More

TogTok

Obutale Obukulu
right
Okulaba Ensi
Ekibuga Vatican, ekimanyiddwa mu butongole nga Vatican City State, kibuga-eggwanga eryetongodde erisangibwa mu kibuga Rooma ekya Yitale. Ye ggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eryetongodde mu nsi yonna okusinziira ku kitundu n’omuwendo gw’abantu. Eweza yiika ezisukka mu 44 (yiika 110), era erimu abantu nga 1,000. Ekibuga Vatican kiri ku lubalama lw’amaserengeta g’omugga Tiber, kyetooloddwa bbugwe era kirina ensalo emu yokka ne Yitale. Ekibuga-eggwanga lifugibwa nga obwakabaka obujjuvu nga Paapa ye mufuzi waalyo. Amaka ga Paapa agamanyiddwa nga Olubiri lw’Abatume oba Olubiri lwa Vatican, gakola ng’amaka ge amatongole n’ekifo ekiddukanya emirimu gya Vatican. Ekibuga Vatican kirina amakulu mangi mu ddiini eri Abakatoliki mu nsi yonna. Kikola ng’ekitebe ky’eby’omwoyo eky’eddiini y’Abakatuliki eya Roma era nga kirimu ebifo by’eddiini ebiwerako ebimanyiddwa nga St. Peter’s Basilica - ekimu ku bifo eby’Ekikristaayo ebisinga okumanyika mu nsi yonna - n’ekibangirizi kya St. Peter’s Square ekiyinza okusuza abantu 300,000 ku mikolo emikulu egyakulemberwa Paapa . Ng’oggyeeko obukulu bwakyo mu ddiini, ekibuga Vatican era kikola mu nkola ey’enjawulo ey’ebyensimbi eyawukana ku ssente za Yitale. Efulumya ssente zaayo (euro cent coins) ne sitampu ate nga efuna obuyambi okuva mu bitongole by’Abakatuliki mu nsi yonna okuwagira emirimu gyayo. Eby’obulambuzi bikola kinene nnyo mu by’enfuna by’ekibuga Vatican olw’eby’obugagga byakyo eby’ebyafaayo n’eby’ekikugu ebiteekeddwa mu myuziyamu nga Sistine Chapel awali ebifaananyi bya Michelangelo ebimanyiddwa ennyo eby’oku bbali. Ekirala, okuva lwe yafuuka eggwanga eryetongodde mu 1929 ng’eyita mu nteeseganya z’endagaano ya Lateran ne Yitale oluvannyuma lw’emyaka mingi egy’okusika omuguwa mu by’obufuzi wakati w’amawanga ga Paapa n’ebibiina by’Obwakabaka bwa Yitale obw’okwegatta), ekibuga Vatican kifubye okulaba ng’eteekawo enkolagana y’ensi yonna n’amawanga ag’enjawulo mu nsi yonna okutumbula kaweefube w’okukuuma emirembe mu nsi yonna. Okutwaliza awamu,Ekibuga Vatican tekikoma ku kuba nti kitono wabula n’olw’okuba kikiikirira omugatte ogw’enjawulo ogw’eddiini, obukulu obw’ebyafaayo,n’obubaka bw’ensi yonna obukyawula ku nsi endala yonna mu nsi yaffe leero
Ssente z’eggwanga
Ekibuga Vatican ekimanyiddwa mu butongole nga Vatican City State, kikozesa Euro nga ssente zaakyo. Olw’okuba ekibuga-eggwanga eririna obwetwaze eritali ku lukalu munda mu kibuga Rooma, Yitale, ekibuga Vatican okusinga kikwata enkola y’ebyensimbi ey’ekitundu kya Euro era kitwalibwa ng’ekitundu ekikulu mu kitundu kino eky’ebyenfuna. Okuva lwe kyatandikibwawo mu 1929 olw’endagaano ya Lateran wakati wa Yitale n’Entebe Entukuvu (olukiiko olufuga Eklezia Katolika eya Rooma), ekibuga Vatican kikozesa ssente ez’enjawulo okusinziira ku mbeera y’ebyafaayo. Mu kusooka, yakwata ssente za lira n’obupapula bwa Yitale okutuusa mu 2002 Yitale lwe yakyuka n’ekozesa Euro. N’ekyavaamu, ekibuga Vatican nakigoberera era ne kitandika okufulumya ssente zaakyo eza Euro. Ekitongole ky’ebyensimbi ekivunaanyizibwa ku kuddukanya ssente z’ekibuga Vatican kye kitongole ekivunaanyizibwa ku by’ensimbi ekya Financial Information Authority (AIF) nga kiragirwa okuva mu kitongole kya The Administration of the Patrimony of the Apostolic See (APSA). APSA eddukanya eby’obugagga by’ensimbi n’ebizimbe by’Etaabo Entukuvu era elaba ng’ebyensimbi bitebenkedde mu kibuga Vatican. Wabula kikulu okumanya nti wadde ekibuga Vatican kifulumya ssente zaakyo ez’ekijjukizo ez’omusolooza w’ensimbi eza Euro ezitundibwa eri abakung’aanya oba abalambuzi abagenda mu kibangirizi kya St. Peter’s Square oba ebifo eby’okulamaga eby’eddiini mu kitundu kyakyo, ssente zino ez’enjawulo tezitambula nnyo kuba zisinga kutundibwa mu kiseera kino ebikujjuko by’abantu abangi oba emikolo egy’enjawulo. Mu nsonga z’okukola emirimu egya bulijjo mu nsalo z’ekibuga Vatican, abatuuze okusinga bakozesa ssente za Euro eza bulijjo ezifulumizibwa amawanga agali mu kitundu kya Euro oba ebyuma bikalimagezi nga kaadi z’okuwola/okusasula. Wadde nga balina abantu batono nga okusinga ba bannaddiini n’abakozi abakwatagana n’ebitongole by’eddiini eby’enjawulo ebikola ebweru wa The Holy See, ebikwata ku nkozesa ya ssente enkalu bw’ogeraageranya n’okutunda ku byuma bikalimagezi bikyali bitono olw’amateeka agakwata ku by’ekyama agassibwa mu nkola AIF. Okutwaliza awamu, wadde nga ekitongole ekyetongodde nga kirina obunene bw’ebitundu ebitono nga kyetooloddwa Rooma, ekibuga Vatican kigoberera nnyo emisingi gy’omukago gwa Bulaaya egikwata ku nkola z’ebyenfuna omuli n’okutwala enkozesa ya Euro wamu n’enkola z’amateeka eziriwo mu mawanga gonna agali mu kitundu kya Euro.
Omuwendo gw’ensimbi
Ssente z’omu mateeka n’ensimbi entongole mu kibuga Vatican ye Euro (€). Emiwendo gy’ensimbi ennene egy’okuwanyisiganya ssente mu Euro giri bwe giti: - Doola ya Amerika (USD) okutuuka ku Euro (€): around 1 USD = 0.85-0.95 EUR - Pawundi ya Bungereza (GBP) okutuuka ku Euro (€): nga 1 GBP = 1.13-1.20 EUR - Yen y’e Japan (JPY) okutuuka ku Euro (€): nga 1 JPY = 0.0075-0.0085 EUR - Doola ya Canada (CAD) okutuuka ku Euro (€): nga CAD emu = 0.65-0.75 EUR Nsaba omanye nti emiwendo gino egy’okuwanyisiganya ssente gya kigero era giyinza okwawukana okusinziira ku nkyukakyuka mu katale n’ensonga endala mu kiseera kyonna.
