TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Tunisia, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Tunisia, nsi ya North Africa esangibwa ku lubalama lw’ennyanja Mediterranean. Egabana ensalo zaayo ne Algeria mu maserengeta ate Libya mu bugwanjuba bw’obuvanjuba. Tunisia erimu abantu abasoba mu bukadde 11, obuwanvu bwa square kilometers nga 163,610. Tunisia erina ebyafaayo n’obuwangwa bingi eby’edda. Yalimu ebika by’Ababerber enzaalwa nga tebinnafugibwa Bafenikiya, Abaruumi, Abavandal, n’Abawalabu mu lunyiriri. Ebyafaayo by’eggwanga lino mulimu amawanga agaali gafuga ng’Abacarthage n’Abanumidia wamu n’ebintu ebyava mu bawanguzi ab’enjawulo. Ekibuga ekikulu ekya Tunisia ye Tunis ekola ng’ekifo ekikulu mu by’enfuna n’ebyobufuzi mu ggwanga lino. Ebibuga ebirala ebinene mulimu Sfax, Sousse, ne Gabès. Olulimi olutongole olwogerwa mu Tunisia lwe Luwarabu; wabula, Olufaransa lutegeerekeka nnyo olw’enkolagana yaakyo ey’ebyafaayo ey’amatwale. Tunisia erina ebyenfuna eby’enjawulo nga byesigamiziddwa ku bulimi, amakolero (naddala eby’okwambala), ebitongole by’obuweereza ng’ebyobulambuzi n’ebyensimbi. Ekitundu kyayo eky’ebyobulimi kivaamu amafuta g’ezzeyituuni, ebibala by’entangawuuzi wamu n’ebirime ebirala ng’empeke n’enva endiirwa. Ekirala, era emanyiddwa okutunda ebweru w’eggwanga ebirungo ebiyitibwa phosphates ebikozesebwa ennyo mu bigimusa. Obulambuzi bukola kinene mu by’enfuna bya Tunisia olw’olubalama lw’ennyanja olulungi olulimu emyalo gy’omusenyu wamu n’ebifo eby’ebyafaayo ng’amatongo ga Carthage oba ekibuga eky’edda ekya Dougga okumanyibwa mu bifo eby’omugaso mu nsi yonna ebya UNESCO. Ensengeka ya gavumenti mu Tunisia egoberera enkola ya palamenti eya repubulika nga Pulezidenti ne Ssaabaminisita bombi balina obuyinza obw’okukola emirimu. Oluvannyuma lw’okufuna obwetwaze okuva mu Bufalansa mu 1956 mu nteeseganya ez’emirembe ezaakulemberwa Habib Bourguiba – atwalibwa nga Taata w’Obwetwaze – kaweefube w’okuzza ebyenjigiriza ku mulembe yakolebwa omuli n’ennongoosereza mu byenjigiriza ezaaleeta enkulaakulana mu kufuna ebyobulamu nakyo. Mu myaka egiyise wadde nga yayolekagana n’okusoomoozebwa okumu okukwatagana n’okutebenkera kw’ebyobufuzi wamu n’okweraliikirira eby’okwerinda naddala oluvannyuma lw’enkyukakyuka mu demokulasiya oluvannyuma lw’enkyukakyuka ya Arab Spring mu 2011; wadde kiri kityo nga bafuba okutuuka ku nnongoosereza mu demokulasiya n’okusikiriza bamusigansimbi okutumbula ebyenfuna. Mu kumaliriza, Tunisia ggwanga lya byafaayo era lya buwangwa bwa njawulo nga lirina ebyenfuna ebikula. Kimanyiddwa olw’emyalo gyakyo emirungi, amatongo ag’edda, n’okusembeza abagenyi mu ngeri ey’ebbugumu. Wadde nga eyolekedde okusoomoozebwa okumu, ekyagenda mu maaso n’okufuba okutuuka ku nkulaakulana n’enkulaakulana mu bitundu eby’enjawulo.

Tunisia, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Tunisia, nsi ya North Africa esangibwa ku lubalama lw’ennyanja Mediterranean. Ssente ya Tunisia ye Dinari ya Tunisia (TND), ng’akabonero kaayo kali DT oba د.ت. Dinari ya Tunisia yatandikibwawo mu 1958, n’edda mu kifo kya franc ya Bufalansa nga Tunisia efuna obwetwaze okuva mu Bufalansa. Kigabanyizibwamu obutundutundu obutonotono obuyitibwa milimi. Mu dinaali emu mulimu milimi 1,000. Omuwendo gw’ensimbi za Dinar ya Tunisia gukyukakyuka okusinziira ku ssente endala ennene nga ddoola za Amerika ne Euro. Bbanka Enkulu eya Tunisia y’eddukanya n’okulungamya enkola y’ebyensimbi okulaba ng’etereera n’okufuga ebbeeyi y’ebintu mu ggwanga. Empeereza y’ensimbi z’ebweru osobola okugisanga mu bbanka, ebisaawe by’ennyonyi, ne ofiisi ezikkirizibwa okuwanyisiganya ssente mu Tunisia yonna. Kirungi abatambuze okugeraageranya emiwendo nga tebannaba kuwaanyisiganya ssente zaabwe okufuna ddiiru ennungi. ATM zisangibwa nnyo mu bibuga bya Tunisia; wabula kirungi okukozesa ATM eziyungiddwa ku bbanka okusinga ebyuma ebiyimiriddewo olw’ensonga z’ebyokwerinda. Kaadi z’okuwola zikkirizibwa nnyo mu wooteeri ennene, mu bifo eby’okulya, ne mu supamaketi ennene; wabula kikulu okutambula n’ensimbi enkalu ezimu ku bifo ebitonotono ebiyinza obutakkiriza kaadi oba ssente endala eziyinza okusasulwa ng’ozikozesa. Bw’oba okola ku nkolagana ya ssente enkalu mu Tunisia, kikulu okufaayo ku ssente zonna ezisoboka ez’ebicupuli okuva kino bwe kibadde ensonga mu myaka egiyise. Abasuubuzi batera okukozesa ekkalaamu ezizuula ebicupuli ezikola mu ngeri ey’enjawulo ku ssente entuufu okusinziira ku biwandiiko ebicupuli. Okutwaliza awamu, bw’oba okyalidde Tunisia oba ng’okola emirimu gyonna egy’ebyensimbi munda mu ggwanga jjukira nti TND ye ssente zaabwe entongole era beera mwegendereza ku kuwanyisiganya ssente mu bifo ebyesigika ate nga era weekuuma okuva ku bicupuli ebiyinza okubaawo.

Ttenda y’amateeka: Dinari ya Tunesian (TND) Wansi waliwo emiwendo gy'ensimbi za Tunisia Dinar okusinziira ku ssente ezimu enkulu (for reference only) : - Doola ya Amerika (USD) : Nga 1 TND = 0.35 USD - Euro (EUR) : nga 1 TND = 0.29 EUR - Pawundi ya Bungereza (GBP) : nga 1 TND = 0.26 GBP - Yen y’e Japan (JPY) : nga 1 TND = 38.28 JPY Nsaba mumanye nti emiwendo gy’ensimbi gikyukakyuka okusinziira ku bintu ng’obudde bw’olunaku, akatale n’embeera y’ebyenfuna. Ebiwandiiko bino bya kulaga byokka era emiwendo gy’ensimbi mu kiseera ekituufu gisobola okusangibwa ng’oyita mu bitongole by’ebyensimbi oba emikutu gy’empuliziganya egy’okuwanyisiganya ssente ku yintaneeti.

