TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Guinea nsi esangibwa mu maserengeta ga Afrika. Egabana ensalo zaayo ne Sierra Leone, Liberia, Cote d’Ivoire, Guinea-Bissau, Mali ne Senegal. Olulimi olutongole lwa Lufalansa. Guinea erina ebifo eby’enjawulo n’eby’obugagga eby’omu ttaka. Olubalama lwayo luwanvuwa ku nnyanja Atlantic, ate munda mulimu ensozi n’ebiwonvu. Eggwanga lino limanyiddwa olw’eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi omuli bauxite (esinga okutunda ebweru w’eggwanga mu nsi yonna), zaabu, dayimanda, n’ekyuma. Omuwendo gw’abantu mu Guinea guli nga obukadde 12. Abantu abasinga obungi bagoberera Obusiraamu ng’eddiini yaabwe. Conakry kye kibuga ekikulu era ekisinga obunene mu Guinea. Ebyenfuna bya Guinea okusinga byesigamye ku bulimi n’amakolero g’eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka. Ebirime eby’ensimbi mulimu omuceere, ebijanjaalo, amafuta g’enkindu, kaawa, n’entangawuuzi. Wabula waliwo okusoomoozebwa mu nkulaakulana y’ebyenfuna ey’olubeerera olw’ebikozesebwa ebitono n’obutali butebenkevu mu byobufuzi. Ebyenjigiriza mu Guinea bibonaabona n’okusoomoozebwa ng’omuwendo gw’abawandiisi abatono n’ebifo eby’omutindo omubi. Kaweefube akolebwa okutumbula okufuna obuyigirize eri bannansi bonna. Guinea erina obuwangwa obujjudde amaanyi obulaga amawanga gaayo ag’enjawulo ng’amawanga agasukka mu 24 gabeera mu nsalo zaayo. Omuziki gukola kinene mu buwangwa bwa Guinea ng’ebivuga eby’ennono nga kora bikozesebwa nnyo. Nga Guinea ebadde eyolekedde obutali butebenkevu mu byobufuzi okuva lwe yafuna obwetwaze okuva mu Bufalansa mu myaka gya 1958-1960 olw’enfuga z’amagye n’okuwamba gavumenti ebadde ekola kaweefube w’okufuga enfuga ya demokulasiya okuva mu 2010 ng’okulonda kwategekebwa oluvannyuma lw’emyaka mingi egy’obufuzi obw’ekibogwe. Mu myaka egiyise, obulambuzi mu Guinea bubaddemu okukula olw’ebifo eby’obulambuzi ng’ebifo ebirabika obulungi eby’ensozi za Fouta Djallon oba ebizimbe bya Labe eby’amatwale naye nga tebikulaakulana nnyo bw’ogeraageranya n’amawanga amalala mu kitundu kino. Okutwalira awamu ebifulumizibwa ku buli muntu bisigala nga bitono nnyo bw’ogeraageranya mu nsi yonna naye ebikolwa bikoleddwa ebibiina by’ensi yonna byombi nga Banka y’ensi yonna oba IMF wamu n’ennongoosereza z’omunda mu ggwanga nga zigenderera okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna ey’olubeerera.

Guinea, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Guinea, nsi esangibwa ku lubalama lw’amaserengeta ga Afrika. Ssente ezikozesebwa mu Guinea ziyitibwa Guinea franc (GNF). Guinea franc ye ssente entongole mu Guinea era ebadde ekozesebwa okuva mu 1985. Efulumizibwa Bbanka Enkulu eya Republic of Guinea era ejja mu ssente n’obupapula. Effeeza zisangibwa mu ssente za francs 1, 5, 10, 25, ne 50. Effeeza zino zitera okukozesebwa mu mirimu emitonotono mu ggwanga. Ensimbi za bbanka zijja mu ssente za francs 1000, 5000, 10,000, ne 20,000. Ensimbi zino ziraga abantu abakulu ab’enjawulo okuva mu byafaayo bya Guinea awamu n’obubonero bw’obuwangwa. Nga bwe kiri ku nkola yonna ey’ensimbi, emiwendo gy’ensimbi giyinza okukyukakyuka okumala ekiseera okusinziira ku nsonga ez’enjawulo ez’ebyenfuna. Kirungi okukebera mu bbanka oba ebitongole ebikkirizibwa okuwanyisiganya ssente z’ebweru okumanya emiwendo egy’omulembe ng’owanyisiganya ssente. Wadde ng’okukozesa kaadi z’okuwola/okusasula kuyinza okuba nga kwa bulijjo mu bibuga ebinene oba mu bitundu by’obulambuzi mu Guinea ennaku zino, kikyali kirungi okutwala ssente enkalu ng’otambula mu bitundu ebyesudde oba mu bibuga ebitonotono ng’okukkiriza kaadi kuyinza okuba okutono. Kinajjukirwa nti olw’okweraliikirira kw’ebicupuli n’okukakasa obukuumi nga bakola emirimu mu Guinea nga bakozesa ssente zaabwe ez’eggwanga GNF (Guinean franc), bulijjo kirungi okukwata ssente enkalu n’obwegendereza n’okwesigama ku nsonda ez’ettutumu nga bawanyisiganya ssente. Okutwaliza awamu, franc ya Guinea ekola ng’engeri y’okukola emirimu gya buli lunaku mu Guinea yonna.

Ssente entongole eya Guinea ye Guinea franc (GNF). Ku by’emiwendo gy’ensimbi n’ensimbi ennene ez’ensi yonna, nsaba omanye nti emiwendo gino giyinza okwawukana kuba giyinza okukyukakyuka mu katale. Wabula okutuuka mu September 2021, wano waliwo emiwendo gy’ensimbi ezibalirirwamu 1 Guinea franc: - 1 GNF yenkana ddoola za Amerika nga 0.00010 - GNF 1 yenkana Euro nga 0.000086 - 1 GNF yenkana nga 0.000076 pawundi za Bungereza Nsaba mukimanye nti ennamba zino zisobola okukyuka okumala ekiseera era bulijjo kirungi okukebera mu nsonda entongole oba bbanka okumanya emiwendo gy’ensimbi egy’omulembe.

Guinea, ensi esangibwa mu West Africa, ekuza ennaku enkulu eziwerako omwaka gwonna. Ebikujjuko bino biraga eby’obuwangwa eby’obugagga n’ennono z’amawanga ag’enjawulo mu Guinea. Bino bye bimu ku nnaku enkulu enkulu ezikuzibwa mu Guinea: 1. Olunaku lw’ameefuga: Gukuzibwa nga October 2nd, Guinea ejjukira obwetwaze bwayo okuva ku Bufalansa, obwatuukibwako mu 1958. Olunaku luno lukuzibwa n’okulaga ebifaananyi, emikolo gy’ebyobuwangwa, n’okwogera okulaga eggwanga lino okulwanirira eddembe. 2. Olunaku lw’omwaka omuggya: Okufaananako n’amawanga mangi okwetoloola ensi yonna, abantu b’e Guinea nabo bakuza January 1st ng’olunaku lw’omwaka omuggya. Kye kiseera eky’okukuŋŋaana kw’amaka, okugabula emmere ey’ekinnansi ng’omuceere n’enkoko, n’okuwanyisiganya ebirabo. 3. Olunaku lw’abakozi: Olunaku luno lukuzibwa nga May 1st buli mwaka, lussa ekitiibwa mu bintu abakozi bye bakola mu bantu. Ebibiina by’abakozi eby’enjawulo bitegeka okutambula n’enkung’aana okulwanirira eddembe ly’abakozi nga bwe balaga bye batuuseeko. 4. Tabaski (Eid al-Adha): Embaga eno ey’Abasiraamu eraga Ibulayimu okwagala okusaddaaka omwana we ng’ekikolwa eky’okugondera Katonda naye okukkakkana ng’asaddaaka omwana gw’endiga mu kifo ky’ekyo olw’okuyingira mu nsonga za Katonda. Amaka gajja wamu ne basaba wamu ku mizikiti olwo ne beenyigira mu kugabana emmere n’okuwa abaana ebirabo. 5. Independence Arch Carnival: Etegekebwa nga February 25th buli mwaka ku Conakry’s Independence Arch Square nga ejjukira okwogera kwa Pulezidenti Sékou Touré ng’awakanya obufuzi bwa Bufalansa okwaviirako okukuza olunaku lw’ameefuga okwategekebwa oluvannyuma mu October. 6.Mobile Week Arts Festival: Ekivvulu ekimala wiiki nnamba nga kikuza ebivvulu by’ennyimba z’ekinnansi nga mulimu abayimbi abamanyiddwa okuva mu Guinea yonna wamu n’emyoleso gy’ebyemikono egyoleka emirimu gy’emikono egy’omu kitundu egitera okutegekebwa mu November oba December Bino bye byokulabirako ebitonotono eby’ennaku enkulu enkulu ezikuzibwa mu Guinea eziraga obuwangwa bwayo, ebyafaayo, eddiini ez’enjawulo,ebivvulu by’amazina ebiriroliro by’okusanyusa emirimu emidaala gy’emmere ku nguudo etc). Buli mukolo gusembereza abantu nga bwe gussa ekitiibwa mu ndagamuntu yaabwe ey’enjawulo ng’Abaguinea. Okutwaliza awamu,ebikujjuko bya G uinea biwa omukisa okulaba ennono ezijjudde n’ebyobuwangwa eby’obugagga eby’eggwanga lino erya West Africa.