Ennaku enkulu enkulu
Ekibuga Vatican, olw’okuba eggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eyeetongodde, likuza ennaku enkulu eziwerako ez’amaanyi omwaka gwonna. Ka twekenneenye ebimu ku bikujjuko bino ebikulu. 1. Ssekukkulu: Okufaananako n’amawanga mangi ag’Ekikristaayo, ekibuga Vatican kikuza Ssekukkulu n’essanyu nga December 25 buli mwaka. Ebikujjuko bitandikira ku Mmisa ya Midnight mu St. Peter’s Basilica, ekubirizibwa Paapa yennyini. Ekibiina ekinene kikuŋŋaana okulaba okusaba kuno okw’ekitiibwa era okulungi. 2. Paasika: Olw’okuba kye kiseera ekisinga obutukuvu mu Bukristaayo, Paasika erina amakulu mangi nnyo eri ekibuga Vatican. Wiiki Entukuvu ekulembera Ssande ya Paasika ebeeramu emikolo egy’enjawulo egy’okusinza n’emikolo gya Paapa, omuli Mmisa ya Ssande y’Ekigimu n’okujjukira Lwakutaano Olutukuvu mu Colosseum e Roma. 3. Olunaku lw’amatikkira ga Paapa: Paapa omuggya bw’alondebwa oba bw’atuuzibwa; kifuuka mukolo gwa maanyi nnyo eri ekibuga Vatican n’Abakatoliki mu nsi yonna. Olunaku luno lutandikira ku Mmisa ey’enjawulo ku St Peter’s Square n’eddirirwa omukolo omutongole ogw’okutongoza Paapa munda mu Sistine Chapel. 4. Embaga y’Abatukuvu Peetero ne Pawulo: Ekuzibwa nga June 29th buli mwaka, olunaku luno olw’embaga luweesa ekitiibwa bombi Omutukuvu Peetero — Paapa eyasooka — n’Omutume Pawulo — omutume eyakwata ennyo ku kusaasaana kw’Obukristaayo mu nsi yonna okuyita mu njigiriza ze n’ebiwandiiko bye. 5 . Olunaku lw’okutwalibwa mu ggulu: Olukuzibwa nga August 15th buli mwaka, Olunaku lw’okutwalibwa mu ggwanga lussa ekitiibwa mu nzikiriza nti Bikira Maria yatwalibwa mu ggulu mu mubiri oluvannyuma lw’obulamu bwe obw’oku nsi okuggwaawo. Ku lunaku luno, enkumi n’enkumi z’abantu bakuŋŋaanira ku kibangirizi kya St Peter’s Square mu Mmisa ey’olubeerera Paapa gy’akuzibwa. 6 . Emyaka Benedict XVI lwe yalondebwa ku bwa Paapa : Nga April 19th buli mwaka; Ekibuga Vatican kijjukira Joseph Ratzinger okulinnya ku bwa Paapa —n’atwala erinnya lye Benedict XVI lye yalina —mu 2005 okutuusa lwe yatuuka n’okulekulira mu 2013 olw’ensonga z’ebyobulamu. Zino ze nnaku enkulu ez’amaanyi ezikuzibwa mu kibuga Vatican ezisikiriza abantu b’omu kitundu n’abalamazi okuva mu nsi yonna. Ka kibeere nsonga za ddiini oba za buwangwa, ebintu bino byongera ku njawulo n’obukulu obw’omwoyo obw’eggwanga erisinga obutono mu nsi.
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Ekibuga Vatican, ekimanyiddwa mu butongole nga Vatican City State, kibuga-eggwanga eryetongodde erisangibwa mu kibuga Rooma ekya Yitale. Ng’ekitebe ky’Eklezia Katolika eky’eby’omwoyo n’okuddukanya emirimu, ekibuga Vatican tekirina byanfuna bya nnono wadde okwenyigira mu mirimu egy’obusuubuzi egy’amaanyi. Olw’okuba ekibuga Vatican y’emu ku nsi ezisinga obutono era ezitaliimu bantu bangi, okusinga yeesigamye ku nsimbi eziweebwayo n’ensimbi eziyingira mu by’obulambuzi okusobola okuyimirizaawo emirimu gyakyo. Ensibuko y’ensimbi enkulu mu kibuga Vatican ze ssente z’okuyingira ezisasulwa abagenyi abagenda okunoonyereza ku bifo ebikulu nga St. Peter’s Basilica ne Vatican Museums, omuli n’ebintu byabwe eby’emikono ebimanyiddwa. Kiteeberezebwa nti buli mwaka obukadde n’obukadde bw’abalambuzi bagenda mu kifo kino eky’eddiini, ekiyamba nnyo mu by’ensimbi byakyo. Ng’oggyeeko ssente eziyingira mu by’obulambuzi, mu kibuga Vatican mulimu emirimu emitono egy’obusuubuzi. Entaana Entukuvu eddukanya obuduuka obutonotono obutunda ebintu by’eddiini ng’emidaali, roza, ebitabo ebikwata ku by’omwoyo oba ebyafaayo bya Paapa ebisinga bikola ku balambuzi abanoonya eby’okujjukira. Okuva ekitundu kino bwe kyetooloddwa Yitale era nga kikwatibwako nnyo mu by’ettaka ne mu by’enfuna olw’okubeera okumpi ne Rooma; bwe kityo tekuuma nkolagana ya by’obusuubuzi ey’amawanga gombi eyeetongodde n’amawanga amalala ku mutendera ogw’amaanyi. Wadde ng’ebibalo ebitongole ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga oba ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ebikwata ku kibuga Vatican tebifunibwa mangu olw’embeera yaakyo ey’enjawulo ng’ekitongole ekitali kya bya busuubuzi ekiddukanyizibwa Entaana Entukuvu; lipoota ezimu ziraga nti oluusi eyinza okufuna ebirabo oba ebintu ebiweereddwayo okuva mu mawanga ag’enjawulo okwetoloola ensi yonna nga sitampu z’okuweereza posta oba ebintu eby’obuwangwa eby’okwolesebwa mu myuziyamu. Mu bufunze, wadde ng’ekibuga Vatican tekirina nsengeka ya byanfuna nnene eyesigamiziddwa ku by’obusuubuzi ng’amawanga mangi bwe gakola; okusinga yeesigamye ku kuwaayo okuva mu bakkiriza mu nsi yonna wamu n’ensimbi eziyingira okuyita mu mirimu egyekuusa ku by’obulambuzi okusobola okweyimirizaawo.
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Vatican City, ng’eggwanga erisinga obutono eryetongodde mu nsi yonna, eyinza obutajja mangu mu birowoozo ng’eyinza okuzannya mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Wabula ekifo kyayo eky’enjawulo n’eby’obugagga byayo bigifuula ensonga eyenjawulo ng’olowooza ku busobozi bwayo obw’okukulaakulanya akatale. Ekisooka, ekibuga Vatican kirina amakulu mangi nnyo mu by’obuwangwa n’ebyafaayo. Ekibuga kino kirimu ebifo bingi ebimanyiddwa nga St. Peter’s Basilica ne Sistine Chapel, nga buli mwaka bisikiriza obukadde n’obukadde bw’abalambuzi. Okuyingira kuno kw’abagenyi kuwa omukisa ekibuga Vatican okukulaakulanya eby’obulambuzi ebikulaakulana, nga bisobola okukula mu bintu ng’okusembeza abagenyi, okutunda eby’okujjukira, n’okulambula okulagirwa. Okugatta ku ekyo, ekibuga Vatican kye kifo ekikulu eky’eby’omwoyo mu Bukatoliki mu nsi yonna. Enkolagana eno ey’eddiini etuwa omusingi omunywevu ogw’okukulaakulanya enkolagana y’ebyobusuubuzi n’amawanga oba ebitundu ebirala ebirimu Abakatuliki abanoonya ebintu by’eddiini oba ebintu ebikwata ku kusinza. Waliwo n’omukisa gw’okukolagana n’amatendekero g’ebyenjigiriza oba ebibiina by’eddiini eby’Abakatuliki okwetoloola ensi yonna. Ekirala, ekibuga Vatican mu byafaayo kibadde kinene nnyo mu kugaba obuyambi mu nsi yonna n’okukola emirimu gy’obuzirakisa nga kiyita mu bibiina nga Caritas Internationalis. Okuzimba ku musika guno ogw’emirimu gy’okuyamba abantu kiyinza okuleeta amakubo g’enkulaakulana mu bitundu ng’okugaba ebintu ebitali bya magoba ku mutendera gw’ensi yonna. Wabula kikulu okumanya nti olw’obunene bwakyo obutono n’abantu abatono (abatuuze nga 800), akatale k’omunda mu kibuga Vatican mu butonde katono. Nga bwe kiri, enkulaakulana yonna ey’amaanyi mu by’enfuna yandibadde yeesigamye nnyo ku butale obw’ebweru n’enkolagana n’amawanga ag’omuliraano munda mu Yitale. Mu kumaliriza,Ekibuga Vatican kirina obusobozi obutakozeseddwa mu mulimu gwakyo ogw’obulambuzi olw’ebifo byakyo eby’ebyafaayo n’amakulu g’eddiini.Kaweefube eyabaddewo edda mu by’obuzirakisa era awa ekifo eky’okugaziya.Wadde kiri kityo,obunene bw’eggwanga obutono bwetaagisa okwesigama ku butale obw’ebweru.Wabula,emikutu gy’empuliziganya, eby’obuwangwa,n’empisa z’enzikiriza ezigabibwa bisobola okukozesebwa obulungi.Okugatta kuno okw’enjawulo kuwa emikisa egisobola okuyamba mu nkulaakulana y’ebyenfuna ey’olubeerera mu biseera.
