitabuddwa mu Yemen: 1. Ennyambala: Ennyambala ey’ekigero esuubirwa ng’ogenda oba ng’okola bizinensi mu Yemen naddala eri abakyala abalina okubikka ebitundu by’omubiri ebisinga omuli emikono n’amagulu. 2. Empisa z’eddiini: Obusiraamu bulina obuyinza bungi ku bulamu obwa bulijjo mu Yemen; n’olwekyo kyetaagisa nnyo okulaga ekitiibwa mu mpisa z’Obusiraamu gamba ng’ebiseera by’okusaba n’okukuza mu nkuŋŋaana oba mu nkuŋŋaana. 3. Emitwe egy’okutabula: Okukubaganya ebirowoozo ku byobufuzi kulina okutuukibwako n’obwegendereza okuva bwe kiri nti kuyinza okutwalibwa ng’emitwe egy’amaanyi munda mu ggwanga olw’obukuubagano oba enjawukana ezigenda mu maaso mu bibinja eby’enjawulo. 4.Empisa z'okulya:Bw'oba olya ne bakasitoma, jjukira nti kya mpisa okwewala okukozesa omukono gwo ogwa kkono ng'olya; mu kifo ky’ekyo kozesa omukono gwo ogwa ddyo oba ebikozesebwa singa biba biweereddwa kubanga okukozesa omukono gwo ogwa kkono kiyinza okutwalibwa ng’ekitali kirongoofu. Kikulu okumanya nti engeri za bakasitoma n’ebintu ebiziyiza bisobola okwawukana mu bantu ssekinnoomu mu nsi yonna, kale bulijjo nkola nnungi okubeera ng’omanyi n’okussa ekitiibwa mu by’ayagala n’empisa z’omuntu kinnoomu.

Yemen emanyiddwa mu butongole nga Republic of Yemen nsi esangibwa ku kizinga kya Buwalabu mu Southwest Asia. Yemen essa mu nkola amateeka amakakali agakwata ku kasitooma era erina enkola etegeerekeka obulungi ey’okuddukanya emisolo. Ekitongole kya Kasawo mu Yemen kisinga kuvunaanyizibwa ku kulungamya okuyingiza n’okufulumya ebyamaguzi ebiyingira oba ebifuluma mu ggwanga lino. Ekitongole kya Kasawo ekya General Customs Authority (GCA) kye kitongole ekifuga emirimu gino. GCA ekakasa nti amateeka ga Kasawo gagoberera, esolooza emisolo n’emisolo, etangira emirimu gy’okukukusa abantu, n’okutumbula okwanguyiza eby’obusuubuzi. Bw’oba ogenda oba ng’odda e Yemen, kikulu nnyo okumanya ebiragiro ebimu ebikwata ku kasitooma: 1. Ebintu Ebikugirwa: Ebintu ebimu bikugirwa nnyo okuyingizibwa oba okufulumizibwa okuva e Yemen. Mu bino mulimu emmundu, amasasi, ebiragalalagala, ssente ez’ebicupuli oba ebintu ebityoboola eddembe ly’obuntu. 2. Ebintu Ebikugirwa: Ebintu ebimu byetaaga olukusa oba layisinsi ez’enjawulo nga tebinnaba kutambuzibwa kuyingira oba kufuluma Yemen. Eby’okulabirako mulimu eddagala/eddagala (okuggyako obungi bw’okukozesa omuntu ku bubwe), ebintu eby’obuwangwa/ebintu eby’edda ebyetaagisa okukkirizibwa okuva mu bitongole ebikwatibwako. 3. Okulangirira Ssente: Bw’oba otambuza ssente ezisoba mu USD 10,000 (oba ssente ezenkanankana mu ssente endala zonna), olina okuzilangirira ng’otuuse ku kisaawe oba ku nsalo. 4. Emisolo n’emisolo: Ebintu ebisinga ebireetebwa mu Yemen bisoloozebwa omusolo okusinziira ku muwendo gwabyo n’ekika kyabyo nga bwe kirambikiddwa mu nteekateeka y’emisolo gya kasitooma eyafulumizibwa GCA. 5. Okuyingiza/okufulumya ebintu mu ggwanga okumala ekiseera: Ku by’amaguzi ebiyingizibwa mu ggwanga okumala akaseera ng’ebikozesebwa mu nkiiko/okwolesebwa oba ebintu by’omuntu ebireetebwa mu kiseera ky’okutambula ebigenda okuddamu okufulumizibwa oluvannyuma birina okufuna ebiwandiiko ebyetaagisa okuva mu GCA okuyingira/okufuluma obulungi nga tewali kusoloozebwa musolo /emisolo egiteekebwa ku bintu ebiyingizibwa/ebifulumizibwa bulijjo. . 7.Emigugu egitawerekerwa: Bw’oba otambula n’emigugu egitawerekeddwa, kikulu okulaba nti yinvensulo enzijuvu, okulangirira kwa Kasawo, n’ebiwandiiko ebyetaagisa nga kkopi ya paasipooti n’olukusa lw’okuyingiza/okufulumya ebweru biweebwa okusobola okufuluma obulungi. Kikulu nnyo okwemanyiiza amateeka n’ebisaanyizo ebitongole nga tonnagenda Yemen. Okwebuuza ku mukutu omutongole ogwa GCA oba okutuukirira ebitongole by’abakungu ba Yemen osobola okuwa amawulire ag’omulembe agakwata ku nkola ya Kasawo.

