TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Norway, emanyiddwa mu butongole nga Obwakabaka bwa Norway, nsi ya Scandinavia esangibwa mu Bukiikakkono bwa Bulaaya. Nga erimu abantu nga obukadde 5.3, era nga kiweza square kilometers nga 385,207. Ekibuga ekikulu ekya Norway ye Oslo, era nga kino nakyo kikola ng’ekibuga kyayo ekisinga obunene. Eggwanga lino lirina obwakabaka obugoberera ssemateeka nga mu kiseera kino Ssekabaka Harald V y’afuga nga kabaka. Norway emanyiddwa olw’obulamu bwayo obw’omutindo ogwa waggulu n’enkola y’ebyobulamu n’ebyenjigiriza ey’omutindo. Bulijjo ekwata ekifo kya waggulu ku miwendo gy’ensi yonna egipima essanyu n’enkulaakulana y’omuntu. Ebyenfuna bya Norway byesigamye nnyo ku kunoonya n’okufulumya amafuta ne ggaasi, ng’ebifo ebinene bizuuliddwa mu kitundu ky’ennyanja North Sea. Lirina ekimu ku bisinga okuyingiza ssente ennyingi ku buli muntu mu nsi yonna olw’obugagga bwayo obw’eby’obugagga eby’omu ttaka. Amakolero amalala amakulu mu Norway mulimu amasannyalaze agazzibwawo (nga amasannyalaze g’amazzi), okuvuba, okutwala emmeeri, ebibira, n’obulambuzi. Norway yeewaanira ku bifo eby’obutonde ebiwuniikiriza omuli fjords (ebifo ebiwanvu ebifunda eby’ennyanja), ensozi ng’enjazi ezimanyiddwa ennyo eza Trolltunga ne Preikestolen, ebitundu ebirabika obulungi ku lubalama lw’ennyanja nga Lofoten Islands n’ebyalo byabwe eby’ennono eby’abavubi, n’ebifo ebisolo by’omu nsiko eby’omu Arctic mu bizinga bya Svalbard. Gavumenti ya Norway ekola ku by’obulamu ewa bannansi emiganyulo egy’enjawulo egy’obukuumi bw’abantu omuli n’obuweereza bw’ebyobulamu obuweebwa amalwaliro ga gavumenti nga bayita mu by’obulamu ebya bonna nga biweebwa ssente okuva mu misolo. Okusomesa okuva ku pulayimale okutuuka ku yunivasite kwa bwereere mu matendekero ga gavumenti mu Norway eri abatuuze. Norway yenyumiriza mu kubeera ensi efaayo ku butonde bw’ensi eyeewaddeyo okukola enkola z’okuyimirizaawo ng’enteekateeka z’okuddamu okukola ebintu n’okussa ssente mu nsibuko z’amasannyalaze agazzibwawo nga tekinologiya w’amasannyalaze g’empewo. Mu nsonga z’ennono z’obuwangwa, Abanorway bajaguza obusika bwabwe obw’obugagga obw’Abaviking nga bayita mu mbaga ez’enjawulo nga St Olav Festival ate nga batwala ennono z’ennono nga bunad (engoye ez’ekinnansi) ezambalibwa ku mikolo egy’enjawulo ng’okukuza olunaku lw’eggwanga nga May 17th. Okutwaliza awamu,Norway ekuwa omugatte ogw’enjawulo ogw’obulungi bw’obutonde,obutebenkevu mu byobufuzi,omutindo gw’obulamu omunene,n’okwewaayo okw’amaanyi eri okuyimirizaawo obutonde bw’ensi,ekigifuula ekifo ekisikiriza abalambuzi n’abo abanoonya okusenga mu ggwanga.

Ssente ya Norway ye Krone ya Norway (NOK). Krone emu eya Norway egabanyizibwamu Øre 100. Akabonero akalaga Krone ye "kr". Krone ya Norway y’ebadde ssente entongole mu Norway okuva mu 1875, ng’edda mu kifo ky’ensimbi ezaali ziyitibwa Speciedaler. Bbanka enkulu evunaanyizibwa ku kufulumya n’okuddukanya ssente zino ye Norges Bank. Ng’eggwanga eryetongodde, Norway erina obuyinza ku nkola yaayo ey’ebyensimbi era esalawo omuwendo gw’ensimbi zaayo ng’eyita mu nsonga ez’enjawulo ez’ebyenfuna. Omuwendo gwa krone gukyukakyuka okusinziira ku ssente endala enkulu, nga Doola ya Amerika ne Euro. Ensimbi za Norway zijja mu ssente za kr 50, kr 100, kr 200, kr 500, ne kr 1000. Effeeza zisangibwa mu ssente za kr 1, kr 5, kr 10, ne kr 20. Olw’amafuta amangi mu Norway okuva ku nkomerero y’emyaka gya 1960, ebyenfuna byayo bikulaakulana okumala ekiseera. N’ekyavaamu, ssente za Norway zikyali za maanyi ku butale bw’ensi yonna. Mu myaka egiyise, engeri z’okusasula ez’ebyuma bikalimagezi nga kaadi z’okuwola oba okutunda ku ssimu zeeyongedde okwettanirwa mu Norway yonna. Wabula ssente enkalu zisigala nga zikkirizibwa nnyo mu nkolagana ezisinga obungi mu maduuka, eby’okulya,n’ebifo ebirala. Bw’oba ogenda e Norway ng’omulambuzi oba ng’oteekateeka okuwanyisiganya ssente ng’otambulayo,kirungi okukebera mu bbanka z’omu kitundu oba ebitongole ebiwanyisiganya ssente okumanya emiwendo egy’omulembe nga tonnakyusa ssente zo mu Norway Kroner.

Ssente za Norway mu mateeka ye Norwegian Krone (NOK). Wano waliwo emiwendo gy'emiwendo gy'ensimbi egy'enjawulo (for reference only) : 1 Krone ya Norway (NOK) nga yenkana: - Doola 0.11 (eza Uganda) - Euro 0.10 (EUR) - Yen 9.87 (JPY) - Pawundi 0.09 (GBP) - 7.93 RMB (CNY) 1000,000/-. Nsaba mumanye nti emiwendo gino giyinza okukyukakyuka mu katale. Okumanya amawulire agakwata ku miwendo gy’ensimbi mu kiseera ekituufu oba amatuufu, nsaba otunule mu nsonda ezesigika nga emikutu gy’empuliziganya oba bbanka.

Norway, emanyiddwa olw’ebifo byayo ebirabika obulungi n’eby’obuwangwa bingi, ekuza embaga enkulu nnyingi omwaka gwonna. Ka twekenneenye ebimu ku nnaku enkulu zino ez’amakulu: 1. Olunaku lwa Ssemateeka (May 17th): Luno lwe lunaku olusinga okukuzibwa mu Norway kuba lwe lunaku lwe lwassa omukono ku ssemateeka waabwe mu 1814. Olunaku lutandikira ku baana nga bagenda mu nguudo, nga bawanika bendera za Norway n’okuyimba ennyimba z’ennono. Abantu bambala ebyambalo by’ekinnansi (bunads) ne banyumirwa emirimu egy’enjawulo ng’ebivvulu, okwogera, n’emmere ewooma ey’e Norway. 2. Ssekukkulu (December 24th-25th): Okufaananako n’amawanga mangi okwetoloola ensi yonna, Abanorway bakwatira ddala omwoyo gwa Ssekukkulu n’essanyu n’obunyiikivu. Amaka gajja wamu okuyooyoota emiti gya Ssekukkulu, okuwanyisiganya ebirabo, okugenda mu kusaba kw'ekkanisa ku Ssekukkulu okuyitibwa "Julegudstjeneste," n'okwenyigira mu kufumba okw'ennaku enkulu nga lutefisk (cod enkalu ennyikiddwa mu lye), ribbe (olubuto lw'embizzi eyokeddwa), ne multekrem (cloudberry ebizigo). 3. Olunaku lw’eggwanga ly’Abasami (February 6th): Olunaku luno lussa ekitiibwa mu bantu enzaalwa z’e Norway - abantu b’Abasami. Ebikujjuko mulimu emikolo gy'ebyobuwangwa ng'empaka z'empologoma eziyitibwa "joiking," okulaga emirimu gy'emikono gy'Abasami nga duodji, okwolesebwa kw'engoye z'ekinnansi nga kulaga dizayini za langi ezimanyiddwa nga "gákti," ebivvulu by'ennyimba nga mulimu ennyimba za joik - engeri y'okuyimba ey'enjawulo ku buwangwa bw'Abasami. 4.Midsummer Festival/St.Hans Aften(June 23rd-24th): Okujaguza summer solstice oba St.Hans Aften(erinnya lya Norway), omuliro gukoleezebwa okwetoloola Norway ku June 23rd akawungeezi okutuuka ku lunaku lwa Midsummer Day(June24th). Abantu b’omu kitundu bakuŋŋaana okwetooloola omuliro guno nga banyumirwa barbecue,okufumba amatooke,n’okulya situloberi nga bwe beetaba mu mazina g’abantu,nga bayimba ennyimba,n’okunyumya emboozi ezikwata ku basamize okuva mu nfumo. 5.Paasika: Paasika erina amakulu mangi eri Bannanorway. Maundy Thursday, Good Friday, Easter Sunday ne Easter Monday nnaku enkulu. Abantu batera okukyalira ab’omu maka n’emikwano mu kiseera kino ne beenyigira mu mirimu egy’ebweru ng’okusanyuka mu ski oba okutambulako. Emmere ya Paasika ey'ekinnansi mulimu amagi, omwana gw'endiga, omubisi gw'enjuki ogufumbiddwa, n'ebintu eby'enjawulo ebifumbibwa nga "serinakaker" (kuki z'amanda) ne "påskekake" (keeki ya Paasika). Bino bye byokulabirako ebitonotono ku nnaku enkulu enkulu ezikuzibwa mu Norway. Buli mbaga erina amakulu amangi mu by’obuwangwa era kiwa omukisa abantu okujja awamu ng’ekitundu okujaguza obusika bwabwe n’ennaku enkulu ez’essanyu.