Tunisia ekuza ennaku enkulu eziwerako omwaka gwonna. Bino bye bimu ku nnaku enkulu enkulu mu ggwanga lino: 1. Olunaku lw’ameefuga: Lukuzibwa nga March 20th, lujjukira Tunisia okwefuga okuva ku Bufalansa mu 1956. Olunaku luno lukuzibwa n’okulaga ebifaananyi, ebiriroliro, n’emikolo gy’ebyobuwangwa. 2. Olunaku lw’enkyukakyuka: Olunaku luno lwategekebwa nga January 14th, lugenda kujjukira enkyukakyuka mu Tunisia eyatuuka ku buwanguzi mu 2011 eyaviirako gavumenti ya Pulezidenti Zine El Abidine Ben Ali okusuula. Lunaku lwa kujjukira kwefiiriza okwakolebwa n’okujaguza okuzaalibwa kwa demokulasiya mu Tunisia. 3. Eid al-Fitr: Olunaku luno olw’Obusiraamu luba lwa nkomerero ya Ramadhan, ekisiibo ekimala omwezi mulamba ng’Abasiraamu bakuzibwa mu nsi yonna. Mu Tunisia, abantu beenyigira mu mirimu gy’ennaku enkulu ng’okukuŋŋaana kw’amaka, okuwanyisiganya ebirabo, n’okunyumirwa emmere ey’ekinnansi. 4. Olunaku lw’abakyala: Olukuzibwa nga August 13th buli mwaka, olunaku lw’abakyala mukolo mukulu nnyo okusiima eddembe ly’abakyala bye batuuseeko n’okulwanirira obwenkanya mu kikula ky’abantu mu Tunisia. 5. Olunaku lw’Abajulizi: Olukuzibwa nga April 9th buli mwaka, Olunaku lw’Abajulizi lussa ekitiibwa mu abo abaafiirwa obulamu bwabwe mu lutalo lwa Tunisia olw’okulwanyisa okufugibwa Bufalansa wakati wa 1918-1923 n’entalo endala ez’okwefuga. 6.Carthage International Festival: Ebeerawo buli mwaka okuva mu July okutuuka mu August okuva mu 1964 ku Carthage Amphitheatre okumpi ne Tunis, ekivvulu kino kiraga ebivvulu eby’enjawulo eby’ekikugu nga ebivvulu by’ennyimba (local & international), emizannyo n’okulaga amazina ebisikiriza bannansi ba wano n’abalambuzi. Emikolo gino egy’ennaku enkulu giwa omukisa Bannatunisia okujja awamu ng’eggwanga nga bwe balaga obuwangwa bwabwe obw’obugagga n’obusika eri abagenyi okuva mu nsi yonna.

Tunisia nsi ntono mu North Africa ng’erina ebyenfuna ebitabuddwamu nga mulimu ebitongole bya gavumenti n’eby’obwannannyini. Kirina ekifo ekirungi ennyo, ekigifuula ekifo ekikulu ennyo mu by’obusuubuzi mu kitundu kya Mediterranean. Tunisia esinga okusuubulagana mulimu omukago gwa Bulaaya naddala Bufalansa, Yitale ne Girimaani. Mu myaka egiyise, Tunisia efunye okukendeera mu by’obusuubuzi olw’obutali butebenkevu mu by’obufuzi n’okusoomoozebwa mu by’enfuna. Wabula kaweefube akolebwa okukyusa enkolagana yaayo mu by’obusuubuzi okusukka ku mikwano gyayo egy’ennono. Ebintu eggwanga lino bye lisinga okutunda ebweru w’eggwanga mulimu engoye n’engoye, ebintu ebiva mu bulimi ng’amafuta g’ezzeyituuni n’ensukusa, ebyuma by’amasannyalaze, ebyuma ebikanika, n’ebitundu by’emmotoka. Tunisia emanyiddwa olw’amakolero g’engoye, agayamba nnyo mu nsimbi z’eyingiza mu by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ku ludda lw’okuyingiza ebintu mu ggwanga, Tunisia esinga kuyingiza byuma n’ebikozesebwa ebyetaagisa okukulaakulanya amakolero. Ebirala ebikulu ebiyingizibwa mu ggwanga mulimu ebintu ebikwata ku masannyalaze nga amafuta g’amafuta n’amasannyalaze. Tunisia ekoze emitendera egy’enjawulo okutumbula eby’obusuubuzi by’ensi yonna. Etaddewo endagaano z’ebyobusuubuzi ez’eddembe eziwerako n’amawanga nga EU, Turkey, Algeria Jordan n’amalala). Endagaano zino zigenderera okukendeeza ku misolo ku bintu ebisuubulibwa wakati w’amawanga gano ate nga zitondawo emikisa emirungi egy’okutuuka ku katale. Ekirala,Tunisia era kitundu ku kitundu kya Greater Arab Free Trade Area (GAFTA), ekiggyawo emisolo gya Kasawo wakati w’amawanga agali mu mukago nga kigenderera okutumbula okwegatta kw’obusuubuzi bw’Abawalabu mu bitundu Okutwaliza awamu,Tunisia erina okusoomoozebwa okumu mu kitongole kyayo eky’ebyobusuubuzi kyokka ekyagenda mu maaso n’okukola kaweefube w’okulongoosa ng’esikiriza bamusigansimbi okuva ebweru ng’eyita mu kusikiriza ate ng’enoonya obutale obupya okusukka ku mikwano gyayo egy’ennono

Tunisia esangibwa mu North Africa erina obusobozi obusuubiza okutumbula akatale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Eggwanga lino erimanyiddwa olw’embeera y’ebyobufuzi ennywevu n’embeera ya bizinensi ennungi, liwa emikisa egiwerako eri bizinensi z’ensi yonna. Ekisooka, Tunisia eganyulwa mu kifo kyayo ekirungi ng’omulyango oguyingira mu Bulaaya ne Afrika. Etaddewo endagaano z’obusuubuzi obw’eddembe n’omukago gwa Bulaaya (EU), ezikkiriza okuyingira akatale ka EU nga tewali musolo. Enkizo eno efuula Tunisia ekifo ekisikiriza eky’amakolero n’okugaba emirimu egy’ebweru. Okugatta ku ekyo, Tunisia erina ebikozesebwa ebikulaakulanye obulungi ebiwagira emirimu gy’obusuubuzi bw’ebweru. Emyalo gyayo girimu ebikozesebwa eby’omulembe, ekisobozesa emirimu ennungamu egy’okuyingiza n’okufulumya ebintu ebweru w’eggwanga. Eggwanga era lirina omukutu gw’enguudo omunene ogugatta ebibuga ebinene n’amawanga ag’omuliraano – nga guyamba entambula n’okutambuza ebintu okwetoloola ekitundu. Ekirala, abakozi abalina obukugu mu Tunisia bawa bamusigansimbi enkizo mu kuvuganya. Eggwanga lino lyewaanira ku bantu abasomye obulungi nga bakuguse mu nnimi nga Oluwarabu, Olufaransa, n’Olungereza – ekyanguyira okukola bizinensi n’emikwano egy’enjawulo egy’ensi yonna. Nga bwekiri, ebitundu nga IT services, call centers outsourcing, textiles production bibadde bikula olw’ebitone bino ebiriwo. Ekirala, Tunisia efunye enkulaakulana ey’amaanyi mu nnongoosereza mu by’enfuna okumala emyaka. Gavumenti ekubiriza nnyo okusiga ensimbi okuva ebweru w’eggwanga ng’eyita mu nteekateeka ng’okusikiriza emisolo n’enkola ennyangu ey’okuddukanya emirimu ezitumbula obwangu bw’okukola bizinensi. Additionally,Made in Tunisia,nga engoye , ebikozesebwa mu nnyumba ,ebyuma by'amasannyalaze n'ebirala,bafunye okusiimibwa mu butale bw'ensi yonna olw'omutindo gwabwe ogw'emikono ku miwendo egy'okuvuganya.Tunisia yeeyongera okukyusakyusa eby'okutunda ebweru w'eggwanga okusukka ebitundu by'ennono ng'eby'okwambala mu yinginiya sub-contracting ,ebitundu by'emmotoka & ebyuma . Okutwaliza awamu,Tunisia's stability,political openness,business-friendly environment,strategic location,n'abakozi abalina obukugu biyamba mu busobozi bwayo okwongera okukulaakulana mu nsonga z'akatale k'ebyobusuubuzi okuva ebweru.Tap into this emerging market could prove advantageous for businesses searching new investment opportunities.

Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebisinga okutunda mu katale k’ebyobusuubuzi mu Tunisia okuva ebweru, ensonga eziwerako zeetaaga okutunuulirwa. Emisingi gino wammanga giyinza okulungamya enkola y’okulonda ebintu: 1. Okwekenenya Akatale: Kola okunoonyereza okw’amaanyi ku katale okuzuula emitendera egy’omulembe, ebyetaago, n’ebyo abaguzi b’e Tunisia bye baagala. Essira lisse ku kutegeera obusobozi bwabwe obw’okugula, engeri gye basalawo mu bulamu, n’ebintu ebitonotono eby’obuwangwa ebiyinza okukwata ku kusalawo kwabwe okugula. 2. Okuzuula ebitundu: Okuzuula ebitundu ebikulaakulana mu by’enfuna bya Tunisia era nga birina obusobozi okutumbula eby’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Yeekenneenya ebitundu nga eby’okwambala, ebyobulimi, eddagala, okulongoosa emmere, ebyuma, okukola ebitundu by’emmotoka, eby’obulambuzi ebikwatagana n’ebintu & obuweereza. Okutunuulira ebitundu ebikulaakulana kijja kuyamba okwongera ku mikisa gy’obuwanguzi. 3. Enkizo mu kuvuganya: Lowooza ku bintu Tunisia gy’erina enkizo mu kuvuganya oba ekiteeso ky’okutunda eky’enjawulo bw’ogeraageranya n’amawanga amalala. Kino kiyinza okuba nga kiyita mu mikono egy’omutindo oba obukugu obw’ekinnansi obuli mu bakozi b’emikono aba Tunisia oba okubeerawo kw’ebintu ebimu ebisookerwako mu kitundu. 4. Okugoberera amateeka agafuga okuyingiza ebintu mu ggwanga: Okukakasa nti ebintu ebirondeddwa bigoberera amateeka n’omutindo oguteekebwawo ab’obuyinza mu Tunisia n’amateeka g’amawanga agagendereddwamu ku by’okuyingiza ebintu mu ggwanga (bwe kiba nga kituufu). Okukakasa okugoberera amateeka gano kijja kugonza enkola y’okuyingiza ebintu mu ggwanga n’okutangira enkaayana wansi. 5. Sustainability & Environment-Friendly Products: Tutumbula obuwangaazi nga olondawo ebintu ebikuuma obutonde oba ebyo ebigoberera enkola za green nga waliwo omuze ogweyongera ogw’okukozesa conscious consumerism mu nsi yonna. 6. Enkola y’okuvuganya ku miwendo: Lowooza ku nsaasaanya y’ensimbi ng’olonda ebintu okusobola okutumbula okuvuganya ku butale bwombi obw’okukozesa mu ggwanga n’okutunda ebweru w’eggwanga. 7.Branding & Packaging Optimization: Faayo ku bukodyo bw’okussaako akabonero mu kiseera ky’okulonda ebintu – omuli okulonda amannya agawulikika obulungi n’abaguzi ba wano – okutunga dizayini z’okupakinga ezisikiriza ebitundu ebigendereddwamu bye baagala ate ng’oyimiridde ku bavuganya ku bushalofu. 8.Obusobozi bw’obusuubuzi ku yintaneeti: Okukebera oba ebintu ebirondeddwa birina obusobozi okutunda eby’obusuubuzi ku yintaneeti kuba emikutu gy’okutunda ku yintaneeti gyeyongera okwettanirwa okwetoloola Tunisia mu bwangu oluvannyuma lw’ekirwadde kya COVID-19; kino kiggulawo emikisa egisukka ku mikutu egy’ennono egy’okutunda amabaati n’amayinja mu ggwanga. 9. Okugezesa okugezesa: Nga tonnatongoza kukola oba kuyingiza mu ggwanga mu bujjuvu, kola okugezesa okugezesa n’omuwendo omutono ogw’ebintu ebirondeddwa okwekenneenya engeri gye bifunibwamu mu katale k’e Tunisia n’okukola enkyukakyuka ezeetaagisa bwe kiba kyetaagisa. Okukozesa enkola zino kijja kusobozesa bizinensi okulonda ebintu ebitundibwa ennyo mu katale k’ebyobusuubuzi okuva ebweru wa Tunisia, okutumbula emikisa gy’obuwanguzi mu by’obusuubuzi ate nga batuukiriza ebyetaago n’ebyo abaguzi ba Tunisia bye baagala.

Tunisia esangibwa mu North Africa, emanyiddwa olw’okugatta ebintu eby’enjawulo eby’Abawalabu, Ababerber, n’Abazungu. Eggwanga lino lirina eby’obuwangwa eby’enjawulo, ebifo ebirabika obulungi, n’ebyafaayo bingi ebisikiriza abagenyi ab’enjawulo ab’ensi yonna. Okutegeera engeri za bakasitoma n’ebintu ebiziyiza mu Tunisia kiyinza okuyamba okulaba ng’ofuna obumanyirivu mu bizinensi oba mu by’obulambuzi. Engeri za Bakasitoma: 1. Okusembeza abagenyi: Abantu b’e Tunisia bamanyiddwa nnyo olw’okusembeza abagenyi mu ngeri ey’ebbugumu n’okusembeza abagenyi. Benyumiriza mu kukyaza abagenyi n’okubawa ekintu ekinyuvu. 2. Okutunuulira amaka: Amaka gakola kinene mu mbeera z’abantu mu Tunisia. Bakasitoma batera okukulembeza okumala ebiseera n’ab’omu maka gaabwe era bayinza okubayingiza mu kusalawo. 3. Okumanya ebiseera: Okukwata obudde kitwalibwa ng’ekikulu mu Tunisia, n’olwekyo kikulu okufaayo ku nnaku ezisembayo ng’okolagana ne bakasitoma ba wano. 4. Obuwangwa bw’okuteesa: Okusuubulagana ku miwendo nkola ya bulijjo mu butale ne mu bizinensi entonotono okwetoloola Tunisia. Bakasitoma batera okusuubira okuteesa ku miwendo nga tebannamaliriza kugula kwonna. Ebintu ebitabuddwa: 1. Eddiini: Eddiini erina obukulu bungi eri Bannatunisia bangi, anti Obusiraamu bwe nzikiriza esinga okugobererwa abantu abasinga obungi. Kikulu nnyo okussa ekitiibwa mu mpisa n’ennono z’Obusiraamu ate nga weewala ebigambo oba enneeyisa yonna etaliimu kitiibwa eri eddiini. 2. Ennyambala: Tunisia erina ennyambala etali ya bulijjo ng’ekwatibwako empisa z’Obusiraamu; bwe kityo, kirungi okwambala obulungi ng’okolagana n’abantu b’omu kitundu oba ng’ogenda mu bifo by’eddiini. 3.Eddembe ly’abakyala: Wadde nga waliwo enkulaakulana ey’amaanyi ekoleddwa ku ddembe ly’abakyala mu myaka egiyise, endowooza ezimu ez’ennono zikyaliyo ku bikwata ku mirimu gy’ekikula ky’abantu mu bantu.Okufaayo ku buwangwa kulina okukozesebwa nga bateesa ku nsonga ezikwata ku kikula ky’abantu okwewala emboozi eziyinza okunyiiza. 4.Ebyobufuzi: Kirungi okwewala okukubaganya ebirowoozo ku byobufuzi okuggyako nga bayitiddwa banno mu kitundu kuba okukubaganya ebirowoozo ku byobufuzi kuyinza okuba okw’amaanyi olw’endowooza ez’enjawulo. Okutegeera engeri zino eza bakasitoma n’okwewala ebiyinza okuziyiza kijja kuyamba okuteekawo enkolagana ey’ekitiibwa wakati w’abagenyi/bizinensi z’abagwira n’Abatunisia ate nga kyongera ku bumanyirivu okutwalira awamu mu ggwanga lino erya North Africa erijjudde amaanyi.

Tunisia nsi esangibwa mu North Africa, emanyiddwa olw’ebyafaayo byayo ebingi n’obuwangwa bwayo obw’amaanyi. Bwe kituuka ku nzirukanya ya Kasawo, Tunisia erina amateeka n’ebiragiro ebimu ebirina okugobererwa. Okufuga Kasawo mu Tunisia kulabirirwa ekitongole kya Kasawo ekya Tunisia, ekikola wansi wa minisitule y’ebyensimbi. Ekigendererwa ekikulu eky’okulondoola Kasawo kwe kulaba ng’ensalo z’amawanga zikuuma obukuumi, ate nga n’okukwanguyiza eby’obusuubuzi n’okutangira ebikolwa ebimenya amateeka ng’okukukusa abantu. Abatambuze bwe baba bayingira Tunisia, balina okuyita mu customs clearance ku kisaawe ky’ennyonyi oba ku nsalo eziragiddwa. Kikulu nnyo okuba n’ebiwandiiko byonna ebyetaagisa eby’entambula ebisobola okukeberebwa abaserikale ba Kasawo. Mu bino mulimu paasipooti entuufu ng’erina viza entuufu (bwe kiba kisoboka) n’ebiwandiiko byonna ebirala ebiwagira ebisabiddwa olw’ekigendererwa kyo ekigere eky’okukyalira. Kikulu okugoberera amateeka ga Tunisia agakwata ku bintu ebikugirwa/ebikugirwa. Ebimu ku bintu ebitera okukugirwa mulimu emmundu, eddagala (okuggyako nga kiragiddwa), ebintu ebicupuli, ebintu eby’obuwangwa ebitaliiko lukusa lutuufu, n’ebintu ebiva mu bika ebiri mu katyabaga k’okusaanawo. Abatembeeyi era balina okukimanya nti waliwo ekkomo ku ssente ze basobola okuleeta oba okuziggya mu Tunisia. Mu kiseera kino, abantu abasukka mu myaka 18 basobola okuleeta dinaali za Tunisia eziwera 10,000 oba eziringa ssente z’ebweru awatali kulangirira; ssente ezisukka ekkomo lino zirina okulangirirwa ku kasitooma nga batuuse oba nga basimbula. Kirungi okulangirira ebintu byonna eby’omuwendo ng’ebyuma eby’ebbeeyi oba eby’okwewunda ng’oyingidde mu Tunisia. Kino kiyamba okwewala obuzibu ng’osimbula kuba obukakafu obulaga nti alina ebintu bino buyinza okwetaagisa ng’ofuluma eggwanga n’ebintu bino. Abakungu ba Kasawo mu Tunisia bayinza okukola okukebera abantu ssekinnoomu n’ebintu byabwe mu ngeri ey’ekifuulannenge. Kikulu okukolagana mu biseera by’okukebera kuno ng’okuwa amawulire amatuufu ng’obuuziddwa ku nteekateeka zo ez’entambula oba ebyamaguzi by’otambuza. Obutagoberera mateeka ga customs mu Tunisia kiyinza okuvaamu okusasula engassi n’ebiyinza okuvaamu mu mateeka; n'olwekyo kikulu nnyo abatembeeyi okwemanyiiza amateeka agaliwo kati nga tebannagenda mu ggwanga. Mu kumaliriza, okutegeera enkola y’okuddukanya emisolo mu Tunisia kikulu nnyo okusobola okuyingira n’okufuluma obulungi. Nga bagoberera amateeka, abatambuze basobola okukakasa nti bagoberera amateeka nga bwe banyumirwa ebiseera byabwe mu ggwanga lino eddungi erya North Africa.

