TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Sri Lanka, emanyiddwa mu butongole nga Democratic Socialist Republic of Sri Lanka, ggwanga lya kizinga kirungi nnyo erisangibwa mu South Asia. Kisangibwa mu nnyanja Buyindi ku lubalama lw’obugwanjuba bw’obuvanjuba bwa Buyindi. Sri Jayawardenepura Kotte kye kibuga kyayo ekikulu eky’amateeka, ate Colombo ekola ng’ekibuga kyayo ekisinga obunene n’ekifo eky’ebyobusuubuzi. Eggwanga lino lirina ebyafaayo bingi eby’emyaka enkumi n’enkumi. Lumu yafugibwa obwakabaka obw’enjawulo ate oluvannyuma n’efugibwa Abapotugali, Abadaaki, n’Abangereza nga tennafuna bwetwaze mu 1948. Obusika buno obw’enjawulo bufudde nnyo obuwangwa n’ennono za Sri Lanka. Sri Lanka emanyiddwa nnyo olw’emyalo gyayo egy’ekitalo, ebifo ebirabika obulungi, n’ebisolo by’omu nsiko ebingi. Ekizinga kino kirimu emirimu egy’enjawulo egy’ebweru okuva ku kuvuga amazzi okutuuka ku kutambula mu bibira by’enkuba okutuuka ku kulaba enjovu mu kulambula safaali mu ppaaka z’eggwanga nga Yala oba Udawalawe. Enzikiriza ya Buddha ekola kinene mu mbeera z’abantu mu Sri Lanka nga abantu nga 70% be bakola eddiini eno. Eggwanga lino era lyewaanira ku bibiina by’eddiini ebirala omuli Abahindu, Abasiraamu, n’Abakristaayo ababeera awamu mu ngeri ey’okukwatagana. Ebyenfuna bya Sri Lanka okusinga byesigamye ku by’obulimi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga nga caayi, kapiira, ebiva mu muwogo, engoye, n’engoye. Okugatta ku ekyo,ekitongole ky’ebyobulambuzi kifunye enkulaakulana ey’amaanyi olw’obulungi bw’obutonde bw’eggwanga lino n’ebifo eby’ebyafaayo ng’ebibuga eby’edda nga Anuradhapura oba Sigiriya rock fortress. Wadde nga yafuna olutalo lw’omunda okumala emyaka wakati w’amagye ga gavumenti n’aba Tamil abeekutula ku balala olwakoma mu 2009,Sri Lanka efunye enkulaakulana ey’amaanyi mu by’enkulaakulana okuva olwo.Kati eyimiridde ng’emu ku nsi ezisinga okukula amangu mu by’enfuna mu South Asia ng’erina okulongoosa ebizimbe (nga mw’otwalidde n’oluguudo lw’eggaali y’omukka olunene network)n'okukula kw'ensimbi z'amawanga amalala。 Mu kumaliriza,Sri Lanka ewa abagenyi ensengeka y’ebyo bye bayitamu okuva ku kwekenneenya amatongo ag’edda okutuuka ku kusisinkana ebisolo by’omu nsiko eby’enjawulo byonna munda mu jjana lyayo ery’obutiti.Ezingibwa abantu ab’emitima egy’ebbugumu abamanyiddwa olw’okusembeza abagenyi,mazima ddala ezingiramu ebifuula South Asia okusikiriza ennyo。

Sri Lanka nsi esangibwa mu South Asia. Ssente entongole eya Sri Lanka ye Sri Lanka Rupee (LKR). Rupee eyongera okugabanyizibwamu ssente 100. Ebadde ssente za Sri Lanka okuva mu 1872, nga zidda mu kifo kya ssente za Ceylonese. Bbanka Enkulu eya Sri Lanka y’evunaanyizibwa ku kufulumya n’okuddukanya ssente z’eggwanga lino. Balungamya n’okufuga okugaba n’omuwendo gwa ssente za Rupee okukuuma obutebenkevu mu by’enfuna. Omuwendo gwa Sri Lanka Rupee gukyukakyuka bw’ogeraageranya n’ensimbi ennene ez’ensi yonna nga Doola ya Amerika oba Euro. Kiyinza okukosebwa ensonga ez’enjawulo nga ebbeeyi y’ebintu, amagoba, okutebenkera kw’ebyobufuzi, n’embeera y’ebyenfuna mu nsi yonna. Empeereza y’ensimbi z’ebweru esangibwa mu bbanka n’abakyusa ssente abakkirizibwa okwetoloola Sri Lanka gy’osobola okukyusa ssente zo ez’ebweru okuzifuula ssente za wano. ATM nazo zisangibwa nnyo mu bibuga byonna n’ebitundu ebinene eby’obulambuzi. Kaadi z’okuwola zikkirizibwa nnyo mu wooteeri, mu bifo eby’okulya, n’ebifo ebinene; wabula kirungi okutambula n’ensimbi enkalu ezimu okukola emirimu emitonotono oba ng’ogenda mu byalo ng’okusasula kaadi kuyinza obutakkirizibwa. Abalambuzi abagenda e Sri Lanka basobola bulungi okufuna ssente za wano nga batuuse ku kisaawe ky’ennyonyi e Colombo oba nga bayita mu bitongole ebiwanyisiganya ssente ebiri mu bibuga ebikulu. Kirungi okugeraageranya emiwendo mu bifo eby’enjawulo nga tonnaba kuwaanyisiganya ssente okufuna omuwendo gw’okukyusa ogusingako obulungi. Kikulu okumanya nti kimenya mateeka okuggya ssente ezisoba mu LKR 5,000 okuva oba okuziyingiza mu Sri Lanka nga tolangirira mu bulambulukufu ku kasitooma. Kale kakasa nti otegese ebyetaago by’ensimbi zo okusinziira ku ekyo ng’ofuluma oba ng’oyingira mu ggwanga lino erirabika obulungi ery’ekizinga. Okutwaliza awamu, okutegeera nti LKR ye ssente entongole ekozesebwa mu nkolagana ya buli lunaku munda mu Sri Lanka kijja kuyamba abalambuzi okutambulira obulungi mu byetaago byabwe eby’ensimbi nga bagenda okunoonyereza ku nsi eno ennyuvu erimu ebyafaayo n’obulungi obw’obutonde.

Ssente ya Sri Lanka mu mateeka ye Sri Lanka Rupee (LKR). Emiwendo gy’ensimbi n’ensimbi ennene ez’ensi yonna giyinza okukyukakyuka, kale nja kukuwa emiwendo egy’okumpi okuva mu October 2021: Doola ya Amerika 1 (USD) = 205 Sri Lanka Rupees Euro 1 (EUR) = Rupees za Sri Lanka 237 1 Pawundi ya Bungereza (GBP) = 282 Sri Lanka Rupees 1 Yen ya Japan (JPY) = 1.86 Rupees za Sri Lanka Nsaba omanye nti emiwendo gy’ensimbi giyinza okwawukana era bulijjo kirungi okukebera emiwendo egy’omulembe nga tonnaba kukola nkolagana yonna.