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebigenda okutwalibwa ebweru w’eggwanga mu kibuga Vatican, ebintu ebikulu ebitonotono bye tusaanidde okulowoozebwako. Ekisooka, ekibuga Vatican ggwanga ttono eririna obwetwaze erisangibwa munda mu kibuga Rooma ekya Yitale. Kye kitebe ky’Eklezia Katolika eky’eby’omwoyo n’okuddukanya emirimu era buli mwaka kisikiriza abalambuzi obukadde n’obukadde. Okusinziira ku kifo kyayo eky’enjawulo ng’ekifo eky’eddiini, waliwo ebika by’ebintu ebimu ebiyinza okuba n’obwetaavu obw’amaanyi mu katale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru w’ekibuga Vatican. Ebintu eby’okujjukira ng’ebintu by’eddiini omuli rozaries, emisaalaba, n’ebibumbe ebiraga abatukuvu oba abantu mu Baibuli bye bisinga okwettanirwa abalambuzi abanoonya okuzzaayo ebijjukizo by’okukyala kwabwe. Ng’oggyeeko ebintu by’eddiini, ebintu ebirala ebisiimibwa ennyo mulimu ebintu ebiriko omulamwa gwa Vatican nga ssente z’ekijjukizo, sitampu, kaadi za posta, n’ebitabo ebikwata ku byafaayo n’ebintu eby’emikono ebisangibwa mu kibuga-eggwanga. Bino bikola ng’ebijjukizo ebirabika eby’omugenyi by’ayitamu mu kifo kino ekitukuvu. Mu myaka egiyise, era wabaddewo okweyongera okwagala ebintu ebisobola okuwangaala oba ebitali bya bulabe eri obutonde bw’ensi mu nsi yonna. Nga Paapa Francis okussa essira ku nsonga z'obutonde n'okuyimirizaawo kyeyolekera mu bbaluwa ye ey'encyclical "Laudato Si'," kyandibadde kya magezi okussaamu ebintu ebikuuma obutonde bw'ensi mu kusunsulwa okutwalibwa ebweru w'eggwanga okusikiriza abaguzi abamanyi abafaayo ku nsonga zino. Ekirala, okusinziira ku kuba nti abagenyi bangi bava mu bitundu by’ensi eby’enjawulo nga balina obuwangwa obw’enjawulo n’ebyo bye baagala; okuwaayo ebintu eby’enjawulo eby’ensi yonna ng’eby’emikono ebikiikirira amawanga ag’enjawulo oba ebijjukizo ebikwata ku kitundu kiyinza okugaziya bakasitoma bo. Okusobola okulonda obulungi ebintu ebiyinza okutunda ebweru w’eggwanga okuva mu kibuga Vatican,kyandibadde kyetaagisa okukwatagana n’emitendera egy’omulembe nga tukola okunoonyereza buli kiseera ku katale ku bye baagala munda mu kitundu kino eky’akatale akatono.Okulondoola obungi bw’okutunda,ebiteeso by’abatembeeyi,n’okuzuula emitendera egigenda okuvaayo kijja kuyamba okukakasa nti osigala mu maaso mu kukola ku byetaago by’abagenyi ate ng’okuuma amagoba. Okukolagana n’abatunzi b’omu kitundu,okukung’aanya data okuyita mu kunoonyereza ku bakasitoma oba okwetegereza enkolagana y’omuntu ku bubwe kiyinza okuwa amagezi ag’omuwendo ku bika by’ebintu abagenyi bye banoonya. Okutwaliza awamu,okulonda ebintu ebiyinza okutunda ebweru w’eggwanga mu kibuga Vatican okusinga kulina okussa essira ku bintu eby’eddiini, ebintu ebirina omulamwa gwa Vatican, ebintu ebiwangaala era ebitakuuma butonde, n’ebintu eby’emikono eby’enjawulo mu buwangwa. Nga otegeera abalambuzi bye baagala n’okugoberera emitendera egy’omulembe,kisoboka okukola ebintu ebitali bimu ebijja okuleeta obwagazi n’okusikiriza akatale akagendererwamu.
Engeri za bakasitoma ne tabu
Ekibuga Vatican, ekimanyiddwa mu butongole nga Vatican City State, kibuga-eggwanga ery’enjawulo era eryetongodde erisangibwa munda mu kibuga Rooma mu Yitale. Wadde nga kitono, ekibuga Vatican kirimu amakulu mangi nnyo mu ddiini n’ebyafaayo kuba kikola ng’ekifo eky’eby’omwoyo eky’Ekikatoliki n’amaka ga Paapa. Ekimu ku bintu ebikulu ebiraga ekibuga Vatican n’abatuuze baakyo kwe kwewaayo kwabwe okusimbye emirandira mu Bukatoliki. Abantu ssekinnoomu abasinga obungi ababeera mu kibuga Vatican bammemba ba bannaddiini oba balina ebifo ebikulu mu kuddukanya Eklezia Katolika eya Rooma. Nga bwe bali, bakulembeza okukkiriza kwabwe okusinga byonna era beetaba nnyo mu mikolo n’emikolo egy’eddiini. Olw’okuba ekifo ekitukuvu eri Abakatoliki mu nsi yonna, waliwo ebiragiro oba ebiwera ebimu abagenyi bye balina okukuuma nga bakyalidde ekibuga Vatican. Ekisooka, kikulu nnyo okwambala obulungi ng’oyingira ebizimbe by’eddiini nga St. Peter’s Basilica oba okugenda mu mikolo gy’eddiini ku St. Peter’s Square. Obuwombeefu mu nnyambala kye kisinga obukulu; abasajja n’abakazi balina okwewala okwambala engoye eziraga nga sikaati ennyimpi oba top ezitaliiko mikono. Okugatta ku ekyo, abagenyi balina okufaayo obutataataaganya mirimu oba emikolo gyonna egy’eddiini egigenda mu maaso nga bali munda mu bifo bino ebitukuvu. Kikulu nnyo okukuuma embeera y’okussa ekitiibwa ng’oyogera mu ddoboozi ery’omwanguka era nga weewala emboozi ez’amaanyi oba okweyisa mu ngeri etaataaganya. Ekirala, ekiragiro ekirala ekikulu mu kibuga Vatican kikwata ku bukwakkulizo bw’okukuba ebifaananyi mu bitundu ebimu nga myuziyamu oba amasinzizo awali okukuba ebifaananyi ebiyinza okukugirwa olw’okweraliikirira okukuuma ebifaananyi by’ebifaananyi ebizibu n’ebintu eby’edda. Ekisembayo, nga tukwatagana n’abantu b’omu kitundu abakola mu bitongole eby’enjawulo munda mu kibuga Vatican ng’abebyokwerinda oba abakungu okuva mu bitongole eby’enjawulo ng’ebyempuliziganya oba enkolagana y’abakungu bulijjo empisa zirina okukuumibwa nga bwe bateesa ku nsonga ezikwata ku byafaayo by’ebyobufuzi by’eddiini etcetera Mu kumaliriza., okukyalira ekibuga Vatican kiwa omukisa okulaba ekifo ekinyweredde mu byafaayo eby’omwoyo naye era kyetaagisa okussa ekitiibwa mu nnono taboos eziyamba okukuuma obutukuvu bwakyo obw’obuwangwa
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Ekibuga Vatican nsi ya njawulo emanyiddwa olw’amakulu gaayo mu ddiini ng’ekitebe ky’Eklezia Katolika eya Rooma. Wadde nga ggwanga eryetongodde, lirina enkola y’empisa n’okuyingiza abantu mu ggwanga etali nnyangu olw’obutono bwalyo ate ng’okusinga liri ku mikolo. Ekibuga Vatican tekirina nsalo mu butongole oba ebifo ebikeberebwamu kasitooma, kuba kikola wansi w’endagaano ya Schengen. Kino kitegeeza nti tewali kukebera paasipooti za bulijjo ng’oyingira oba ng’ofuluma ekibuga Vatican okuva e Yitale, eyeetoolodde eggwanga lino lyonna mu kibuga Rooma. Abagenyi basobola okutambula mu ddembe wakati w’ekibuga Vatican ne Yitale awatali kukola mirimu gyonna. Wabula kikulu okumanya nti ekibuga Vatican kirina ebiragiro byakyo eby’ebyokwerinda okulaba ng’abatuuze n’abagenyi bafuna obukuumi. Abakuumi ba Switzerland be bakola ng’ekitongole ky’ebyokwerinda ekikulu ekivunaanyizibwa ku kukuuma Paapa n’okukuuma obutebenkevu mu kibuga Vatican. Bakola okulawuna buli kiseera mu kitundu kyonna. Abalambuzi bwe baba bagenda mu kibuga Vatican, balina okujjukira ebintu ebimu ebikwata ku buwangwa n’eddiini. Okwambala mu ngeri ey’ekigero kyetaagisa ng’ogenda mu bifo ebitukuvu nga St. Peter’s Basilica oba ng’ogenda ku mikolo gya Paapa, ng’abasajja n’abakazi basuubirwa okubikka ebibegabega n’okwambala engoye ezibikka amaviivi gaabwe. Okutwalira awamu okukuba ebifaananyi kukkirizibwa mu bitundu ebisinga obungi mu kibuga Vatican naye kuyinza okukugirwa mu bifo ebitongole nga munda mu masinzizo oba mu biseera by’aba Paapa. Kirungi okussa ekitiibwa mu bipande byonna ebiraga obukwakkulizo ku kukuba ebifaananyi oba okukwata vidiyo. Abagenyi era balina okufaayo obutaleeta kutaataaganyizibwa mu mikolo gy’eddiini oba okusaba okugenda mu bifo by’ekibuga Vatican olw’okussa ekitiibwa mu abo ababeera ku mikolo gino. Mu bufunze, wadde nga tewali nkola nkakali ya mpisa eziteekebwawo ku nsalo y’ekibuga Vatican olw’obunene bwakyo obutono n’okukwatagana ennyo ne Yitale wansi w’emisingi gy’endagaano ya Schengen, abagenyi bakyalina okugoberera ennyambala y’omu kitundu n’empisa z’obuwangwa ezikwatagana n’akabonero kano ak’eddiini akamanyiddwa ennyo.