Tunisia nsi esangibwa mu North Africa, emanyiddwa olw’ebyenfuna byayo eby’enjawulo n’ekifo ekirungi. Bwe kituuka ku misolo gya Kasawo mu ggwanga n’emisolo, waliwo amateeka agamu agateekeddwawo. Mu Tunisia emisolo gya kasitooma gisoloozebwa ku bintu ebiyingira mu ggwanga okuva mu butale bw’ebweru. Emiwendo gy’emisolo gya Kasawo gyawukana okusinziira ku kika ky’ebyamaguzi ebiyingizibwa mu ggwanga. Ebintu ebimu biyinza okuba n’emisolo mingi okusinga ebirala okukuuma amakolero ga wano oba okumalamu amaanyi ebiyingizibwa mu ggwanga ebivuganya n’ebikolebwa mu ggwanga. Ekirala, Tunisia mmemba mu ndagaano z’ebyobusuubuzi n’ebibiina ebiwerako nga nabyo bikwata ku nkola zaayo ez’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Okugeza, nga mmemba w’ekibiina ky’ensi yonna ekivunaanyizibwa ku by’obusuubuzi (WTO), Tunisia essa mu nkola amateeka g’ensi yonna ku by’obusuubuzi agakakasa nti ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga tebiyisibwa mu ngeri ya busosoze. Okugatta ku ekyo, Tunisia ekoze emitendera gy’okusumulula enfuga yaayo ey’ebyobusuubuzi ng’ekola endagaano z’amawanga gombi ez’obusuubuzi obw’eddembe n’amawanga mangi. Endagaano zino zitera okubeeramu ebiragiro ebigendereddwamu okukendeeza oba okumalawo emisolo ku bintu ebitongole ebisuubulibwa wakati w’amawanga agali mu mukago. Kikulu abayingiza ebintu mu ggwanga okukimanya nti ng’oggyeeko emisolo gya kasitooma, emisolo emirala giyinza okusasulwa nga baleeta ebyamaguzi mu Tunisia. Emisolo gino giyinza okuli omusolo ku muwendo ogwongezeddwa (VAT) n’omusolo ku bintu ebimu ng’omwenge oba taaba. Okusobola okwanguyiza eby’obusuubuzi n’okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru, Tunisia era etadde mu nkola ebintu eby’enjawulo ebisikiriza nga enteekateeka z’okusonyiyibwa oba okukendeeza ku misolo ku kkampuni ezikola mu bitundu oba ebitundu ebimu. Okutegeera enkola za Tunisia ez’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga kikulu nnyo ng’okola eby’obusuubuzi by’ensi yonna n’eggwanga lino. Abayingiza ebintu mu ggwanga balina okwebuuza ku bitongole bya gavumenti ebikwatibwako nga Tunisia Customs Administration okufuna ebikwata ku misolo egy’enjawulo egy’ebintu n’emiwendo gy’omusolo egikolebwa nga tebannayingiza bintu mu ggwanga.

Enkola ya Tunisia ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga egenderera okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna n’okwongera ku nsimbi z’eyingiza mu ggwanga n’ebweru. Eggwanga litadde mu nkola enkola ez’enjawulo okusikiriza bamusigansimbi n’okutumbula ebyamaguzi byayo ebweru w’eggwanga. Wano waliwo ensonga enkulu ezikwata ku nkola ya Tunisia ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga: 1. Ziro oba Reduced Tariffs: Tunisia ekoze endagaano z’ebyobusuubuzi n’amawanga agawerako n’ebibiina by’omu kitundu, gamba ng’omukago gwa Bulaaya, Arab Maghreb Union, ne Amerika, eziwa enkizo ku bintu Tunisia ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Kuno kw’ogatta emisolo gya ziro oba okukendeeza ku bintu eby’enjawulo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Tunisia. 2. Okusikiriza omusolo: Gavumenti egaba emisolo okukubiriza okussa ssente mu bintu ebitunda ebweru w’eggwanga ng’ebyobulimi, engoye, ebyuma, n’amakolero g’emmotoka. Ebintu bino ebisikiriza biyinza okuli okusonyiyibwa oba okukendeeza ku musolo ku nfuna y’ebitongole eri abasuubuzi abafulumya ebweru w’eggwanga. 3. Ensimbi z’okutumbula okutunda ebweru w’eggwanga: Tunisia etaddewo ensimbi eziweereddwayo okutumbula okutunda ebweru w’eggwanga ng’ewa obuyambi bw’ensimbi eri abasuubuzi abafulumya ebweru w’eggwanga nga bayita mu nsako oba enteekateeka z’ensimbi ezigendereddwamu okutumbula okuvuganya kwabwe mu butale bw’ensi yonna. 4. Zooni z’ebyobusuubuzi eby’eddembe: Eggwanga litondeddewo ebitundu by’obusuubuzi eby’eddembe kkampuni mwe zisobola okukolera nga tezirina buvunaanyizibwa butono ne zifuna emigaso emirala ng’okuyingiza ebintu ebisookerwako ebikozesebwa mu kukola ebintu ebigenderera okutunda ebweru w’eggwanga nga tewali musolo. 5. Okuddizibwa omusolo ku muwendo ogwongezeddwa (VAT): Abafulumya ebintu ebweru w’eggwanga basobola okusaba okuddizibwa omusolo gwa VAT ku bikozesebwa mu kukola ebintu ebigenda mu butale bw’ebweru. Kino kyongera okuvuganya ku nsaasaanya nga kikendeeza ku buzito bw’emisolo egitatereevu ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. 6.Ebisikiriza mu kuteeka ssente: Ng’oggyeeko emisolo egy’okutwala amakampuni ebweru w’eggwanga amagoba okuva mu bintu ebikulu ebisikiriza okusiga ensimbi omuli okusonyiyibwa emisolo gya kasito okufulumya kusonyiyibwa omusolo ogw’omuwendo ogwongezeddwa amakampuni amapya okutuuka ku myaka 10 okusonyiyibwa foomu quote contribution gets calculated over total amount invested bwe kityo ne kampuni okuyingiza acquiring services advances spare parts Station okuteeka semi-finished commodities benefitting custom handling rights like Go/On compliance plus okufuna emisolo gyonna egiddizibwa nga tolina magoba mu bbanga lya myaka 8. Enkola zino ziyamba Tunisia kaweefube w’okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru, okwongera okuvuganya ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, n’okukyusakyusa ebyenfuna byayo. Nga etumbula okutunda ebweru w’eggwanga, eggwanga ligenderera okutondawo emirimu, okuvaamu ssente z’ebweru, n’okutumbula enkulaakulana ey’ebyenfuna ey’olubeerera.