Guinea nsi esangibwa ku lubalama lw'amaserengeta ga Afrika. Lirina ebyenfuna eby’enjawulo nga byesigamye nnyo ku by’obugagga byayo eby’obutonde naddala eby’obugagga eby’omu ttaka n’ebyobulimi. Ebintu eggwanga lino bye lisinga okutunda ebweru w’eggwanga mulimu bauxite, alumina, zaabu, dayimanda, n’ebintu eby’obulimi nga kaawa n’ebijanjaalo. Guinea y’emu ku nsi ezisinga okutunda bauxite ebweru w’eggwanga, ng’erina ebyuma bingi eby’omutindo ogwa waggulu. Eky’obugagga kino eky’omu ttaka okusinga kikozesebwa mu kukola aluminiyamu. Mu myaka egiyise, Guinea ebadde ekola nnyo okulaba ng’ekyusakyusa omusingi gw’okutunda ebweru w’eggwanga okukendeeza ku kwesigama ku by’obugagga eby’omu ttaka. Gavumenti etadde mu nkola enkola ezitumbula emirimu emirala ng’ebyobulimi n’amakolero. Ebikulu eby’obulimi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Guinea mulimu kaawa, ebijanjaalo, ennaanansi, amafuta g’enkindu, ne kapiira. Wabula wadde nga waliwo enkulaakulana mu bitundu bino, okusoomoozebwa kukyaliwo mu kitongole ky’ebyobusuubuzi. Ebizibu by’ebizimbe omuli enguudo embi n’okutuuka ku myalo emitono biremesa emirimu gy’obusuubuzi munda mu ggwanga wamu n’amawanga ag’omuliraano. Kino kikosa bubi ssente z’entambula y’ebyamaguzi era kireeta ebizibu eri abasuubuzi abagenda ebweru w’eggwanga. Ekirala, Guinea eyolekedde ebizibu ebikwata ku kutuuka ku katale ebweru w’eggwanga olw’ebiziyiza ebitali bya misolo ebiteekebwawo amawanga agayingiza ebintu nga byesigamiziddwa ku mutindo gw’omutindo oba ebyetaago by’obuyonjo.Kino kiyinza okukomya emikisa gy’akatale eri abasuubuzi abagenda ebweru w’eggwanga mu Guinea. Okusobola okwongera okutumbula essuubi ly’ebyobusuubuzi,Guinea ebadde enoonya nnyo enkolagana y’ensi yonna ng’eyita mu ndagaano z’amawanga gombi oba okwetaba mu bibiina by’ebyenfuna mu kitundu nga ECOWAS (Economic Community Of West African States)ne African Union,okunyweza enkolagana y’ebyobusuubuzi n’amawanga amalala agali mu mukago nga eggyawo ebiziyiza emisolo.. Okutwaliza awamu,ebyenfuna bya Guniea eby’enjawulo biraga okusuubiza enkulaakulana ey’olubeerera.Wabula,ensimbi ezigendereddwamu zeetaagibwa si mu bitundu by’okutunda ebweru w’eggwanga eby’ennono byokka wabula ne mu kukulaakulanya ebikozesebwa ebyetaagisa.Kikulu nnyo okukola ku kusoomoozebwa kw’enteekateeka ate nga kwongera ku kaweefube w’okutunda okwongera okuvuganya mu nsi yonna.Gavumenti erina okugenda mu maaso okulongoosa amateeka ga bizinensi,okwanguyiza obwangu bw’okukola bizinensi,n’okulaba ng’ebyobufuzi bitebenkedde nga bino bintu bikulu ebiyamba okuleetawo embeera y’ebyobusuubuzi ekubiriza.

Guinea esangibwa mu West Africa erina obusobozi bungi okunoonyereza n’okugaziya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Olw’eby’obugagga by’obutonde bingi, Guinea esobola okuwaayo ebintu eby’enjawulo ku katale k’ensi yonna. Ekimu ku bintu ebikulu ebikwata ku busobozi bwa Guinea obw’obusuubuzi obw’ebweru kiri mu by’obugagga byayo eby’eby’obugagga eby’omu ttaka. Eggwanga lino lirina amaterekero agasinga obunene mu nsi yonna agayitibwa bauxite, nga kino kyetaagisa nnyo mu kukola aluminiyamu. Kino kiteeka Guinea mu kifo eky’amaanyi mu nsi yonna era kiggulawo emikisa gy’okukolagana n’ebitongole by’amawanga amangi ebyetaaga bauxite ng’ekintu ekisookerwako. Ekirala, Guinea era erimu ebifo bingi eby’eby’obugagga eby’omu ttaka ebirala nga zaabu, dayimanda, ekyuma, ne yuraniyamu. Eby’obugagga bino bisikiriza bamusigansimbi okuva ebweru abaagala okukozesa ebitereke bino olw’ebyetaago byabwe eby’amakolero oba okubitwala ebweru w’eggwanga okusobola okumatiza obwetaavu bw’ensi yonna. Ekitundu ekirala Guinea mw’esobola okukozesa obusobozi bwayo obw’obusuubuzi bw’ebweru kwe bulimi. Eggwanga lyewaanira ku ttaka eggimu erisaanira okulima ebirime eby’enjawulo omuli omuceere, kaawa, cocoa, amafuta g’enkindu, n’ebibala. Nga bateeka ssente mu bukodyo bw’okulima obw’omulembe n’okutumbula ebikozesebwa okutumbula ebibala n’okutambuza ebintu, Guinea esobola okwongera ku busobozi bwayo okutunda ebweru w’eggwanga mu by’obulimi. Okugatta ku ekyo, ekitundu ky’eby’eby’obuggagga eby’omu ttaka eky’ennono kye kitundu ekirala Guinea gy’erina obusobozi obutakozesebwa. Emirimu gy’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka egy’emikono gibadde kitundu kikulu nnyo mu by’enfuna bya Guinea okuva edda naye nga tegirina mateeka n’enteekateeka ntuufu. Nga tutumbula enkola eziwangaala ate nga bateeka ssente mu nkulaakulana ya tekinologiya wansi w’omutindo gw’ensi yonna ogwetaagisa okuva mu bakolagana nabo mu by’obusuubuzi; eokufulumya amayinja ag’omuwendo nga dayimanda kuyinza okulinnyisibwa ng’omukisa singa kikolebwa mu ngeri ey’obuvunaanyizibwa. Wadde nga waliwo ebirungi bino, . kikulu okumanya nti okusoomoozebwa kuliwo okulemesa okukozesa mu bujjuvu obusobozi bwa Guinea obw’obusuubuzi. Mu bino mulimu ebikozesebwa ebitono ng’emyalo n’enguudo ezikaluubiriza emirimu gy’okutambuza ebintu Mu kumaliriza, Guinea eraga essuubi ddene ery’okukulaakulanya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Nga ekozesa bulungi eby’obugagga byayo ebinene eby’eby’obugagga eby’omu ttaka, . okuteeka ssente ennyingi mu nkulaakulana y’ekitongole ky’ebyobulimi, . n’okukola ku kusoomoozebwa kw’ebizimbe; eggwanga lisobola okusikiriza bamusigansimbi abava ebweru, okugaziya obusobozi bw’okutunda ebweru w’eggwanga; bwe kityo ne kitumbula enkulaakulana mu by’enfuna