Norway nsi ekulaakulana era erimu eby’obusuubuzi eby’amaanyi. Eggwanga lino lirina ebyenfuna ebikulaakulana ennyo era eby’enjawulo, nga lirimu emirimu emikulu omuli amafuta ne ggaasi, eby’ennyanja, eby’okutwala emmeeri, n’eby’obulambuzi. Norway y’emu ku nsi ezisinga okutunda amafuta ne ggaasi ebweru w’eggwanga. Ebifo byayo eby’amafuta ebiri ku nnyanja mu nnyanja ya North Sea biyamba nnyo mu by’obusuubuzi byayo ebisukkiridde. Eggwanga lisobodde okukung’aanya obugagga bungi nga liyita mu mafuta gaayo n’okussa ssente mu by’obugagga by’ensimbi emitala w’amayanja. Ng’oggyeeko amafuta ne ggaasi okutunda ebweru w’eggwanga, Norway era efulumya ebintu bingi eby’omu nnyanja nga salmon, cod, ne herring. Amakolero g’ebyennyanja gakola kinene nnyo mu by’enfuna by’eggwanga, nga gayingiza ssente nnyingi nga gayita mu kutunda mu nsi yonna. Norway emanyiddwa olw’okuba n’emu ku mmeeri z’abasuubuzi ezisinga obunene mu nsi yonna. Amakolero gaayo ag’ebyamaguzi gatambuza ebyamaguzi mu nsi yonna era gayamba nnyo mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Kkampuni za Norway zikola emirimu emikulu mu by’entambula y’oku nnyanja n’okuzimba emmeeri. Obulambuzi kye kitundu ekirala ekiyamba ennyo mu by’obusuubuzi mu Norway. Eggwanga lino lisikiriza obukadde n’obukadde bw’abalambuzi buli mwaka abajja okunoonyereza ku bifo byayo ebiwuniikiriza omuli fjords, ensozi, glaciers, ne Northern Lights. Obulambuzi bufuna ssente okuva mu mpeereza y’okusula, entambula wamu n’ebifo eby’emmere ebigabula abagenyi okuva mu nsi yonna. Norway ekolagana nnyo mu nsi yonna ng’eyita mu ndagaano ez’enjawulo ez’obusuubuzi obw’eddembe (FTAs). Eriko endagaano za FTA n’amawanga nga Iceland, Liechtenstein; Switzerland; Ebizinga bya Faroe; Bammemba b’ekibiina ekigatta abasuubuzi ab’eddembe mu Bulaaya (EFTA) nga Mexico; Singapore; Chile; South Korea. Okutwaliza awamu, Norway eganyulwa mu kifo eky’enjawulo eky’okutunda ebweru w’eggwanga omuli ebiva mu mafuta g’amafuta, ebiva mu by’ennyanja nga ebikuta by’ebyennyanja/ebyennyanja ebibisi oba ebiwuka ebiyitibwa crustaceans/molluscs/ebibala/entangawuuzi/enva endiirwa/n’ebirala, ebyuma by’amasannyalaze/ebyuma/ebikwata/ebikwata ku leediyo/ebifaananyi bya ttivvi/ebikwata amaloboozi/ ebitundu by’okukwata vidiyo/ebikozesebwa/kkamera/ebisoma eby’amaaso printers/copiers/scanners/parts/accessories/etc., emmeeri/amaato/hovercrafts/submarines/custom build/emmeeri ez’obusuubuzi/abavuzi ku nnyanja/hovercraft n’ebirala, ebintu by’omu nnyumba, engoye, n’obulambuzi bw’ensi yonna . Ensimbi z’ebyobusuubuzi ez’amaanyi mu ggwanga zikyagenda mu maaso n’okuyamba okutumbula ebyenfuna byayo n’okukulaakulana.

Norway esangibwa mu Bukiikakkono bwa Bulaaya, erina obusobozi obusuubiza okutumbula akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Ekimu ku bikulu Norway by’enyweza kiri mu by’obugagga byayo eby’omu ttaka ebingi naddala amafuta ne ggaasi by’erina. Eggwanga lye limu ku nsi ezisinga okutunda eby’obugagga bino ebweru w’eggwanga mu nsi yonna era nga lisobodde okwenyweza ng’omugabi eyesigika. Obungi buno obw’eby’obugagga buleeta emikisa mingi eri bizinensi za Norway okugaziwa mu nsi yonna mu bitundu ng’amasannyalaze n’ebintu ebiva mu mafuta. Ekirala, Norway yeewaanira ku bakozi abalina obukugu obw’amaanyi n’ebitongole bya tekinologiya ow’omulembe. Eggwanga liteeka ssente nnyingi mu kunoonyereza n’okukulaakulanya, ekivaamu amakolero agayiiya ng’amasannyalaze agazzibwawo, tekinologiya w’ebiramu, obulunzi bw’omu mazzi, ne tekinologiya w’ennyanja. Ebitundu bino biwa ettaka eggimu eri amakampuni ga Norway okuyingira mu butale bw’ebweru nga gawa ebintu eby’omulembe n’okugonjoola ebizibu. Ekirala, Norway ekuuma enkolagana ey’amaanyi mu by’obusuubuzi by’ensi yonna ng’eyita mu ndagaano ez’enjawulo ez’omu kitundu ng’ekibiina kya Bulaaya ekigatta abasuubuzi ab’eddembe (EFTA). Ng’eggwanga eriri mu mukago gwa EFTA ku mabbali ga Iceland, Liechtenstein ,ne Switzerland; Norway efuna enkizo mu katale ka EU akamu wadde nga si ggwanga lya mmemba yennyini. Enkizo eno esobozesa kkampuni za Norway okusuubulagana mu ngeri ennyangu n’amawanga ga Bulaaya amalala. Okugatta ku ekyo, gavumenti ya Norway ewagira nnyo kaweefube wa bizinensi z’okuyingiza mu nsi yonna ng’eyita mu nteekateeka ez’enjawulo ng’okusonda ssente mu nteekateeka z’okutumbula okutunda ebweru w’eggwanga n’okunoonyereza ku katale. Waliwo n’ebibiina ebiwerako ebiwaddeyo okuyamba bizinensi za Norway okutuuka ku butale bw’ebweru nga ziwa amawulire ku mikisa gy’ebweru w’eggwanga. Wabula kikulu okumanya nti Norway erina okusoomoozebwa okumu mu kugaziya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Ekimu ku bisinga okulemesa abantu baayo abatono bw’ogeraageranya n’amawanga amalala aganoonya enkulaakulana okusukka ensalo zaago. Akatale kano akatono ak’omunda mu ggwanga kayinza okuleeta okwesigamira ku butale obw’ebweru ekiyinza okuba mu bulabe mu kiseera ky’ebyenfuna okusereba oba obutali bukakafu mu byobufuzi. Mu kumaliriza,Norway erina obusobozi bungi obw’okutumbula akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru olw’ensonga ng’eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi,ebitundu bya tekinologiya eby’omulembe,enkolagana ey’amaanyi mu by’obusuubuzi mu nsi yonna mu EFTA ,n’enteekateeka z’okuwagira gavumenti.Wadde okusoomoozebwa kuliwo,bizinensi za Norway zirina embeera ennungi eziyinza okuzisobozesa okugaziya emirimu gyabwe mu nsi yonna n’okukozesa emikisa emipya egy’akatale.