Yemen nsi esangibwa mu kizinga kya Buwalabu era enkola zaayo ez’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga zigenderera okulungamya enyingiza y’ebyamaguzi mu ggwanga lino. Yemen egoberera enkola y’emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga emanyiddwa nga emisolo, nga gisoloozebwa ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga okusobola okufuna ssente n’okukuuma amakolero g’omunda mu ggwanga. Emiwendo emituufu egy’emisolo gino egy’okuyingiza ebintu mu ggwanga gyawukana okusinziira ku ngeri y’ekintu ekiyingizibwa mu ggwanga, ng’ebintu ebimu bisikiriza emisolo egy’amaanyi okusinga ebirala. Emmere eyingizibwa mu ggwanga ng’emmere ey’empeke, enva endiirwa, ebibala, ennyama, n’amata bisoloozebwako omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Ekigendererwa kwe kukubiriza ebyobulimi bya wano nga bifuula eby’okuvuganya ennyo bw’ogeraageranya n’ebyamaguzi ebiyingizibwa mu ggwanga. Okugatta ku ekyo, Yemen era essa omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga ku bintu ebikoleddwa ng’ebyuma eby’amasannyalaze, ebyuma, mmotoka, n’engoye. Emisolo gino gigenderera kukuuma makolero ga ggwanga nga gifuula ebintu bino ebiyingizibwa mu ggwanga okuba eby’ebbeeyi ennyo. Kikulu okumanya nti Yemen ebadde eyolekedde obutali butebenkevu mu byobufuzi mu myaka egiyise olw’obukuubagano obugenda mu maaso. Kino kiyinza okukosa okussa mu nkola n’okukwatagana kw’enkola zaabwe ez’emisolo. Okutwaliza awamu, enkola ya Yemen ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga essira erisinga kulissa ku kuyingiza ssente mu nkulaakulana y’ebyenfuna ate ng’egerageranya enkola y’obukuumi eri amakolero g’omunda. Egenderera okulaba ng’okuvuganya okw’obwenkanya wakati w’ebintu ebiyingizibwa ebweru w’eggwanga n’ebintu ebya wano ate nga erowooza ku birungi byayo mu by’enfuna.

Yemen, ensi esangibwa mu kizinga kya Buwalabu, erina enkola ezenjawulo ezikwata ku kusolooza omusolo ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Eggwanga ligoberera amateeka agateekeddwawo okulaba ng’omusolo gusoloozebwa mu bwenkanya era mu ngeri esaanidde. Yemen esolooza emisolo ku bintu by’etunda ebweru w’eggwanga okusinziira ku butonde bwabyo n’omuwendo gwabyo. Enkola y’okusolooza omusolo egenderera okuyingiza ssente mu gavumenti ate ng’egerageranya enkolagana y’ebyobusuubuzi n’amawanga amalala. Emisolo egiteekebwa ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusinga gisalibwawo ensonga ez’enjawulo ng’ekika ky’ekintu, obungi, omutindo, n’ekifo we kigenda. Yemen egabanya ebintu by’etunda ebweru mu bibinja eby’enjawulo era n’ekozesa emisolo egy’enjawulo okusinziira ku ekyo. Ekimu ku bintu ebikulu kwe kuba nti Yemen ekubiriza abasuubuzi ebweru w’eggwanga ng’eyita mu miwendo gy’omusolo egy’enjawulo oba okusonyiyibwa ebika by’ebintu ebimu ng’ebintu ebitali bya mafuta ng’ebintu eby’obulimi, engoye, engoye, eby’emikono, n’ebintu ebimu ebikoleddwa. Wabula kikulu okumanya nti Yemen nayo essa emisolo ku bintu ebimu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okugeza, ebintu ebiva mu mafuta gasasulwa omusolo okusinziira ku bungi bwabyo n’obwetaavu bw’akatale. Okugatta ku ekyo, ebintu eby’ebbeeyi eby’omuwendo omungi ng’ebyuma eby’omuwendo oba amayinja ag’omuwendo nabyo biyinza okusoloozebwako omusolo omunene nga bifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Yemen. Emiwendo emituufu egy’omusolo ku buli mutendera gw’ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga giyinza okwawukana okumala ekiseera olw’embeera y’ebyenfuna ekyukakyuka oba okusalawo kwa gavumenti. N’olwekyo, kikulu nnyo abasuubuzi abagenda ebweru w’eggwanga mu Yemen okubeera nga bamanyi amateeka g’omusolo agasembyeyo agaweebwa ab’obuyinza abakwatibwako nga Minisitule y’ebyensimbi oba ekitongole kya Kasawo. Mu kumaliriza okuva mu kulambika kuno okumpimpi, . Yemen essa mu nkola enkola enzijuvu ey’okusolooza omusolo ku bintu by’etunda ebweru w’eggwanga. Enkola za gavumenti zigenderera okuteekawo bbalansi wakati w’okuyingiza ssente n’okuwagira amakolero amakulu ate oluusi n’oluusi n’ewa ebisikiriza okutunda ebweru w’eggwanga ebitali bya mafuta.