Nga onoonyereza ku katale ka Guinea emikisa gy’okutunda ebweru w’eggwanga, kikulu okuzuula ebintu ebirina obusobozi obw’amaanyi okutunda obulungi. Wano waliwo ebiragiro ku ngeri y’okulondamu ebintu ebitundibwa ennyo mu katale k’obusuubuzi bw’ebweru mu Guinea. 1. Essira lisse ku bintu ebiva mu bulimi: Guinea okusinga erina eby’enfuna bya bulimi, ekifuula ebintu by’ebyobulimi okunoonyezebwa ennyo ku katale k’ensi yonna. Ebintu nga kaawa, cocoa, amafuta g’enkindu, ebibala (ennaanansi, ebijanjaalo), n’enva endiirwa birina obwetaavu bwa maanyi era bisobola okuvaamu amagoba ebweru w’eggwanga. 2. Lowooza ku by’obugagga eby’omu ttaka: Guinea erimu eby’obugagga eby’omu ttaka nga bauxite, zaabu, dayimanda, n’ekyuma. Ebintu bino bya muwendo mu butale bw’ensi yonna. Okwenyigira mu kutunda eby’obugagga bino ebweru w’eggwanga kiyinza okuvaamu ssente nnyingi naye kiyinza okwetaagisa olukusa olw’enjawulo oba endagaano ne kkampuni z’eby’obugagga eby’omu ttaka eza wano. 3. Okukebera ebyetaago by’abaguzi: Soma abaguzi bye baagala n’obusobozi bw’okugula okuzuula ebintu ebiyinza okwetaagisa ennyo. Okufuna ebintu ebimu mu ggwanga okutono kiyinza okuleeta omukisa eri abayingiza ebintu okutuukiriza ebyetaago ebyo. 4. Okukozesa eby’obugagga eby’omu ttaka: Ng’oggyeeko eby’obugagga eby’omu ttaka ebyogeddwako emabegako; ebintu ebiva mu bibira ng’embaawo bisobola okutwalibwa ebweru w’eggwanga olw’obungi bwabyo mu bibira by’enkuba mu Guinea. 5. Okwekenenya ebyetaago by’okutumbula ebizimbe: Nga enkulaakulana y’ebyenfuna yeeyongera mu bitundu eby’enjawulo mu Guinea (amaanyi, entambula), waliwo obwetaavu obweyongera obw’ebikozesebwa mu kuzimba (seminti, ekyuma) wamu n’ebyuma n’ebikozesebwa ebyetaagisa mu pulojekiti z’okutumbula ebizimbe. 6. Okukola ku byetaago by’ekitongole ky’ebyobulambuzi: Nga eby’obulambuzi bwe bigenda bivaayo mpolampola mu Guinea olw’ebifo ebirabika obulungi nga ebiwonvu ne ppaaka z’eggwanga; okugaba emirimu gy’emikono oba engoye ezikolebwa mu ggwanga kiyinza okusikiriza abalambuzi ate nga kitumbula eby’obuwangwa mu nsi yonna. 7.Okutumbula eby’okugonjoola ebizibu by’amasannyalaze agazzibwawo : Nga essira ligenda mu maaso ku biruubirirwa by’enkulaakulana ey’olubeerera; okutunda ebweru amasannyalaze g’enjuba oba ebyuma ebikuba empewo kiyinza okuwa obusobozi obw’okukula obw’amaanyi okusinziira ku bwetaavu obweyongera mu bantu eri eby’okugonjoola amasannyalaze amayonjo 8.Okwetaba mu miwendo gy’ebitundu : Okunoonyereza ku ngeri y’okwegatta ku miwendo gy’emiwendo gy’ebitundu nga tuyita mu nkolagana ne kkampuni za wano ezikola okwetoloola West Africa. Overall flexibility , adaptability n’okunoonyereza ku katale bijja kuba kikulu nga balonda ebintu eby’obusuubuzi bwa Guinea ebweru. Okulondoola buli kiseera emitendera gy’abaguzi, okusigala ng’omanyi amateeka n’enkola ezikyukakyuka, wamu n’okussaawo enkolagana ey’amaanyi mu kitundu kiyinza okuyamba nnyo mu kulonda obulungi ebintu mu katale kano.

Guinea, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Guinea, nsi esangibwa ku lubalama lw’amaserengeta ga Afrika. Kimanyiddwa olw’obuwangwa bwakyo obw’omuwendo n’amawanga ag’enjawulo, nga buli omu alina empisa n’ennono zaayo. Bw’oba okola bizinensi oba ng’okolagana ne bakasitoma mu Guinea, kikulu okutegeera engeri zaabwe n’okufaayo ku bintu ebimu ebiziyiza. Engeri za Bakasitoma: 1. Okusembeza abagenyi: Okutwalira awamu abantu b’e Guinea bantu ba bbugumu era abasembeza abagenyi nga batwala okuzimba enkolagana ey’amaanyi ng’ekikulu. Basiima enkolagana y’omuntu ku bubwe era baagala nnyo okusisinkana maaso ku maaso. 2. Okussa ekitiibwa mu bakulu: Okuwa abakadde, abantu ab’obuyinza, n’abakulembeze b’ebifo ekitiibwa kisimbye amakanda nnyo mu buwangwa bw’e Guinea. Kikulu okulaga ekitiibwa eri bammemba abakulu ng’okolagana ne bakasitoma ba Guinea. 3. Okutunuulira ebibinja: Endowooza y’ekitundu ekola kinene mu bulamu obwa bulijjo mu Guinea. Okusalawo kutera okuzingiramu okwebuuza mu kitundu oba mu kitundu ky‟amaka nga tebannaba kutuuka ku nzikiriziganya yonna esembayo. Ebintu ebitabuddwa: 1. Enkozesa y’omukono ogwa kkono: Okukozesa omukono gwo ogwa kkono okulamusa oba okukkiriza/okufuna ebintu kitwalibwa ng’obutassa kitiibwa mu buwangwa bwa Guinea. Bulijjo kozesa omukono gwo ogwa ddyo ng’olamusa oba ng’owanyisiganya ebyamaguzi. 2. Okwolesa omukwano mu lujjudde (PDA): Okwolesa omukwano mu lwatu ng’okukwatagana mu ngalo oba okunywegera mu lujjudde kiyinza okutunuulirwa ng’enneeyisa etasaana eri abamu ku BannaGuinea olw’empisa z’obuwangwa ez’ennono. 3.Emitwe egy’omugaso: Weewale okukubaganya ebirowoozo ku nsonga enkulu ng’ebyobufuzi, eddiini, amawanga oba ensonga endala zonna ezirimu okusika omuguwa eziyinza okuleetawo okusika omuguwa oba okusika omuguwa. Okutegeera engeri zino eza bakasitoma n’okussa ekitiibwa mu biragiro by’obuwangwa kijja kuyamba okutumbula enkolagana ennungi ne bakasitoma b’e Guinea ate ng’okola enkolagana ya bizinensi mu ngeri ennungi.Okutwala obudde okuyiga ku mpisa z’omu kitundu nga tonnaba kwenyigira mu nsonga tekijja kukoma ku kulaga kusiima kwo eri obuwangwa bwabwe wabula era kijja kuteekawo obwesige n’obwesige mu bizinensi embera eletera enkola yomukolo