Norway esangibwa mu Bukiikakkono bwa Bulaaya, erina akatale akakulaakulana era ak’enjawulo mu by’obusuubuzi okuva ebweru. Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebigenda okutwalibwa e Norway, waliwo ebintu ebiwerako by’olina okulowoozaako okusobola okukozesa ebintu ebitundibwa ennyo ku katale. Ekisooka, kikulu okunoonyereza n’okutegeera abaguzi b’e Norway bye baagala n’ebyetaago. Norway erina omutindo gw’obulamu ogwa waggulu era emanyiddwa olw’okufaayo ku butonde bw’ensi. N’olwekyo ebintu ebitali bya bulabe eri obutonde oba ebiwangaala by’onoonyezebwa nnyo mu katale kano. Kino kiyinza okuzingiramu emmere ey’obutonde, tekinologiya ow’amaanyi agazzibwawo, oba ebintu by’omu maka ebitali bya bulabe eri obutonde. Okugatta ku ekyo, abaguzi b’e Norway basiima nnyo ebintu eby’omutindo ogwa waggulu. N’olwekyo, ebika eby’omutindo ogwa waggulu mu bitundu eby’enjawulo ng’engoye z’emisono, ebintu eby’ebbeeyi, n’ebyuma eby’amasannyalaze bitera okukola obulungi ku katale kano. Ekirala, olw’embeera y’obudde ennyogovu n’ebifo ebirabika obulungi, emirimu egy’ebweru gikola kinene mu buwangwa bw’Abanorway. N’olwekyo ebyuma eby’ebweru ng’ebikozesebwa mu kutambula oba engoye z’emizannyo mu biseera by’obutiti bisobola okuba eby’okulonda ebirungi ng’olowooza ku bintu ebimanyiddwa ennyo mu Bannanorway. Okwongerezaako, Norway erina abantu abeeyongera okufaayo ku by’obulamu. N’olwekyo ebintu ebikwatagana n’ebyobulamu nga ebiriisa oba ebyuma ebikozesebwa mu kukola ffiiti nabyo byandifunye obuwanguzi wano. Ekisembayo, kirungi okumanya nti n’Abanorway nga batwala ebintu eby’enjawulo eby’obuwangwa ng’ekikulu. Ebintu ebiraga emirimu gy’emikono egy’ennono okuva mu nsi ez’enjawulo biyinza okusikiriza abo abanoonya ebintu eby’enjawulo ebirina amakulu mu buwangwa. Mu bufunze, . okulonda ebika by’ebintu ebitundibwa ennyo okubitwala mu katale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru wa Norway: 1) Ebintu ebitali bya bulabe eri obutonde oba ebiwangaala 2) Ebika bya premium 3) Ggiya y’ebweru 4) Ebintu ebikwata ku bulamu 5) Ebintu eby’enjawulo ebibaawo mu buwangwa Nga essira liteekebwa ku biti bino ate nga tukwatagana n’ebyo abaguzi bye baagala ebikyukakyuka nga bayita mu kunoonyereza n’okwekenneenya akatale obutasalako, osobola okwongera ku mikisa gyo egy’okulonda obulungi ebintu ebivaamu amagoba ng’oyingira mu mulimu gw’obusuubuzi bw’ebweru mu Norway.

Norway, emanyiddwa mu butongole nga Obwakabaka bwa Norway, nsi esangibwa mu Bukiikakkono bwa Bulaaya. Olw’ebifo eby’obutonde ebirabika obulungi, eby’obuwangwa bingi, n’obulamu obw’omutindo ogwa waggulu, Norway kifo kya njawulo eri abatembeeyi bangi. Okutegeera engeri za bakasitoma n’ebintu ebiziyiza mu ggwanga lino kiyinza okuyamba okulaba ng’enkolagana ennungi era ey’ekitiibwa ne bakasitoma b’e Norway. Bakasitoma b’e Norway nga batwala obukugu n’obwesimbu mu nkolagana ya bizinensi ng’ekikulu. Basiima okukwata obudde era basuubira nti enkuŋŋaana zitandika mu budde. Okuba nga beetegese bulungi era nga bategekeddwa bulungi, kiraga nti bawa ebiseera byabwe ekitiibwa. Aba Norway bamanyiddwa olw’engeri gye bawuliziganyaamu obutereevu nga tebakozesa nnyo bigambo bya kuwaana oba okwogera obutonotono. Basinga kwagala mawulire mategeerekeka era mampimpi mu nteeseganya oba okukubaganya ebirowoozo. Bakasitoma b’e Norway nabo bakulembeza ensonga z’okuyimirizaawo n’obutonde bw’ensi mu kusalawo kwabwe ku kugula. Endowooza ya "Green living" efunye obuganzi bungi nnyo mu Norway, ekivuddeko obwetaavu bw'ebintu n'obuweereza obutatta butonde. Bizinensi ezikwatagana n’enkola eziwangaala ziyinza okuba n’enkizo nga zitunuulira abaguzi b’e Norway. Ate era, Abanorway nga batwala nnyo obwenkanya mu bantu ssekinnoomu; n’olwekyo, kikulu nnyo okuyisa bakasitoma bonna mu bwenkanya awatali kulowooza ku mbeera yaabwe mu bantu oba ekifo kyabwe mu kkampuni. Enneeyisa y’okusosola okusinziira ku kikula ky’omuntu, eggwanga, eddiini oba ensonga endala yonna ekugirwa nnyo. Wadde nga tewali taboo nnyingi entongole nga okolagana ne bakasitoma b’e Norway, kikulu okumanya nti ekifo ky’omuntu kinnoomu kya muwendo nnyo eri Bannanorway. Wa ensalo ekitiibwa ng’okuuma ebanga erituufu ery’omubiri ng’oyogera oba mu nkolagana okuggyako nga kiragiddwa bulala. Okugatta ku ekyo, kirungi okumanya nti emitwe egyekuusa ku byobufuzi oba ensonga eziriko enkaayana girina okutuukirirwa n’obwegendereza kuba giyinza okuleeta endowooza ez’amaanyi mu bantu ssekinnoomu mu buli kitundu. Mu kumaliriza, okutegeera empisa za bakasitoma b’e Norway kijja kuyamba okuteekawo enkolagana ennungi nabo mu buntu ne mu by’ekikugu. Okunywerera ku nkola za bizinensi ez’empisa ate ng’ossa ekitiibwa mu bintu ebitonotono eby’obuwangwa kijja kuyamba okuzimba obwesige mu bakasitoma bo ab’e Norway.

Norway, ensi ya Nordic emanyiddwa olw’ebiwonvu byayo ebirabika obulungi n’ebifo ebirabika obulungi, erina enkola emanyiddwa obulungi ey’okuddukanya emisolo ku nsalo zaayo. Ekitongole kya Kasawo ekya Norway kivunaanyizibwa ku kussa mu nkola amateeka agafuga Kasawo n’okulaba ng’amateeka g’ensi yonna agakwata ku by’obusuubuzi gagobererwa. Mu Norway, waliwo ebiragiro n’emitendera emikulu abatambuze gye balina okugoberera nga bayingira eggwanga lino. Ebimu ku bintu ebikulu by’olina okujjukira ng’okola ku mpisa z’e Norway bye bino wammanga: 1. Ensimbi ezitaliiko musolo: Okufaananako n’amawanga agasinga obungi, Norway etaddewo ekkomo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga ebitaliiko musolo, okusukka awo ebyamaguzi biyinza okusasulwa emisolo oba emisolo egy’okuyingiza ebintu mu ggwanga. We bwazibidde mu mwaka gwa 2021, ensimbi eza bulijjo ezitasasulwa omusolo eri abatambuze abayingira Norway ziri 6,000 NOK (nga doola 700). Kuno kw’ogatta ebintu eby’obuntu ng’engoye n’ebyuma ebikozesebwa mu byuma bikalimagezi. 2. Omwenge ne Taaba: Waliwo ekkomo ebitongole ku bungi bw’omwenge n’ebintu ebikolebwa mu taaba ebiyinza okuleetebwa mu Norway awatali kusasula musolo mulala. Okutwalira awamu, abatambuze bakkirizibwa liita emu ey’omwenge oba liita bbiri eza bbiya/omwenge ne sigala 200 oba gram 250 eza taaba buli muntu omukulu. 3. Ebintu Ebikugirwa: Ebintu ebimu ng’ebyokulwanyisa (nga mw’otwalidde n’emmundu), eddagala (okuggyako eddagala eriragiddwa), ebintu ebicupuli, ebintu ebiva mu bika ebiri mu katyabaga k’okusaanawo (amasanga), n’ebifaananyi eby’obuseegu biyinza okukugirwa oba okugaanibwa okuleetebwa mu Norway. Kikulu nnyo okulaba ng’ebiragiro bino bigobererwa okwewala ebibonerezo. 4 Ebiwandiiko ebitongole: Abatambuze balina okutambula n’ebiwandiiko ebituufu eby’entambula nga paasipooti oba endagamuntu nga bayingira Norway nga bayita ku nsalo eziri mu kitundu kya Schengen oba ebweru waakyo. Abatali bannansi ba EU nabo balina okuba ne viza ezeetaagisa okusinziira ku kigendererwa kyabwe eky’okukyalira. 5. Okulangirira Ssente: Bw’otuuka mu Norway okuva mu ggwanga eriri mu mukago gwa EU ng’okozesa entambula y’ennyonyi etisse €10,000 oba okusingawo mu ssente enkalu (oba omuwendo ogwenkanankana mu ssente endala) mu mateeka kyetaagisa okulangirirwa ku kasitooma. 6.Ebirango bya Kasawo: Okusinziira ku ngeri y’okukyala kwabwe oba bwe bisukka ensako/ekkomo eritaliiko musolo eryogeddwako waggulu, abantu ssekinnoomu bayinza okwetaaga okulangirira ebintu byabwe ku kasitooma n’okusasula emisolo oba emisolo egikolebwa. Norway ekola okukebera mu ngeri ey’ekifuulannenge ng’ekozesa enkola y’okufuluma eya kiragala n’emmyufu – abatambuze balina okulonda omulyango ogusaanira okusinziira ku ekyo. Kikulu okumanya nti ebiragiro bino biyinza okukyuka, n’olwekyo kirungi okusigala ng’omanyi ebipya ng’oyita mu nsonda entongole ng’omukutu gwa Norway Customs Service oba okwebuuza ku bitebe oba abakungu abakwatibwako nga tonnagenda Norway. Okugoberera amateeka ga Kasawo kikakasa nti abantu bayingira bulungi mu ggwanga n’okwewala ebibonerezo ebiyinza okuweebwa oba okubowa ebyamaguzi.