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Ekibuga Vatican, ng’eggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eryetongodde, kirina enkola zaakyo ez’enjawulo ez’emisolo. Mu nsonga z’emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, ekibuga Vatican kigoberera amateeka ag’enjawulo. Ebyamaguzi ebiyingizibwa mu kibuga Vatican bisoloozebwako emisolo gya Kasawo n’omusolo ku muwendo ogwongezeddwaako (VAT). Emisolo gya Kasawo ku bintu eby’enjawulo gyawukana okusinziira ku biti byabyo. Okutwalira awamu, emmere enkulu, ebyuma ebikozesebwa mu by’obujjanjabi, n’ebitabo bifuna ebisale ebya wansi oba wadde zero. Wabula ebintu eby’ebbeeyi ng’amajolobero n’ebyuma ebikozesebwa mu byuma bikalimagezi biyinza okuba n’emisolo egy’amaanyi egy’okuyingiza ebintu mu ggwanga. Ng’oggyeeko emisolo gya Kasawo, ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga nabyo biweebwa omusolo gwa VAT. Mu kiseera kino, omuwendo gwa VAT ogwa bulijjo mu kibuga Vatican guli 10%. Kino kitegeeza nti ebyamaguzi byonna ebireeteddwa mu ggwanga bigenda kusasulwa ebitundu 10% ebirala ku bbeeyi gye byagula. Wabula kikulu okumanya nti ekibuga Vatican si mmemba wa mukago gwa Bulaaya (EU) oba mu bibiina ebirala byonna eby’ebyenfuna; n’olwekyo tekitegeeza nti kigoberera mateeka aga bulijjo agakwata ku misolo egy’ebweru agateekebwawo ebibiina ng’ebyo. Ng’eggwanga eryetongodde eririna abantu abatono ate nga n’emirimu gy’ebyenfuna emitono okusinga gyetoolodde eby’obulambuzi n’eby’eddiini, enkola zaayo ez’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga ziyinza okwawukana ku mawanga amanene. Ekirala, olw’obunene bwayo obutono n’eby’obugagga ebitono mu kitundu kyayo okukola ebintu oba okufulumya ebintu mu bitundu ebisinga obungi - okuggyako okufulumya ebiwandiiko by’eddiini oba sitampu - ekibuga Vatican kyesigamye nnyo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga olw’ebintu ebikozesebwa. Consequently , okukuuma eby’obusuubuzi nga biggule nga twettanira emisolo egy’ensaamusaamu era egy’obwerufu ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga kikyali kikulu nnyo okukuuma ebintu ebyetaagisa abatuuze awamu n’abalambuzi abakyalira Entaana Entukuvu. Okutwaliza awamu,Vatican City essa mu nkola emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga omuli n’emisolo gya kasitooma egyasengekebwa okusinziira ku bika by’ebintu wamu n’emisolo egy’omuwendo ogwongezeddwa ku mutindo ogwa 10%. Okussa ekitiibwa mu ndagaano z’ebyobusuubuzi mu nsi yonna ate nga baluubirira okunyanguyira mu nkola y’okugaba ebintu kisigala nga kikulu nnyo okulowoozebwako emabega w’enkola zino mu kabuga kano akatono akalina obwetwaze.s
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Ekibuga Vatican, olw’okuba kye ggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eyeetongodde, tekirina mulimu munene ogutunda ebweru w’eggwanga. Ebyenfuna by’ekibuga Vatican okusinga byesigamye ku by’obulambuzi, okuwaayo, n’okutunda ebitabo n’ebijjukizo. N’ekyavaamu, ekibuga Vatican tekissa musolo gwonna ogw’enjawulo ogw’okutunda ebweru w’eggwanga oba emisolo gya kasitooma ku bintu byakyo ebitono. Kyokka, kirungi okumanya nti Entaana Entukuvu egoberera enkola n’endagaano ezimu ez’ebyobusuubuzi mu nsi yonna eziyinza okukosa mu ngeri etali ya butereevu bye batunda ebweru w’eggwanga. Okutwalira awamu bizinensi bwe zitwala ebintu okuva mu kibuga Vatican okugenda mu nsi endala oba mu bitundu ebirala, okutwalira awamu zandibadde zeetaaga okugoberera amateeka n’ebiragiro ebikwata ku musolo ebyateekebwawo ebifo ebyo. Bino biyinza okuli emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, emisolo egy’omuwendo ogwongezeddwa (VAT), emisolo egy’ebintu ebikozesebwa mu ggwanga oba emisolo emirala gyonna egyekuusa ku nsonga eno egisoloozebwa eggwanga eriyingiza ebintu. Okugatta ku ekyo, ng’eggwanga eriri mu mukago gwa Bulaaya (EU) olw’ebigendererwa bya kasitooma olw’okubeera okumpi ne Yitale, ebintu ebimu ebisibuka mu kibuga Vatican biyinza okugoberera enkola za EU ez’ebyobusuubuzi singa bitwalibwa ng’ekitundu ku bintu Yitale by’etunda ebweru w’eggwanga. Kikulu nnyo abatunda ebweru okuva mu kibuga Vatican okumanya amateeka g’ensi yonna agakwata ku by’obusuubuzi n’okwebuuza ku bakulira Kasawo mu nsi yaabwe n’obutale bwe bagenda okulaba nga bagoberera ebisaanyizo by’omusolo ebikwatagana nga bafulumya ebintu ebweru w’eggwanga. Ate era, okulowooza ku bunene obutono obw’emirimu gy’okutunda ebweru w’eggwanga egisibuka mu kibuga Vatican kyennyini kikakasa nti okutambulira mu mateeka gano kisigala nga kyangu nnyo.