Guinea nsi esangibwa mu West Africa era erina amateeka n’emitendera egimu bwe kituuka ku kasitooma n’okuyingira mu ggwanga. Ekitongole kya Customs Administration of Guinea kye kifuga okuyingira n’okufuluma kw’ebyamaguzi, wamu n’okulabirira okufuga abayingira mu ggwanga. Abatembeeyi bwe bayingira Guinea balina okubeera ne paasipooti ezikkirizibwa nga zisigaddeyo waakiri emyezi mukaaga. Viza yeetaagibwa ku mawanga agasinga okuggyako ago agava mu mawanga agali mu mukago gwa ECOWAS. Kirungi okukebera ebisaanyizo bya viza ebitongole nga tonnateekateeka lugendo. Ku mwalo gw’okuyingira, waliwo abaserikale ba Immigration abagenda okukola ku kutuuka kwo. Bayinza okusaba ebiwandiiko nga ebbaluwa ekuyita, tikiti y’okudda oba okugenda mu maaso, obukakafu obulaga nti w’osula, n’obujulizi obulaga nti ssente zimala okusasula ssente z’osula. Ebiragiro bya Kasawo mu Guinea bikugira okuleeta ebintu ebimu mu ggwanga lino nga tosoose kufuna lukusa oba ebiwandiiko ebituufu. Eby’okulabirako mulimu emmundu, ebiragalalagala, ebintu ebicupuli, ebintu eby’obulabe, n’ebimera/ebisolo ebikuumibwa wansi w’endagaano za CITES. Kikulu okwemanyiiza obukwakkulizo buno okwewala ensonga zonna ez’amateeka oba okubowa ebintu. Abatembeeyi balina okulangirira ebintu byonna ebisukka ku nsako yaabwe ey’obuntu nga batuuse ku bifo ebikeberebwamu kasitooma. Kuno kw’ogatta ebyuma eby’omuwendo eby’amasannyalaze nga laptop oba kkamera eziyinza okukolebwako emirimu singa kitunuulirwa waggulu w’ekkomo erituufu erikozesebwa omuntu ku bubwe. Era kikulu nnyo okumanya obukwakkulizo obukwata ku bulamu ng’okugema endwadde nga Yellow Fever nga tonnagenda Guinea. Obukakafu bw’okugema buyinza okuba obw’ekiragiro ng’otuuse okusinziira ku bifo omutambuze gye yagendako emabegako. Bw’oba osimbula mu Guinea ng’okozesa amakubo g’ennyonyi oba ag’ennyanja, wayinza okubaawo omusolo gw’okusimbula ogwetaaga okusasulwa nga tonnasimbula ggwanga – kino kitera okwawukana okusinziira ku kifo ennyonyi gy’ogenda n’ekikula ky’entambula. Okutwaliza awamu, kyetaagisa nnyo abatambuze abagenda e Guinea okugoberera amateeka agakwata ku bantu abayingira mu ggwanga n’ebiragiro ebikwata ku kasitooma. Okuba nga omanyi ebiragiro bino kikakasa okuyingira obulungi mu ggwanga ate nga weewala ebibonerezo oba okulwawo obuyinza okuva mu butagoberera mitendera egyekuusa ku nsonga eno.

Guinea, ensi eri mu West Africa, erina enkola entongole ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu nsalo zaayo. Emiwendo gy’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga gyawukana okusinziira ku kika ky’ebyamaguzi ebiyingizibwa mu ggwanga. Wano waliwo okulambika enkola ya Guinea ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga: 1. Omusolo gwa Kasawo omukulu: Ebintu ebisinga ebiyingizibwa mu ggwanga biweebwa omusolo gwa Kasawo omukulu ogubalirirwa okusinziira ku muwendo gw’ebintu ebireetebwa mu ggwanga. Omuwendo guyinza okuva ku 0% okutuuka ku 20%, okusinziira ku butonde n’ensengeka y’ekintu. 2. Omusolo ogwongezeddwa ku muwendo (VAT): Guinea essa mu nkola enkola ya VAT ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Okutwalira awamu omusolo gwa VAT guteekebwa ku bitundu 18% naye guyinza okwawukana ku bintu ebimu. 3. Omusolo ku Excise: Ebintu ebimu nga omwenge, taaba, n’ebintu ebikolebwa mu mafuta biba bigenda kusoloozebwako emisolo emirala ku excise duty nga biyingiziddwa mu ggwanga. 4. Emisolo egy’enjawulo: Ebintu ebimu ebitongole ng’ebintu eby’ebbeeyi oba ebintu eby’obulabe eri obutonde bw’ensi biyinza okusasulwa emisolo egy’enjawulo oba okusasulwa ebirala nga biyingidde mu Guinea. 5. Okusonyiyibwa n’okwegomba: Wayinza okubaawo okusonyiyibwa oba okusookerwako okuweebwa ku bintu ebimu ebiyingizibwa mu ggwanga nga byesigamiziddwa ku ndagaano z’ensi yonna oba enkola z’omunda mu ggwanga ezigenderera okutumbula amakolero ag’enjawulo. 6. Ebisale by’okuddukanya emirimu: Abayingiza ebintu mu ggwanga balina okusasula ssente z’okuddukanya emirimu egyekuusa ku nkola z’okugogola abaguzi mu kasitooma n’obuweereza obulala obukwatagana nabyo. Kikulu okumanya nti enkola za Guinea ez’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga zisobola okukyuka buli luvannyuma lwa kiseera olw’ensonga z’ebyenfuna, okusalawo kwa gavumenti, oba endagaano z’ebyobusuubuzi mu nsi yonna n’amawanga ag’omukago. N’olwekyo, kikulu nnyo abasuubuzi n’abantu ssekinnoomu abagenderera okwenyigira mu kuyingiza ebintu mu Guinea okusigala nga bamanyi amateeka agaliwo kati nga beebuuza ku bitongole ebikwatibwako nga ebitongole bya Kasawo oba abawabuzi abakugu nga tebannatandika kukola nkolagana yonna ku by’okuyingiza ebintu mu ggwanga.

Enkola ya Guinea ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga egenderera okulungamya n’okutumbula emirimu gy’eggwanga lino egy’obusuubuzi bw’ensi yonna. Gavumenti essa emisolo ku bintu ebimu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusobola okufuna ssente n’okukuuma amakolero ga wano. Emiwendo gy’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mu Guinea gyawukana okusinziira ku kika ky’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Eby’obugagga eby’omu ttaka eby’enteekateeka omuli bauxite, zaabu, dayimanda, n’ekyuma, birina enkola ezenjawulo ez’omusolo olw’omuwendo gwabyo omungi n’okukosa ennyo ebyenfuna by’eggwanga. Ebintu bino biyamba nnyo mu nfuna ya Guinea mu by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okugeza, ebifulumizibwa ebweru wa bauxite bisoloozebwa omusolo gwa 0.30% ad valorem (okusinziira ku muwendo gw’eby’obugagga eby’omu ttaka) ku by’obugagga eby’omu ttaka ebirimu aluminiyamu wansi wa 40%. Bauxite erimu aluminiyamu omungi esikiriza omusolo omutono ogw’okutunda ebweru w’eggwanga ogwa 0.15% ad valorem. Mu ngeri y’emu, zaabu alina omusolo ogubalirirwamu ogw’okutunda ebweru w’eggwanga ogwa bitundu 2%, ate dayimanda ayolekedde omuwendo wakati wa 2% ne 4%, okusinziira ku mutindo gwe n’omuwendo gwe. Ebyuma ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga bigwa wansi w’emiwendo egy’enjawulo egy’omuwendo (ad valorem rates) okusinziira ku ddaala lyabyo eryawukana okuva ku bitundu ebitakka wansi wa 60% okutuuka waggulu wa 66%. Emisolo gino tegigenderera kuwa Guinea ssente zokka wabula n’okukubiriza okulongoosa oba okukola ebintu bino ebisookerwako mu ggwanga okusinga okubitwala ebweru w’eggwanga mu mbeera yaabwe embisi. Gavumenti erowooza nti okuyita mu nkola zino esobola okusitula amakolero ga wano ng’ekendeeza ku kwesigama ku kutunda ebintu ebitalongooseddwa ebweru w’eggwanga. Kikulu nnyo abatunda ebweru w’eggwanga mu Guinea okumanya enkola zino kuba zijja kubaako kye zikola ku kusalawo ku miwendo n’amagoba. Okusigala ng’omanyi enkyukakyuka oba ebipya byonna mu mateeka gano kikulu nnyo eri bizinensi ezikola okutunda ebintu ebweru w’eggwanga okuva e Guinea. Mu bufunze, enkola ya Guinea ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusinga essira erisinga kulissa ku by’obugagga eby’omu ttaka eby’obukodyo nga bauxite, zaabu, dayimanda,n’ekyuma. Emiwendo gyawukana okusinziira ku bintu nga ekika ky’eby’obuggagga eby’omu ttaka oba ekigero. Emisolo gino tegikoma ku kuyingiza nsimbi wabula gigenderera okutumbula enkulaakulana y’amakolero ga wano nga gikubiriza okulongoosa mu ggwanga okusinga okutunda ebintu ebisookerwako ebweru w’eggwanga.