Norway erina enkola entongole ey’okusolooza omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Eggwanga liteeka emisolo gya Kasawo n’emisolo ku bintu eby’enjawulo ebiyingira ku nsalo zaayo. Emisolo gino okusinga gigendereddwamu okukuuma amakolero g’omunda mu ggwanga, okukuuma obukuumi bw’eggwanga, n’okutumbula okuvuganya okw’obwenkanya. Ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga mu Norway bisoloozebwako omusolo ku muwendo ogwongezeddwa (VAT) n’emisolo gya kasitooma. VAT essibwa ku bintu ebisinga ebiyingira eggwanga ku muwendo gwa bitundu 25%. Omusolo guno gubalirirwa okusinziira ku muwendo gwonna ogw’ekintu, omuli ssente z’okusindika n’ebisale ebirala ebikwata ku nkola y’okuyingiza ebintu mu ggwanga. Emisolo gya Kasawo mu Norway gisinziira ku kika ky’ekintu ekiyingizibwa mu ggwanga. Emiwendo gyawukana nnyo, okuva ku ziro ku buli kikumi okutuuka ku miwendo egy’oku ntikko egyateekebwa ku makolero oba ebintu ebimu ebizibu. Okugeza, ebintu ebiva mu bulimi bitera okwolekagana n’emisolo egy’amaanyi olw’ebikolwa ebigendereddwamu okukuuma abalimi b’e Norway. Kikulu abayingiza ebintu mu Norway okugabanya obulungi ebintu byabwe kuba kino kye kisalawo emiwendo gy’emisolo egikolebwa. Ekitongole kya Kasawo ekya Norway kiwa amawulire amajjuvu agakwata ku koodi z’emisolo eziyamba okuzuula ensengeka entuufu n’emiwendo gy’emisolo egikwatagana. Gavumenti ya Norway buli luvannyuma lwa kiseera etereeza emisolo okusinziira ku mbeera y’ebyenfuna ekyukakyuka oba endagaano z’ebyobusuubuzi n’amawanga amalala oba ebibiina ng’omukago gwa Bulaaya (EU). Okuyita mu ndagaano z’amawanga gombi n’amawanga ag’enjawulo ag’obusuubuzi, Norway etaddewo emisolo egyakendeezeddwa oba okutuuka ku bintu ebitongole okuva mu mawanga agamu nga tewali musolo. Okusobola okwanguyiza eby’obusuubuzi n’okulongoosa enkola ya Kasawo, Norway yeetaba mu nteekateeka z’ensi yonna ng’ekibiina ky’ensi yonna eky’ebyobusuubuzi (WTO) era ekola wansi w’endagaano ez’enjawulo ez’ebyobusuubuzi ez’amawanga amangi. Okutwaliza awamu, enkola ya Norway ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga egenderera okuteekawo bbalansi wakati w’okukuuma amakolero g’omunda mu ggwanga ate nga ekubiriza okuvuganya okw’obwenkanya n’okulaba ng’abaguzi bafuna ebintu eby’omutindo ku bbeeyi ensaamusaamu. Abayingiza ebintu mu ggwanga balina okusigala nga bamanyi ebipya oba enkyukakyuka yonna mu mateeka g’emisolo nga beebuuza ku nsonda entongole nga emikutu gya gavumenti oba okunoonya obulagirizi okuva mu bagaba empeereza ya Kasawo nga bayingiza ebintu mu Norway.

Norway erina enkola ey’enjawulo era enzibu ennyo ey’enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Eggwanga lyesigamye nnyo ku bintu bye litunda ebweru w’eggwanga naddala eby’obugagga eby’omu ttaka ng’amafuta, ggaasi, n’ebintu ebiva mu byennyanja. Emisolo gy’okutunda ebweru w’eggwanga mu Norway gisinga kuteekebwa ku mirimu egyekuusa ku mafuta. Gavumenti esolooza omusolo ogw’enjawulo oguyitibwa omusolo ku nfuna y’amafuta (PRT) ku kkampuni zonna ezikola omulimu gw’okunoonya n’okufulumya amafuta ne ggaasi. Omusolo guno gubalirirwa okusinziira ku nsimbi kkampuni z’efuna okuva mu mirimu gy’amafuta. Enkola endala enkulu ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mu Norway yeekuusa ku by’obuvubi. Eby’obugagga by’obuvubi bitwalibwa ng’eby’obugagga by’eggwanga, n’olwekyo gavumenti elungamya okubiggyamu ng’eyita mu misolo egy’enjawulo. Okugeza amaato agavuba galina okusasula ssente buli mwaka okusinziira ku busobozi bwago n’omuwendo gwago. Okugatta ku ekyo, omusolo gw’okutunda ebweru w’eggwanga guteekebwa ku bintu ebiva mu byennyanja okukuuma abalongoosa ebyennyanja mu ggwanga. Ekirala, Norway essa mu nkola emisolo egimu ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga naye nga bisengekeddwa mu biti olw’okukozesa ng’omwenge, ebintu ebiva mu taaba, eby’obugagga eby’omu ttaka, amasannyalaze agava mu mabibiro g’amasannyalaze g’amazzi oba ensibuko z’amasannyalaze agazzibwawo agakozesebwa mu kufumbisa. Kinajjukirwa nti Norway era yeetaba nnyo mu ndagaano z’ebyobusuubuzi mu nsi yonna nga ekibiina ekigatta abasuubuzi ab’eddembe mu Bulaaya (EFTA) n’ekitundu ky’ebyenfuna ekya Bulaaya (EEA). Endagaano zino zitera okukwata ku nkola zaayo ez’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga nga zitumbula eby’obusuubuzi eby’eddembe mu mawanga agali mu mukago ate nga zikakasa enkola z’okuvuganya ez’obwenkanya. Okutwaliza awamu, enkola za Norway ez’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga zigenderera okutumbula enyingiza okuva mu by’obugagga byayo eby’omuwendo ate nga ekuuma amakolero g’omunda. Nga bassaawo emisolo okusinga ku mirimu egyekuusa ku mafuta g’amafuta n’okulungamya eby’obugagga by’obuvubi olw’ebigendererwa by’okuddukanya obulungi wamu n’okwetaba mu ndagaano z’ebyobusuubuzi ez’ensi yonna – ab’obuyinza mu Norway bafuba okulaba nga bateekawo bbalansi wakati w’enkulaakulana y’ebyenfuna n’okuyimirizaawo obutonde bw’ensi mu nkyukakyuka y’ebyobusuubuzi mu nsi yonna.