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Ekibuga Vatican, ng’eggwanga erisinga obutono eryetongodde mu nsi yonna, tekola mirimu gya maanyi egy’okutunda ebweru w’eggwanga. Wadde ng’ebyenfuna byayo bitono ate ng’abantu batono, ekibuga Vatican kirina ekifo eky’enjawulo ekikisobozesa okusuubulagana n’amawanga amalala. Wadde nga tewali bisaanyizo bya njawulo bikakasa ebyamaguzi ebiva mu kibuga Vatican, kikulu okumanya nti ebintu byonna ebisuubulibwa Entaana Entukuvu (ekibiina ekifuga ekibuga Vatican) birina okugoberera omutindo n’ebiragiro by’ensi yonna eby’obusuubuzi. Entaana Entukuvu egenderera okukuuma enkolagana ennungi n’amawanga mangi era essa ekitiibwa mu mateeka g’ebyobusuubuzi agateereddwawo nga yeenyigira mu nkolagana y’ensi yonna. Mu mbeera ezimu, ebintu ebimu ebikwata ku ddiini biyinza okutwalibwa ebweru w’eggwanga okuva mu kibuga Vatican. Ebintu bino mulimu ebintu eby’eddiini, ebitabo ebikwata ku by’eddiini oba ku bwapapa, ebifaananyi ng’ebibumbe oba ebifaananyi ebiraga ebifaananyi by’eddiini, n’ensimbi ez’ekijjukizo oba emidaali egyakolebwa ekitongole kya Vatican Mint. Wabula kyetaagisa nnyo abafulumya ebintu bino ebweru okulaba nga bagoberera amateeka agakwata ku kasitooma n’amateeka agakwata ku ddembe ly’obuntu mu mawanga agayingiza ebintu mu ggwanga. Ku bintu byonna ebitongole ebifulumizibwa ebweru okuva mu kibuga Vatican oba okulambika ku bikwata ku satifikeeti ezeetaagisa ku bintu ebimu ebigenda mu butale bw’ebweru w’eggwanga,vAbafulumya ebweru baweebwa amagezi okwebuuza ku bakulira amateeka abavunaanyizibwa mu nsi yaabwe wamu n’okuwuliziganya n’abakungu ba Kasawo abakwatibwako mu mawanga agayingiza ebintu. Okusinziira ku kifo kyayo eky’enjawulo ng’ekibuga-eggwanga erifugibwa ddala eddiini okusinga ekitongole kya gavumenti eky’ensi ekikola emirimu gya bizinensi okusinga kyetoolodde ensonga ez’omwoyo okusinga ez’ebyobusuubuzi.
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Ekibuga Vatican, eggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eryetongodde, kiyinza obutaba na mutimbagano gwa bintu n’entambula gwa maanyi bw’ogeraageranya n’amawanga amanene. Wabula wakyaliwo engeri ntono ezisemba okukwata ku by’okutambuza ebintu mu kibuga-essaza lino ery’enjawulo. 1. Empeereza ya Posta: Empeereza ya posta mu kibuga Vatican emanyiddwa olw’okukola obulungi n’okwesigamizibwa. Bakola emirimu gy’okusindika ebintu mu nsi yonna nga bayita mu nkolagana yaabwe ne kkampuni ennene ezitwala abantu nga DHL ne UPS. Empeereza zino zisobola okukola obulungi emigugu egiyingira n’egifuluma. 2. Empeereza y’okutwala abantu: Nga bwe kyayogeddwa waggulu, kkampuni ennene ezitwala abantu nga DHL ne UPS zikolera mu kibuga Vatican. Bawa obuweereza bw’okutuusa amangu obupapula obusindikibwa mu nsi yonna oba mu kibuga-eggwanga lyenyini. Obukugu bwabwe mu kukwata amateeka ga Kasawo bulaba ng’ebyamaguzi bituusibwa bulungi. 3. Entambula y’omu kitundu: Olw’obunene bwakyo obutono, ekibuga Vatican kirina entambula ntono mu nsalo zaakyo. Bizinensi ezisinga zeesigamye ku baweereza oba kabangali z’omu kitundu okutambuza ebyamaguzi wakati w’ebifo eby’enjawulo mu kibuga-essaza. 4. Emigugu mu nnyonyi: Ku migugu eminene egyetaaga okutambuza emigugu mu nnyonyi, ebisaawe by’ennyonyi ebiriraanyewo nga Leonardo da Vinci-Fiumicino Airport mu kibuga Rooma bisobola okukozesebwa ng’ekifo ekirala eky’okutambuza ebintu okukwata emigugu egiyingira oba egifuluma. 5. Enkolagana ne Yitale: Okusinziira ku kumpi ne Rooma, emirimu mingi egy’okutambuza ebintu mu kibuga Vatican giyinza okwesigama ku bikozesebwa bya Yitale ku bintu ebimu ng’ebifo eby’okuterekamu sitoowa oba empeereza ya loole olw’okubeera okumpi n’obukugu mu bintu bino. Kikulu okumanya nti obusobozi bw’ekibuga Vatican obw’okutambuza ebintu okusinga buyinza okukola ku byetaago by’okuddukanya emirimu egy’omunda egyekuusa ku mikolo gy’eddiini, myuziyamu, n’emirimu gy’okuddukanya emirimu okusinga egy’engeri y’obusuubuzi olw’embeera yaakyo ey’enjawulo ng’ekibuga-eggwanga okusinga essira erisinga kulissa ku mirimu gy’eddiini . Okutwaliza awamu, wadde ng’obusobozi bw’ekibuga Vatican obw’okutambuza ebintu buyinza okuba obutono bw’ogeraageranya n’amawanga amalala olw’obunene bwakyo obutono n’okussa essira ku nkola entongole; ekyasobola okukozesa amakubo ag’enjawulo nga enkolagana y’obuweereza bwa posta ne kkampuni z’okutwala ebintu mu nnyonyi (DHL & UPS), okukolagana n’ebitongole bya Yitale eby’okutambuza ebintu ku mabbali g’okukozesa ebisaawe by’ennyonyi ebiriraanyewo nga Leonardo da Vinci-Fiumicino Airport e Roma okukwata emigugu gy’ennyonyi, n’okwesigamira ku eby’entambula eby’omu kitundu eby’okulondako mu ntambula z’omunda.
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Ekibuga Vatican, ekimanyiddwa mu butongole nga Vatican City State, kye ggwanga erisinga obutono mu nsi yonna erimanyiddwa nga eyeetongodde mu nsi yonna. Olw’embeera yaayo ey’enjawulo ng’ekitebe ky’Eklezia Katolika eky’eby’omwoyo n’enzirukanya y’emirimu, eyinza obutaba na kifo kinene mu nsonga z’okunoonya ensibuko z’ensi yonna n’okwolesebwa kw’ebyobusuubuzi. Kyokka wakyaliwo emikutu emikulu egy’okugula ebintu mu nsi yonna n’emikolo mitono egy’amaanyi egibeerawo mu kibuga Vatican oba okumpi awo. Empeereza y’abakungu mu Ntaana Entukuvu ekola kinene nnyo mu kuteekawo enkolagana n’abagaba ebintu mu nsi yonna ku bintu n’obuweereza obw’enjawulo obwetaagisa Vatican. Empeereza eno ekola ng’omukutu omutongole ogw’okunoonya ebintu okuva mu nsi yonna. Okugatta ku ekyo, olw’okuba ekibuga Vatican kyetooloddwa Yitale, era kiganyulwa mu kubeera ekitundu ku mikutu gy’ebyobusuubuzi mu Yitale. Ate era, okusinziira ku makulu gaayo mu ddiini n’abagenyi abangi buli mwaka, waliwo emikisa eri abasuubuzi b’omu kitundu okukola ku balambuzi abagenda mu kibuga Vatican. Bizinensi zino mulimu amaduuka g’ebijjukizo agatunda ebintu by’eddiini, ebitabo ebikwata ku by’eddiini n’eby’omwoyo, ebintu eby’engoye nga cassocks oba engoye z’abawandiisi, n’ebintu ebirala eby’eddiini. Mu nsonga z’emyoleso gy’ebyobusuubuzi egitegekebwa mu kibuga Vatican oba okumpi nayo egiyinza okuba nga gikwatagana n’okugula ebintu mu nsi yonna: 1. Olukungaana lw’amaka mu nsi yonna: Lutegekebwa buli luvannyuma lwa myaka esatu Eklezia Katolika ng’ekulemberwa Paapa Francis yennyini; omukolo guno gusikiriza enkumi n’enkumi z’abantu okuva mu mawanga ag’enjawulo mu nsi yonna. Wadde nga okusinga essira liteekeddwa ku mirimu egyekuusa ku maka ng’enkiiko n’emisomo egyekuusa ku mpisa z’Ekikristaayo n’okutumbula obulamu bw’amaka okusinga okukola bizinensi per se; kiwa omukisa gw’okukolagana n’abantu ssekinnoomu abalina akakwate ku bitundu eby’enjawulo. 2.Akatale ka Ssekukkulu mu Vatican: Kategekebwa buli mwaka wabweru wa St.Peter's Square mu sizoni ya Advent; akatale kano kalaga ebirabo eby’enjawulo ebya sizoni omuli eby’emikono ebikoleddwa abantu b’omu kitundu ng’ebifaananyi eby’emikono ebiraga ebifaananyi by’Abakatuliki oba ebifaananyi by’amazaalibwa agakoleddwa okuva mu bintu eby’enjawulo. 3.Ekifo eky’okwolesezaamu e Fiera di Roma: Wadde nga tekisangibwa butereevu mu kibuga Vatican naye nga kiri okumpi mu kibuga Rooma yennyini; Fiera di Roma etegeka omwoleso gw’ebyobusuubuzi ogw’amaanyi mu ggwanga n’ensi yonna oguwerako omwaka gwonna. Emyoleso gino gikwata ku bintu eby’enjawulo ng’ebyobulimi, ebyuma, emisono, n’ebirala, nga gisikiriza abantu ab’omunda n’ensi yonna. Mu kumaliriza, wadde ng’ekibuga Vatican kiyinza obutaba na kifo kya maanyi mu nsonga z’okunoonya ensibuko z’ensi yonna n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi olw’obutonde bwakyo obw’enjawulo obw’eddiini; ekyalina emikutu nga Holy See’s Diplomatic Service olw’okugula ebintu. Okugatta ku ekyo, emikolo egy’okumpi ng’olukiiko lw’amaka mu nsi yonna n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi ku Fiera di Roma giwa emikisa gy’okukolagana n’okunoonyereza ku bizinensi eziyinza okubaawo ezikwatagana oba ezikwatibwako ekibuga Vatican.