Guinea, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Guinea, nsi esangibwa mu West Africa. Ng’ebyenfuna ebikyakula nga birimu eby’obugagga eby’omu ttaka bingi, Guinea erina obusobozi okufuuka omuzannyi omukulu mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Okukakasa omutindo n’obutuufu bw’ebintu by’etunda ebweru, Guinea etaddewo enkola y’okuwa satifikeeti y’ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ekigendererwa ekikulu eky’okuweebwa satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Guinea kwe kukuuma erinnya n’obulungi bw’ebintu by’etunda ebweru w’eggwanga ku katale k’ensi yonna. Nga bayita mu nkola eno, abasuubuzi abagenda ebweru w’eggwanga basobola okuwa bakasitoma baabwe ab’ebweru obukakafu obwesigika nti ebintu byabwe bituukana n’omutindo ogumu era nga bisibuka mu nsonda entuufu. Waliwo ebika ebiwerako eby’okukakasa okutunda ebweru w’eggwanga ebisangibwa mu Guinea, okusinziira ku ngeri y’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okugeza, ebintu ebikolebwa mu bulimi nga kaawa, ebinyeebwa bya cocoa, n’ebibala byetaaga satifikeeti y’obuyonjo bw’ebimera okukakasa nti tebiriimu biwuka na ndwadde. Mu ngeri y’emu, ebiva mu bisolo ng’ennyama n’amata byetaaga satifikeeti z’abasawo b’ebisolo okukakasa nti bituukana n’omutindo gw’ebyobulamu n’obukuumi. Okugatta ku ekyo, ku by’obugagga eby’omu ttaka n’eby’obugagga ebirala ebisima nga bauxite oba zaabu, abasuubuzi b’omu Guinea beetaaga okufuna satifikeeti z’eby’obugagga eby’omu ttaka ezikakasa okugoberera amateeka g’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka n’ebiragiro ebikwata ku butonde bw’ensi. Okusobola okufuna satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Guinea, abatunda ebweru balina okugoberera enkola ezenjawulo eziragiddwa ab’obuyinza mu gavumenti abakwatibwako. Bino biyinza okuli okuleeta ebiwandiiko ebikakasa ensibuko y’ebintu, okugoberera ebisaanyizo eby’ekikugu ebyateekebwawo amawanga agayingiza ebintu oba ebitongole by’omu kitundu nga ECOWAS (Economic Community Of West African States), okukola okwekebejja oba okukebera okukolebwa ebitongole ebikkirizibwa okwekenneenya okukwatagana. Okutwaliza awamu,okuweebwa satifikeeti z’okutunda ebweru w’eggwanga kukola kinene nnyo mu kwanguyiza eby’obusuubuzi by’ensi yonna eri bizinensi za Guinea ate nga bakakasa obwesige bw’abaguzi ebweru w’eggwanga. Nga ekuuma omutindo ogwa waggulu nga eyita mu nkola entuufu ey’okukakasa,Guinea tekoma ku kukuuma birungi byayo,naye era eyamba bulungi mu nkolagana y’ensi yonna mu by’obusuubuzi

Guinea, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Guinea, nsi esangibwa mu West Africa. Kimanyiddwa olw’eby’obugagga by’omu ttaka ebingi n’eby’obuwangwa ebijjudde obulamu. Bwe kituuka ku kuteesa ku by’okutambuza ebintu mu Guinea, bino bye bimu ku bintu ebikulu by’olina okulowoozaako: 1. Emyalo n’ebisaawe by’ennyonyi: Conakry, ekibuga ekikulu ekya Guinea, kirina omwalo ogusinga obunene mu ggwanga oguyitibwa Port Autonome de Conakry. Ekola ng’omulyango omunene ogw’obusuubuzi bw’ensi yonna era egaba ebifo ebirungi eby’okutambuza emigugu. Okugatta ku ekyo, ekisaawe ky’ennyonyi ekya Gbessia International Airport e Conakry kye kisaawe ky’ennyonyi ekikulu eky’ensi yonna ekigatta Guinea ku bifo eby’enjawulo mu nsi yonna. 2. Omukutu gw’enguudo: Guinea erina omukutu gw’enguudo omunene ogugatta ebibuga ebinene n’obubuga okwetoloola eggwanga. Ebikozesebwa mu nguudo z’eggwanga mulimu enguudo ezikoleddwa mu kkoolaasi wamu n’ezitali za kkoolaasi ezisobozesa abantu okutuuka mu bitundu ebyesudde. Wabula kikulu okumanya nti ebitundu ebimu biyinza okuba n’embeera y’enguudo entono olw’obutaddaabiriza bulungi. 3. Ebifo eby’okuterekamu ebintu: Okusobola okwanguyiza emirimu gy’okutambuza ebintu mu ngeri ennungi, waliwo ebifo ebiwerako eby’okuterekamu ebintu ebisangibwa mu bibuga bya Guinea nga Conakry n’ebibuga ebirala ebinene nga Labe ne Kankan. Sitoowa zino ziwa ekifo we batereka ebintu era nga zisobola okukozesebwa mu byetaago eby’ekiseera ekitono oba eby’ekiseera ekiwanvu. 4. Ebiragiro bya Kasawo: Bw’oba oyingiza oba okufulumya ebyamaguzi mu Guinea oba ebweru, kyetaagisa okugoberera amateeka ga Kasawo agassibwa mu nkola ab’obuyinza mu Guinea (Direction Nationale des Douanes). Kino kizingiramu okuteekateeka obulungi ebiwandiiko, okugoberera obukwakkulizo obukwata ku kuyingiza/okufulumya ebweru, okusasula emisolo/ebisale/emisolo egikolebwako, n’ebirala. . 6.Okusoomoozebwa mu by’okutambuza ebintu: Wadde ng’eby’obugagga bino eby’entambula ebiri mu nkola y’ebizimbe by’entambula mu Guinea byolekedde okusoomoozebwa ng’obutaddaabiriza bulungi ekiviirako omutindo okusereba; amakubo agatali ga bulijjo agakoseddwa enkyukakyuka y’obudde mu sizoni; obukugu mu makolero obutakulaakulana okukola ku nsonga z’okutambuza ebintu n’okukwasaganya emirimu. Bw’oba oteekateeka emirimu gy’okutambuza ebintu mu Guinea, kirungi okukolagana n’abakola ku by’okutambuza ebintu abalina obumanyirivu abalina okutegeera okujjuvu ku mateeka g’omu kitundu, ebizimbe, n’enzirukanya y’ebintu. Kino kiyinza okuyamba okulaba ng’ebyamaguzi bitambula bulungi munda mu ggwanga n’ebweru w’ensalo zaayo.