Tunisia nsi esangibwa mu North Africa era emanyiddwa olw’ebyenfuna byayo eby’enjawulo. Ekimu ku bintu ebikulu mu by’enfuna bya Tunisia ge makolero g’okutunda ebweru w’eggwanga, agayamba nnyo mu GDP y’eggwanga lino. Okusobola okukakasa omutindo n’obukuumi bw’ebintu Tunisia ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, gavumenti etadde mu nkola enkola y’okukakasa okutunda ebweru w’eggwanga. Enkola eno egenderera okukakasa nti ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Tunisia bituukana n’omutindo ogumu era nga bigoberera amateeka g’ensi yonna. Enkola y’okugaba satifikeeti erimu emitendera egiwerako. Okusooka, abatunda ebweru w’eggwanga balina okwewandiisa mu bitongole ebikwatibwako nga minisitule y’ebyobusuubuzi n’amakolero mu Tunisia. Olwo beetaagibwa okuwa ebikwata ku bintu byabwe ebikwata ku bintu byabwe mu bujjuvu, omuli ebikwata ku bintu byabwe, enkola y’okufulumya ebintu, n’engeri gye bipakiddwamu. Ekiddako, abatunda ebweru w’eggwanga balina okwekebejjebwa ebintu ebikolebwa ebitongole ebikkirizibwa ebikebera. Okukebera kuno kwekenneenya ebintu eby’enjawulo ng’omutindo gw’ebintu, okugoberera omutindo gw’obukuumi, n’okuwandiika obulungi. Okukebera bwe kunaaba kuwedde bulungi, satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga ejja kuweebwa minisitule y’ebyobusuubuzi n’amakolero oba ebitongole ebirala ebikkirizibwa mu Tunisia. Satifikeeti eno ekola ng’obukakafu nti ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga bituukirizza ebisaanyizo byonna ebyetaagisa okusindikibwa. Kikulu okumanya nti ebika by’ebintu eby’enjawulo biyinza okwetaaga satifikeeti oba layisinsi ezenjawulo okusinziira ku butonde bwabyo. Okugeza, ebintu ebikolebwa mu bulimi biyinza okwetaaga satifikeeti z’obuyonjo bw’ebimera ezikakasa nti tebiriimu biwuka oba ndwadde. Enkola ya Tunisia ey’okukakasa ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga tegenderera kulaba ku mutindo gwa bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga byokka wabula n’okwanguyiza enkolagana y’ebyobusuubuzi wakati wa Tunisia ne bannaayo abasuubulagana okwetoloola ensi yonna. Nga bawa obukakafu ku mutindo gw’ebintu n’okugoberera omutindo gw’obukuumi nga bayita mu satifikeeti zino, abasuubuzi b’e Tunisia basobola okufuna obwesige okuva mu baguzi b’ensi yonna n’okufuna obutale obupya mu ngeri ennyangu. Mu kumaliriza, Tunisia etadde mu nkola enkola y’okukakasa okutunda ebweru w’eggwanga okulaba ng’egoberera omutindo gw’ensi yonna ku bintu by’etunda ebweru w’eggwanga eby’enjawulo. Enkola eno ekola kinene nnyo mu kwanguyiza enkolagana y’ebyobusuubuzi wakati wa Tunisia n’emikwano gyayo mu nsi yonna ate ng’ekakasa omutindo gw’ebintu n’obukuumi

Tunisia esangibwa mu North Africa erina enkola y’okutambuza ebintu ekulaakulanye obulungi eyamba emirimu gyayo egy’okuyingiza n’okutunda ebweru w’eggwanga. Wano waliwo empeereza z’okutambuza ebintu ezisemba mu Tunisia: 1. Omwalo gw’e Rades: Omwalo gwa Rades gwe mwalo ogusinga obunene era ogusinga okubeera n’abantu abangi mu Tunisia, nga gukola ng’ekifo ekikulu eky’okutambuza emmeeri za konteyina. Ewa empeereza enzijuvu ey’okukwata emigugu, okutereka, n’okutambuza ebyamaguzi mu ggwanga n’ensi yonna. 2. Ekisaawe ky’ennyonyi ekya Tunis-Carthage: Ng’omulyango omukulu ogw’entambula y’emigugu mu nnyonyi, ekisaawe ky’ennyonyi ekya Tunis-Carthage kiwa eby’okugonjoola eby’okutambuza ebintu mu ngeri ennungi eri bizinensi ezikola mu Tunisia. Ekola emirimu ng’okukwata emigugu mu nnyonyi, okukkiriza emigugu gya kasitooma, okutereka sitoowa, n’engeri y’okutwala ebintu mu bwangu. 3. Entambula y’oku nguudo: Tunisia erina omukutu omunene ogw’enguudo ogugatta ebibuga ebinene n’ebitundu by’amakolero munda mu ggwanga. Kkampuni za wano ezitwala loole zikola entambula eyesigika okutambuza ebyamaguzi okwetoloola eggwanga mu ngeri ennungi. 4. Eggaali y’omukka: Kkampuni y’eggaali y’omukka ey’eggwanga ekola entambula y’eggaali y’omukka egatta ebifo ebikulu mu Tunisia n’amawanga ag’omuliraano nga Algeria ne Libya. Engeri eno ey’entambula esaanira nnyo emigugu eminene oba emizito. . 6.Warehouse Storage Solutions:Tunisia erina ensengeka ya sitoowa ezisobola okupangisa oba liizi eziwa eby’okutereka eby’obukuumi ebirina tekinologiya ow’omulembe nga enkola y’okufuga yinvensulo okulaba ng’ebintu biddukanya bulungi. 7.Customs Clearance Services:Abakungu ba Kasawo mu Tunisia bakwanguyiza enkola ennyangu ey’okuyingiza/okufulumya ebweru nga bawa obuyambi mu kugogola Kasawo n’okuwandiika ebiwandiiko ku myalo egy’enjawulo egy’okuyingira okwetoloola eggwanga. . Okutwaliza awamu,Tunisia's logistics sector continues to evolve,okutuukiriza obwetaavu obweyongera okuva mu import/export sector n'akatale k'omunda,okuwa bizinensi n'enjawulo eyesigika era ennungi service okusobola okwanguyiza obusuubuzi mu nsi yonna.