Yemen emanyiddwa mu butongole nga Republic of Yemen, esangibwa mu kitundu kya Buwalabu mu maserengeta ga Asia. Nsi erimu ebyenfuna eby’enjawulo ng’ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga kye kitundu ekikulu. Okukakasa omutindo n’okukwatagana kw’ebintu byayo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, Yemen essa mu nkola satifikeeti ezimu ezifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ekimu ku biweebwayo ng’ebyo ye Certificate of Origin (CO). Ekiwandiiko kino kikakasa ensibuko y’ebyamaguzi ebikolebwa oba ebikolebwa mu Yemen. Kikakasa nti ebintu bino mu butuufu bikolebwa mu Yemen era kiyamba okutangira emivuyo oba okubuzaabuza ebikwata ku nsibuko yaabyo. Ekirala ekikulu ekiweebwa satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Yemen ye Sanitary and Phytosanitary (SPS) Certification. Satifikeeti eno ekakasa nti ebintu eby’obulimi n’emmere ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga bituukana n’omutindo gw’ebyobulamu ogukwatagana. Ekakasa nti ebintu ng’ebibala, enva endiirwa, ennyama, ebyennyanja, n’ebiva mu mata bigoberera amateeka agalagiddwa ku bulamu n’obuyonjo bw’emmere. Yemen era essira eriteeka ku Standardization Mark Certification eri ebika by’ebintu ebimu nga ebyuma by’amasannyalaze, ebikozesebwa mu kuzimba, engoye, n’ebirala Satifikeeti eno ekakasa okugoberera omutindo gw’eggwanga okukuuma obukuumi bw’abaguzi n’okutumbula okuvuganya kw’ebintu. Ekirala, ezimu ku satifikeeti z’ensi yonna eziweebwayo okutunda ebweru w’eggwanga zifunye amakulu eri aba Yemen abasuubula ebweru w’eggwanga kuba ziwa olukusa okutuuka ku butale bw’ensi yonna. Okugeza, ISO Certification (International Organization for Standardization) eraga okugoberera enkola ezenjawulo ez’okuddukanya omutindo ezimanyiddwa mu nsi yonna. Mu nkomerero, satifikeeti zino ez’enjawulo ez’okutunda ebweru w’eggwanga zikola kinene nnyo mu kunyweza obwesige mu basuubuzi ate nga zitumbula emikisa gy’obusuubuzi eri abasuubuzi ba Yemen abafulumya ebweru w’eggwanga mu nsi yonna. Nga tugoberera ebisaanyizo ebikakali ebikwata ku kulondoola ensibuko y’ebintu n’enkola z’okukebera okukwatagana mu ggwanga wamu n’omutindo ogumanyiddwa mu nsi yonna; Yemen esobola okukakasa omutindo gw’ebintu byayo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ekiviirako okwongera okufuna akatale n’okuvuganya ku mutendera gw’ensi yonna.

Yemen nsi esangibwa mu kitundu ky’obugwanjuba bw’ekizinga kya Buwalabu. Wadde nga twolekaganye n’okusoomoozebwa kungi, kikyasoboka okufuna empeereza y’okutambuza ebintu ezesigika era ennungamu mu ggwanga lino. Bw’oba onoonya eby’okugonjoola eby’okutambuza ebintu mu Yemen, kikulu okulowooza ku nsonga eziwerako. Ekisooka, olw’obutali butebenkevu mu by’obufuzi n’okweraliikirira eby’okwerinda, kikulu nnyo okulonda kkampuni ekola ku by’okutambuza ebintu ng’alina obumanyirivu mu kukola mu mbeera ezisomooza. Amakampuni agalina ebyafaayo ebiteekeddwawo mu kukola ku mbeera ng’ezo galina okwettanirwa. Ekirala, omutindo gw’ebikozesebwa gukola kinene mu kusalawo obulungi bw’entambula. Yemen ebadde eteeka ssente mu kulongoosa emikutu gyayo egy’entambula omuli enguudo ennene, emyalo, n’ebisaawe by’ennyonyi. Kyandibadde kya magezi okulonda kkampuni ezikola ku by’okutambuza ebintu ezirina obusobozi okukozesa ebikozesebwa bino ebirongooseddwa kuba zisobola okuwa entambula ennungi n’okuweereza bakasitoma obulungi. Ekirala, omuntu bw’aba alowooza ku by’okusindika eby’amaguzi mu nsi yonna oba emirimu gy’obusuubuzi munda mu Yemen, omuntu alina okukakasa nti omugabi alondeddwa alina okumanya kungi ku mateeka ga kasitooma era asobola okuyita mu kusoomoozebwa kwonna okw’ebitongole mu ngeri ennungi. Obukugu buno bujja kuyamba okwewala okulwawo oba ebizibu ku bifo eby’enjawulo ebikeberebwa. Mu nsonga z’empeereza ez’enjawulo eziweebwa abakola ku by’okutambuza ebintu mu Yemen, kisinziira ku byetaago by’omuntu kinnoomu. Kkampuni ezimu ziyinza okwetaaga ebifo ebiterekebwamu ebintu mu ngeri ey’enjegere ennyogovu okutambuza ebintu ebivunda ng’ebintu eby’obulimi