Ekibuga Vatican, olw’okuba ekibuga-eggwanga ettono eryetongodde munda mu Rooma, tekirina nkola yaakyo ey’okunoonya. Kyokka, okubeera okumpi ne Yitale kisobozesa abatuuze n’abagenyi mu kibuga Vatican okufuna emikutu egy’enjawulo egy’okunoonya egy’ettutumu egitera okukozesebwa mu Yitale n’ensi yonna. Bino bye bimu ku mikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu kibuga Vatican: 1. Google (www.google.com) - Enkola y’okunoonya esinga okukozesebwa mu nsi yonna ekola okunoonya okujjuvu ku mukutu n’ebintu ebirala eby’enjawulo ebiyamba nga Google Maps, Gmail, ne Google Drive. 2. Bing (www.bing.com) - Enkola ya Microsoft ey’okunoonya egaba okunoonya ku mukutu gwa yintaneeti wamu n’ebintu ng’okunoonya ebifaananyi ne vidiyo. 3. Yahoo (www.yahoo.com) - Yahoo ekola nga enkola y’okunoonya emanyiddwa ennyo ng’ewa okunoonya ku mukutu, okulongoosa amawulire, empeereza ya email ne Yahoo Mail, okulongoosa embeera y’obudde, n’ebirala. 4. DuckDuckGo (duckduckgo.com) - Emanyiddwa olw’okussa ekitiibwa mu by’ekyama by’omukozesa nga talondoola bikwata ku muntu oba ebyafaayo by’okunoonya ate ng’ewa okunoonya okwesigika ku mukutu. 5. Yandex (yandex.com) - Enkola y’okunoonya emanyiddwa ennyo mu Russia egaba okunoonya ku mukutu gwa yintaneeti mu kitundu wamu n’empeereza ez’enjawulo ez’okwongerako nga email hosting ne maapu z’entambula. 6. Ecosia (www.ecosia.org) - Enkola ey’enjawulo etali ya bulabe eri obutonde bw’ensi ekozesa ssente ze bafuna mu birango okusimba emiti ate nga zituusa okunoonya okwesigika ku mukutu nga kukozesebwa Bing. Bino bye byokulabirako ebitonotono eby’emikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu nsi yonna oba egy’e Yitale egisobola okufunibwa okuva mu kibuga Vatican okutuukiriza obulungi ebyetaago byo eby’okunoonya ku yintaneeti.

Emiko emikulu egya kyenvu

Ekibuga Vatican, ekimanyiddwa mu butongole nga Vatican City State, kibuga kitono ekyetongodde ekisangibwa munda mu kibuga Rooma mu Yitale. Ng’ekitebe ky’Eklezia Katolika eky’eby’omwoyo n’okuddukanya emirimu, emanyiddwa nnyo olw’amakulu gaayo mu byafaayo n’obuwangwa. Wadde nga si nsi ya nnono ng'erina ekitabo ky'amasimu eky'enjawulo oba "empapula eza kyenvu," waliwo ebitongole n'obuweereza ebikulu ebiwerako munda mu kibuga Vatican omuntu by'asobola okunoonya ku yintaneeti. 1. Emikutu Emitongole egya Holy See: Omukutu omutongole ogwa Entaana Entukuvu guwa amawulire amajjuvu agakwata ku kibuga Vatican n’ebitongole byakyo eby’enjawulo omuli amawulire agafulumizibwa Paapa Francis n’empuliziganya endala entongole. - Omukutu gwa yintaneeti: http://www.vatican.va/ 2. Olubiri lw’Abatume: Ng’amaka amatongole aga Paapa mu kibuga Vatican, Olubiri lw’Abatume lulabirira ofiisi ez’enjawulo eziddukanya emirimu ezivunaanyizibwa ku kuddukanya emirimu gya Paapa n’enkolagana y’abakungu. - Omukutu gwa yintaneeti: https://www.vaticannews.va/lu/ekibuga-vatican.html 3. Ebifo eby’edda eby’edda mu Vatican: Mu myuziyamu za Vatican mulimu ebintu bingi eby’ekikugu, omuli n’ebintu ebyakolebwa Michelangelo mu Sistine Chapel, awamu n’ebifo bingi eby’okulaga ebibumbe n’ebintu eby’edda. - Omukutu gwa yintaneeti: https://www.museivaticani.va/ebirimu/museivaticani/lu.html 4. Basilika ya Petero Omutukuvu: St. Peter’s Basilica y’emu ku kkanisa ezisinga obunene mu nsi yonna era ekola ng’ekifo ekikulu eky’okulamaga eri Abakatoliki mu nsi yonna. Ekkanisa eno ennungi ennyo erimu ebizimbe ebiwuniikiriza n’ebifaananyi eby’eddiini. - Omukutu gwa yintaneeti: http://www.vaticanstate.va/ebirimu/vaticanstate/en/monumenti/basilica-di-s-pietro.html 5. Abakuumi ba Switzerland: Abakuumi ba Switzerland be bavunaanyizibwa ku kuwa Paapa obuweereza bw’ebyokwerinda mu kibuga Vatican. Yunifoomu zaabwe eza langi ez’enjawulo zizifuula ekimu ku bifo eby’obulambuzi ebisinga okwettanirwa mu Rooma. - Omukutu gwa yintaneeti (ebikwata ku kutuukirira): http://guardiasvizzera.ch/informazioni/tutuukirira/ 6.Leediyo ya Vatican: Leediyo ya Vatican ekola ku mpewo ku leediyo nga erimu pulogulaamu ezitunuulidde enjigiriza z’Abakatuliki, amawulire, n’ebigenda mu maaso mu kiseera kino. - Omukutu gwa yintaneeti: https://www.vaticannews.va/lu/vatican-radio.html 7. Posita ya Vatican: Vatican erina enkola yaayo eya posta efulumya sitampu ez’enjawulo era ekola ku posta ez’enjawulo mu kibuga Vatican. - Omukutu gwa yintaneeti (Ofiisi y’eby’ebifaananyi n’eby’ensimbi): https://www.vaticanstate.va/content/vaticanstate/it/servizi/ufficio-filatelico-e-numismatico.html Weetegereze: Kimanye nti emikutu egimu egyogeddwako waggulu giyinza okubaamu amawulire mu Lungereza n’Oluyitale.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Ekibuga Vatican, olw’okuba y’emu ku nsi ezisinga obutono mu nsi yonna, erina ebifo ebitono eby’okugula ebintu ku yintaneeti. Ng’ekibuga-eggwanga eririna eddiini enkakali n’enzirukanya y’emirimu erisangibwa munda mu kibuga Rooma, Yitale, amakolero gaayo ag’obusuubuzi ku yintaneeti si manene ng’amawanga amanene. Kyokka waliwo emikutu mitono egikola ku byetaago by’abatuuze n’abagenyi mu kibuga Vatican. 1. Edduuka ly’ebirabo mu Vatican (https://www.vaticangift.com/): Omukutu guno ogwa yintaneeti gukuwa ebintu bingi ebikwata ku ddiini nga rosaries, emisaalaba, emidaali, ebitabo ebikwata ku by’eddiini n’Ekikatoliki, ebijjukizo bya Paapa, ebijjukizo okuva mu myuziyamu za Vatican n’ebirala. Ewa abantu ssekinnoomu abanoonya okugula ebintu ebituufu ebikwata ku kibuga Vatican obwangu. . ebitabo by’eby’eddiini ebyawandiikibwa abantu ab’obuyinza mu Klezia, ebiwandiiko by’okusinza n’ebintu ebirala ebikwatagana nabyo. 3. Amazon Italia (https://www.amazon.it/): Okuva ekibuga Vatican bwe kiri enclave mu nsalo za Rooma era mu butonde kigwa wansi w’obuyinza bwa Yitale olw’ebigendererwa bingi eby’omugaso nga empeereza ya posta oba emirimu gy’okugula ebintu – abatuuze bayinza okusalawo okukozesa Amazon Italia olw’obwetaavu bwabwe obw’obusuubuzi ku yintaneeti olw’ebintu byayo ebingi n’empeereza ennyangu. 