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Tunisia, esangibwa mu North Africa, nsi erimu emikutu emikulu mingi egy’ensi yonna egy’okugula ebintu n’emyoleso. Olw’ekifo kyayo ekirungi n’ebyenfuna ebikulaakulana, Tunisia efuuse ekifo ekisikiriza bizinensi z’ensi yonna ezinoonya okugaziya emikutu gyazo n’okunoonyereza ku mikisa emipya egy’akatale. Ka twekenneenye ezimu ku mikutu gy’eggwanga egy’amaanyi egy’okugula ebintu mu nsi yonna n’emyoleso wansi: 1. Ekifo ekitumbula ebweru w’eggwanga (CEPEX): CEPEX kitongole kya gavumenti ekivunaanyizibwa ku kutumbula ebyamaguzi bya Tunisia ebweru w’eggwanga mu nsi yonna. Ekola kinene nnyo mu kuyunga abasuubuzi abatundira ebweru w’eggwanga okuva e Tunisia n’abaguzi b’ensi yonna. CEPEX etegeka emikolo egy’enjawulo ng’emyoleso gy’ebyobusuubuzi, emisomo gya bizinensi, n’emisomo gy’okukwatagana okusobola okwanguyiza enkolagana wakati w’abasuubuzi b’e Tunisia n’abaguzi okuva ebweru. 2. Tunisia Investment Authority (TIA): TIA ekola ku kusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru obutereevu okuyingira Tunisia mu bitundu eby’enjawulo. Nga bamusigansimbi ab’ensi yonna bayingira eggwanga, batera okunoonya enkolagana n’abasuubuzi ba wano oba okwenyigira mu mirimu gy’okugula ebintu mu kitundu kino. 3. Emyoleso gy’ensi yonna: Tunisia etegeka emyoleso eminene egy’ensi yonna egiwerako egikola ng’emikutu gy’okukolagana, okukolagana, n’emikisa gya bizinensi: - SIAMAP: Omwoleso gw’ebyuma by’ebyobulimi mu nsi yonna gugendereddwamu okutumbula tekinologiya n’ebyuma by’ebyobulimi mu North Africa. - ITECHMER: Omwoleso guno gutunuulidde nnyo eby’obuvubi, okulaga ebyuma, tekinologiya, ebintu ebikwatagana n’emirimu gy’obuvubi. - SITIC AFRICA: Guno mukolo ogutegekebwa buli mwaka ogutegekeddwa abakugu mu by’amakolero ga Information Technology (IT) okuva mu mawanga ag’enjawulo. - PLASTIC EXPO TUNISIA: Omwoleso guno gugatta abakugu mu ggwanga n’ensi yonna abakola mu by’okukola obuveera. - MEDEXPO AFRICA TUNISIA: Ekola ng’omukutu abakugu mu by’obulamu mwe bayinza okulaga ebintu/empeereza zaabwe ezituukiriza ebyetaago by’obujjanjabi. 4. B2B Online Platforms: Mu myaka egiyise, wabaddewo okuvaayo kw’emikutu gya yintaneeti egigatta abaguzi b’ensi yonna butereevu n’abasuubuzi b’e Tunisia awatali buzibu bwa mubiri oba obuzibu mu bitundu. 5 . Ebibiina by’abasuubuzi mu kitundu: Tunisia erina ebibiina by’abasuubuzi eby’enjawulo eby’omu kitundu ebiwa obuwagizi n’emikisa gy’okukolagana eri bizinensi z’omu kitundu n’ez’ensi yonna. Ebisenge bino bitera okutegeka emikolo gya bizinensi, emisomo gy’ebyobusuubuzi, n’emyoleso okutumbula eby’obusuubuzi by’amawanga gombi. 6 . Abaguzi b’ensi yonna: Kkampuni z’ensi yonna eziwerako zikola emirimu gy’okugula ebintu mu Tunisia olw’embeera ya bizinensi ennungi, abakozi abalina obukugu, n’ensengeka y’ensimbi ezivuganya. Abaguzi bano bakiikirira amakolero nga okukola mmotoka, engoye/engoye, ebyuma bikalimagezi, okulongoosa ebintu by’ebyobulimi. Mu kumaliriza, Tunisia egaba emikutu mingi emikulu egy’ensi yonna egy’okugula ebintu n’emikisa gy’okwolesebwa eri bizinensi ezinoonya okugaziya okutuuka kwazo mu North Africa. Ka kibeere nga bayita mu bitongole bya gavumenti nga CEPEX oba TIA oba nga beetaba mu myoleso gy’ensi yonna oba nga bakozesa emikutu gya yintaneeti okukolagana ne B2B, waliwo emikutu mingi eri abaguzi b’ensi yonna abanoonya okukozesa obutale bwa Tunisia.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Tunisia, emikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo ye Google (www.google.com.tn) ne Bing (www.bing.com). Enkola zino ebbiri ez’okunoonya zettanirwa nnyo abakozesa yintaneeti mu ggwanga olw’ebivudde mu kunoonyereza okujjuvu n’enkola ennyangu okukozesa. Awatali kubuusabuusa Google ye yingini y’okunoonya esinga okwagalibwa mu nsi yonna, ng’ewa empeereza nnyingi ng’oggyeeko omulimu gwayo ogw’ennono ogw’okunoonya ku mukutu. Okuva ku maapu okutuuka ku email, okuvvuunula okutuuka ku kugabana ebiwandiiko ku yintaneeti – Google efuuse ekitundu ekikulu mu bulamu bwaffe obwa digito. Mu Tunisia, Google ekozesebwa nnyo mu kunoonya ku mukutu gwa yintaneeti, empeereza ya email okuyita mu Gmail, maapu z’okutambuliramu oba okuzuula ebifo eby’enjawulo. Bing y’emu ku nkola endala emanyiddwa ennyo mu bakozesa yintaneeti mu Tunisia kuba ekola enkola esikiriza okulaba wamu n’ebintu eby’omugaso. Era ekola emirimu egy’omu kitundu nga gigendereddwamu nnyo ekitundu kya Tunisia. Okunoonya kwa Bing ebifaananyi ne vidiyo kumanyiddwa olw’ebivuddemu ebikwatagana ennyo. Ng’oggyeeko emikutu gino emikulu egy’ensi yonna egy’okunoonya, Tunisia nayo erina enkola zaayo ez’omu kitundu ezikola naddala ku byetaago by’abakozesa Abatunisia. Emikutu egimu egy’okunoonya mu Tunisia egy’omu kitundu mulimu Tounesna (www.tounesna.com.tn), ng’essira eriteeka ku kutuusa ebirimu ebikwatagana ebikwata ku mawulire n’ebigenda mu maaso mu Tunisia; Achghaloo (www.achghaloo.tn), ng’okusinga essira erisinga kulissa ku kuwa birango eby’ekyama, ekigifuula omukutu ogumanyiddwa ennyo ogw’okugula n’okutunda ebintu; AlloCreche (www.allocreche.tn), ekuguse mu kuyamba abazadde okuzuula ebifo eby’okulabirira abaana nga nasale oba kindergartens mu bitundu byabwe. Nga Google ne Bing zifuga akatale k’okunoonya ku yintaneeti mu Tunisia olw’erinnya lyazo mu nsi yonna n’ebiweebwayo ebingi, enkola zino ez’omu kitundu zikola ku byetaago oba bye baagala ennyo BannaTunisia nga ziwa amawulire agasinga okugendereddwamu ku mawulire agapya ku mutendera gw’eggwanga oba okuyunga abaguzi n’abatunzi mu nsalo za Tunisia.