oba eby’obujjanjabi. Mu mbeera ng’ezo, okulonda omugabi alina sitoowa za firiigi wamu n’emmotoka ezifuga ebbugumu kyandibadde kyetaagisa nnyo. Ekirala, okuva Yemen bwe yeesigamye nnyo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga olw’obusobozi obutono obw’okufulumya ebintu mu ggwanga obuva ku butakkaanya oba obutyabaga obw’obutonde ng’ekyeya oba amataba; kifuuka kikulu okukolagana n’empeereza y’okutambuza ebintu esobola okukwata obulungi ebintu ebinene ebiyingizibwa mu ggwanga ate nga bikakasa nti bituusibwa mu budde mu bifo bingi mu ggwanga. Ekisembayo naye nga kikwatagana kyenkanyi kwe kugatta tekinologiya okukolebwa abayinza okukolagana mu by’entambula ekirongoosa emirimu nga kiwa ebipya mu kulondoola mu kiseera ekituufu kisobozesa empuliziganya entangaavu wakati w’abakwatibwako bonna abeenyigira mu nkola y’okuddukanya enkola y’okugaba ebintu okumalawo obutafaanagana mu mawulire ekiyamba okutuuka ku mitendera egy’okumatiza bakasitoma egy’oku ntikko okukkakkana ng’okutumbula essuubi ly’okukula kwa bizinensi okutwalira awamu. Mu kumaliriza,okuzuula empeereza ezesigika era ennungi ey’okutambuza ebintu kyetaagisa okulowooza ennyo okusinziira ku kusoomoozebwa okw’enjawulo okuliwo mu bizinensi ezikola mu Yemen. Nga balondawo abagaba ebyamaguzi abalina obumanyirivu mu mbeera ezisomooza, okufuna ebikozesebwa ebirongooseddwa n’obukugu mu mateeka ga Kasawo, bizinensi zisobola okulaba ng’emirimu gitambula bulungi n’okutuusa ebintu mu budde wadde ng’eggwanga lino lirina obuzibu.

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Yemen esangibwa mu bukiikaddyo bw’ekizinga ky’e Buwalabu, nsi esikiriza abaguzi b’ensi yonna okugula ebintu n’obuweereza obw’enjawulo. Wadde nga waliwo enkaayana ezigenda mu maaso n’obutali butebenkevu mu byobufuzi, Yemen erina emikutu gy’ensi yonna emikulu egiwerako egy’okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi egiyamba okutumbula ebyenfuna byayo. 1. Omwalo gw’e Aden: Omwalo gw’e Aden gwe gumu ku myalo eminene mu Yemen era gukola ng’omulyango omukulu ennyo mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Ewa abayingiza ebintu mu ggwanga okufuna ebyamaguzi okuva mu nsi yonna mu ngeri ennyangu. Omwalo guno gukwata ebintu eby’enjawulo omuli ebiva mu mafuta, eddagala, ebikozesebwa mu kuzimba, emmere, n’ebyuma. 2. Ekisaawe ky’ennyonyi e Sana’a: Ekisaawe ky’ennyonyi e Sana’a kirimu entambula y’ennyonyi eri abasaabaze n’emigugu. Ekola kinene nnyo mu kwanguyiza emirimu gy’ebyobusuubuzi ng’egatta Yemen n’amawanga amalala ng’eyita mu kkampuni z’ennyonyi ezitwala ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga oba ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. 3. Taiz Free Zone: Esangibwa mu kibuga Taiz, zone eno ey’enjawulo mu by’enfuna ekola ng’ekifo ekikulu eky’okusiga ensimbi okuva ebweru n’emikisa gy’obusuubuzi. Ewa ebintu ebisikiriza ng’okusonyiyibwa omusolo, ebiragiro ebyangu, n’ebikozesebwa okusikiriza bizinensi z’ensi yonna ezifaayo okukola emirimu gy’amakolero oba okusuubula. 4. Emyoleso gy’ebyobusuubuzi mu Yemen: Wadde nga waliwo okusoomoozebwa okwekuusa ku kweraliikirira eby’okwerinda mu kiseera ky’obukuubagano obugenda mu maaso, Yemen ekola emyoleso gy’ebyobusuubuzi egy’ensi yonna egigatta abakola ebintu mu ggwanga n’abaguzi abava ebweru abanoonya emikisa gya bizinensi mu bitundu eby’enjawulo ng’ebyobulimi, engoye, eddagala, . 5.Aden Exhibition Center: Ekifo ekimu ekyeyoleka eky’okwolesebwamu kisangibwa munda mu kibuga Aden - ekimanyiddwa nga Aden Exhibition Center (AEC). Ekifo kino kitegeka emyoleso mingi egy’eggwanga n’ensi yonna omwaka gwonna nga gikwata ku makolero ag’enjawulo nga tekinologiya, 6.Ekisaawe ky’omwoleso gw’ensi yonna ekya Sana’a: Mu kibuga Sana’a-ekibuga ekikulu-waliwo ekifo ekirala eky’amaanyi ekiyitibwa Sana’a International Fair Ground abakola ebintu mu ggwanga mwe balaga ebintu byabwe ate nga nabo basikiriza kkampuni z’ebweru ezinoonya emikisa gy’okukolagana oba okusiga ensimbi. 