Sri Lanka, eggwanga ly’ebizinga erisangibwa mu South Asia, likuza ebikujjuko ebikulu eby’enjawulo omwaka gwonna. Embaga zino zirina amakulu mangi nnyo mu by’obuwangwa n’eddiini eri abantu b’e Sri Lanka. Ekimu ku bikujjuko ebisinga obukulu ebikuzibwa mu Sri Lanka ye mwaka omuggya ogw’Olusinhala n’Olutamil. Ekivvulu kino ekitegekebwa mu April buli mwaka, era kitandika omwaka omuggya ogw’ennono okusinziira ku kalenda z’Olusinhalese n’Olutamil. Kye kiseera amaka mwe gakuŋŋaanira okwenyigira mu mikolo egy’ennono ng’okuteekateeka emmere ey’ekinnansi, okuwanyisiganya ebirabo, n’okuzannya emizannyo egy’ebweru. Mu kivvulu kino mulimu n’emikolo gy’ebyobuwangwa ng’okuyimba n’okuzina. Embaga endala emanyiddwa ennyo ye Vesak Poya, ejjukira amazaalibwa ga Mukama Buddha, okutegeera n’okufa kwa Mukama waffe. Ekivvulu kino ekikuzibwa mu lunaku lw’omwezi omujjuvu mu May Ababuda okwetoloola Sri Lanka, kizingiramu okuyooyoota amaka n’enguudo n’ettaala eza langi ez’enjawulo eziyitibwa Vesak toranas. Abagoberezi bagenda mu masinzizo okukuuma emikolo gy’eddiini nga bwe beenyigira mu bikolwa eby’obuzirakisa n’okufumiitiriza. Abahindu mu Sri Lanka bakuza Diwali oba Deepavali n’obunyiikivu bungi. Emanyiddwa nga "Embaga y'Ebitaala," Diwali kabonero akalaga obuwanguzi bw'ekitangaala ku kizikiza n'ebirungi ku bubi. Ng’oggyeeko okukoleeza amataala g’amafuta agayitibwa diyas mu maka ne mu masinzizo, Abahindu bawanyisiganya swiiti n’ebirabo mu mukolo guno ogw’ennaku ttaano. Eid al-Fitr erina obukulu bungi nnyo eri Abasiraamu mu Sri Lanka kuba egenda kuggwaako Ramadhan - ekiseera ekimala omwezi mulamba eky’okusiiba okuva ku makya okutuuka mu budde obw’ekiro ekikuzibwa Abasiraamu mu nsi yonna. Mu biseera by’okukuza Eid al-Fitr, Abasiraamu bagenda mu kusaba okw’enjawulo ku mizikiti nga bwe balya ku mmere ewooma n’ab’omu maka n’emikwano. Ennaku za Poya nnaku enkulu eza buli mwezi ezikuza buli mwezi omujjuvu ku kalenda y’omwezi mu Sri Lanka.Olunaku luno luwa omukisa Ababuda okwenyigira mu mirimu gy’eddiini ng’okukyalira amasinzizo okufumiitiriza n’okusaba.Ennaku zino eza Poya zitegeeza ebintu ebikulu ebikwata ku bulamu bwa Buddha oba enjigiriza za Buddha. Okutwaliza awamu,embaga za Sri Lanka zigatta ebitundu, ziraga eby’obuwangwa, era zitumbula enkolagana y’eddiini mu nzikiriza ez’enjawulo. Ebikujjuko bino kiseera kya ssanyu, okufumiitiriza, n’okusiima eby’eddiini n’obuwangwa eby’enjawulo ebiri mu ggwanga lino.

Sri Lanka emanyiddwa mu butongole nga Democratic Socialist Republic of Sri Lanka, ggwanga lya bizinga erisangibwa mu South Asia. Lirina ebyenfuna eby’enjawulo nga mulimu ebyobulimi, amakolero, n’obuweereza ebitabuddwamu. Bwe kituuka ku by’obusuubuzi, Sri Lanka yeesigamye nnyo ku kutunda ebintu n’obuweereza mu mawanga amalala. Ebikulu by’etunda ebweru mulimu caayi, engoye n’engoye, ebintu ebikolebwa mu kapiira, amayinja ag’omuwendo (nga amayinja ag’omuwendo), ebintu ebikolebwa mu muwogo (nga amafuta), ebintu ebiva mu byennyanja (nga ebyennyanja eby’omu mikebe), n’ebyuma eby’amasannyalaze. Eggwanga lino erisinga okusuubulagana ye Amerika, Bungereza, Buyindi, Girimaani, Yitale, Bubirigi/Luxembourg (ebiwandiiko ebigatta), Bufalansa ne Canada. Amawanga gano gayingiza ebyamaguzi eby’enjawulo okuva mu Sri Lanka ate nga ne gateeka ssente mu makolero gaayo. Mu myaka egiyise wabula- olw’embeera y’okusereba kw’eby’enfuna mu nsi yonna- eggwanga lifunye okusoomoozebwa mu kukuuma bbalansi ennungi mu by’obusuubuzi. Omuwendo gw’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga gusukkulumye ku ebyo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ekivuddeko Sri Lanka okukendeera mu by’obusuubuzi. Okukola ku nsonga eno n’okutumbula enkulaakulana y’ebyenfuna ng’eyita mu mirimu gy’ebyobusuubuzi- gavumenti ebadde ekola nnyo ku ndagaano z’amawanga gombi n’amawanga agawerako nga China ne Buyindi okutumbula obusobozi bwayo obw’okutunda ebweru w’eggwanga. Ekirala- okusobola okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru okuva mu mawanga amalala - zoni ez’enjawulo ez’ebyenfuna zitandikiddwawo munda mu Sri Lanka; okuwaayo ebisikiriza ng’ennaku enkulu z’omusolo eri kkampuni ezitandikawo emirimu gyazo. Okutwaliza awamu ,ebyenfuna bya Sri Lanka okusinga byesigamye ku busuubuzi bw’ensi yonna bwe kityo ne kigifuula enkulu ennyo mu kuyimirizaawo enkulaakulana.Kaweefube waayo agenda mu maaso okutumbula ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ng’eyita mu ndagaano z’amawanga gombi alina okuyamba okulongoosa bbalansi y’ebyobusuubuzi yaayo okugenda mu maaso.

Sri Lanka emanyiddwa nga Pearl of the Indian Ocean erina obusobozi bungi mu kukulaakulanya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Esangibwa mu ngeri ennungi mu South Asia, Sri Lanka erina ebirungi ebiwerako ebigifuula ekifo ekisikiriza okusiga ensimbi n’obusuubuzi okuva ebweru. Ekisooka, Sri Lanka eganyulwa mu kifo kyayo ekirungi ku makubo amanene ag’ensi yonna ag’emmeeri. Ekola ng’omulyango oguyingira mu South Asia era eyamba okuyingira mu butale mu Buyindi ne Southeast Asia mu ngeri ennyangu. Ekifo kino kigifuula ekifo ekirungi eky’obusuubuzi era kisikiriza bamusigansimbi abanoonya okukozesa obutale buno. Ekirala, Sri Lanka ekoze enkulaakulana ey’amaanyi mu nkulaakulana y’ebizimbe okumala emyaka. Eggwanga lino lyewaanira ku myalo egy’omulembe, ebisaawe by’ennyonyi, n’emikutu gy’enguudo eminene egyanguyiza okutambuza obulungi ebyamaguzi mu ggwanga n’ensi yonna. Enkulaakulana eno ey’ebizimbe eyongera ku Sri Lanka okuvuganya ng’omusuubuzi. Okugatta ku ekyo, gavumenti ya Sri Lanka etadde mu nkola enkola ez’enjawulo ezigendereddwamu okutumbula okusiga ensimbi okuva ebweru n’okusumulula eby’obusuubuzi. Enkola zino mulimu okusikiriza emisolo eri abasuubuzi abagenda ebweru w’eggwanga, okulongoosa enkola ya Kasawo, n’okuteekawo amateeka amalungi agakwata ku bizinensi eri kkampuni z’amawanga amalala. Ebikolwa bino bireeta embeera ennungi eri amakampuni aganoonya okuteekawo oba okugaziya emirimu gyago mu Sri Lanka. Ekirala, Sri Lanka efuna enkizo mu butale obukulu ng’eyita mu ndagaano z’amawanga gombi nga Generalized System of Preferences Plus (GSP+) eziweebwa omukago gwa Bulaaya. Enkola eno ey’enkizo eyamba okufuna ebintu ebimu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Sri Lanka awatali musolo, ekitondekawo emikisa eri bizinensi okwongera ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mu bitundu bino. Ekirala, Sri Lanka erina eby’obugagga eby’enjawulo omuli caayi, kapiira, eby’akaloosa nga siini ne cloves; amayinja ag’omuwendo nga safiro; eby’okwambala; engoye z’engoye; ebitundu by’ebyuma bikalimagezi; empeereza za pulogulaamu za kompyuta; empeereza y’obulambuzi n’ebirala. Amakolero gano galina obusobozi bungi okutumbula ebweru w’eggwanga olw’omutindo gwago n’enjawulo. Mu kumaliriza ,Sri lanka n'ekifo kyayo ekirungi ,ebizimbe ebyakulaakulanyizibwa,enkola ezisinga okusiga ensimbi,okusikiriza emisolo ,okufuna enkizo.,n'amakolero ag'enjawulo kiraga obusobozi bungi nnyo mu kukulaakulanya akatale kaayo ak'obusuubuzi ebweru