Emiko emikulu egya kyenvu

Emiko emikulu egya Yellow Pages mu Tunisia mulimu: 1. Pagini Jaune (www.pj.tn): Eno ye ndagiriro entongole eya Yellow Pages mu Tunisia, egaba olukalala lwa bizinensi enzijuvu mu bitundu eby’enjawulo nga eby’okulya, wooteeri, bbanka, amalwaliro, n’ebirala. Omukutu guno gusobozesa abakozesa okunoonya bizinensi okusinziira ku mannya oba ekika. 2. Tunisie-Index (www.tunisieindex.com): Tunisie-Index ye ndagiriro endala emanyiddwa ennyo ku yintaneeti mu Tunisia egaba olukalala n’ebikwata ku kkampuni ezikola mu makolero ag’enjawulo. Abakozesa basobola okunoonya bizinensi okusinziira ku kifo we bali oba ebyetaago by’empeereza ebitongole. 3. Yellow.tn (www.yellow.tn): Yellow.tn egaba ekifo ekinene eky’ebintu ebikwata ku bizinensi, nga zigabanyizibwa mu bitundu eby’enjawulo nga eby’amayumba, eby’emmotoka, abakola ku by’obulamu, n’ebirala. Era egaba okwekenneenya kw’abakozesa n’okugereka okuyamba abantu ssekinnoomu okusalawo mu ngeri ey’amagezi ku kulonda empeereza entuufu. 4. Annuaire.com (www.annuaire.com/tunisie/): Newankubadde nga Annuaire.com okusinga ye ndagiriro ya bizinensi mu lulimi Olufaransa ng’ekwata ku mawanga agawerako omuli Tunisia (`Tunisie`), ekyakozesebwa nnyo okuzuula kkampuni za wano mu ngeri ez’enjawulo ebitundu. 5. Let’s Click Tunisie (letsclick-tunisia.com): Let’s Click Tunisie etuwa omukutu ogw’okukwatagana bizinensi z’omu kitundu mwe zisobola okukola profile zaabwe nga zirina amawulire amatuufu nga maapu z’ebifo, ebifaananyi/vidiyo eziraga ebifo byabwe/empeereza zaabwe, okwekenneenya/okugereka kwa bakasitoma n’ebirala. , okwanguyiza abakozesa okufuna abagaba empeereza abeesigika. Zino ze zimu ku ndagiriro enkulu eza Yellow Pages mu Tunisia abantu ssekinnoomu mwe basobola okusanga ebikwata ku bizinensi z’omu kitundu mu ngeri ennyangu ku yintaneeti.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Mu Tunisia, waliwo emikutu gy’obusuubuzi ku yintaneeti egiwerako egy’amaanyi. Ziwa engeri ennyangu era etuukirirwa abantu okugula ebintu n’obuweereza ku yintaneeti. Bino bye bimu ku mikutu emikulu egy’obusuubuzi ku yintaneeti mu Tunisia: 1. Jumia Tunisia: Jumia y’emu ku butale obusinga obunene ku yintaneeti mu Afrika omuli ne Tunisia. Ekola ebintu bingi omuli ebyuma, emisono, eby’okwewunda, ebyuma by’omu maka n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: www.jumia.com.tn 2. Mytek: Mytek nkola ya busuubuzi ku yintaneeti ng’ekuguse mu byuma bikalimagezi n’ebintu bya tekinologiya nga ssimu ez’amaanyi, laptop, kkamera, ebikozesebwa mu kuzannya emizannyo, n’ebikozesebwa. Era ekola ku by’okutuusa ebintu okwetoloola Tunisia. Omukutu gwa yintaneeti: www.mytek.tn 3. StarTech Tunisie: StarTech Tunisie essira erisinga kulissa ku bintu ebikwata ku tekinologiya omuli kompyuta, ebitundu bya kompyuta & ebikozesebwa ebiriraanyewo (nga printers), ebyuma ebikozesebwa (television sets), ofiisi automation (photocopiers), video games consoles & software — specifically PlayStation 5 & its ebikozesebwa ebiriraanyewo ebikwatagana nabyo —mu birala.[1] Etuusa mu ggwanga lyonna munda mu Tunisia ng’erina ssente ensaamusaamu ez’okusindika okusinziira ku bbanga okuva mu sitoowa yaabwe oba ebifo we batwala; enkola z’okusasula mulimu empeereza y’okutuusa ssente oba okukola ku kaadi z’ebbanja obutereevu ng’oyita mu miryango gy’okusasula egy’ebyuma bikalimagezi MasterCard Internet Gateway Service (MiGS) ekolebwa ekitongole kya Jordanian Prepaid Processing Group Middle East Payment Services MEPS-Visa Authorised) nga kigatta wamu ne ssente enkalu ezisangibwa ku ba bbanka abagaba ssente oba ku ATM esangibwa mu governorates zonna metropolises’ prefectures regionally ekyetaagisa bakasitoma okutuukirira edda eyakolebwa reservation order number nga bayita ku ssimu hotline nga tebannagenda mu secure checkout counter Omukutu gwa yintaneeti: www.startech.com.tn 4.Ekizimbe kya Yassir Mall :www.yassirmall.com 5.Nyiga Tunisie : clicktunisie.net Emikutu gino egy’obusuubuzi ku yintaneeti gifunye obuganzi mu ggwanga olw’ebintu ebingi bye bikola n’engeri y’okusasula mu ngeri ey’obukuumi eweebwa bakasitoma. Weetegereze nti wadde nga emikutu gino gyettanirwa nnyo era gikozesebwa nnyo, bulijjo kirungi okunoonyereza n’okugeraageranya emiwendo, omutindo gw’ebintu, ssente ezisaasaanyizibwa mu kusindika, n’okutunuulira bakasitoma nga tonnagula.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Tunisia, ng’eggwanga erikulaakulana era eririna akakwate, lizze likwata emikutu egy’enjawulo egy’empuliziganya n’okukwatagana. Bino bye bimu ku mikutu gy’empuliziganya egisinga okwettanirwa mu Tunisia: 1. Facebook: Ng’omukulembeze mu nsi yonna mu mikutu gy’empuliziganya, Facebook ekozesebwa nnyo mu Tunisia. Esobozesa abakozesa okukwatagana n’emikwano, okugabana ebifaananyi n’obutambi, okwegatta ku bibinja, n’okusigala nga bamanyi amawulire n’ebigenda mu maaso. (Omukutu gwa yintaneeti: www.facebook.com) 2. YouTube: Omukutu guno ogw’okugabana vidiyo gunyumirwa abakozesa bangi nnyo mu Tunisia. Bannatunisia bakozesa YouTube okulaba oba okuteeka obutambi, okugoberera emikutu gye baagala ennyo oba abayiiya ebirimu, n’okuzuula ennyimba empya oba eby’amasanyu. (Omukutu gwa yintaneeti: www.youtube.com) 3. Instagram: Eyagalibwa nnyo olw’okulabika obulungi n’obwangu, Instagram efunye ettutumu mu Bannatunisia olw’okugabana ebifaananyi n’obutambi obumpi. Abakozesa basobola okugoberera mikwano gyabwe oba basereebu/brands/stars be baagala ennyo nga bwe bakwatagana nga bayita mu likes, comments, stories & more! (Omukutu gwa yintaneeti: www.instagram.com) 4. Twitter: Ekozesebwa nnyo okugabana ebirowoozo mu bubonero 280 oba wansi wamu ne hashtags (#), Twitter ye nkola endala emanyiddwa ennyo ekozesebwa Bannatunisia abanoonya okusigala nga bamanyi amawulire agapya ku byobufuzi, emikolo gy’ebyemizannyo & okwenyigira mu mboozi z’omu kitundu/ez’ensi yonna ku yintaneeti! (Omukutu gwa yintaneeti: www.twitter.com) 5. LinkedIn: Emanyiddwa ng’omukutu gw’abakugu ogusinga obunene mu nsi yonna – LinkedIn egatta abakugu okuva mu bintu eby’enjawulo mu nsi yonna omuli n’akatale k’emirimu aka Tunisia akajjudde! Abakozesa basobola okuzimba ebifaananyi byabwe eby’ekikugu nga balaga obumanyirivu/obuyigirize nga bwe bakwatagana/okukola emikutu mu ngeri ey’ekikugu. 6.TikTok:TikTok ye nkola emanyiddwa ennyo ng’abakozesa basobola okukola obutambi obumpi obulimu enkola z’amazina; skits za kkomedi; duets ezikoleddwa wamu n’obutambi bw’abakozesa abalala; ennyimba ezikwatagana n’emimwa egy’abayimbi abatutumufu; nebirala bingi. 7.Snapchat:Snapchat ye nkola endala ekozesebwa ennyo ku mikutu gya yintaneeti mu bavubuka b’e Tunisia ng’ewaayo ebintu ng’okukwata ebifaananyi/vidiyo ezibula oluvannyuma lw’okulaba (okuggyako nga ziterekeddwa); okuweereza obubaka mu mboozi/obubaka ku ssimu; okutondawo emboozi nga okozesa ebisengejja/lensi ezikwata ku kifo okugabana ku by‟ayitamu mu bwangu. 8.Telegram: Telegram ye app y’obubaka obw’amangu emanyiddwa ennyo mu Tunisia olw’ebintu byayo eby’ekyama nga encrypted chats okuva ku nkomerero okutuuka ku nkomerero, obubaka obw’okwesaanyawo, emikutu gy’okuweereza amawulire/amawulire & ebirala. Bannatunisia bagikozesa okusigala nga balina omukutu, okugabana fayiro/ebifaananyi/vidiyo mu lujjudde oba mu kyama! Nsaba mumanye nti bino bye byokulabirako ebitonotono eby’emikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu mu Tunisia. Wandibaawo emikutu emirala egy’omu kitundu oba enjawulo mu bitundu ezikwata ku mbeera ya digito eya Tunisia.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Tunisia erina ebibiina by’amakolero eby’enjawulo ebikiikirira ebitundu eby’enjawulo. Ebimu ku bibiina by’amakolero ebikulu mu Tunisia, awamu n’endagiriro zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti, bye bino: 1. Ekibiina ky’amakolero, eby’obusuubuzi n’ebyemikono mu Tunisia (UTICA) - www.utica.org.tn UTICA kye kimu ku bibiina by’amakolero ebisinga obunene mu Tunisia era nga kikiikirira ebitundu eby’enjawulo omuli eby’amakolero, eby’obusuubuzi, n’ebyemikono. Kigendereddwamu okutumbula eby’obusuubuzi n’okuwagira enkulaakulana y’ebyenfuna mu ggwanga. 2. Ekibiina ekigatta tekinologiya w’amawulire mu Tunisia (FTICI) - www.ftici.org FTICI ekiikirira ekitongole kya IT mu Tunisia era ekola ku kutumbula enkyukakyuka ya digito, okutumbula obuyiiya, n’okuwa obuyambi eri amakampuni agakola mu kitongole kino. 3. Omukago gw’amakolero mu Tunisia (CTI) - www.confindustrietunisienne.org CTI kibiina ekikiikiridde amakampuni g’amakolero mu bitundu eby’enjawulo nga amakolero, ebikozesebwa mu kuzimba, eddagala, engoye, n’ebirala Kifuba okutumbula okuvuganya nga kiyita mu kukolagana wakati w’ebibiina ebiri mu mukago. 4. Ekibiina ekigatta amakampuni ga tekinologiya w’amawulire (ATIC) - www.atic.tn ATIC kibiina ekitumbula empeereza ya IT n’okugonjoola ebizibu bya tekinologiya ebiweebwa amakampuni ga Tunisia mu ggwanga n’ensi yonna. 5. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero mu Tunisia (CCIT) - www.ccitunis.org.tn CCIT ekola nga ekitongole ekikiikiridde bizinensi mu makolero ag’enjawulo nga egaba obuweereza nga pulogulaamu z’okutendeka, emikolo gy’okukwatagana ne bizinensi ate nga era evunaanyizibwa ku kugaba satifikeeti eziraga ensibuko. 6. Ekibiina ekigatta abasigansimbi okuva ebweru w’eggwanga (FIPA-Tunisia)-www.investintunisia.com FIPA-Tunisia evunaanyizibwa ku kutumbula emikisa gy’okusiga ensimbi obutereevu okuva ebweru munda mu Tunisia ng’eraga amaanyi g’eggwanga lino ng’ekifo eky’okukoleramu bizinensi ate ng’eyamba emitendera gy’okusiga ensimbi. 7 .Ekibiina kya Tunisia Federation E-commerce & Okutunda ewala(FTAVESCO-go )- https://ftavesco.tn/ Ekibiina kino essira kisinga kulissa ku kutumbula n’okutumbula ebitongole by’obusuubuzi ku yintaneeti n’okutunda ewala mu ggwanga, okuwagira bammemba baakyo n’okugabana okumanya, emikisa gy’okukolagana, enteekateeka z’okutendeka, n’okukola ku buli kyeraliikiriza ekikwata ku makolero gano. Bino bye byokulabirako ebitonotono eby’ebibiina by’amakolero ebikulu mu Tunisia. Buli kibiina kikola kinene nnyo mu kutumbula n’okuwagira bizinensi mu bitundu byabwe.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi egiwerako egyekuusa ku Tunisia, egiwa amawulire agakwata ku mbeera ya bizinensi mu ggwanga lino, emikisa gy’okusiga ensimbi, n’emirimu gy’obusuubuzi. Wano waliwo ebyokulabirako ebitonotono: 1. Tunisia Investment Authority (TIA) - Omukutu omutongole ogw’ekitongole kya gavumenti ya Tunisia ekivunaanyizibwa ku kutumbula okusiga ensimbi okuva ebweru obutereevu (FDI) mu bitundu by’ebyenfuna eby’enjawulo. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.tia.gov.tn/lu/ 2. Export Promotion Center (CEPEX) - Omukutu guno guwa amawulire amajjuvu ku mikisa gy’okutunda ebweru mu Tunisia, emitendera gy’akatale, ebitabo ebikwata ku bizinensi, n’emikolo gy’obusuubuzi. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.cepex.nat.tn/ 3. Tunisia Union of Agriculture and Fisheries (UTAP) - Omukutu guno gussa essira ku bintu eby’obulimi n’amakolero g’ebyobuvubi mu Tunisia, nga guwa eby’obugagga eri bamusigansimbi ab’omunda n’ensi yonna. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.utap.org.tn/index.php/lu/luganda-awaka 4. Bbanka Enkulu eya Tunisia (BCT) - Nga bbanka enkulu ey’eggwanga, omukutu guno guwa ebipimo by’ebyenfuna, enkola z’ebyensimbi ezipya, amateeka agakwata ku bitongole by’ebyensimbi ebikola mu Tunisia. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.bct.gov.tn/omukutu_lu/cat/37 5. Tunis Stock Exchange - Guno mukutu mutongole bamusigansimbi mwe basobola okunoonyereza ku bikwata ku kkampuni eziwandiikiddwa, lipoota z’akatale k’emigabo, enkola y’emigabo (indices performance) wamu n’okufuna amawulire agafuga agakwata ku kusuubula emigabo. Omukutu gwa yintaneeti: https://bvmt.com.tn/ 6. Ministry of Industry Energy & Mines - Minisitule eno eya gavumenti erondoola pulojekiti z’okutumbula amakolero mu bitundu ebiwerako ng’amakolero n’okufulumya amasannyalaze. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.miematunisie.com/Lu/ 7. Minisitule y’ebyobusuubuzi n’enkulaakulana y’okutunda ebweru w’eggwanga – Essira liteekeddwa ku kutumbula enkolagana y’ebyobusuubuzi wakati w’amawanga gombi ate ng’ewa obuwagizi eri bizinensi z’eggwanga nga bayita mu nteekateeka n’enteekateeka ez’enjawulo Omukutu gwa yintaneeti: http://trade.gov.tn/?lang=en Kikulu okumanya nti emikutu gino giyinza okukyusibwa oba giyinza okwetaagisa okuvvuunulwa okuva mu lulimi lwagyo olusooka okudda mu Lungereza okuva ebitundu ebimu bwe biyinza okuba mu Luwarabu oba Olufaransa lwokka, ennimi entongole eza Tunisia.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyobusuubuzi egiwerako egy’okubuuza ebikwata ku Tunisia. Wano waliwo olukalala lw’ebimu ku bimanyiddwa ennyo: 1. National Institute of Statistics (INS): Ekitongole ekitongole ekivunaanyizibwa ku bibalo mu Tunisia kiwa ebikwata ku by’obusuubuzi ebijjuvu ku mukutu gwakyo. Osobola okugifuna ku mukutu gwa www.ins.tn/en/Trade-data. 2. Ekifo ky’ebyobusuubuzi mu nsi yonna (ITC): ITC egaba ebikwata ku by’obusuubuzi bingi n’amawulire agakwata ku katale eri amawanga ag’enjawulo omuli ne Tunisia. Kyalira omukutu gwabwe ku www.intracen.org okufuna ebibalo by’ebyobusuubuzi bya Tunisia. 3. World Integrated Trade Solution (WITS): Omukutu guno guwa ebikwata ku by’obusuubuzi mu bujjuvu okuva mu nsonda ez’enjawulo ez’ensi yonna, omuli ekibiina ky’amawanga amagatte ne Banka y’ensi yonna. Osobola okugenda ku mukutu gwabwe ku wits.worldbank.org n’olonda Tunisia ng’ensi gy’oyagala. 4. Kasawo wa Tunisia: Omukutu gwa Kasawo wa Tunisia guwa amawulire ag’enjawulo agakwata ku mirimu gy’okuyingiza n’okufulumya ebweru, emisolo gya Kasawo, emisolo, ebiragiro, n’ebirala. Funa omukutu gwabwe ogw’ebyobusuubuzi ku www.douane.gov.tn/en mu Lungereza oba londa Olufaransa nga bw’oyagala. 5. United Nations Comtrade Database: Omukutu guno gukung’aanya ebibalo by’obusuubuzi bw’ebintu by’ensi yonna okuva mu mawanga n’ebitundu ebisukka mu 200, omuli ne Tunisia. Lambula database yaabwe ku comtrade.un.org/data/ era olonde "Tunisia" wansi w'ekitundu eky'okulonda eggwanga. 6.Business Sweden: Business Sweden ye kampuni y’ensi yonna ekola ku by’okwebuuza ku bantu egaba amagezi amajjuvu ku katale eri bizinensi ezifaayo okusuubula n’amawanga ag’enjawulo mu nsi yonna, omuli lipoota za Tunisia ez’okwekenneenya akatale ku export.gov/globalmarkets/country-guides/. Zino ze nkola ntono ezisobola okukozesebwa okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi ku Tunisia; buli mukutu gwa yintaneeti gulina ebintu byagwo eby’enjawulo n’enkola z’okukung’aanya ezikola ku byetaago oba bye baagala eby’enjawulo bwe kituuka ku kuggya amawulire agakwatagana ku mirimu gy’obusuubuzi gy’eggwanga lino.