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Guinea nsi esangibwa ku lubalama lw’amaserengeta ga Afrika, era erimu omukisa olw’eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi nga bauxite, zaabu, dayimanda, n’ekyuma. N’ekyavaamu, waliwo emikutu emikulu egiwerako egy’okukulaakulanya abaguzi ab’ensi yonna n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi mu Guinea. Omu ku mikutu emikulu egy’enkulaakulana eri abaguzi b’ensi yonna mu Guinea kwe kuyita mu kkampuni ezisima eby’obugagga eby’omu ttaka. Eggwanga lifunye ssente nnyingi mu by’eby’obuggagga bw’omu ttaka, ekivuddeko kkampuni z’amawanga amangi okutandikawo emirimu eminene egy’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka. Kkampuni zino zitera okwetaaga ebyuma, ebyuma, n’ebintu eby’enjawulo okuva mu basuubuzi b’ensi yonna. Bwe kityo, okukwatagana ne kkampuni zino ezisima eby’obugagga eby’omu ttaka kiyinza okuba omukisa oguyingiza ssente eri abaguzi ab’ensi yonna. Ekkubo eddala erikulu eri abaguzi b’ensi yonna mu Guinea kwe kusuubulagana kw’ebyobulimi. Ebyobulimi bikola kinene nnyo mu by’enfuna bya Guinea kuba abantu baayo abasinga beesigamye ku bulimi ng’ensibuko yaabwe enkulu ey’ensimbi. Abaguzi b’ensi yonna basobola okunoonyereza ku mikisa gy’okuyingiza ebintu eby’obulimi nga kaawa, ebinyeebwa bya cocoa, amafuta g’enkindu, n’ebibala okuva mu Guinea. Okukulaakulanya enkolagana n’ebibiina by’obwegassi by’abalimi mu kitundu oba okukolagana ne bizinensi eziriwo ezitwala ebyobulimi ebweru w’eggwanga kiyinza okuyamba okwanguyiza eby’obusuubuzi wakati w’abaguzi b’ensi yonna n’abalimi b’e Guinea. Ekirala, Guinea era egaba emikisa gya bizinensi egisobola okukolebwa mu kitongole ky’amasannyalaze. Eggwanga lino lirina amaanyi mangi nnyo ag’amasannyalaze g’amazzi agasinga obutakozesebwa. Abaguzi b’ensi yonna abeenyigira mu tekinologiya w’amasannyalaze agazzibwawo nga amasannyalaze g’enjuba oba ebyuma ebikozesa empewo bayinza okunoonyereza ku nkolagana oba endagaano z’okugabira abantu pulojekiti z’amasannyalaze agazzibwawo mu Guinea. Mu nsonga z’emyoleso gy’ebyobusuubuzi n’emyoleso mu Guinea egiwa emikutu gy’okukolagana n’ensi yonna n’okwolesa ebintu/empeereza: 1. FOIRE INTERNATIONALE DE GUINEE: Gwe mwoleso gw’ensi yonna ogutegekebwa buli mwaka mu kibuga Conakry ng’aboolesi okuva mu bitundu eby’enjawulo omuli eby’obulimi, amakolero balaga ebintu byabwe/obuweereza bwabwe eri abo abayinza okukolagana nabo mu nsi yonna. 2.Guinea Mining Conference & Exhibition: Egatta abakwatibwako mu ggwanga wamu n’abazannyi ab’amaanyi okuva mu mawanga ag’omu kitundu okukubaganya ebirowoozo ku mikisa gy’okusiga ensimbi mu mulimu gw’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka mu Guinea. 3.Guinea Exporters Forum: Omukolo guno gugenderera okutumbula ebyamaguzi bya Guinea ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga nga gugatta bizinensi za wano n’abaguzi ab’ensi yonna. Ewa omukutu gw’okukolagana, okukwatagana mu bizinensi, n’okwolesa ebintu bya Guinea. 4.Guibox Expo: Omwoleso guno gussa essira ku kutumbula abasuubuzi n’obuyiiya mu ggwanga mu Guinea. Abaguzi b’ensi yonna basobola okunoonyereza ku nkolagana n’abatandisi b’e Guinea oba okunoonya ebintu/empeereza ez’enjawulo okuva mu mukolo guno. 5.Omwoleso gw’ebyobusuubuzi ogw’ensi yonna ogwa Conakry: Guno gwe gumu ku mwoleso gw’ebyobusuubuzi ogusinga obukulu mu Guinea, ogusikiriza aboolesi okuva mu makolero ag’enjawulo ng’ebyobulimi, eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka, amakolero, okuzimba, n’obuweereza. Omwoleso guno guwa omukisa eri abaguzi b’ensi yonna okunoonyereza ku bantu abayinza okutunda ebintu n’abakolagana nabo mu Guinea. Mu kumaliriza, Guinea egaba emikutu emikulu egy’ensi yonna egy’okukulaakulanya abaguzi ng’eyita mu makolero gaayo ag’eby’eby’obuggagga eby’omu ttaka, eby’obulimi, ne pulojekiti z’amasannyalaze agazzibwawo. Okugatta ku ekyo, emisomo gy’ebyobusuubuzi n’emyoleso egy’enjawulo giwa emikutu gy’emikutu gy’ensi yonna n’okulaga emikisa eri abaguzi ab’ensi yonna okukwatagana ne bizinensi za Guinea.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Guinea, emikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mulimu: 1. Google - Enkola y’okunoonya esinga okwettanirwa era ekozesebwa ennyo mu nsi yonna nayo ekozesebwa nnyo mu Guinea. Osobola okugifuna ku mukutu gwa www.google.com. 2. Bing - Enkola endala ey’okunoonya emanyiddwa ennyo, Bing, nayo ekozesebwa abakozesa yintaneeti mu Guinea. Osobola okugisanga ku mukutu gwa www.bing.com. 3. Yahoo - Yahoo Search y’engeri endala abantu mu Guinea gye bakozesa okunoonya ku mukutu. Endagiriro yaayo ku mukutu gwa yintaneeti eri www.yahoo.com. 4. Yandex - Yandex nkola ya kunoonya emanyiddwa ennyo ng’okusinga ekozesebwa mu Russia naye era ekozesebwa abamu ku bakozesa yintaneeti mu Guinea abaagala nnyo empeereza yaayo. Osobola okufuna Yandex ku www.yandex.com. 5. Baidu - Wadde nga esinga kukozesebwa mu China, Baidu alaba enkozesa ezimu okuva mu bitundu by’Abachina ababeera oba abaddukanya bizinensi mu Guinea nazo. Kisangibwa ku mukutu gwa www.baidu.com. 6. DuckDuckGo - Emanyiddwa olw’okussa essira ku by’ekyama by’abakozesa n’okwewala ebivudde mu kunoonya ebikukwatako, DuckDuckGo efunye obuganzi mu bantu ssekinnoomu abakulembeza obukuumi bwa data nga banoonya ku yintaneeti. Endagiriro yaayo ku mukutu gwa yintaneeti eri www.duckduckgo.com. Nsaba omanye nti bino byokulabirako bitonotono eby’emikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu Guinea, era wayinza okubaawo n’emirala nga gisinziira ku by’omuntu by’ayagala n’ebyetaago ebitongole eby’abakozesa mu ggwanga