Bwe kituuka ku kulonda ebintu ebitundibwa ennyo mu katale ka Sri Lanka ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru, waliwo ebintu ebiwerako by’olina okulowoozaako. Wano waliwo emitendera mitono gy’osobola okugoberera: 1. Okunoonyereza ku katale: Okukola okunoonyereza okujjuvu ku katale ka Sri Lanka ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru okutegeera obwetaavu n’ebyo abaguzi bye baagala. Kino kiyinza okuzingiramu okunoonyereza ku bipimo by’ebyenfuna ebinene, okwekenneenya emitendera gy’amakolero, n’okuzuula obutale obuyinza okugendererwamu. 2. Okuzuula ebirungi mu kuvuganya: Sri Lanka erina ebirungi ebiwerako mu kuvuganya ng’abakozi abalina obukugu, eby’obugagga by’ebyobulimi, n’obusobozi bw’okukola ebintu. Laba ebintu ebikozesa ebirungi bino nga caayi, engoye, eby’akaloosa, gems & jewelry, engoye, ebintu ebikolebwa mu kapiira, n’empeereza ya IT. 3. Lowooza ku mitendera gy’okuyingiza n’okufulumya ebweru w’eggwanga: Weekenneenye emitendera gy’okuyingiza n’okufulumya ebweru wakati wa Sri Lanka n’amawanga amalala okuzuula emikisa egisobola okubaawo ku bintu ebimanyiddwa ennyo ku katale. Kino kiyinza okuzingiramu ebyuma, ebyuma/ebitundu by’ebikozesebwa/ebikozesebwa (naddala ebyuma ebikola engoye), sipeeya/ebitundu by’emmotoka (naddala ku pikipiki). . 5. Leverage Tourism Sector: Olw’emyalo gyayo emirungi n’ebifo eby’obuwangwa ebisikiriza abalambuzi mu nsi yonna; lowooza ku kukola ebintu eby’ekijjukizo ebiraga obuwangwa bw’ekitundu oba eby’enjawulo ng’engoye z’emikono/ebintu eby’emikono ebikoleddwa abakozi b’emikono mu kitundu. 6. Obusobozi bw’obusuubuzi ku yintaneeti: Mu myaka egiyise obusuubuzi ku yintaneeti buzze bukula mangu mu Sri Lanka; bwe batyo okunoonyereza ku mikutu gya yintaneeti ebintu ebikolebwa mu ggwanga gye birina obusobozi bw’okutunda ebweru w’eggwanga mu bifo ng’ebikozesebwa mu misono/amajolobero oba ebintu eby’engoye ez’ekinnansi eby’enjawulo mu ggwanga. 7.Okukyusakyusa mu butale bw’okutunda ebweru w’eggwanga: Nga essira liteekeddwa ku bifo ebikulu ebiriwo eby’okutunda ebweru w’eggwanga nga Amerika ne Bulaaya; mu kiseera kye kimu okunoonyereza ku butale obukyakula mu Asia – China/Buyindi nga bigendererwa ebikulu – nga waliwo ensimbi ezikozesebwa ezigenda zeeyongera okwongera obwetaavu bw’ebintu ebikozesebwa/ebintu/empeereza eby’omutindo; naddala abo abakola ku by’obulamu/obulamu obulungi. Jjukira nti kikulu nnyo okukyusa enkola yo ey’okulonda ebintu okusinziira ku nkyukakyuka y’akatale n’okulondoola buli kiseera abaguzi bye baagala okusobola okusigala ng’oli mu maaso mu katale k’obusuubuzi bw’ebweru akavuganya ennyo.

Sri Lanka, ensi ennungi ey’ebizinga esangibwa mu South Asia, erina engeri za bakasitoma ez’enjawulo n’ebintu ebiziyizibwa. Ekimu ku bikwata ku bakasitoma mu Sri Lanka kwe kussa essira ku nkolagana n’enkolagana y’omuntu ku bubwe. Bannasri Lanka batera okukulembeza obwesige n’okumanyiira nga bakola emirimu gya bizinensi. Okuzimba enkolagana ennywevu n’abo abayinza okubeera bakasitoma kikulu nnyo okusobola okutuuka ku buwanguzi mu katale kano. Okugatta ku ekyo, bakasitoma ba Sri Lanka basiima nnyo empeereza ey’obuntu. Batwala okufaayo kw’omuntu kinnoomu ng’ekikulu era basiima abasuubuzi abategeera ebyetaago byabwe ebitongole n’ebyetaago byabwe. Okutwala obudde okulongoosa ebintu oba empeereza okusinziira ku bye baagala kiyinza okutumbula ennyo okumatiza kwa bakasitoma. Engeri endala enkulu bwe bukulu bw’ensengeka z’embeera z’abantu. Okussa ekitiibwa mu bakadde, ab’obuyinza, n’abo abali mu bifo by’obuyinza kikulu nnyo mu bantu ba Sri Lanka. Bw’oba okolagana ne bakasitoma, kyetaagisa okulaga ekitiibwa eri abantu ssekinnoomu abakulu oba ab’eddaala erya waggulu okusinga omuntu. Ekirala, kikulu okumanya ebimu ku biziyiza eby’obuwangwa ng’okola bizinensi mu Sri Lanka: 1. Yambala bulungi: Weewale okwambala engoye eziraga kubanga kiyinza okutwalibwa ng’ekitali kya kitiibwa oba ekitasaana. 2. Kozesa omukono ogwa ddyo: Engeri okukozesa omukono ogwa kkono bwe kitwalibwa ng’ekitali kirongoofu mu mutindo gw’ekinnansi, bulijjo kozesa omukono gwo ogwa ddyo ng’owaayo ebintu oba ng’okwatagana ne bakasitoma mu ngalo. 3. Okufaayo kw’eddiini: Sri Lanka erina eddiini ez’enjawulo ng’eddiini ya Buddha y’esinga okugobererwa enzikiriza y’Ekihindu, Obusiraamu n’Ekikristaayo. Beera ekitiibwa eri enkola n’empisa z’eddiini ez’enjawulo ng’okolagana ne bakasitoma. 4. Okukwata obudde: Wadde ng’okukuuma obudde kutwalibwa ng’ekikulu mu bifo bya bizinensi mu nsi yonna, naddala kikulu nnyo mu Sri Lanka ng’okulwawo kiyinza okutunuulirwa ng’obutassa kitiibwa oba obutafaayo. 5. Weewale okulaga omukwano mu lujjudde: Okutwalira awamu okwolesa omukwano mu lujjudde kuggwaamu amaanyi mu buwangwa bwa Sri Lanka; n’olwekyo okukuuma empisa z’ekikugu mu biseera by’enkolagana ya bizinensi kisuubirwa. Nga tutegeera engeri zino eza bakasitoma nga kwotadde n’okussa ekitiibwa mu mpisa n’ebiragiro by’omu kitundu ebyogeddwako waggulu ng’okola bizinensi n’abantu ssekinnoomu okuva e Sri Lanka kiyinza okuyamba okutumbula enkolagana ennungi n’okutumbula obuwanguzi okutwalira awamu mu katale kano ak’enjawulo.