Ebifo bya B2b

Tunisia esangibwa mu North Africa erina emikutu gya B2B egiwerako egyanguyiza okukolagana mu bizinensi n’okukwatagana wakati w’abaguzi n’abagaba ebintu. Emikutu gino gigenderera okutumbula eby’obusuubuzi n’ebyenfuna mu ggwanga. Wano waliwo ezimu ku mikutu gya B2B esangibwa mu Tunisia n’emikutu gyazo: 1. Paaka y’amakolero mu Bizerte (BIP) - https://www.bizertepark.com/index-en.html BIP ye nkola ya B2B ng’essira eriteeka ku kutumbula emirimu gy’amakolero n’okuyunga amakampuni agakola mu kitundu kya Bizerte. Ewa empeereza ez’enjawulo nga ebitabo ebikwata ku bizinensi, amawulire g’amakolero, n’ebikozesebwa mu kukwatagana. 2. Ekifo ky’ebyobusuubuzi ekya Tunis (TBH) - http://www.tunisbusinesshub.com/en/ TBH ye ndagiriro enzijuvu ku yintaneeti eraga kkampuni za Tunisia okuva mu bitundu eby’enjawulo. Ewa omukutu bizinensi okukwatagana n’abayinza okukolagana nabo oba abagaba ebintu nga bayita mu busobozi bw’okunoonya ne foomu z’okubuuza. 3. SOTTEX - http://sottex.net/luganda/Ekibiina ky'Oluganda. SOTTEX katale k’eby’okwambala ku yintaneeti akagatta abakola engoye mu Tunisia n’abaguzi b’ensi yonna. Omukutu guno guwa ebikwata ku bakola ebintu mu bujjuvu, olukalala lw’ebintu, wamu n’ebikozesebwa mu mpuliziganya okusobola okuteesa obutereevu. 4. Medilab Tunisia - https://medilabtunisia.com/ Omukutu gwa yintaneeti ogwa Medilab Tunisia. Medilab Tunisia ekola nga B2B platform eyategekebwa mu ngeri ey’enjawulo eri ekitongole ky’ebyobujjanjabi mu Tunisia. Kisobozesa abakugu mu by’obulamu okunoonya ebyuma by’obujjanjabi, ebikozesebwa, eddagala, oba ebintu ebikwata ku bifo nga babiyunga ku basuubuzi b’omu kitundu. 5. Emirimu gya Tanit - https://tanitjobs.com/ Wadde nga tessa essira ku nkolagana ya B2B yokka ng’emikutu emirala egyogeddwako waggulu, Tanit Jobs egaba empeereza enkulu ng’ekola ng’omukutu gw’emirimu ogukulembedde mu Tunisia bizinensi mwe zisobola okusanga abantu abalina ebisaanyizo okukola emirimu egy’enjawulo. Bino bye bimu ku byokulabirako ku nkola za B2B eziriwo mu Tunisia ezikola ku makolero n’ebitundu eby’enjawulo mu by’enfuna by’eggwanga. Okwekenenya emikutu gino kijja kukuwa amawulire amalala era kijja kukuyamba okukwatagana ne bizinensi za Tunisia okusobola okufuna enkolagana oba emikisa gy’obusuubuzi.