7.Virtual Trade Platforms: Nga enkulaakulana mu tekinologiya azannya ekifo ekikulu mu nsi yonna leero,virtual platforms zeeyongera okukozesebwa bizinensi mu nsi yonna,issuinga broad rangeof possibilities okukwatagana n'abaguzi ab'ensi yonna. Yemen nayo ezze ekwata omuze guno, nga bizinensi za wano zeetaba mu mikolo gy’obusuubuzi egy’omubiri (virtual trade events) era nga zikozesa obutale ku yintaneeti okutuuka ku bakasitoma b’ensi yonna abayinza okubeera bakasitoma. Wadde nga waliwo okusoomoozebwa okugenda mu maaso, Yemen ekyawa emikisa gy’okukolagana mu bizinensi z’ensi yonna ng’eyita ku myalo gyayo, ebisaawe by’ennyonyi, zoni ez’eddembe, n’ebifo eby’okwolesezaamu. Wabula kikulu nnyo abayinza okugula ebintu okubeera nga bamanyi ebikwata ku mbeera y’ebyokwerinda nga bwe banoonyereza ku mikutu n’emikutu egy’enjawulo egy’okutuuka ku basuubuzi oba ababitunda ebweru w’eggwanga mu Yemen.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Yemen, emikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mulimu: 1. Google: Yingini y’okunoonya esinga okukozesebwa mu nsi yonna, ng’ewa ensengeka ennene ey’ebivudde mu kunoonya n’empeereza. Omukutu gwa yintaneeti: www.google.com. 2. Bing: Enkola ya Microsoft ey’okunoonya egaba okunoonya ku mukutu, okunoonya ebifaananyi, okunoonya vidiyo, maapu n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: www.bing.com. 3. Yahoo!: Yingini y’okunoonya emanyiddwa ennyo ng’ekola okunoonya ku mukutu, okulongoosa amawulire, empeereza ya email, n’ebikozesebwa ebirala ku yintaneeti. Omukutu gwa yintaneeti: www.yahoo.com. 4. DuckDuckGo: Emanyiddwa olw’enkola yaayo ey’okunoonya eby’ekyama mu kunoonya ku yintaneeti ate nga yeewala ebivuddemu ebikukwatako oba okulondoola emirimu gy’abakozesa. Omukutu gwa yintaneeti: www.duckduckgo.com. 5. Yandex: Emu ku mikutu gy’okunoonya egy’amaanyi mu Russia nga era egaba empeereza y’okuvvuunula n’okufuna ebintu/empeereza ez’enjawulo ku yintaneeti nga maapu ne akawunti za email mu nnimi eziwera omuli n’Oluwarabu. Omukutu gwa yintaneeti (mu Lungereza): www.yandex.com. 6.Baidu:China's largest search engine offering web searches wamu n'ebintu ebirala eby'enjawulo nga okunoonya ebifaananyi,okunoonya vidiyo,amawulire aggreation,virtual map,etc.Wesite (ekitundu ekivvuunuddwa mu Lungereza):www.baidu.com Bino bye byokulabirako ebitonotono ku mikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu Yemen; wabula, kikulu okumanya nti abamu ku bakozesa yintaneeti mu Yemen nabo bayinza okwesigama ku mikutu egy’omu kitundu oba egy’omu kitundu ku byetaago oba bye baagala ebitongole

Emiko emikulu egya kyenvu

Mu Yemen, ekitabo ekikulu eky'empapula eza kyenvu kiyitibwa "Yellow Pages Yemen" (www.yellowpages.ye). Ye dayirekita esinga obujjuvu egaba ebikwata ku bizinensi n’obuweereza okwetoloola eggwanga. Ebimu ku bitabo ebirala ebimanyiddwa ennyo eby’olupapula olwa kyenvu mu Yemen mulimu: 1. Yemen Yellow Pages (www.yemenyellowpages.com): Ekitabo ekikulembedde mu bizinensi ku yintaneeti ekikwata ku makolero n’ebitundu eby’enjawulo mu Yemen. 2. 010101.Yellow YEmen (www.yellowyemen.com): Omukutu omulala ogumanyiddwa ennyo ogwa yellow pages mu Yemen oguwandiika bizinensi, ebibiina, n’obuweereza obw’ekikugu. 3. S3iYEMEN: Omukutu guno (s3iyemen.com) gukuwa ekitabo ekijjuvu ekirimu ebika eby’enjawulo omuli wooteeri, eby’okulya, amalwaliro, bbanka, yunivasite, n’ebirala. Dayirekita zino eza kyenvu zirimu ebikwata ku bantu abakulu nga ennamba z’essimu, endagiriro, emikutu gy’empuliziganya/email za bizinensi z’omu kitundu n’abagaba empeereza mu Yemen. Zino bikozesebwa ebiyamba abantu ssekinnoomu abanoonya okunoonya ebintu oba obuweereza obw’enjawulo oba okukwatagana n’ebifo mu makolero ag’enjawulo. Kikulu okumanya nti okubeerawo kw’emikutu gino kuyinza okwawukana okusinziira ku mbeera y’okukozesa yintaneeti mu ggwanga.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Waliwo emikutu emikulu egiwerako egy’obusuubuzi ku yintaneeti mu Yemen. Bino bye bimu ku bimanyiddwa ennyo wamu n’emikutu gyabwe: 1. Yemen Alghad (www.yemenalghad.com): Guno mukutu gwa busuubuzi ku yintaneeti ogumanyiddwa ennyo mu Yemen ogukola ebintu eby’enjawulo omuli ebyuma eby’amasannyalaze, engoye, ebyuma by’omu nnyumba, n’eby’okulya. 