Norway emanyiddwa olw’amakolero gaayo agagenda mu maaso n’okutunda ebweru w’eggwanga, era nga gakola kinene nnyo mu by’enfuna by’eggwanga lino. Okusobola okukakasa omutindo n’obutuufu bw’ebintu by’etunda ebweru, Norway etadde mu nkola enkola enkakali ey’okukakasa okutunda ebweru w’eggwanga. Omutendera ogusooka mu kufuna satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Norway kwe kusalawo ebyetaago ebitongole ku katale akagendererwamu. Amawanga ag’enjawulo gayinza okuba n’omutindo n’ebiragiro eby’enjawulo ebirina okutuukibwako ng’ebyamaguzi tebinnaba kutwalibwa ebweru w’eggwanga. Kikulu nnyo okunoonyereza n’okugoberera ebisaanyizo bino okwewala ebiyinza okuddirira oba okugaana. Ebisaanyizo ebitongole bwe bimala okuzuulibwa, bizinensi mu Norway zeetaaga okulaba nti ebintu byabwe bituukana n’omutindo ogwo. Kino kizingiramu okukola okugezesa mu bujjuvu, okwekebejja, n’okulondoola omutindo okukakasa nti ebintu byonna ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga tebirina bulabe, byesigika, era bituukana n’amateeka g’ensi yonna. Emirundi mingi, abasuubuzi b’e Norway abagenda ebweru w’eggwanga nabo beetaaga okufuna satifikeeti eziraga nti ebintu byabwe byasibuka. Ebiwandiiko bino bikakasa nti ebintu biva mu Norway era biyinza okwetaagisa ab’ekitongole kya Kasawo mu nsi eyingiza ebintu mu ggwanga. Okugatta ku ekyo, amakolero oba ebintu ebimu biyinza okwetaaga satifikeeti oba layisinsi ez’enjawulo nga tebinnaba kutwalibwa bweru wa Norway. Okugeza, ebintu ebikolebwa mu mmere bitera okukeberebwa obukuumi okuva mu kitongole kya Norway ekivunaanyizibwa ku by’okwerinda by’emmere (Mattilsynet) nga tebinnaba kukakasibwa kugenda kutwalibwa ebweru w’eggwanga. N’ekisembayo, aba Norway abafulumya ebintu ebweru w’eggwanga balina okumaliriza enkola ez’enjawulo ez’okuwandiika ebikwata ku kusindika ebintu mu nsi yonna. Kuno kw’ogatta okuwa invoice entuufu, enkalala z’okupakinga, invoice z’ebyobusuubuzi, ebiwandiiko bya yinsuwa (bwe kiba kisoboka), awamu n’empapula zonna endala ezeetaagisa abakulira Kasawo mu Norway n’abo abali mu nsi gy’ogenda. Okutwaliza awamu, okufuna satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Norway kizingiramu okugoberera n’obwegendereza amateeka agakwata ku katale n’enkola enkakali ey’okulondoola omutindo. Nga balaba nga bagoberera emitendera gino n’ebbaluwa, abasuubuzi b’ebweru w’eggwanga mu Norway basobola okukuuma erinnya lyabwe ery’okutuusa ebintu eby’omutindo ogwa waggulu mu nsi yonna ate nga bayamba enkolagana ennungi ey’ebyobusuubuzi n’emikwano gyabwe egy’ensi yonna.

Norway nsi esangibwa mu Bukiikakkono bwa Bulaaya era erimu enkola y’okutambuza ebintu ekulaakulana obulungi era ennungamu. Wano waliwo empeereza z’okutambuza ebintu ezisemba mu Norway: 1. Empeereza ya Posta: Empeereza ya posta mu Norway, Posten Norge, ekola ku kutuusa mail mu ggwanga n’ensi yonna mu ngeri eyesigika era ey’amaanyi. Bawa enkola ez’enjawulo nga okutuusa ebintu mu bwangu, mail eziwandiisiddwa, n’empeereza y’okulondoola n’okulondoola. 2. Okusindika emigugu: Kkampuni eziwerako ezitwala emigugu zikola mu Norway, nga zikola entambula ennungi ey’ebyamaguzi mu ggwanga n’ensi yonna. Kkampuni ezimu ezimanyiddwa ennyo mulimu DHL, UPS, FedEx, DB Schenker, ne Kuehne + Nagel. 3. Emmeeri z’oku nnyanja: Olw’okuba olubalama lw’ennyanja luwanvu n’okutuuka ku myalo eminene nga Oslo, Bergen, Stavanger, Kristiansand, Tromsø n’ebirala, Norway erina ekitongole ky’ennyanja ekimanyiddwa obulungi eky’okutambuza emigugu. Amakampuni nga Maersk Line, MSC Mediterranean Shipping Company, CMA CGM Group gakola emirimu gy’okusindika ebintu mu bifo eby’enjawulo mu nsi yonna. 4. Emigugu mu nnyonyi: Ku by’okutwala ebintu mu bbanga oba ebyetaago by’okusindika ewala, emigugu gy’omu bbanga y’enkola esinga okwettanirwa. Avinor ekola ebisaawe by’ennyonyi ebiwerako okwetoloola eggwanga omuli ekisaawe ky’ennyonyi ekya Oslo Airport (Gardermoen), Bergen Airport (Flesland), Stavanger Airport (Sola), n’ebirala, okukakasa nti emigugu mu nnyonyi gitambula bulungi. 5. Cold Chain Logistics: Okusinziira ku Norway amakolero amanene agatunda eby’ennyanja ebweru w’eggwanga n’okussa essira ku kukuuma obulungi bw’enjegere ennyogovu ez’ebintu ebikolebwa mu mmere mu nkola yonna ey’okugaba; ebifo eby’enjawulo eby’okuterekamu ebintu ebinyogovu biriwo okwetoloola eggwanga nga biriko n’entambula ezifugibwa ebbugumu. 6. Ebifo ebituukiriza eby’obusuubuzi ku yintaneeti: Olw’obusuubuzi bw’oku yintaneeti okweyongera okwettanirwa mu Norway, . abagaba eby’okutambuza ebintu ab’ekibiina eky’okusatu abawerako bawa empeereza y’ekifo eky’okutuukiriza ebikwata ku sitoowa, . order processing & fulfillment operations wamu n’empeereza y’okutuusa ebintu mu mayiro esembayo eri bizinensi ezikola ku yintaneeti. 7.Empeereza ya Customs Clearance: Abagaba ebyamaguzi batera okuyambako mu mitendera gy’okugogola emisolo ku nkola z’okuyingiza/okufulumya ebweru nga bagoberera amateeka ga Norway agakwata ku by’amaguzi okukakasa nti ebyamaguzi bitambula bulungi ku nsalo/emyalo okusinziira ku nkola z’ebyobusuubuzi mu nsi yonna. Kikulu okunoonyereza n’okulonda abagaba eby’okutambuza ebintu okusinziira ku byetaago byo ebitongole, embalirira, n’ebifo w’ogenda okusindika. Lowooza ku bintu ng’okwesigamizibwa, ebyafaayo, okwekenneenya bakasitoma, emiwendo, n’ebifo ebikukwatako ng’osalawo.