Emiko emikulu egya kyenvu

Mu Guinea, empapula enkulu eza kyenvu zirimu ebitabo eby’enjawulo ebiwa ebikwata ku bizinensi n’obuweereza mu ggwanga. Wano waliwo ezimu ku mpapula za kyenvu enkulu mu Guinea wamu ne URL zazo ez’omukutu gwazo: 1. Emiko gya Afropages (www.afropages.net) . AfroPages ye ndagiriro enzijuvu ku yintaneeti ekwata ku bitundu n’amakolero bingi mu Guinea. Ewa ebikwata ku bantu b’oyinza okukwatagana nabo, endagiriro, n’amawulire amalala agakwatagana ku bizinensi ezikola mu bitundu eby’enjawulo. 2. Emiko Jaunes Guinée (www.mpapulajaunesguinee.com) . Pages Jaunes Guinée ye nkyusa ya wano ey'ekitabo ekimanyiddwa ennyo mu nsi yonna, Yellow Pages. Ewa ekifo ekinene eky’amawulire agakwata ku bizinensi ezigabanyizibwamu okusinziira ku makolero, ekyanguyira okuzuula ebintu oba empeereza ebitongole mu bifo eby’enjawulo munda mu Guinea. 3. Omuwandiisi w’ebitabo by’omwaka (www.annuaireprog.com/gn/) Annuaire Pro Guinée ye ndagiriro endala emanyiddwa ennyo mu Guinea eyamba abakozesa okuzuula amakampuni n’abakugu mu bitundu eby’enjawulo ng’ebyobulimi, okuzimba, ebyobulamu, okusembeza abagenyi, eby’amaguzi, n’ebirala. 4. Ebiwandiiko ebikwata ku mpapula (gn.panpages.com) . Panpages ye nkola ya yintaneeti ekola nga business directory eri amawanga agawerako omuli Guinea. Erimu olukalala lw’amakampuni agakola mu makolero ag’enjawulo wamu n’ebikwata ku bantu ebyetaagisa. 5. Tuugo Guinée (www.tuugo.org/guinea/) Omuwandiisi w’ebitabo byaffe. Tuugo egaba olukalala lwa bizinensi nnyingi okuva mu bibuga eby’enjawulo munda mu Guinea nga ayanjula amawulire amakulu nga endagiriro, ennamba z’essimu, enkolagana ku mikutu gya yintaneeti n’ebirala. 6.Kompass - Ekitabo ky'ensi yonna ekya B2B ku mutimbagano(https://gn.kompass.com/) Kompass egaba omukisa eri enkumi n’enkumi za kkampuni ezikola mu bitundu ebiwerako mu nsi yonna omuli n’ezo ezisangibwa mu Guinea. Dayirekita zino zisobola okuyamba ng’onoonya ebintu oba empeereza ezenjawulo oba bw’oba weetaaga okukwatagana butereevu ne bizinensi z’omu kitundu mu ggwanga. Nsaba omanye nti wadde emikutu gino gyali mituufu mu kiseera we twawandiika eky’okuddamu kino, bulijjo kirungi okukakasa amawulire kubanga emikutu gy’empuliziganya giyinza okukyuka oba obutakola oluvannyuma lw’ekiseera.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Guinea, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Guinea, nsi esangibwa mu West Africa. Nga omulimu gw’obusuubuzi ku yintaneeti mu Guinea gukyakulaakulana, waliwo emikutu emitono emikulu egy’obusuubuzi ku yintaneeti egikola mu ggwanga lino. Bino bye bimu ku byo nga biriko URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Jumia Guinea - Jumia y’emu ku nkola z’obusuubuzi ku yintaneeti ezisinga obunene ezikola mu mawanga ga Afrika mangi omuli ne Guinea. Osobola okugenda ku mukutu gwabwe ogwa yintaneeti ku www.jumia.com.gn. 2. Afrimalin - Afrimalin katale ka yintaneeti akasobozesa abantu ssekinnoomu ne bizinensi okutunda ebintu ebipya oba ebikozesebwa mu ngeri ennyangu. Balina okubeerawo mu Guinea, era osobola okwekenneenya omukutu gwabwe ku www.afrimalin.com/guinee. 3. MyShopGuinee - MyShopGuinee ye nkola ya e-commerce eya wano egenda okuvaayo nga yeewaddeyo okutumbula ebintu ne bizinensi za Guinea ku yintaneeti. Bakyalire ku mukutu gwa www.myshopguinee.com. 4. Bprice Guinée - Bprice Guinée ekola nga omukutu gw’okugeraageranya ebintu eby’enjawulo ebifunibwa okuva mu basuubuzi ab’enjawulo ku yintaneeti abakolera mu katale ka Guinea. URL y’omukutu gwabwe eri www.bprice-guinee.com. 5. KekeShopping – KekeShopping etuwa engeri ennyangu eri BannaGuinea okugula ebintu eby’enjawulo ku yintaneeti okuva mu basuubuzi ba wano nga bakozesa ssente z’oku ssimu ng’enkola y’okusasula mu kifo ky’enkola ey’ennono ey’okugula ebintu ku ssente enkalu. Weekenneenye ebiweebwayo byabwe ku www.kekeshoppinggn.org. Kikulu okumanya nti wadde ng’emikutu gino gimanyiddwa nnyo era egyesigika abakozesa bangi, bulijjo kirungi okwegendereza ng’ogula ebintu ku yintaneeti n’okukakasa nti waliwo eby’okwerinda ebituufu ng’ogabana ebikwata ku muntu oba ng’osasula ku yintaneeti mu nsi yonna.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Guinea, ensi esangibwa ku lubalama lw’amaserengeta ga Afrika, yeeyongera okubeera ku mikutu gya yintaneeti egy’enjawulo. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu mu Guinea wamu n’emikutu gyabwe: 1. Facebook (www.facebook.com): Facebook ekozesebwa nnyo mu Guinea okukwatagana n’emikwano n’ab’omu maka, okugabana ebipya, n’okwegatta ku bibiina eby’enjawulo ebifaayo. 2. Instagram (www.instagram.com): Instagram enyumirwa nnyo abavubuka b’e Guinea abagikozesa okugabana ebifaananyi n’obutambi bw’obulamu bwabwe obwa bulijjo, bye baagala, n’ebintu bye bakola. 3. Twitter (www.twitter.com): Twitter ekwatibwako abantu ssekinnoomu n’ebibiina mu Guinea olw’okugabana amawulire agapya, okwogera endowooza, n’okwenyigira mu kukubaganya ebirowoozo mu lujjudde. 4. LinkedIn (www.linkedin.com): LinkedIn egenda efuna okusika omuguwa mu bakugu mu Guinea ng’omukutu gw’okukolagana, okunoonya emirimu, n’okutumbula emirimu. 5. TikTok (www.tiktok.com): TikTok efunye ettutumu mu mulembe omuto ogw’Abaguinea ng’ekifo ekiyiiya eky’okukola vidiyo ennyimpi eziteekeddwa ku muziki. 6. Snapchat (www.snapchat.com): Snapchat ekozesebwa abavubuka bangi mu Guinea ng’engeri y’okugabana ebifaananyi oba obutambi obw’ekiseera n’emikwano ate nga bongerako ebisengejja oba augmented reality effects. 7. YouTube (www.youtube.com): YouTube ekola nga ekifo eky’amasanyu eri BannaGuinea bangi abanyumirwa okulaba oba okuteeka obutambi obukwata ku muziki, comedy skits, vlogs, tutorials, n’ebirala. 8. WhatsApp: Wadde WhatsApp okusinga app ya bubaka okusinga ku social media platform per se; kifuuse ekitundu ekikulu mu mpuliziganya mu BannaGuinea olw’okuweereza obubaka ku ssimu n’okukuba essimu mu ddoboozi/vidiyo olw’enkola yaayo ennyangu okukozesa. Kikulu okumanya nti obuganzi bw’emikutu gino egy’empuliziganya buyinza okwawukana okusinziira ku myaka gye baagala mu bantu ab’enjawulo mu Guinea.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Guinea, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Guinea, nsi esangibwa mu West Africa. Eriko ebyenfuna eby’enjawulo ng’erina amakolero n’ebibiina bingi ebigiyamba mu nkulaakulana n’okukulaakulana kwayo. Ebimu ku bibiina by’amakolero ebikulu mu Guinea mulimu: 1. Ekibiina ky’abasuubuzi, amakolero n’ebyobulimi mu Guinea (Chambre de Commerce, d’Industrie et d’Agriculture de Guinée) - Ekibiina kino kikiikirira ebitundu eby’enjawulo omuli eby’obusuubuzi, amakolero, ebyobulimi, n’obuweereza. Omukutu gw’ekibiina kino guli: https://www.ccian-guinee.org/ 2. Ekibiina kya bbanka ekya Guinea (Association Professionnelle des Banques de Guinée) - Ekibiina kino kikiikirira bbanka ezikola mu Guinea era kikola okutumbula ebirungi by’amakolero ga bbanka. Omukutu gw’ekibiina kino gwe: N/A 3. Ekibiina ky’abakozesa mu Guinea (Fédération des Organizations Patronales de Guinée) - Ekibiina kino kikiikirira abakozesa okuva mu bitundu eby’enjawulo nga eby’amakolero, eby’obuweereza, eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka, eby’obulimi n’ebirala, nga bawagira eddembe lyabwe n’ebintu bye baagala. Omukutu gwa federo eno gwe: N/A 4. Omukago gw’ebibiina by’abasuubuzi n’amakolero mu West Africa-Guinea (Union des Chambres de Commerce et d’industrie en Afrique de l’Ouest-Guinée) - Omukago guno gugenderera okutumbula eby’obusuubuzi n’amakolero mu bitundu ebitonotono ebya West Africa nga... akiikirira ebibiina by’abasuubuzi eby’enjawulo okuva mu mawanga ag’enjawulo omuli ne Guinea. Omukutu gw’ekibiina kino gwe: N/A 5. National Mining Association (Association Minière Nationale) - Nga eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka bikola kinene mu by’enfuna bya Guinea olw’eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi nga bauxite ne zaabu, ekibiina kino kissa essira ku kutumbula enkulaakulana ey’olubeerera mu kitongole ky’eby’obuggagga bw’omu ttaka ate nga kikiikirira ebirungi bya kkampuni ezisima eby’obugagga eby’omu ttaka abakolera mu ggwanga. Ebyembi saasobola kufuna mukutu gwonna ogukwatagana nagwo. Nkusaba omanye nti okubeerawo oba okutuuka ku mikutu emitongole kuyinza okwawukana, n’olwekyo kirungi okunoonya ebibiina bino ng’okozesa emikutu gy’okunoonya oba okwebuuza ku nsonda ezeesigika ez’omu kitundu okufuna amawulire agasinga okuba ag’omulembe.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi egyekuusa ku Guinea: 1. Minisitule y’ebyenfuna n’ebyensimbi: Omukutu omutongole ogwa Minisitule y’ebyenfuna n’ebyensimbi guwa amawulire ku nkola z’ebyenfuna, emikisa gy’okusiga ensimbi, amateeka agafuga eby’obusuubuzi, ne lipoota z’ebyensimbi mu Guinea. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.mefi.gov.gn/ 2. Ekitongole kya Guinea ekitumbula okusiga ensimbi n’okutunda ebweru w’eggwanga (APIEX): APIEX evunaanyizibwa ku kutumbula okusiga ensimbi, okutunda ebweru w’eggwanga, n’okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru obutereevu mu Guinea. Omukutu guno guwa amawulire agakwatagana ku bitundu by’okusiga ensimbi, emikisa gya bizinensi, enkola y’amateeka, ebisikiriza ebiweebwa bamusigansimbi, n’ebirala Omukutu: https://apiexgn.org/ 3. Bbanka Enkulu eya Republic of Guinea (BCRG): Omukutu gwa BCRG guwa eby’obugagga ku nkola z’ensimbi, emiwendo gy’ensimbi, ebibalo ku bipimo by’ebyenfuna ebinene ng’emiwendo gy’ebbeeyi y’ebintu n’omutindo gw’okukula kwa GDP mu Guinea. Era egaba amawulire ku mateeka ga bbanka n’okulondoola. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.bcrg-guinee.org/ 4. Chamber of Commerce Industry & Agriculture (CCIAG): Kino kitongole kikulu ekivunaanyizibwa ku kutumbula emirimu gy’ebyobusuubuzi mu Guinea nga kiyita mu kukuza embeera ya bizinensi ennungi eri amakampuni. Omukutu gwa CCIAG guwa ebikwata ku mpeereza yaayo omuli okuyamba mu kuwandiisa bizinensi, emikolo gy’okukwatagana wakati wa bizinensi za wano ne bamusigansimbi/abasuubuzi ab’ebweru abanoonya okuyingira akatale ka Guinea oba okutandikawo enkolagana ne kkampuni za Guinea.Webstie:http://cciagh.org/ 5.Guinea Economic Outlook: Omukutu guno ogwa yintaneeti guwa amagezi ku mbeera y’ebyenfuna mu Guinea nga guwa data-driven okwekenneenya okukwatagana n’ebitundu ebikulu nga ebyobulimi,eby’okusima eby’obugagga eby’omu ttaka,obulambuzi,n’amaanyi.Abo abakyusa eriiso eri okusiga ensimbi basobola okufuna okumanya okw’omugaso okuva mu nsibuko eno . Omukutu gwa yintaneeti:https://guinea-economicoutlook.com Nsaba omanye nti emikutu gy’empuliziganya giyinza okukyuka oluvannyuma lw’ekiseera; n’olwekyo kirungi okukebera emirundi ebiri obutuufu bwazo nga tonnaba kuddayo gye bali okumanya ebikwata ku kiseera kino.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egiwerako egy’okubuuza ebikwata ku by’obusuubuzi egiriwo ku Guinea. Wano waliwo olukalala lw’ebimu ku byo wamu ne URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Maapu y’ebyobusuubuzi (https://www.trademap.org) - Maapu y’ebyobusuubuzi ye kifo ekikwata ku by’obusuubuzi ekiweebwa ekitongole ky’ebyobusuubuzi eky’ensi yonna (ITC). Ewa ebibalo ebijjuvu ebikwata ku by’obusuubuzi n’amawulire agakwata ku kutuuka ku katale ka Guinea. 2. World Integrated Trade Solution (WITS) (https://wits.worldbank.org) - WITS kye kimu ku bikozesebwa mu kwekenneenya eby’obusuubuzi ekyakolebwa Banka y’ensi yonna. Ewa ebikwata ku by’obusuubuzi mu bujjuvu, omuli emisolo n’ebitali bya misolo, eri Guinea. 3. Ekifo ky’amawanga amagatte ekya COMTRADE Database (https://comtrade.un.org/data/) - COMTRADE kye kifo ekisinga obunene mu tterekero ly’ebibalo by’obusuubuzi bw’ebintu by’ensi yonna. Abakozesa basobola okunoonya ebintu ebitongole ebiyingizibwa oba ebifulumizibwa Guinea. 4. Observatory of Economic Complexity (https://oec.world/exports/) - Observatory of Economic Complexity kisobozesa abakozesa okunoonyereza ku mitendera gy’ebyenfuna n’engeri y’obusuubuzi mu nsi yonna nga bakozesa ebikozesebwa mu kulaba n’ebiwandiiko, omuli n’ebyo ebikwata ku by’amaguzi Guinea by’etunda ebweru w’eggwanga. 5. Omukutu gwa African Development Bank Data Portal (https://dataportal.afdb.org/) - Omukutu gwa African Development Bank ogwa Data Portal guwa ebipimo by’enkulaakulana eby’enjawulo, omuli ebikwata ku kwegatta kw’ebitundu, pulojekiti z’ebizimbe, n’obusuubuzi obusala ensalo mu mawanga ga Afrika nga Guinea . 6. International Monetary Fund Direction of Trade Statistics (DOTS) Database - Ekifo kya IMF ekya DOTS kiwa ebibalo ebikwata ku by’amaguzi eby’ebweru/okuyingiza ebintu mu ggwanga buli mwaka wakati w’amawanga n’ebitundu okwetoloola ensi yonna, omuli ne Guinea. Emikutu gino egyogeddwako giwa ensonda ezesigika okusobola okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi by’ensi yonna ebikwatagana ebikwata ku Guinea.