Sri Lanka erina enkola emanyiddwa obulungi ey’okuddukanya emisolo ku bantu ssekinnoomu abayingira oba abafuluma eggwanga lino. Kikulu abatambuze okumanya amateeka n’ebiragiro ebikwata ku kasitooma okulaba nga bayingira oba basimbula bulungi. Nga batuuse mu Sri Lanka, abatambuze bonna balina okujjuza Arrival Card ewereddwa ku lyato oba ku kisaawe. Kaadi eno erimu ebikwata ku muntu n’ebikwata ku kukyala kwo. Kikulu nnyo okuwa amawulire amatuufu ng’ojjuza foomu eno. Abatembeeyi balina okumanya nti Sri Lanka elungamya nnyo ebintu ebimu ebiyingizibwa mu ggwanga n’ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ebintu ebikugirwa mulimu ebiragalalagala, emmundu, amasasi, eddagala ery’obulabe, ebintu eby’obuseegu, ebintu ebicupuli, n’ebintu eby’obuwangwa nga tofunye lukusa okuva mu bitongole ebikwatibwako. Okuleeta ebintu ng’ebyo ebikugirwa kiyinza okuvaamu ebizibu eby’amaanyi mu mateeka. Ensimbi ezitali za musolo ziweebwa abatambuze abakyalira Sri Lanka nga balina ebintu ebituufu eby’obuntu omuli engoye, eby’okwewunda, obuwoowo, ebyuma ebikozesebwa mu byuma bikalimagezi, n’ebirala Wabula ebintu by’omuntu tebirina kusukka bungi obukkirizibwa nga tebasasudde musolo gwa kasitooma ogusaanira. Kikulu okukuuma lisiiti zonna ezikwata ku bintu eby’omuwendo ebiguliddwa ebweru w’eggwanga kuba ziyinza okwetaagisa abakungu ba Kasawo ng’otuuse oba ng’osimbula okuva e Sri Lanka. Okugatta ku ekyo emigugu egy’okutambula giyinza okukeberebwa abakungu ba Kasawo mu ngeri ey’ekifuulannenge era kirungi obutaleeta ssente z’ebweru ezisukkiridde ng’oyingira oba ng’ofuluma eggwanga. Abatambuze abalina eddagala erisukka ennaku 30 balina okufuna olukusa okuva mu bitongole ebikwatibwako nga tebannatuuka mu Sri Lanka. Kino kyetaagisa okuwa lipoota z’abasawo ezeetaagisa n’ebiwandiiko ebiwagira obwetaavu bwabwe obw’eddagala eryo. Era kyetaagisa nnyo abagenyi abasimbula okuva e Sri Lanka okulangirira amayinja gonna ag’omuwendo ag’omu kitundu ge baaguze mu kiseera we babeera kubanga gayinza okwetaaga obukakafu bw’okugula nga bayita mu customs clearance ku kisaawe. Mu bufunze, okugoberera amateeka ga Kasawo ng’okujjuza foomu ezeetaagisa mu butuufu ng’otuuse/osimbula ate nga weewala okuleeta ebintu ebikugirwa kijja kuyamba okulaba ng’oyita mu Kasawo mu Sri Lanka nga tolina buzibu.

Enkola ya Sri Lanka ey’emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga egenderera okulungamya entambula y’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga n’okukuuma amakolero n’abafulumya ebintu mu ggwanga. Gavumenti esolooza emisolo ku bintu eby’enjawulo ebiyingizibwa mu ggwanga okusinziira ku nsengeka yaabyo n’omuwendo gwabyo. Ekimu ku bintu ebikulu mu nkola ya Sri Lanka ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga y’enkola yaayo eya ad valorem, ng’emisolo gisoloozebwa ng’ebitundu ku kikumi ku muwendo gw’ekintu ekyo ku kasitooma. Emiwendo gyawukana okusinziira ku kika ky’ebyamaguzi ebiyingizibwa mu ggwanga. Okugeza ebintu eby’ebbeeyi ng’emmotoka, ebyuma eby’amasannyalaze, n’ebizigo eby’omulembe byolekedde omusolo omungi bw’ogeraageranya n’ebintu ebikulu ng’emmere n’eddagala. Ng’oggyeeko emisolo egy’omuwendo, Sri Lanka era essaawo emisolo egy’enjawulo ku bintu ebimu. Kino kitegeeza nti ssente eziteekeddwawo zisoloozebwa buli yuniti oba obuzito bw’ekintu ekiyingizibwa mu ggwanga. Emisolo egy’enjawulo gitera okukozesebwa ku bintu ng’ebyokunywa, ebiva mu taaba, petulooli, n’amafuta ga dizero. Okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna ate ng’egerageranya obutakwatagana mu by’obusuubuzi, Sri Lanka eyinza n’okussa mu nkola emiwendo gy’emisolo egy’enkizo oba okusonyiyibwa ebintu ebirondeddwa okuva mu mawanga ag’enjawulo wansi w’endagaano z’obusuubuzi obw’eddembe (FTAs) oba enteekateeka ezifaananako bwe zityo. Endagaano zino zitera okugenderera okutumbula enkolagana y’ebyobusuubuzi wakati w’amawanga gombi nga zikendeeza oba okuggyawo emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga ku bintu ebirina ebisaanyizo wakati w’amawanga agali mu mukago. Ekirala, Sri Lanka essaawo emisolo emirala nga cesses (emisolo egy’enjawulo) olw’ebigendererwa ebitongole ng’okukuuma obutonde bw’ensi oba pulojekiti z’okutumbula ebizimbe. Kikulu abasuubuzi abaagala okuyingiza ebintu mu Sri Lanka okunoonyereza ennyo n’okutegeera emisolo egikolebwa ku biti by’ebintu byabwe. Kino kijja kubayamba okuteekateeka obulungi enkola zaabwe ez’okugereka emiwendo n’okugoberera amateeka agakwata ku kasitooma nga bayingira akatale kano.

Sri Lanka, eggwanga ly’ebizinga erisangibwa mu South Asia, erina enkola etegeerekese obulungi ey’okusolooza omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Eggwanga ligenderera okutumbula enkulaakulana mu by’enfuna nga lisikiriza bamusigansimbi okuva ebweru w’eggwanga n’okutumbula eby’okutunda ebweru w’eggwanga. Sri Lanka egoberera enkola y’emisolo egenda mu maaso, ng’emiwendo gy’omusolo gyawukana okusinziira ku kika ky’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Mu nkola ya Sri Lanka ey’okusolooza omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga eriwo kati, ebintu ebimu bisonyiyibwa emisolo ng’omu ku kaweefube w’okukubiriza okubitwala ebweru w’eggwanga. Olukalala luno lulimu ebintu ebikulu nga caayi, kapiira, ebiva mu muwogo, eby’akaloosa (nga sinamoni), amayinja ag’omuwendo, n’amajolobero. Ku bintu ebirala ebitasonyiyibwa ng’engoye n’engoye —ebiyamba nnyo mu by’enfuna bya Sri Lanka —gavumenti essaawo omusolo oguyitibwa Export Development Levy (EDL). Omuwendo gwa EDL gwawukana okusinziira ku nsonga ng’omuwendo ogwongezeddwa mu kukola oba okulongoosa era mu bujjuvu gusasulwa ku bitundu eby’enjawulo ku buli kikumi ku ngoye ezilukibwa n’ebintu ebikolebwa mu ngoye. Ng’oggyeeko ekyo, omusolo gwa Special Commodity Levy (SCL) gukozesebwa ne ku bintu ebimu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ng’ebintu ebikolebwa mu taaba oba ebyokunywa ebitamiiza. Omusolo guno gukola ng’omusolo oguyingiza gavumenti mu nsimbi n’enkola y’okulungamya enkozesa y’ebintu mu ggwanga. Okwongera okuwagira amakolero ag’enjawulo oba okutumbula okutunda ebweru okuva mu bitundu ebimu munda mu Sri Lanka, ebisikiriza ebirala biyinza okuweebwa ebibiina by’enkulaakulana mu bitundu oba zoni ez’enjawulo ez’ebyenfuna. Ebintu bino ebisikiriza biyinza okuli okukendeeza ku misolo oba emisolo gya kasitooma eri bizinensi ezirina ebisaanyizo ezikola emirimu ebigendererwamu ng’okulongoosa ebyobulimi oba okukola pulogulaamu za kompyuta. Kinajjukirwa nti Sri Lanka bulijjo yeetegereza enkola zaayo ez’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusobola okuzikyusa okusinziira ku mbeera ezikyukakyuka n’enkyukakyuka mu by’obusuubuzi mu nsi yonna. N’olwekyo, kirungi bizinensi ezikola eby’obusuubuzi by’ensi yonna ne Sri Lanka okusigala nga zimanyi enkyukakyuka zonna empya gavumenti z’ereese ku biti by’ebintu byabwe. Okutwaliza awamu, Sri Lanka essa mu nkola enkola ez’enjawulo ng’eyita mu nkola zaayo ez’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ezigendereddwamu okusitula ssente z’amawanga amalala ate ng’ekakasa enkulaakulana ey’olubeerera mu by’enfuna ng’eyita mu bitundu ebikulu ng’ebyobulimi, amakolero (engoye), amakolero g’amayinja ag’omuwendo n’amajolobero_raw_plus_processed_spices,_and_coconut-based_products