2. Sahafy.net (www.sahafy.net): Nga essira liteekeddwa ku bitabo n’ebintu ebikwatagana n’ebyenjigiriza, Sahafy.net ye dduuka ly’ebitabo erikulembedde ku yintaneeti mu Yemen. Ewa ebitabo bingi ebikuŋŋaanyiziddwa mu bika eby’enjawulo. 3. Yemencity.com (www.yemencity.com): Omukutu guno gukola ng’akatale ku yintaneeti nga katunda ebintu eby’enjawulo ng’emisono, ebyuma, ebintu by’omu nnyumba, n’ebintu by’omu nnyumba. 4. Jumia Yemen (www.jumia.com.ye): Jumia nkola ya busuubuzi ku yintaneeti emanyiddwa ennyo mu nsi yonna ekolera mu mawanga agawerako omuli ne Yemen. Erimu ebintu eby’enjawulo okuva ku byuma bikalimagezi okutuuka ku by’okwewunda n’emisono. 5. Noon Electronics (noonelectronics.com): Nga erinnya bwe liraga, omukutu guno gukuguse mu kutunda ebyuma eby’amasannyalaze nga ssimu ez’amaanyi, laptop, ebikozesebwa n’ebirala, nga guwa bakasitoma ebika eby’oku ntikko ku bbeeyi ensaamusaamu. 6. iServeYemen (omuweereza w’abantu.co

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Yemen nsi esangibwa mu kizinga kya Buwalabu ng’erina eby’obuwangwa bingi era ng’erina omukutu gwa yintaneeti ogujjudde abantu. Wadde nga beenyigira mu butakkaanya, BannaYemen bakyasobodde okukuuma emikutu gyabwe egy’enjawulo, egikola ng’engeri enkulu ey’empuliziganya n’okuyunga abantu. Bino bye bimu ku mikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu egyakozesebwa mu Yemen: 1. Facebook: Facebook ekozesebwa nnyo mu Yemen yonna ng’abakozesa bangi. Kisobozesa abantu okukwatagana n’emikwano, okugabana ebifaananyi, obutambi, n’ebipya ebikwata ku bulamu bwabwe. Omukutu omutongole ogwa Facebook gwe www.facebook.com. 2. Twitter: Twitter ye mukutu omulala ogumanyiddwa ennyo ku mikutu gya yintaneeti ng'abakozesa basobola okuteeka n'okukwatagana nga bakozesa obubaka obumpi obuyitibwa "tweets." Efunye obuganzi bungi mu BannaYemen olw’okugabana amawulire agapya n’okuwa endowooza ku nsonga ez’enjawulo. Omukutu omutongole ogwa Twitter gwe www.twitter.com. 3. WhatsApp: WhatsApp ye app y’okuweereza obubaka ekozesebwa ennyo mu Yemen mu mpuliziganya y’omuntu n’ey’obusuubuzi. Abakozesa basobola okuweereza obubaka ku ssimu, okukwata amaloboozi, ebifaananyi, vidiyo, okukuba essimu mu ddoboozi oba vidiyo awatali kusasula ssente ndala okuggyako okukozesa data nga bayita ku yintaneeti eyeetaagisa okugifuna. 4. Instagram: Instagram efunye obuganzi obw’ekitalo mu myaka egiyise mu bavubuka b’e Yemen abatera okugikozesa ng’omukutu ogulabika okugabana ebifaananyi n’obutambi obulaga obulamu bwabwe obwa bulijjo oba bye baagala mu ngeri ey’obuyiiya. Omukutu gwa Instagram omutongole gwe www.instagram.com. 5. TikTok: TikTok yeeyongedde okwettanirwa mu nsi yonna olw’obutambi bwayo obumpi obusobozesa abakozesa okulaga obuyiiya n’ebitone byabwe nga bayita mu kukwataganya emimwa oba okukola ensengeka z’ebintu ez’enjawulo ng’amazina oba kkomedi skits. Abavubuka bangi abakozesa okuva e Yemen nabo beegasse ku muze guno nga bagabana ebintu ebisanyusa ku mukutu gwa TikTok (www.tiktok.com). 6. LinkedIn: LinkedIn ekola ng’omukutu gw’emikutu gy’abakugu abantu ssekinnoomu mwe basobola okukwatagana n’abakugu abalala nga basinziira ku bye baagala oba bye baagala emirimu mu Yemen oba mu nsi yonna (www.linkedin.com). 7.Snapchat:Snaochat app alsom efuna okufaayo mu BannaYemen. Esobozesa abakozesa okuweereza ebifaananyi n’obutambi obubula oluvannyuma lw’okulabibwa, ekigifuula eyettanirwa okugabana ebiseera eby’ekiseera n’emikwano (www.snapchat.com). Emikutu gino egy’empuliziganya gikola kinene nnyo mu kuyamba BannaYemen okusigala nga balina enkolagana, okugabana ku bye bayitamu, n’okuwa endowooza zaabwe wadde nga waliwo okusoomoozebwa mu ggwanga lino.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Yemen, ensi esangibwa mu Middle East, erina ebibiina by’amakolero ebinene ebiwerako ebikiikirira ebitundu eby’enjawulo. Bino bye bimu ku bibiina by’amakolero ebimanyiddwa mu Yemen wamu n’emikutu gyabyo: 1. General Union of Chambers of Commerce and Industry - GUCOC&I kibiina kya umbrella ekikiikirira ebibiina byonna eby’obusuubuzi n’amakolero okwetoloola Yemen. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.yemengucoci.org/ 2. Yemeni Businessmen Club - Ekibiina kino kikiikirira ebirungi by’abasuubuzi n’abasuubuzi mu Yemen. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.ybc-yemen.org/ 3. Federation of Yemen Chambers of Agriculture - Federo eno essira erisinga kulissa ku kutumbula ebyobulimi mu Yemen. Omukutu gwa yintaneeti: N/A 4. Federation of Gulf Cooperation Council Chambers (FGCCC) - Wadde nga si ya Yemen yokka, ekibiina kino kirimu abakiise okuva mu bitundu eby’enjawulo omuli eby’obusuubuzi, eby’obusuubuzi, n’obuweereza okuva e Yemen ng’ekimu ku bitundu by’omukutu gwayo. Omukutu gwa yintaneeti: https://fgccc.net/ 5. Association for Small and Medium Enterprises Development (ASMED) - ASMED egenderera okuwagira ebitongole ebitonotono n’ebya wakati (SMEs) nga ebawa enteekateeka z’okutendeka, obuweereza obw’okwebuuza, n’okufuna emikisa gy’ensimbi. Omukutu gwa yintaneeti: N/A 6. Union for Women Co-operative Associations (UWCA) - UWCA etumbula okutumbula abakyala nga eyita mu kutandikawo emirimu ng’ewagira ebibiina by’obwegassi eby’abakyala mu makolero ag’enjawulo ng’ebyobulimi, eby’emikono, engoye n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: N/A Nsaba omanye nti ebibiina ebimu biyinza obutaba na mikutu gya yintaneeti oba okubeera ku yintaneeti olw’obukuubagano obugenda mu maaso oba eby’obugagga ebitono mu mbeera y’eggwanga eriwo kati.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi mu Yemen nga girimu URL zaago: 1. Minisitule y’amakolero n’ebyobusuubuzi mu Yemen: Omukutu omutongole ogwa Minisitule eno guwa amawulire ku mikisa gy’okusiga ensimbi, enkola z’ebyobusuubuzi, ebiragiro, n’enkola y’okutunda ebweru n’okuyingiza ebintu mu ggwanga. URL: http://mit.gov.ye/ Omukutu gwa yintaneeti ogwa http://mit.gov.ye/ 2. Ekitongole kya Yemen General Investment Authority (GIA): Omukutu gwa GIA guwa amawulire ku pulojekiti z’okusiga ensimbi, enkola z’amateeka, ebisikiriza bamusigansimbi okuva ebweru, n’ebikwata ku bitundu eby’enjawulo eby’ebyenfuna. URL: http://www.gia.gov.ye/en 3. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero mu Yemen (YCCI): Omukutu omutongole ogwa YCCI gwe musingi omukulu eri bizinensi ezinoonya okukwatagana ne kkampuni za wano mu Yemen. Ewa dayirekita ya bammemba, ebipya ebikwata ku mawulire ga bizinensi, kalenda y’emikolo, ne kaweefube w’okubunyisa amawulire. URL: http://www.yemenchamber.com/ Omukutu gwa yintaneeti ogwa yintaneeti. 4. Bbanka Enkulu eya Yemen: Omukutu gwa bbanka enkulu guwa amagezi ag’omuwendo ku nkola y’ensimbi mu ggwanga wamu n’ebiraga ebyenfuna ebikwata ku miwendo gy’ensimbi z’ebweru, emiwendo gy’ebbeeyi y’ebintu, amateeka ga bbanka n’ebirala. URL: http://www.centralbank.gov.ye/luganda/index.html 5. Ekibiina ky’ensi yonna eky’ebyobusuubuzi WTO - Enkulaakulana y’ebyenfuna mu Yemen Ebikwata ku: Ekitundu kino ekiri mu mukutu gwa WTO kissa essira ku kuwa amawulire amakulu agakwata ku bibalo by’ebyobusuubuzi by’ensi yonna ebya Yemen awamu n’okwekenneenya enkola zaayo ez’ebyobusuubuzi. URL: https://www.wto.org/luganda/trap_e/devel_e/dev_rep_p_2018_e_yemen.pdf 6. Businessmen Service Center (BSC): BSC eyamba ku mpeereza ez’enjawulo omuli enkola y’okuwandiisa bizinensi ng’okufuna layisinsi oba olukusa olwetaagisa okutandika bizinensi mu Yemen. URL: http://sanid.moci.gov.ye/bdc/amawulire.jsp?ebirimu=c1 Nsaba mumanye nti emikutu gino giwa eby’obugagga ebikulu okunoonyereza ku mikisa gy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi mu Yemen; wabula olw’embeera eziyinza okubaawo obutali butebenkevu mu byobufuzi oba obutakkaanya kirungi okwegendereza ng’osalawo kwonna okukwata ku nsimbi oba okwenyigira mu mirimu gya bizinensi mu ggwanga.