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Norway, ensi emanyiddwa olw’obulungi bwayo obw’obutonde, omwoyo gw’obuyiiya, n’obulamu obw’omutindo ogwa waggulu, erimu emikutu gy’ensi yonna egy’amaanyi egy’okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi eri bizinensi ezinoonya okugaziya okutuuka ku bantu. Wano waliwo emikutu emikulu n’emyoleso mu Norway: 1. Ebibiina by’abasuubuzi: Norway erina ebibiina by’abasuubuzi ebiwerako ebikola ng’emikutu emikulu egy’okukolagana n’okukulaakulanya bizinensi. Ebibiina bino bigatta abakugu mu by’amakolero okuva mu bitundu eby’enjawulo ne biwa emikisa gy’okugula ebintu mu nsi yonna. Eby’okulabirako mulimu ekibiina ekigatta abazimbi mu Norway, ekibiina ekigatta bannannyini mmeeri mu Norway, n’ekibiina ekigatta abasuubuzi mu Norway (NHO). 2. Enkola z’okuyingiza/okufulumya ebweru w’eggwanga: Ebyenfuna bya Norway eby’amaanyi biwagirwa emikutu eminywevu egy’okuyingiza/okufulumya ebweru nga Kompass Norway (www.kompass.no) ne Export Credit Norway (www.exportcredit.no). Emikutu gino giyunga abaguzi n’abagaba ebintu nga bayita mu ndagiriro z’oku yintaneeti, empeereza y’okugatta bizinensi, n’obuyambi bw’ensimbi. 3. Emikolo gy’okunoonya ensibuko: Okusobola okwanguyiza okukwatagana obutereevu wakati w’abaguzi n’abatunzi okuva mu nsi yonna, Norway etegeka emikolo mingi egy’okunoonya ensibuko omwaka gwonna. Ekimu ku bintu ebikulu ye wiiki y’obuyiiya mu Oslo (www.oslobusinessregion.no/oiw), ekuŋŋaanya bamusigansimbi mu nsi yonna, abatandisi, bizinensi ezitandikiddwawo, abanoonyereza, abakola enkola okukubaganya ebirowoozo ku mitendera egy’omu maaso mu buyiiya obuwangaazi. 4. Oslo Innovation Trade Show: Omwoleso guno ogutegekebwa buli mwaka mu Oslo gussa essira ku nkulaakulana ya tekinologiya mu makolero ag’enjawulo nga energy efficiency solutions/products/services/applications IoT sectors etc,. Ewa omukisa eri abasuubuzi ba wano okulaga ebintu byabwe/empeereza zaabwe ate nga basikiriza abaguzi ab’ensi yonna abanoonya okunoonya eby’okugonjoola ebiyiiya. 5. Nor-Shipping: Nor-Shipping gwe gumu ku mwoleso gw’oku nnyanja ogusinga mu nsi yonna ogutegekebwa buli luvannyuma lwa myaka ebiri mu kibuga Lillestrøm okumpi ne Oslo. Kisikiriza enkumi n’enkumi z’aboolesi okuva mu bitundu by’ennyanja eby’enjawulo nga kkampuni z’emmeeri, ebibangirizi by’emmeeri, abagaba tekinologiya etc,. Omukolo guno gusobozesa abeetabye mu mpaka zino okunoonyereza ku mikisa gya bizinensi empya mu limu ku makolero agasinga okumanyika mu Norway. 6. Ennyanja z’obukiikakkono eziri ku nnyanja (ONS): ONS mwoleso munene ogussa essira ku maanyi ogutegekebwa buli luvannyuma lwa myaka ebiri mu kibuga Stavanger. Egatta abasuubuzi b’amafuta mu nsi yonna, abaguzi, n’abakugu mu by’amakolero okuva mu kitongole ky’amafuta ne ggaasi ku nnyanja. Omukolo guno guwa omukutu ogw’okwolesa tekinologiya ow’omulembe n’okutumbula enkolagana ya bizinensi mu mulimu gw’amasannyalaze. 7. Aqua Nor: Aqua Nor gwe mwoleso gwa tekinologiya w’obulunzi bw’ebyennyanja ogusinga obunene mu nsi yonna ogutegekebwa buli luvannyuma lwa myaka ebiri mu kibuga Trondheim. Kisikiriza abagenyi okuva mu mawanga ag’enjawulo abaagala okunoonya ebyuma ebipya, tekinologiya, n’obuweereza obukwata ku kulunda ebyennyanja n’amakolero g’obulunzi bw’ebyennyanja. 8. Oslo Innovation Week Investor-Startup Matching: Omukolo guno ogw’enjawulo gussa essira ku kuyunga entandikwa ne bamusigansimbi abanoonya emikisa gy’okusiga ensimbi egisuubiza mu nkola ya Norway ekulaakulana mu by’obusuubuzi. Ng’oggyeeko emikutu gino n’emyoleso, kikulu bizinensi okukozesa emikutu gya yintaneeti nga emikutu gy’empuliziganya (LinkedIn, Twitter) n’ebitabo ebikwata ku bizinensi (Norwegian-American Chamber of Commerce - www.nacc.no) okukwatagana n’abo abayinza okukolagana nabo oba abaguzi mu Norway. Nga beetaba nnyo mu mikutu gino egy’okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi, bizinensi zisobola okuteekawo enkolagana enkulu mu kibiina kya Norway ekijjudde abasuubuzi ate nga zigaziya okutuuka ku nsi yonna.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Norway, emikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo gye gino wammanga: 1. Google (www.google.no): Google ye nkola y’okunoonya esinga okwettanirwa mu nsi yonna, era ekozesebwa nnyo ne mu Norway. Ewa empeereza ez’enjawulo ez’okunoonya, omuli emiko gya yintaneeti, ebifaananyi, vidiyo, emiko gy’amawulire n’ebirala. 2. Bing (www.bing.com): Bing ye nkola endala ey’okunoonya ekozesebwa ennyo mu Norway. Ewa ebintu ebifaananako ne Google era ekola n’empeereza endala nga maapu n’okuvvuunula. 3. Enkola ya Yahoo! (www.yahoo.no): Yahoo! era kye kifo ekimanyiddwa ennyo mu kunoonya amawulire mu Norway. Ewa ebivudde mu kunoonya ku mukutu gwa yintaneeti wamu n’ebiwandiiko by’amawulire, empeereza ya email, amawulire agakwata ku by’ensimbi, ebipya ku mbeera y’obudde, n’ebirala bingi. 4. DuckDuckGo (duckduckgo.com): DuckDuckGo ye nkola y’okunoonya etunuulidde eby’ekyama era efunye obuganzi mu nsi yonna mu myaka egiyise. Terondoola mirimu gya bakozesa oba okutereka ebikwata ku muntu ate nga kiwa ebivudde mu kunoonyereza ebyesigika. 5. Startpage (www.startpage.com): Okufaananako DuckDuckGo okussa essira ku kukuuma eby’ekyama, Startpage ekola ng’omutabaganya wakati w’abakozesa ne yingini endala ezitandikiddwawo nga Google ng’efuula okunoonya okutali kwa mannya okusobola okwongera okukuuma eby’ekyama. 6. Ecosia (www.ecosia.org): Ecosia emanyiddwa olw’okwewaayo okukuuma obutonde bw’ensi; ewaayo ebitundu 80% ku nsimbi zaayo mu kulanga okusimba emiti mu nsi yonna ate nga egaba okunoonya okwesigika okwesigamiziddwa ku mukutu eri abakozesa mu Norway nabo. 7. Opera Search Engine (search.opera.com): Opera Browser ejja n’ekintu kyayo eky’okunoonya ekizimbibwamu ekiyitibwa Opera Search Engine ekiyinza okukozesebwa okukola okunoonya ku yintaneeti butereevu okuva ku bbaala y’endagiriro ya browser oba ku lupapula lwa tabu empya. Zino ze zimu ku mikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu Norway wamu ne URL/endagiriro zazo ez’omukutu abantu ze bakozesa buli lunaku okunoonya amawulire ku nsonga ez’enjawulo oba okutambula ku yintaneeti mu ngeri ennungi.