Sri Lanka emanyiddwa mu butongole nga Democratic Socialist Republic of Sri Lanka, nsi ya bizinga esangibwa mu South Asia. Kimanyiddwa nnyo olw’obuwangwa bwakyo obujjudde amaanyi n’obulungi bw’obutonde obw’enjawulo. Bwe kituuka ku by’okutunda ebweru w’eggwanga, Sri Lanka efunye okusiimibwa olw’ebintu ebitonotono eby’amaanyi ebiwambye akatale k’ensi yonna. Ekimu ku bintu ebikulu ebifulumizibwa okuva e Sri Lanka ye caayi. Eggwanga lino limanyiddwa nnyo olw’okukola caayi wa Ceylon ow’omutindo ogwa waggulu, amanyiddwa olw’obuwoomi n’akawoowo ak’enjawulo. Abakola caayi mu Sri Lanka bagoberera omutindo omukakali okulaba ng’ebintu byabwe bibeera ku mutindo. Enkola y’okugaba satifikeeti erimu okulondoola omutindo ku mitendera egy’enjawulo egy’okufulumya, okukakasa nti caayi ezisinga obulungi zokka ze zifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ekirala, Sri Lanka nayo yeenyweza ng’omuzannyi omukulu mu by’engoye. Eggwanga lino likola ebintu eby’enjawulo eby’engoye ng’engoye, emifaliso, n’ebikozesebwa. Okusobola okukuuma omutindo gw’ensi yonna n’okutuukiriza bakasitoma bye basuubira, bangi ku bakola engoye mu Sri Lanka balonda satifikeeti nga ISO (International Organization for Standardization) oba GOTS (Global Organic Textile Standard). Satifikeeti zino zikakasa okugoberera amateeka g’obukuumi n’enkola z’empisa. Ng’oggyeeko caayi n’engoye, ebintu Sri Lanka by’etunda ebweru w’eggwanga mulimu n’ebintu ebirala ng’eby’akaloosa (nga sinamoni), amayinja ag’omuwendo n’amajolobero (omuli amayinja ag’omuwendo nga safiro), ebintu ebikolebwa mu kapiira (nga emipiira), ebintu ebikolebwa mu muwogo (nga muwogo amafuta), n’emirimu gy’emikono. Okusobola okwanguyiza enkolagana y’ebyobusuubuzi n’amawanga ag’enjawulo okwetoloola ensi yonna, ebintu bya Sri Lanka ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga biyita mu nkola eziwerako ez’okukakasa nga byesigamiziddwa ku byetaago ebitongole ebiragiddwa buli ggwanga oba ekitundu ekiyingiza ebintu mu ggwanga. Satifikeeti zino zikakasa nti ebintu ebifulumizibwa ebweru bituukana n’omutindo ogw’enjawulo era biyita mu kwekebejjebwa okw’amaanyi nga tebinnayingira butale bw’ebweru. Okutwaliza awamu, satifikeeti zino ezifulumizibwa ebweru w’eggwanga zikola kinene nnyo mu kukuuma obwesige bw’abaguzi n’okutumbula emikisa gy’obusuubuzi eri bizinensi za Sri Lanka ku mutendera gw’ensi yonna ate nga zitumbula enkulaakulana y’ebyenfuna munda mu ggwanga.

Sri Lanka emanyiddwa nga "Pearl of the Indian Ocean," nsi esangibwa mu South Asia. Bwe kituuka ku kuteesa ku by’okutambuza ebintu, Sri Lanka ekola enkola ennywevu era ennungi eyamba eby’obusuubuzi n’entambula mu nsalo zaayo. Ku migugu egy’ensi yonna, ekisaawe ky’ennyonyi ekya Bandaranaike International Airport (BIA) e Colombo kye kikola ng’omulyango omukulu ogw’okutambuza emigugu mu nnyonyi. Ewa enkolagana ennungi nnyo n’ebibuga ebinene bingi mu nsi yonna era erimu ebifo eby’omulembe eby’okutambuza emigugu. Ekisaawe kino kirina ebifo ebyetongodde eby’okutwala emigugu nga birimu tekinologiya ow’omulembe okusobola okukwata obulungi ebyamaguzi ebya buli ngeri. Mu by’emyalo, omwalo gw’e Colombo gwe gusinga obunene mu South Asia mu kukyusa emmeeri. Ewa omukutu ku myalo egisukka mu 600 mu mawanga 120, ekigifuula ekifo ekirungi ennyo mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Omwalo guno gulina ebifo eby’omulembe ebiteekebwamu konteyina ebikola ku mirimu gyombi egy’okuyingiza n’okutunda ebweru mu ngeri ennungi. Okugatta ku ekyo, omwalo gw’e Hambantota gwe mwalo omulala ogugenda gukula ogusangibwa ku lubalama lw’obugwanjuba bwa Sri Lanka ogulina obusobozi obulungi ennyo mu mirimu gy’okutambuza ebintu. Sri Lanka erina omukutu gw’enguudo ogukulaakulanye obulungi ogugatta ebibuga ebinene n’obubuga okwetoloola eggwanga. Oluguudo lwa A1 luva e Colombo, ekibuga ekikulu, okutuuka mu bitundu ebirala ebimanyiddwa nga Kandy ne Jaffna. Omukutu guno gulaba ng’ebyamaguzi bitambuzibwa bulungi mu Sri Lanka yonna. Enkola y’eggaali y’omukka nayo ekola kinene mu by’okutambuza ebintu mu Sri Lanka. Waliwo layini z’eggaali y’omukka eziwerako ezigatta ebibuga ebinene nga Colombo, Kandy, Galle, Nuwara Eliya, ne Anuradhapura. Enkola eno ey’entambula ya mugaso nnyo ku migugu egy’amaanyi oba emigugu egy’ewala munda mu ggwanga. Mu nsonga z’ebifo eby’okuterekamu ebintu, Sri Lanka erimu eby’okulonda eby’enjawulo okuva ku sitoowa za gavumenti okutuuka ku ppaaka z’obwannannyini ezitambuza ebintu ezirimu ebikozesebwa eby’omulembe ng’ebifo ebitereka ebintu ebivunda oba ebifo eby’okukwata ebintu eby’obulabe ebifugibwa ebbugumu. Ekirala, kampuni eziwerako ezitambuza ebintu zikola munda mu Sri Lanka nga ziwa obuweereza obw’enjawulo nga okutambuza emigugu, obuyambi mu kugoba emigugu,n’okugonjoola ensonga z’okuddukanya ebintu.Kkampuni zino zirina okumanya n’obukugu bungi mu kitundu okulaba ng’emirimu gy’okutambuza ebintu gitambula bulungi era mu ngeri ennungi. Okutwaliza awamu, Sri Lanka ekola enkola eyesigika era ekwatagana obulungi n’ebisaawe by’ennyonyi, emyalo gy’ennyanja, omukutu gw’enguudo, eggaali y’omukka, n’ebifo eby’okuterekamu sitoowa. Eby’obugagga bino biyamba okutambuza obulungi ebyamaguzi munda mu ggwanga era ne biyamba okusuubulagana kw’ensi yonna.