4. eBay Italia (https://www.ebay.it/): Okufaananako n’engeri Amazon Italia gy’etuukako mu kuweereza bakasitoma okuva e Yitale omuli n’ebitundu ebirina ebisaanyizo by’omusolo gwa VAT nga Vatican City – omukutu gwa eBay ogw’e Yitale guwa ebintu eby’enjawulo okuva ku byuma bikalimagezi okutuuka ku ngoye z’omulembe ezisobola... okugulibwa abatuuze oba abaguzi ab’ensi yonna. Kikulu okumanya nti enkola zino ziyinza okwawukana mu ngeri y’okubeerawo oba okusaanira ebyetaago ebitongole mu kifo eky’enjawulo ng’ekibuga Vatican nga kirimu abantu abatono; obumanyirivu mu kugula ebintu mu ngeri ey’omubiri munda mu Rooma oba okwesigama ku maduuka ag’enjawulo nakyo kiyinza okuba eky’okulonda ekisinga okwettanirwa ku byetaago bingi eby’okugula.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Ekibuga Vatican, olw’okuba kye ggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eryetongodde, tekirina nnyo ku mikutu gya yintaneeti. Wabula erina akawunti entongole ntono eziwa ebipya n’amawulire. Kuno kwe tukugattidde emikutu gy’empuliziganya egyekuusa ku kibuga Vatican: 1. Twitter: Entaana Entukuvu (@HolySee) erina akawunti ya Twitter ekola mwe bagabana amawulire, ebirango, n’ebigambo okuva mu bakungu ba Vatican. Akawunti entongole ey'amawulire okuva mu Vatican ye @vaticannews. Omukutu gwa Twitter: https://twitter.com/Omulaba Omutukuvu 2. Facebook: Entaana Entukuvu era ekuuma omukutu omutongole ogwa Facebook mwe bagabana ebipya ebifaanagana nga ku Twitter, wamu n’ebifaananyi n’obutambi. Omukutu gwa Facebook: https://www.facebook.com/Omulaba Omutukuvu/ 3. Instagram: Vatican News (@vaticannews) erina akawunti ya Instagram ekola nga erimu ebifaananyi ebisikiriza amaaso ebikwata ku bigenda mu maaso n’amawulire agagenda mu maaso mu kibuga Vatican. Omukutu gwa Instagram: https://www.instagram.com/vaticannews/ Omukutu gwa yintaneeti ogwa Instagram. 4. YouTube: Omukutu gwa YouTube ogwa Catholic News Agency (CNA) gukuwa obutambi obukwata ku mawulire n’ebintu ebibaddewo okuva mu kibuga Vatican. Omukutu gwa YouTube (Ekitongole ky’amawulire g’Abakatuliki): https://www.youtube.com/c/catholicnewsagency Nsaba mumanye nti wadde nga zino ze zimu ku mikutu gya yintaneeti egyakakasibwa nga gikwatagana n’ekibuga Vatican, wayinza okubaawo akawunti ezitali ntongole oba ez’omuntu ku bubwe eziweereddwayo ku bintu ebitongole ebikwata ku kibuga oba ebitongole byakyo ebitali wano.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Ekibuga Vatican kibuga-eggwanga lya njawulo era kifo kya mwoyo mu Eklezia Katolika. Olw’obunene bwayo obutono n’obutonde bw’eddiini, terina makolero oba ebibiina by’abasuubuzi bingi bw’ogeraageranya n’amawanga amalala. Kyokka, waliwo ebibiina ebikulu ebitonotono ebikolera mu kibuga Vatican: 1. Ekitongole ekikola ku mirimu gy’eddiini (IOR) - Era kimanyiddwa nga Vatican Bank, IOR ekola nga bbanka enkulu ey’ekibuga Vatican era eddukanya emirimu gyakyo egy’ebyensimbi. Okusinga essira erisinga kulissa ku kukwata ssente ezikwata ku mirimu gy’eddiini n’okuddukanya eby’obugagga. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.vatican.va/roman_curia/ebitongole_bikwatagana/ior/ 2. Ofiisi y’abazirakisa ba Paapa - Ekibiina kino kirabirira emirimu gy’obuzirakisa mu kibuga Vatican nga kikulemberwa Paapa Francis. Omulimu gwayo omukulu kwe kuddukanya ssente n’okuwagira pulojekiti ezigendereddwamu okuyamba abantu ssekinnoomu abali mu bwetaavu okwetoloola ensi yonna. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.vaticannews.va/lu/ekibuga-vatican/amawulire-n’ebibaddewo/abazirakisa-abapapa.html 3. Olukiiko lwa Paapa olw’ebyobuwangwa - Olukiiko luno lukola ku kukuza okuteesa wakati w’enzikiriza n’obuwangwa obw’omulembe nga luyita mu nteekateeka ez’enjawulo ng’enkuŋŋaana, emyoleso, n’okufulumya ebitabo. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.cultura.va/ebirimu/obuwangwa/en.html 4. Olukiiko lwa Paapa olw’okuteesa wakati w’amadiini - Olukiiko lwa Paapa olutumbula okuteesa kw’enzikiriza n’amadiini agatali ga Kikristaayo mu nsi yonna, nga lunoonya okutegeeragana n’okukolagana wakati w’enzikiriza ez’enjawulo. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.pcinterreligious.org/ 5.Sovereign Military Order of Malta – Wadde nga tesangibwa nnyo mu kibuga Vatican naye nga kikwatagana nnyo nakyo, ekibiina kino eky’eddiini ey’abalayiki ey’Abakatuliki kikola emirimu mingi egy’ebyobulamu mu nsi yonna. Ewa obuyambi mu by’obujjanjabi mu nsi ezisukka mu 120 ng’eyita mu malwaliro, obulwaliro, obuweereza bwa ambyulensi, n’okudduukirira abantu. Omukutu gwa yintaneeti: https://orderofmalta.int/ Ebibiina bino bikola emirimu mingi okusinga mu nzirukanya y’ensimbi, okuddukanya emirimu gy’abazirakisa, . enkolagana y’obuwangwa wakati w’enzikiriza oba ebibiina by’eddiini,okusembeza abagenyi mu kifo ky’ekyo ebibiina bino biyamba nnyo ku bulamu bw’omuntu kinnoomu n’obuweereza bw’ebyobulamu.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Ekibuga Vatican kibuga-eggwanga eryetongodde nga lyetooloddwa Rooma, Yitale. Olw’okuba ekifo kyayo eky’enjawulo ng’ekitebe ky’Eklezia Katolika eky’eby’omwoyo n’okuddukanya emirimu, eyinza obutaba na mukutu gwa yintaneeti ogukwata ku by’enfuna oba ogw’obusuubuzi ng’amawanga amalala. Kyokka waliwo emikutu emitongole egiwa amawulire agakwata ku mirimu n’enteekateeka z’ekibuga Vatican. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egyekuusa ku kibuga Vatican: 1. Entaana Entukuvu - Omukutu Omutongole: Omukutu gwa yintaneeti: http://www.vatican.va/ Omukutu guno gukola ng’omukutu omutongole ogwa The Holy See, ekiikirira Paapa era nga gukola ng’olukiiko olufuzi olwa wakati mu kibuga Vatican. 2. News.va - Omukutu gw'amawulire mu Vatican: Omukutu gwa yintaneeti: https://www.vaticannews.va/en.html News.va mukutu gwa mawulire ku yintaneeti ogugaba amawulire agafulumizibwa buli lunaku ku nsonga ez’enjawulo ezizingiramu ensonga z’eddiini, emirimu gya Paapa, n’emikolo gy’ensi yonna. 