Emiko emikulu egya kyenvu

Norway emanyiddwa olw’empeereza yaayo ennungi era eyeesigika ku mpapula za kyenvu. Wano waliwo ebimu ku bifo ebikulu ebikwata ku mpapula za kyenvu mu Norway awamu n’enkolagana yaabwe ku mukutu gwa yintaneeti: 1. Gule Sider (Yellow Pages Norway): Dayirekita esinga okubeera enzijuvu era ekozesebwa ennyo mu Norway, ng’ekwata ku makolero ag’enjawulo ng’okusula, eby’okulya, ebyobulamu, eby’amaguzi, n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.gulesider.no/ 2. Findexa (Eniro): Empeereza ya dayirekita ekulembedde egaba amawulire ku bizinensi, abantu, ebintu, n’empeereza mu bitundu ebingi. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.eniro.no/ 3. 180.no: Dayirekita eri ku yintaneeti egaba ebikwata ku bantu ssekinnoomu ne bizinensi mu Norway yonna. Ewa enkola ez’omulembe ez’okunoonya okusinziira ku kifo oba ebika bya bizinensi ebitongole. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.finnkalogen.no/ . Omukutu gwa yintaneeti: https://www.proff.no/ 5. Norske Bransjesøk (Norwegian Industry Search): Yakuguka mu kugabanya mu bika ebikwata ku makolero okuyamba abakozesa okuzuula abagaba ebintu oba abagaba empeereza abakwatagana mu bitundu eby’enjawulo omuli amakolero, kkampuni za yinginiya n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: http://bransjesok.com/ 6. Mittanbud.no (Tentenda yange): Omukutu guno gukusobozesa okufuna abakola kontulakiti oba okusaba quotes za pulojekiti z’okulongoosa amaka ng’okuddaabiriza oba okuddaabiriza mu kifo ekigere mu Norway. Omukutu gwa yintaneeti: https://mittanbud.no/ Dayirekita zino ziwa olukusa okutuuka ku nkumi n’enkumi za bizinensi ezikola mu by’enfuna bya Norway eby’enjawulo ate nga ziwa ebikwata ku bantu mu bujjuvu nga ennamba z’essimu,endagiriro,endagiriro ya email,n’emikutu gy’empuliziganya.Kino kyanguyiza abatuuze,abavubuka abakugu,abalambuzi,n’abasuubuzi bonna okuzuula amangu ebyamaguzi,obuweereza,n’eby’obugagga bye beetaaga. Nsaba omanye nti enkolagana zino ez’omukutu gwa yintaneeti ziyinza okukyuka oluvannyuma lw’ekiseera. Bulijjo kirungi okukakasa obutuufu n’obukulu bw’amawulire agali ku mikutu egyo.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Norway, ensi ennungi mu Scandinavia, erina emikutu emikulu egiwerako egy’obusuubuzi ku yintaneeti egikola ku byetaago n’ebyo abantu baayo abamanyi tekinologiya bye baagala. Wano waliwo ezimu ku mikutu gy’obusuubuzi ku yintaneeti egy’amaanyi mu Norway wamu n’endagiriro zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Komplett (www.komplett.no): Emu ku zisinga okutunda ebintu ku yintaneeti mu Norway, Komplett ekola ebintu eby’enjawulo omuli kompyuta, essimu ez’amaanyi, tabuleti, n’ebikozesebwa mu kuzannya emizannyo. 2. Elkjøp (www.elkjop.no): Ng’ekimu ku bitundu by’ekibiina kya Dixons Carphone, Elkjøp ye musuubuzi w’ebyuma ebikozesebwa mu bulamu obwa bulijjo mu Norway. Omukutu gwabwe ogwa yintaneeti gukuwa ebyuma n’ebyuma eby’enjawulo eby’amasannyalaze. 3. CDON (www.cdon.no): CDON katale akamanyiddwa ennyo ku yintaneeti akatunda ebintu bingi omuli ebyuma eby’amasannyalaze, ebintu eby’emisono, eby’okwewunda, ebitabo, firimu n’ebirala. 4. NetOnNet (www.netonnet.no): NetOnNet ekuguse mu byuma eby’amasannyalaze eby’ebbeeyi nga ttivvi, amaloboozi, kkamera, laptop wamu n’ebyuma ebirala eby’omu nnyumba. 5. Jollyroom (www.jollyroom.no): Okukola ku byetaago by’abazadde n’abaana naddala, . Jollyroom erimu ebyuma by’abaana eby’enjawulo, omuli obugaali,engoye,eby’okuzannyisa,n’ebintu by’omu nnyumba. 6. GetInspired (www.ginorge.com): GetInspired essira erisinga kulissa ku ngoye z’ebyemizannyo, engatto,gear,n'ebikozesebwa mu mirimu egy'enjawulo nga emisinde,obugaali,yoga,ne skiing 7.Hvitevarer.net (https://hvitevarer.net) : Omukutu guno naddala gukola ku kutunda ebyuma ebikulu eby’omu nnyumba nga firiigi,ebyuma eby’okwoza engoye,eby’okunaaba amasowaani ,ne ovens. 8.Nordicfeel(https://nordicfeel.no) : Nordic feel ekuguse mu kutunda ebizigo by'abasajja bombi . Bawa akawoowo,okulabirira enviiri,okulabirira omubiri,n'ebintu ebikozesebwa mu kwekolako Nsaba omanye nti olukalala luno terujjuvu, era wayinza okubaawo emikutu emirala egiwerako egy’obusuubuzi ku yintaneeti egikola ku bifo ebitongole mu Norway.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Norway, olw’okuba nsi ya tekinologiya, erina emikutu gy’empuliziganya egiwerako egy’ettutumu era nga gikozesebwa nnyo abatuuze baayo. Bino bye bimu ku mikutu gy’empuliziganya egisinga okukozesebwa mu Norway wamu n’emikutu gyabyo: 1. Facebook (www.facebook.com) - Ng’omu ku mikutu gy’empuliziganya egisinga obunene mu nsi yonna, Facebook ekozesebwa nnyo mu Norway. Kisobozesa abantu okukwatagana n’emikwano n’ab’omu maka gaabwe, okwegatta ku bibiina eby’enjawulo ebifaayo, okugabana ebifaananyi n’obutambi, n’okuwuliziganya nga bayita mu bubaka. 2. Instagram (www.instagram.com) - Instagram mukutu gw’okugabana ebifaananyi n’obutambi ogufunye obuganzi obw’ekitalo ne mu Norway. Abakozesa basobola okuteeka ebifaananyi oba obutambi obumpi wamu n’ebigambo ebiwandiikiddwa n’ebigambo ebiwandiikibwako ebigambo okusobola okukwatagana n’abalala ku mukutu guno. 3. Snapchat (www.snapchat.com) - Emanyiddwa olw’obubaka obubula, Snapchat ekozesebwa nnyo mu bavubuka ba Norway. Kisobozesa abakozesa okuweereza ebifaananyi oba obutambi obumpi obubula oluvannyuma lw’okulabibwa. 4. Twitter (www.twitter.com) - Wadde nga temanyiddwa nnyo nga Facebook oba Instagram mu Norway, Twitter ekyalina ekifo ekinene mu bakozesa Norway abaagala okugabana ebirowoozo oba okugoberera abantu/ebibiina by’olukale. 5. LinkedIn (www.linkedin.com) - Essira lisinga kulissa ku mikutu gy’abakugu, LinkedIn ekozesebwa Bannanorway okunoonya emirimu, okuzimba enkolagana y’abakugu, okugabana ebikwata ku mirimu n’amawulire g’amakolero. 6. Pinterest (www.pinterest.com) - Pinterest ekola nga ekintu eky’okuzuula ebifaananyi ku yintaneeti abakozesa mwe basobola okufuna okubudaabudibwa ku bintu eby’enjawulo bye baagala ng’emisono, enkola y’emmere, ebirowoozo by’okuyooyoota amaka n’ebirala. 7. TikTok (www.tiktok.com) - Ebirimu vidiyo ya TikTok mu ngeri ennyimpi bifunye obuganzi bungi mu nsi yonna omuli ne Norway mu myaka egiyise; abakozesa bakola n’okugabana vidiyo eziyiiya eziteekeddwa ku muziki. Ng’oggyeeko emikutu gino egy’ensi yonna egy’empuliziganya egyogeddwako waggulu egyakozesebwa ennyo mu nsi yonna omuli n’emikutu gy’ebitundu egy’enjawulo egy’omuwendo gw’abantu mu Norway giriwo nga Kuddle.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Norway emanyiddwa olw’amakolero gaayo ag’amaanyi n’ennono ezisimbye emirandira ennyo egy’okukolagana n’okukolagana. Eggwanga likyaza ebibiina by’amakolero eby’enjawulo ebikiikirira n’okuwagira ebitongole eby’enjawulo. Bino bye bimu ku bibiina by’amakolero ebikulu mu Norway: 1. Ekibiina ekigatta bannannyini mmeeri mu Norway - Ekibiina kino kikiikirira amakolero g’emmeeri mu Norway, agamu ku mawanga agasinga obunene mu nsi yonna ku nnyanja. Bakola okutumbula ebirungi eby’awamu ebya bannannyini mmeeri, okukwatagana n’ab’obuyinza mu ggwanga n’ensi yonna, n’okulaba ng’ekitongole kino kikulaakulana mu ngeri ey’olubeerera. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.rederi.no/lu/ 2. Confederation of Norwegian Enterprise (NHO) - NHO kibiina kya umbrella eri abakozesa mu Norway nga bakiikirira amakolero ag’enjawulo nga amakolero, ekitongole ky’obuweereza, eby’obulambuzi, okuzimba, n’ebirala Bawagira enkola ezikwatagana ne bizinensi era bakola okutuuka ku kutondawo embeera ennungi eri bizinensi. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.nho.no/ 3. Federation of Norway Industries - Ekibiina kino eky’amakolero kikiikirira amakolero amakulu mu Norway nga yinginiya, ebyuma, emisomo gy’ebyuma, n’ebirala, nga kiwagira bye baagala ku mutendera gw’eggwanga n’ensi yonna ate nga kitumbula obuyiiya mu bitundu bino. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.norskindustri.no/luganda/ . Omukutu gwa yintaneeti: https://teknologibedriftene.no/awaka 5. Ekibiina ky’abakozi abakugu (Akademikerne) - Akademikerne kibiina ky’abakozi ekikiikirira abakugu abalina obukugu obw’amaanyi mu bitundu eby’enjawulo nga abasomesa/abanoonyereza/ssaayansi/bayinginiya/abakugu mu by’enfuna/abakugu mu mbeera z’abantu/abakozi abaddukanya emirimu mu bibiina by’obwannannyini n’ebya gavumenti. Omukutu gwa yintaneeti: https://akademikerne.no/forbesokende/Luganda-mu bufunze 6.The Confederation of Trade Union Unions(YS): YS kibiina ky’abakozi ekikola ku bintu ebitali bimu, omuli n’ebitongole bya gavumenti n’eby’obwannannyini. Kikiikirira ebibiina by’abakugu eby’enjawulo ng’abasomesa, ba nurse, abakugu, abakugu mu by’empisa n’abalala. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.ys.no/ Bino bye byokulabirako ebitonotono ku bibiina by’amakolero bingi ebiriwo mu Norway. Emikutu gyabwe giwa ebisingawo ku makolero ge bakiikirira n’emirimu gyabwe mu bitundu ebyo.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Norway, emanyiddwa mu butongole nga Obwakabaka bwa Norway, nsi ya Nordic esangibwa mu Bukiikakkono bwa Bulaaya. Lirina ebyenfuna ebinywevu era emanyiddwa olw’eby’obugagga byayo eby’obutonde omuli amafuta, ggaasi, n’eby’obugagga eby’omu ttaka. Bw’oba onoonya amawulire agakwata ku by’enfuna n’ebyobusuubuzi agakwata ku Norway, waliwo emikutu gy’empuliziganya egiwerako egikuwa amagezi amajjuvu ku mbeera y’ebyenfuna mu ggwanga lino. 1. Innovation Norway (www.innovasjonnorge.no): Guno mukutu mutongole ogutumbula bizinensi za Norway n’okusiga ensimbi ebweru w’eggwanga. Ewa amawulire ku bintu eby’enjawulo nga tekinologiya, eby’obulambuzi, amaanyi, amakolero g’ebyennyanja, n’ebirala. . 3. Ekibiina ekigatta amakolero ga Norway (www.norskindustri.no): Omukutu guno gukiikirira ebitundu by’amakolero eby’enjawulo mu Norway nga kkampuni ezikola ebintu ezikola ku makolero g’ebyuma & ebyuma; abagaba tekinologiya w’obutonde bw’ensi; abakola ebintu mu makolero g’emmotoka; amakolero g’oku nnyanja; nebirala bingi. 4. Minisitule y’ebyobusuubuzi n’amakolero eya Royal Norway (www.regjeringen.no/en/dep/nfd.html?id=426): Guno gwe mukutu omutongole ogwa minisitule evunaanyizibwa ku nteeseganya z’ebyobusuubuzi mu nsi yonna n’enkola ezikwata ku ndagaano z’ebyobusuubuzi n’abalala amawanga. 5. Ofiisi y’ebyobusuubuzi ey’ekitebe kya Royal Norway (laba emikutu gya ofiisi z’amawanga ssekinnoomu): Ofiisi z’ebyobusuubuzi ez’ekitebe ezisangibwa okwetoloola ensi yonna ziwa amawulire ag’omuwendo agakwata ku mikisa gya bizinensi wakati w’amawanga oba ebitundu ebimu ne Norway. 6. Invest in Norway – www.investinorway.com: Omukutu ogukuumibwa omukago gwa gavumenti n’ebitongole by’obwannannyini wakati w’ebitongole ebiwerako ebitumbula okuteeka ssente obutereevu okuva ebweru mu bitundu ebitongole nga enteekateeka z’amasannyalaze agazzibwawo oba ekitongole ky’ebyensimbi- okutondawo ebyokulabirako ebitonotono - munda/mu/mu /okuva/okutuuka/mu nkolagana ne/okuweebwa ensibuko okuva-waakiri possibility-wise-interesting okukubaganya ebirowoozo-enjawulo kyenkanyi ebikwatagana mu ggwanga/ensi yonna significant universal framework licit setups/organizations established-inhabituated channels network affiliations amawanga/ebitundu/ebitundu eby’enjawulo. Emikutu gino giwa amawulire mangi, ebibalo, n’ebikozesebwa eri abo abaagala ebikwata ku by’enfuna n’ebyobusuubuzi mu Norway. Oba oyagala kuteeka ssente mu Norway, okusuubulagana ne kkampuni za Norway oba okufuna amagezi ku by’enfuna by’eggwanga lino, emikutu gino girina okukola ng’ensonda ez’omuwendo.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Norway, olw’okuba nsi emanyiddwa olw’ebyenfuna byayo eby’amaanyi n’obusuubuzi bw’ensi yonna, erimu emikutu egy’enjawulo mw’osobola okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’amaanyi egy’okubuuza ebikwata ku by’obusuubuzi mu Norway awamu ne URL zaago: 1. Ebibalo Norway (SSB) - Ekitongole ekitongole ekivunaanyizibwa ku bibalo ekya Norway kiwa ebikwata ku bipimo by’ebyobusuubuzi eby’enjawulo nga ebiyingizibwa mu ggwanga, ebifulumizibwa ebweru, bbalansi y’obusuubuzi, n’ebikwata ku makolero. URL: https://www.ssb.no/lu/ Omuntu w’abantu. 2. Kasawo wa Norway - Ekitongole ekivunaanyizibwa ku musolo mu Norway kirabirira ensonga za Kasawo era kikuuma omukutu ogwetongodde okusobola okufuna amawulire agakwata ku kasitooma omuli ebibalo by’okuyingiza n’okufulumya ebintu ebweru w’eggwanga. URL: https://www.omusolo.no/lu/ 3. Maapu y’ebyobusuubuzi - Ekoleddwa ekitongole ky’ebyobusuubuzi eky’ensi yonna (ITC), Maapu y’ebyobusuubuzi etuwa ebibalo ebikwata ku by’obusuubuzi bya Norway mu bujjuvu omuli ebifulumizibwa ebweru n’ebiyingizibwa mu ggwanga okusinziira ku bintu, emitendera gy’akatale, ebikwata ku misolo, n’ebirala. URL: https://www.enteekateeka y’ebyobusuubuzi.org/ 4. World Integrated Trade Solution (WITS) - WITS kaweefube wa Banka y’ensi yonna egaba omukisa okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi by’ebintu by’ensi yonna eri amawanga mu nsi yonna. Osobola okulongoosa ebibuuzo okwekenneenya ebintu ebimu oba amawanga ag’omukago nga ossa ekitiibwa mu mirimu gya Norway egy’obusuubuzi. URL: https://wits.worldbank.org/Ebyafaayo by’eggwanga/lu/NOR . URL: https://ebbanja ly'ebweru w'eggwanga.no/ Nkusaba omanye nti emikutu gino nsibuko ezesigika naye giyinza okwetaagisa okwewandiisa oba okuwandiika okusobola okufuna ebintu eby’omulembe oba lipoota enzijuvu.