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Sri Lanka, eggwanga ly’ekizinga erisangibwa mu South Asia, lirina emikutu emikulu egy’ensi yonna egy’okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi. Emikutu gino gikola kinene nnyo mu kukulaakulanya ebyenfuna by’eggwanga n’okutumbula ebyamaguzi byayo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Wano waliwo emikutu gy’ensi yonna egy’amaanyi egy’okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi mu Sri Lanka: 1. Colombo International Container Terminal (CICT): Ekifo ekisinga obunene mu Sri Lanka ku mwalo gw’e Colombo, CICT kikola ng’omulyango gw’obusuubuzi bw’ensi yonna. Esikiriza layini z’emmeeri ennene okuva mu nsi yonna, ekigifuula omukutu omukulu ogw’okugula ebintu. 2. Export Development Board (EDB) of Sri Lanka: EDB evunaanyizibwa ku kutumbula n’okutumbula ebyamaguzi bya Sri Lanka ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mu bitundu eby’enjawulo omuli engoye, eby’akaloosa, amayinja ag’omuwendo n’amajolobero, caayi, ebintu ebikolebwa mu kapiira, n’ebirala. Etegeka emikolo n’emyoleso mingi okuyunga abasuubuzi ba wano n’abaguzi ab’ensi yonna. 3. Colombo International Tea Convention: Ng’emu ku zisinga okukola caayi mu nsi yonna, Sri Lanka etegese olukung’aana luno okulaga caayi zaayo ez’omutindo eri abaguzi b’ensi yonna. Omukolo guno guwa omukutu eri bammemba ba Tea Board, abatunda ebweru, ba broker wamu n’abagwira abeetabye mu mpaka zino okunoonyereza ku nkolagana. 4. National Gem & Jewellery Authority (NGJA): Ekitongole kino kiwagira bizinensi z’okutunda amayinja ag’omuwendo nga kitegeka emikolo nga Facets Sri Lanka — omwoleso gw’amayinja ag’omuwendo ogutegekebwa buli mwaka ogugatta abasima amayinja ag’omuwendo mu ggwanga wamu n’abakola eby’amajolobero okuva ebweru n’abasuubuzi. 5. Hotel Show Colombo: Olw’ebyobulambuzi ebikulaakulana, Hotel Show Colombo ekuŋŋaanya abasuubuzi ba wooteeri mu ggwanga wamu n’enjegere za wooteeri ez’amaanyi mu nsi yonna okulaga ebintu n’obuweereza bw’okusembeza abagenyi. 6. Omwoleso gw'amakolero "INCO" - Gutegekebwa buli mwaka mu Colombo oba mu bibuga ebirala ebinene nga Kandy oba Galle wansi w'emiramwa egy'enjawulo ng'emyoleso gy'amakolero g'engoye oba egy'ekitongole ky'ebyobulimi. 7.Ceylon Handicraft Council - Ekibiina kya gavumenti nga kissa essira ku kukuuma eby’emikono eby’ennono ebiwagira abakozi b’emikono mu byalo mu misomo egy’enjawulo nga okubumba embaawo,okukola yarn,okuluka eby’omutimbagano etc.It ornizes fairs/exhibition . 8. Olukungaana lw’ensi yonna olw’okutambuza ebintu mu Colombo: Ng’ekifo ekikulu eky’okutambuza ebintu mu kitundu kino, Sri Lanka etegeka olukung’aana luno okutumbula ekitongole ky’ebyentambula n’okusikiriza abaguzi n’abasigansimbi ab’ensi yonna. 9. LANKAPRINT - Omwoleso ogutunuuliddwa ku ngeri y’okukuba ebitabo, amakolero g’okupakinga, n’ebintu ebikwatagana nabyo nga abagaba ebintu mu ggwanga n’ensi yonna beetabamu okulaga bye bawaayo. 10. International Boat Show & Boating Festival: Omukolo guno gulaga amakolero g’ennyanja mu Sri Lanka omuli abazimba amaato, abagaba empeereza ya yaati, abakola ebyuma by’emizannyo gy’oku mazzi nga basikiriza abaguzi ab’ensi yonna. Zino ze zimu ku mikutu gy’ensi yonna egy’amaanyi egy’okugula ebintu n’emyoleso gy’ebyobusuubuzi mu Sri Lanka egiyamba okutumbula ebyenfuna byayo. Ziwa bizinensi za wano emikutu okukolagana n’abaguzi okuva ebweru w’eggwanga, okukyusakyusa emikisa gy’okutunda ebweru w’eggwanga, n’okunyweza enkolagana y’ebyobusuubuzi wakati w’amawanga gombi n’amawanga ag’enjawulo mu nsi yonna.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Sri Lanka, waliwo emikutu gy’okunoonya egy’enjawulo egy’ettutumu abantu gye batera okukozesa okunoonya amawulire ku yintaneeti. Wano waliwo olukalala lw’emikutu gy’okunoonya egimu egya bulijjo wamu ne URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Google - www.google.lk: Google ye nkola y’okunoonya esinga okukozesebwa mu nsi yonna, omuli ne mu Sri Lanka. Abakozesa basobola okufuna amawulire, ebifaananyi, vidiyo, amawulire n’ebirala. 2. Yahoo - www.yahoo.com: Wadde nga temanyiddwa nnyo nga Google, Yahoo ekyakozesebwa abantu bangi mu Sri Lanka okunoonya ku mukutu n’okufuna amawulire, empeereza ya email, amawulire agakwata ku by’ensimbi n’ebirala. 3. Bing - www.bing.com: Bing ye yinjini endala emanyiddwa ennyo ey’okunoonya ng’ekola empeereza ezifaananako ne Google ne Yahoo. Ewa enkola ey’enjawulo era ekozesa tekinologiya wa Microsoft okukola okuwandiika ku mukutu. 4. DuckDuckGo - www.duckduckgo.com: Emanyiddwa olw’enkola yaayo ey’okunoonya ku yintaneeti etunuulidde eby’ekyama, DuckDuckGo telondoola mirimu gya bakozesa oba ebikwata ku muntu ng’emikutu emirala egy’ennono egy’okunoonya. 5. Ask.com - www.ask.com: Ask.com esobozesa abakozesa okubuuza ebibuuzo butereevu mu lulimi olw’obutonde mu kifo ky’okuwandiika ebigambo oba ebigambo ebikulu byokka mu kasanduuko k’okunoonya. 6. Lycos - www.lycos.co.uk: Lycos mukutu gwa yintaneeti ogw’ensi yonna ogukola emirimu egy’enjawulo omuli abagaba email mu mawanga ag’enjawulo; era ekola nga enkola eyesigika ey’okunoonya ku mukutu gwa yintaneeti mu Sri Lanka. 7. Yandex - www.yandex.ru (esangibwa mu Lungereza): Wadde ng’okusinga emanyiddwa nga enkola y’okunoonya mu Russia esinga ng’erina eby’okulondako eri aboogera Olungereza mu nsi yonna. Kinajjukirwa nti wadde nga zino emikutu gino egyakozesebwa ennyo egy’omutendera gw’ensi yonna oba egy’ensi yonna gituukirirwa okuva munda mu Sri Lanka awatali bukwakkulizo bwonna mu bitundu, eggwanga era lirina ebitabo ebiwerako eby’omu kitundu ku yintaneeti ebikwata ku bizinensi z’omu kitundu; wabula bino biyinza obutatuukana na mutindo gwe tutera okutwala nga ‘yingini z’okunoonya’ ez’ennono. Jjukira nti buli emu ku mikutu gino giwa ensengeka yaayo ey’enjawulo ey’ebintu n’emirimu egy’enjawulo okusinziira ku nkola yaago n’engeri gye gikoleddwamu, n’olwekyo oyinza okukisanga nga kya mugaso okugezesa ebitonotono okutuusa lw’onoofuna ekisinga okutuukana n’ebyetaago byo.