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Yemen nsi esangibwa mu kitundu kya Buwalabu, ng’erina ensalo ya Saudi Arabia ne Oman. Olw’obukuubagano obugenda mu maaso n’obutali butebenkevu mu byobufuzi, ebyenfuna bya Yemen bikosebwa nnyo. Wabula wakyaliwo ensonda ntono mw’osobola okusanga ebikwata ku by’obusuubuzi ebikwata ku Yemen: 1. Minisitule y’amakolero n’ebyobusuubuzi: Omukutu guno ogwa gavumenti guwa amawulire ku nkola z’ebyobusuubuzi, ebiragiro, n’ebibalo ebikwata ku bintu Yemen by’eyingiza n’ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Osobola okusanga data ku bitundu eby’enjawulo nga ebyobulimi, amakolero, eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka, n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.moit.gov.ye/ 2. Central Statistical Organization (CSO) of Yemen: CSO ekuŋŋaanya n’okufulumya ebikwata ku bibalo ebikwata ku bintu eby’enjawulo ebikwata ku by’enfuna by’eggwanga omuli n’ebyobusuubuzi by’ensi yonna. Bawa amawulire amajjuvu ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga n’ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusinziira ku mutendera gw’ebintu wamu n’amawanga agakolagana nabo mu by’obusuubuzi. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.cso-yemen.org/ 3. International Monetary Fund (IMF): IMF egaba lipoota enzijuvu ku by’enfuna ku mawanga okwetoloola ensi yonna nga muno mulimu n’ebikwata ku by’enfuna ebinene ebya Yemen. Lipoota zino zitera okubaamu amawulire agakwata ku ntambula y’obusuubuzi, emiwendo gy’ensimbi ezisasulwa, ebibalo by’amabanja ag’ebweru n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.imf.org/lu/Amawanga/YEM 4. Banka y’ensi yonna - World Integrated Trade Solution (WITS): Ekifo ekitereka amawulire ekya WITS kya mugaso ekisobozesa abakozesa okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi by’ensi yonna ebikwata ku by’obusuubuzi by’ensi yonna mu bujjuvu okuva mu nsonda ez’enjawulo omuli n’ebitongole bya kasitooma mu ggwanga. Ewa amawulire nga emiwendo gy’okuyingiza/okufulumya ebintu ebitongole n’amawanga ag’omukago. Omukutu gwa yintaneeti: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/lu/CTRY/YEM Nsaba mumanye nti okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi eby’omulembe ebya Yemen kiyinza okuba ekizibu olw’embeera ekyukakyuka mu ggwanga lino. N’olwekyo, kirungi okukakasa oba okutuukirira ensonda zino butereevu okufuna amawulire agasinga okwesigika.

Ebifo bya B2b

Mu Yemen, waliwo emikutu gya B2B egiwerako egyanguyiza enkolagana ya bizinensi n’okukwatagana wakati wa bizinensi za wano n’ez’ensi yonna. Bino bye bimu ku bimanyiddwa ennyo wamu n’emikutu gyabwe: 1. Yemen Business Directory (https://www.yemenbusiness.net/): Omukutu guno guwa dayirekita enzijuvu eya bizinensi ezikola mu Yemen mu bitundu eby’enjawulo, okusobozesa abakozesa okuzuula abayinza okukolagana nabo mu bizinensi. 2. eYemen (http://www.eyemen.com/): eYemen katale ka yintaneeti akagatta abaguzi n’abatunzi mu Yemen, nga kawa ebintu n’obuweereza obw’enjawulo ku nkolagana ya B2B. 3. Tradekey Yemen (https://yemen.tradekey.com/): Tradekey Yemen katale ka B2B ku yintaneeti akagatta abayingiza n’abafulumya ebweru mu makolero ag’enjawulo ng’ebyobulimi, okuzimba, engoye, ebyuma, n’ebirala. 4. Exporters.SG - Yemen Suppliers Directory (https://ye.exporters.sg/): Omukutu guno gukola nga dayirekita eri abagaba ebintu mu Yemen mu biti by’ebintu eby’enjawulo nga emmere n’ebyokunywa, eddagala, ebyuma, engoye, n’ebirala, okusobozesa amakampuni mu nsi yonna okukwatagana n’abayinza okutunda ebintu mu ggwanga. 5. Globalpiyasa.com - Yemen Suppliers Directory (https://www.globalpiyasa.com/en/yemin-ithalat-rehberi-yemensektoreller.html): Globalpiyasa egaba olukalala lw’abagaba ebintu okuva mu makolero ag’enjawulo agasangibwa mu Yemen eri bizinensi ezinoonya... ensibuko y’ebintu oba okutandikawo enkolagana munda mu ggwanga. Emikutu gino gikola ng’ebikozesebwa ebirungi eri amakampuni aganoonya emikisa gya bizinensi oba enkolagana mu katale ka Yemen. Wabula kyetaagisa nnyo okukola okunoonyereza okutuufu ng’okolagana n’abo abayinza okukolagana nabo n’okukakasa obwesige bwabwe nga tonnaba kukola ndagaano oba nkolagana yonna.