Ebifo bya B2b

Norway emanyiddwa olw’ekibiina kyayo eky’obusuubuzi eky’amaanyi era ekijjudde amaanyi, ekigifuula ekifo ekirungi ennyo eri emikutu gya B2B. Wano waliwo emikutu gya B2B mitono mu Norway, wamu n’emikutu gyabwe: 1. Nordic Suppliers (https://www.nordicsuppliers.com/): Nordic Suppliers ye ndagiriro enzijuvu ku yintaneeti egatta abaguzi n’abagaba ebintu mu kitundu kya Nordic, omuli ne Norway. Kikwata ku makolero ag’enjawulo ng’amakolero, okuzimba, n’okuweereza. 2. Origo Solutions (https://www.origosolutions.no/): Origo Solutions ekuguse mu kuwa eby’okugonjoola eby’omulembe mu kisenge ekifuga amakolero ag’enjawulo omuli amafuta ne ggaasi, amasannyalaze, entambula, n’eby’ennyanja. Omukutu gwabwe guwa ebintu n’obuweereza obukwata ku dizayini y’ekisenge ekifuga, okugatta enkola, okugonjoola ebizibu mu kulaba. 3. NIS - Norway Innovation Systems (http://nisportal.no/): NIS egaba omukutu gw’obuyiiya ogugenderera okugatta abakwatibwako ab’enjawulo nga bizinensi, abanoonyereza, ne bamusigansimbi okukolagana ku pulojekiti z’okunoonyereza n’okutunda tekinologiya omupya. 4. Innovasjon Norge - The Official Page for Norway Exports (https://www.innovasjonnorge.no/en/): Innovasjon Norge gwe mukutu omutongole ogw’okutumbula ebyamaguzi bya Norway mu nsi yonna nga bayunga bizinensi n’abayinza okukolagana nabo mu nsi yonna oba bakasitoma. 5. Tradebahn (https://www.tradebahn.com/): Tradebahn nkola ya kusuubula ku yintaneeti eyamba okukolagana wakati wa kkampuni mu Norway n’ensi yonna mu bitundu eby’enjawulo ng’ebintu eby’obulimi oba ebyuma by’amakolero. Bino bye byokulabirako ebitonotono ku nkola za B2B ezisangibwa mu Norway. Okusinziira ku makolero go ag’enjawulo oba ebyetaago by’akatale akatono munda mu nkola ya bizinensi ya Norway ekulaakulana - oyinza okusanga emikutu emirala egy’enjawulo egya B2B egikola ku byetaago byo nabyo.