Emiko emikulu egya kyenvu

Mu Sri Lanka, ebitabo ebikulu eby’empapula eza kyenvu bye bino: 1. Dialog Yellow Pages: Eno ye dayirekita erimu olukalala lwa bizinensi n’empeereza ez’enjawulo okwetoloola eggwanga. Ekwata ku biti eby’enjawulo omuli eby’okulya, wooteeri, amalwaliro, amasomero n’ebirala. Omukutu guno guli: https://www.dialogpages.lk/lu/ 2. Lankapages: Lankapages ye ndagiriro endala ekozesebwa ennyo mu Sri Lanka. Ewa ebikwata ku bizinensi mu bitundu eby’enjawulo nga bbanka, entambula, okuzimba, n’ebyenjigiriza. Omukutu guno guli: http://www.lankapages.com/ 3. SLT Rainbow Pages: Dayirekita eno erimu okukuŋŋaanya okunene okw’olukalala lwa bizinensi mu Sri Lanka n’ebikwata ku bantu n’endagiriro ezisengekeddwa okusinziira ku bitundu by’amakolero ng’ebyobulamu, eby’ensimbi, empeereza ya tekinologiya, okusembeza abagenyi, n’ebirala. Omukutu guno guli: https://rainbowpages.lk/ 4. InfoLanka Yellow Pages: Endagiriro endala emanyiddwa ennyo ku yintaneeti eya yellow pages eyamba abakozesa okuzuula bizinensi okusinziira ku byetaago oba ebifo ebitongole mu Sri Lanka. 5. Teesa ku Kibuga kyo (SYT): SYT egaba olukalala lw’emiko gya kyenvu ku mutendera gw’ekitundu ku bibuga eby’enjawulo okwetoloola Sri Lanka. Dayirekita zino zisobola okuyingizibwa ku mutimbagano okunoonya bizinensi oba empeereza ezenjawulo munda mu ggwanga okusinziira ku biti oba ebifo eby’enjawulo ebitegeezeddwa ebyetaago by’abakozesa. Nsaba omanye nti wadde nga buli kaweefube akoleddwa okuwa amawulire amatuufu agakwata ku dayirekita ezoogeddwako n’emikutu gyazo; kirungi okuzikakasa nga weetongodde kuba endagiriro z'omukutu ziyinza okukyuka okumala ekiseera.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Sri Lanka, ensi ennungi ey’ebizinga mu South Asia, efunye enkulaakulana ey’amaanyi mu by’obusuubuzi ku yintaneeti okumala emyaka. Bino bye bimu ku bifo ebikulembedde mu by’obusuubuzi ku yintaneeti mu Sri Lanka wamu ne URL zaabwe: 1. Daraz.lk: Ekimu ku butale obusinga obunene ku yintaneeti mu Sri Lanka, nga bukola ebintu eby’enjawulo mu biti eby’enjawulo. Omukutu gwa yintaneeti: daraz.lk 2. Kapruka.com: Omukutu gw’okugula ebintu ku yintaneeti ogutuusa ebintu mu ggwanga n’ensi yonna. Ewa ebintu eby’enjawulo omuli engoye, ebyuma, n’ebirabo. Omukutu gwa yintaneeti: kapruk.com 3. Wow.lk: Akatale akajjuvu ku yintaneeti akakola ddiiru ku byuma bikalimagezi, ebyuma by’omu nnyumba, ebintu by’emisono n’ebirala. Emanyiddwa olw’ebintu eby’enjawulo n’okusasula ebisaanyizo. Omukutu gwa yintaneeti: wow.lk 4. Takas.lk: Emanyiddwa olw’okwesigamizibwa n’okuweereza amangu, Takas ekola ebyuma ebikozesebwa mu bulamu obwa bulijjo nga ssimu ez’amaanyi, laptops wamu n’ebintu by’omu nnyumba ng’ebyuma by’omu ffumbiro n’ebintu by’omu nnyumba. 5. MyStore.lk: Omukutu gw’obusuubuzi ku yintaneeti ogukuguse mu byuma bikalimagezi omuli essimu ez’amaanyi, tabuleti, kkamera wamu n’ebintu ebirala eby’obulamu ng’engoye z’emisono n’ebikozesebwa. 6. Clicknshop.lk: Edduuka erimanyiddwa ennyo ku yintaneeti erissa essira ku kuwa ebintu eby’omutindo ogwa waggulu ebya wano ku bbeeyi evuganya mu biti ebiwerako ng’engoye z’emisono, okuyooyoota amaka, ebintu eby’okwewunda. 7.Ebyokunywa by'ennyumba y'enjovu Official Online Store- enjovu-ennyumba-ebyokunywa-online-store.myshopify.com 8.Omuyimbi (Sri Lanka) PLC - omuyimbico - www.abayimbil.edduuka Emikutu gino giwa abaguzi obwangu nga giwa enkola ey’obukuumi ey’okusasula n’empeereza eyesigika ey’okutuusa ebintu mu Sri Lanka yonna. Nsaba omanye nti amawulire gano gayinza okukyuka kubanga emikutu emipya egy’obusuubuzi ku yintaneeti giyinza okuvaayo oba egyaliwo giyinza okukyusibwa oluvannyuma lw’ekiseera.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Sri Lanka, ensi ennungi ey’ebizinga mu South Asia, erina emikutu gy’empuliziganya egy’amaanyi era egyeyongera. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu mu Sri Lanka wamu n’emikutu gyazo: 1. Facebook (www.facebook.com): Facebook ekozesebwa nnyo mu Sri Lanka mu kukwatagana n’abantu n’okutumbula bizinensi. Esobozesa abakozesa okukola profiles, okukwatagana n’emikwano n’ab’omu maka gaabwe, okugabana ebifaananyi n’obutambi, okwegatta ku bibinja, n’okugoberera empapula. 2. Instagram (www.instagram.com): Instagram yettanirwa nnyo mu mulembe omuto mu Sri Lanka olw’okugabana ebifaananyi n’obutambi. Ewa ebisengejja eby’enjawulo n’engeri y’okulongoosaamu okulongoosa ebirimu ebirabika nga tonnabigabana na bagoberezi bo. 3. Twitter (www.twitter.com): Omukutu gwa Twitter ogwa microblogging gusobozesa abakozesa okuteeka obubaka obumpi oba tweets ezituuka ku bubonero 280. Abantu bangi ssekinnoomu, ebibiina, emikutu gy’amawulire, ne basereebu bangi mu Sri Lanka bakozesa omukutu gwa Twitter okugabana amawulire agakwata ku bantu oba okulaga endowooza zaabwe. 4. YouTube (www.youtube.com): YouTube nkola ekozesebwa nnyo mu kugabana vidiyo mu Sri Lanka abantu mwe basobola okuteeka, okulaba, okuteesa, okugereka, n’okugabana vidiyo. Ba vloggers ba wano batera okukozesa omukutu guno okulaga ekitone kyabwe oba okuwa amawulire ag’omugaso. 5. LinkedIn (www.linkedin.com): LinkedIn esinga kukozesebwa ku mikutu gya yintaneeti egy’ekikugu mu Sri Lanka. Abantu ssekinnoomu bakola profiles eziraga obuyigirize bwabwe, obumanyirivu mu mirimu, obukugu n’ebirala, ekibayamba okukwatagana n’abayinza okubakozesa oba abakolagana nabo mu bizinensi. 6. Viber (www.viber.com): Viber ye app y’okuweereza obubaka esobozesa abakozesa okuweereza obubaka ku ssimu nga kw’otadde n’okukuba essimu mu ddoboozi oba vidiyo ku yintaneeti ku bwereere mu bakozesa baayo. 7 . Imo (imo.im/en#home ): Imo ye app endala emanyiddwa ennyo mu kuweereza obubaka mu Sri Lanka egaba ebintu nga okukuba amaloboozi/vidiyo ku bwereere wamu n’emirimu gy’okukubaganya ebirowoozo ku byuma eby’enjawulo nga okozesa WiFi oba data y’essimu. 8 . Snapchat (www.snapchat.com): Snapchat esobozesa abakozesa mu Sri Lanka okukwata ebifaananyi oba okukwata obutambi mu bwangu, okwongerako ebisengejja oba ebikolwa, n’okubigabana n’emikwano okumala akaseera katono. Era erimu ebintu eby’enjawulo eby’okusanyusa abantu ng’emizannyo n’ebitundu ebikuumibwa (curated discover sections). 9. WhatsApp (www.whatsapp.com): WhatsApp ye app ekozesebwa ennyo mu kuweereza obubaka mu Sri Lanka. Esobozesa abakozesa okuweereza obubaka ku ssimu, obubaka bw’amaloboozi, okukuba essimu mu maloboozi/vidiyo, n’okugabana fayiro z’emikutu ku yintaneeti. Bino bye bimu ku mikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu egikozesebwa mu Sri Lanka. Wabula, kikulu okumanya nti wayinza okubaawo emikutu emirala egyakulaakulanyizibwa mu ggwanga oba emikutu gya niche egikola naddala eri abalabi ba Sri Lanka.