Ebifo bya B2b

Mu Guinea, waliwo emikutu gya B2B egiwerako egyanguyiza emirimu gya bizinensi n’okuyunga abaguzi n’abagaba ebintu. Bino bye bimu ku mikutu gya B2B egy’amaanyi mu ggwanga: 1. Afrindex (https://www.afrindex.com/): Afrindex ye nkola ya B2B etunuulidde Afrika ng’ekwata ku makolero ag’enjawulo omuli eby’obulimi, amaanyi, okuzimba, n’ebirala. Kisobozesa bizinensi okukola profiles, okuteeka ebintu oba empeereza, n’okukwatagana n’abo abayinza okugula oba abagaba ebintu. 2. Exporters.SG (https://www.exporters.sg/): Exporters.SG ye nkola y’ensi yonna erimu bizinensi okuva mu mawanga ag’enjawulo omuli ne Guinea. Ewa dayirekita ya kkampuni za Guinea mu bitundu eby’enjawulo ng’emmere n’ebyokunywa, ebintu ebiva mu bulimi, ebyuma n’eby’obugagga eby’omu ttaka, n’ebirala. 3. TradeKey (https://www.tradekey.com/): TradeKey katale ka B2B mu nsi yonna akagatta abaguzi n’abatunzi okuva mu nsi yonna. Bizinensi mu Guinea zisobola okukozesa omukutu guno okulaga ebintu byabwe oba empeereza zaabwe, okuzuula abayinza okuba bakasitoma oba abakolagana nabo mu nsi yonna. 4. Global Sources (https://www.globalsources.com/): Global Sources ye nkola endala emanyiddwa ennyo eya B2B erimu abakola n’abagaba ebintu okuva mu mawanga ag’enjawulo omuli ne Guinea. Ewa olukalala lw’ebintu ebitali bimu mu makolero agatali gamu nga ebyuma, ebikozesebwa mu misono, ebintu by’awaka n’ebirala. 5. Alibaba.com - Ekitundu ky'abagaba ebintu mu Afrika (https://africa.alibaba.com/suppliers/). Wadde nga si ya Guinea yokka wabula ng’ekwata ku basuubuzi ba Afrika okutwaliza awamu; ekitundu kino ku mukutu gwa Alibaba kisobozesa abakozesa okunoonya abasuubuzi ba Guinea nga balondawo omusengejja gw’eggwanga wansi w’ekitundu kya Africa. Emikutu gino giwa engeri ennyangu eri bizinensi mu Guinea okutuuka mu butale bw’ensi yonna oba okuzuula abasuubuzi ba wano munda mu ggwanga lyenyini olw’emikisa gy’obusuubuzi egy’enjawulo.