3. Olukiiko lwa Paapa olw’ebyobuwangwa: Omukutu gwa yintaneeti: http://www.cultura.va/ebirimu/obuwangwa/en.html Olukiiko lwa Paapa olw’ebyobuwangwa lutumbula okuteesa wakati w’enzikiriza n’obuwangwa obw’omulembe guno nga luyita mu nteekateeka ezissa essira ku by’emikono, ssaayansi, tekinologiya, n’okuteesa wakati w’amadiini. 4. Ebifo eby’edda eby’edda mu Vatican: Omukutu gwa yintaneeti: http://www.museivaticani.va/ebirimu/museivaticani/en.html Ebifo eby’edda eby’omu Vatican biraga ebintu bingi nnyo eby’ebintu eby’ekikugu n’ebintu eby’ebyafaayo okuva mu biseera eby’enjawulo mu byafaayo. 5. Ekitongole ekikola ku mirimu gy’eddiini (IOR): Omukutu gwa yintaneeti: https://www.bpvweb.org/luganda/index_luganda.htm IOR emanyiddwa nnyo nga "Vatican Bank" evunaanyizibwa ku nsonga z'ebyensimbi ezikwata ku bammemba b'ebitongole by'eddiini ebikwatagana n'ekibuga Vatican. 6. Apostolic Almoner - Ensawo y'obwa Paapa: Omukutu gwa yintaneeti: https://elemosineria.vatican.va/ebirimu/elemosineria/en.html Omutume Omutume akwasaganya emirimu gy’obuzirakisa egikolebwa Paapa Omutukuvu okuyamba abali mu bwetaavu mu kibuga Vatican oba ebweru w’ensalo zaakyo. Nsaba mumanye nti ekibuga Vatican okusinga kifo kya ddiini n’eby’omwoyo okusinga okubeera ekifo eky’amaanyi mu by’enfuna. N’olwekyo, okubeerawo kwayo ku mutimbagano n’okussa essira liyinza okusinga okutunuulirwa emirimu gy’eddiini, eby’obuwangwa, n’enjigiriza z’Eklezia Katolika.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egiwerako gy’osobola okusanga ebikwata ku by’obusuubuzi ku kibuga Vatican. Wano waliwo eby’okulonda ebitonotono wamu ne URL zaabwe: 1. Ekizibu ky’ebyobusuubuzi mu nsi yonna (WITS) - Ekibuga Vatican: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/VAT Omukutu guno guwa ebikwata ku by’obusuubuzi n’ebibalo ebikwata ku kibuga Vatican, omuli ebikwata ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga, ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, n’emisolo. 2. Ekitongole ekinoonyereza ku buzibu bw’ebyenfuna (OEC) - Ekibuga Vatican: https://oec.world/en/profile/country/vat OEC etuwa okulambika mu bujjuvu ku by’obusuubuzi mu kibuga Vatican, omuli n’emikwano gyayo emikulu egy’okutunda ebweru n’okuyingiza ebintu mu ggwanga. 3. Ekifo ky’ebyobusuubuzi mu nsi yonna (ITC) - Maapu y’okuyingira mu katale: https://www.macmap.org/ Maapu ya ITC ey’okuyingira mu katale esobozesa abakozesa okunoonyereza ku bibalo by’ebyobusuubuzi n’amawulire agakwata ku misolo gy’ekibuga Vatican mu ngeri ey’okukwatagana. 4. Ekifo ky’ekibiina ky’amawanga amagatte ekya Comtrade Database: https://comtrade.un.org/data/ . Ekitongole kya UN Comtrade Database kikuwa olukusa okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi okuva mu mawanga ag’enjawulo mu nsi yonna omuli n’ekibuga Vatican. Nsaba omanye nti olw’okuba ekitundu ky’ekibuga Vatican kitono nnyo era nga tekirina busuubuzi oba makolero kinene, ebikwata ku by’obusuubuzi ebiriwo biyinza okuba ebitono bw’ogeraageranya n’amawanga amalala agalina ebyenfuna ebinene.

Ebifo bya B2b

Ekibuga Vatican, olw’okuba eggwanga erisinga obutono mu nsi yonna eyeetongodde, terina musingi gwa B2B ogumanyiddwa ennyo ogwayo. Wabula ng’ekifo ekikulaakulana eky’emirimu gy’eddiini n’ebyobuwangwa, emikutu gya B2B egy’ensi yonna egiwerako giwa obuweereza n’ebintu ebikwata ku kibuga Vatican. Wano waliwo emikutu gya B2B egy’amaanyi egisobola okukola ku bizinensi eziyagala okukolagana oba okugabira abantu ebintu/obuweereza obukwata ku kibuga Vatican: 1. Alibaba (www.alibaba.com): Omukutu guno ogw’ettutumu mu nsi yonna ogwa B2B guwa omukisa eri abasuubuzi ab’enjawulo abawa ebintu n’obuweereza obw’enjawulo obukwata ku bintu by’eddiini, eby’emikono, eby’okujjukira, engoye z’ekkanisa, n’ebirala, ebiyinza okuba nga bikwatagana ku bizinensi ezikwatagana n’ekibuga Vatican. 2. Global Sources (www.globalsources.com): Omuzannyi alina obumanyirivu mu mulimu gwa B2B, Global Sources egaba katalogu omunene ow’ebintu omuli ebintu by’eddiini nga rosaries, ebibumbe, ebifaananyi ebiraga emiramwa gy’eddiini egisaanira abasuubuzi oba abasuubuzi ba ‘wholesale’ abaagala okuweereza Vatican- obutale obukwatagana nabyo. 3. DHgate (www.dhgate.com): DHgate katale ka yintaneeti akagatta abaguzi mu nsi yonna n’abatunzi okusinga okuva e China. Wadde nga eyinza obutatunuulira nnyo katale ka niche akakwatagana n’ekibuga Vatican butereevu ku musingi gwayo olw’enjawulo ennene ennyo mu biti by’ebintu abatunzi basobola okuwaayo ebintu byabwe okusinziira ku ekyo. 4. Made-in-China (www.made-in-china.com): Dayirekita enzijuvu ku yintaneeti egatta bizinensi mu nsi yonna n’aba China abakola ebintu n’abagaba ebintu mu makolero agawerako omuli eby’emikono n’ebyemikono oba ebintu eby’eddiini ebiyinza okuweereza amakampuni aganoonya ebintu ebikwatagana okutuuka ku katale ka Vatican. 5. EC21 (www.ec21.com) - Ng’ekimu ku bifo ebisinga obunene mu Asia eby’obutale ku yintaneeti ebiweereza abayingiza ebintu mu nsi yonna n’abafulumya ebintu mu ggwanga nga EC21 eraga ensengeka y’ebintu eby’enjawulo mu makolero ag’enjawulo nga Artwork & Handicrafts ebiyinza okuba nga bituukira ddala ku bitongole ebikwatibwako ne Vatican ebikwatagana ne Vatican obusuubuzi. Kikulu nnyo bizinensi ezinoonya ebintu ebitongole ebikwata ku by’obuwangwa oba eby’eddiini mu kibuga Vatican ku mikutu gino egy’ekigendererwa eky’enjawulo okukozesa ebigambo ebikulu ebituufu n’ebisengejja mu kunoonya kwabwe okutumbula obutuufu. Empuliziganya ey’oku lusegere n’abagaba ebintu ejja kuyamba okulaba ng’ebintu bino bituukiriza ebisaanyizo oba amateeka gonna ag’enjawulo agakwatagana n’ekibuga Vatican. Nsaba omanye nti emikutu egyogeddwako waggulu gikola ku mutendera gw’ensi yonna era giyinza obutaba na kakwate butereevu na kibuga Vatican kyennyini, naye giyinza okukola ng’ebintu eby’omugaso eri bizinensi ezinoonya okwenyigira mu mirimu gya B2B egyekuusa ku kibuga Vatican.
//