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Sri Lanka nsi ya njawulo ng’amakolero ag’enjawulo gayamba mu by’enfuna byayo. Bino bye bimu ku bibiina by’amakolero ebikulu mu Sri Lanka, wamu n’emikutu gyabyo: 1. Ekibiina ky’abasuubuzi mu Ceylon - Kino kye kibiina kya bizinensi ekisinga obukulu mu Sri Lanka, nga kikiikirira emirimu egy’enjawulo ng’amakolero, obuweereza, n’obusuubuzi. Omukutu gwabwe ogwa www.chamber.lk. 2. Ekibiina ekigatta abasuubuzi n’amakolero mu Sri Lanka (FCCISL) - FCCISL kikiikirira ebibiina by’abasuubuzi n’amakolero ebingi mu bitundu eby’enjawulo mu Sri Lanka. Omukutu gwabwe ogwa yintaneeti gwe www.fccisl.lk. 3. Ekibiina ekigatta abasuubuzi ebweru w’eggwanga (NCE) - NCE essira kisinga kulissa ku kutumbula n’okukiikirira ebirungi by’abasuubuzi abafulumya ebweru okuva mu bitundu eby’enjawulo nga amakolero g’engoye, caayi, eby’akaloosa, n’amayinja ag’omuwendo n’amajolobero. Omukutu gwabwe ogwa www.nce.lk. 4. Ekibiina ky’amakolero mu ggwanga ekya Ceylon National Chamber of Industries (CNCI) - CNCI ekola ng’omukutu eri bannamakolero mu Sri Lanka okutumbula enkulaakulana n’enkulaakulana mu kitongole ky’amakolero mu makolero ag’enjawulo. Omukutu gwabwe ogwa www.cnci.lk. 5.Ekitongole ekikulaakulanya amakolero g’amawulire (ICTA) - ICTA okusinga essira eriteeka ku kukulaakulanya amakolero ga tekinologiya w’amawulire mu Sri Lanka nga kissa mu nkola enkola n’obukodyo obwetaagisa okukulaakulana. Omukutu gwabwe ogwa www.ico.gov.lk. 6.The Tea Exporters Association (TEA) - TEA ekiikirira abasuubuzi ba caayi ebweru w’eggwanga abeenyigira mu kukola ekimu ku bintu Sri Lanka ebisinga okumanyika okutunda ebweru w’eggwanga mu nsi yonna – Ceylon Tea! TEA egaba obuyambi eri abakola caayi, abasuubuzi, abakola caayi, n’ababitunda ebweru w’eggwanga. Enkolagana yaabwe ku mukutu gwa yintaneeti osobola okugisanga wano: https://teaexportsrilanka.org/ Bino bye byokulabirako ebitonotono; waliwo ebibiina n’ebibiina ebirala bingi ebikwata ku bitongole ebikola emirimu emikulu mu makolero gaabwe okutumbula enkulaakulana nga bayita mu kubunyisa amawulire, emikisa gy’okukolagana, emikutu gy’okugabana okumanya, n’ebirala, ebiyamba mu nkulaakulana y’ebyenfuna okutwalira awamu mu Sri Lanka.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Sri Lanka, mu butongole Democratic Socialist Republic of Sri Lanka, nsi esangibwa mu South Asia. Sri Lanka erina emikutu gy’empuliziganya egy’ebyenfuna n’ebyobusuubuzi egiwerako egiwa amawulire agakwata ku mikisa gya bizinensi, okuteeka ssente mu bizinensi, n’enkola za gavumenti ezikwatagana. Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’amaanyi egyekuusa ku by’enfuna n’ebyobusuubuzi mu Sri Lanka: 1. Olukiiko oluvunaanyizibwa ku by’ensimbi mu Sri Lanka (BOI): Omukutu gwa yintaneeti: https://www.investsrilanka.com/ Omukutu gwa BOI guwa amawulire amajjuvu ku mikisa gy’okusiga ensimbi mu bintu eby’enjawulo omuli ebyobulimi, amakolero, ettaka n’amayumba, eby’obulambuzi, ne pulojekiti z’ebizimbe. 2. Ekitongole ky’ebyobusuubuzi: Omukutu gwa yintaneeti: http://www.doc.gov.lk/ Omukutu gw’ekitongole ky’ebyobusuubuzi guwa eby’obugagga eri bizinensi ezinoonya okutunda ebweru oba okuyingiza ebintu okuva e Sri Lanka. Ewa amawulire ku nkola z’ebyobusuubuzi, enteekateeka z’emisolo, n’ebyetaago by’okutuuka ku katale. 3. Olukiiko olukulaakulanya eby’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga (EDB): Omukutu gwa yintaneeti: http://www.srilankabusiness.com/ EDB etumbula ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okuva e Sri Lanka ng’ewa obuyambi obukulu eri abasuubuzi abafulumya ebweru w’eggwanga nga lipoota ezikwata ku katale, obuyambi mu kwetaba mu myoleso gy’ebyobusuubuzi, enteekateeka z’okuyamba mu kukulaakulanya ebintu. 4. Bbanka Enkulu eya Sri Lanka: Omukutu gwa yintaneeti: https://www.cbsl.gov.lk/en Omukutu gwa bbanka enkulu guwa ebikwata ku by’enfuna ebijjuvu ne lipoota ezikwata ku bintu eby’enjawulo ng’ebibalo by’ebbalansi y’ebyobusuubuzi; emiwendo gy’ensimbi z’ebweru; okutereeza enkola y’ebyensimbi; Emiwendo gy’okukula kwa GDP; emiwendo gy’ebbeeyi y’ebintu; emiwendo gy’embalirira ya gavumenti n’ebirala. 5. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero: Omukutu gwa yintaneeti - Ekibiina ky'eggwanga - http://nationalchamber.lk/ Ekisenge kya Ceylon - https://www.ekisenge.lk/ Emikutu gino egy’ekibiina gikola ng’emikutu gy’okukolagana ne bizinensi za wano era giwa amawulire ag’omulembe agakwata ku nkyukakyuka mu nkola ezikosa eby’obusuubuzi mu ggwanga. 6.Ekifo ky’abafulumya ebweru w’eggwanga mu Sri Lanka: Omukutu gwa yintaneeti :https://sri-lanka.exportersindia.com/ Omukutu guno gukola nga dayirekita ya kkampuni ezikola ku kutunda ebintu eby’enjawulo okuva e Sri Lanka mu makolero ag’enjawulo ng’ebyobulimi, emmere, engoye, n’ebirala. 7. Minisitule y’enteekateeka z’enkulaakulana n’ebyobusuubuzi by’ensi yonna: Omukutu gwa yintaneeti: http://www.mosti.gov.lk/ Omukutu gwa minisitule guwa amawulire ku ndagaano z’ebyobusuubuzi mu ggwanga, enteekateeka z’okusikiriza okusiga ensimbi, enteekateeka z’okwanguyiza okutunda ebweru w’eggwanga wamu n’enkola endala ezikwata ku by’obusuubuzi. Emikutu gino giyinza okuba eby’omugaso okunoonyereza ku mikisa gya bizinensi n’okusigala ng’omanyi ebigenda mu maaso mu by’enfuna mu Sri Lanka. Tukusaba omanye nti emikutu gino giyinza okukyuka, n’olwekyo kirungi okukakasa nti giriwo buli luvannyuma lwa kiseera.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Wano waliwo emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza ebikwata ku by’obusuubuzi mu Sri Lanka: 1. Ekitongole ky’ebyobusuubuzi - Sri Lanka (https://www.doc.gov.lk/) Omukutu guno omutongole gukuwa olukusa okulaba ebibalo by’ebyobusuubuzi, omuli ebiyingizibwa mu ggwanga, ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, n’ebbalansi y’ebyobusuubuzi. Ewa enkola ez’enjawulo ez’okunoonya ne lipoota ezisobola okuwanulibwa. 2. Akakiiko akavunaanyizibwa ku kukulaakulanya eby’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga mu Sri Lanka (http://www.srilankabusiness.com/edb/) Omukutu gwa Sri Lanka Export Development Board guwa amawulire ku nkola y’okutunda ebweru w’eggwanga mu bitundu eby’enjawulo. Mulimu ebikwata ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga, obutale, n’emitendera. 3. Bbanka Enkulu eya Sri Lanka (https://www.cbsl.gov.lk/en/ebibalo/ebibalo-eby’enfuna-n’embeera z’abantu/ebibalo-eby’obusuubuzi) Bbanka Enkulu eya Sri Lanka egaba ebibalo by’ebyobusuubuzi ebijjuvu ebikwata ku bintu ebikwata ku bintu n’obuweereza ebiyingizibwa mu ggwanga n’ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Omukutu guno guwa ebikwata ku byafaayo ne lipoota ezeekenneenya nazo. 4. Ekitongole kya Kasawo - Gavumenti ya Sri Lanka (http://www.customs.gov.lk/) Omukutu omutongole ogw’ekitongole kya Kasawo gusobozesa abakozesa okufuna ebikwata ku kuyingiza/okufulumya ebweru nga bawa Harmonized System Code oba ennyonyola y’ebintu wamu n’emisingi emirala ng’ekiseera oba okusinziira ku nsi. 5. Ekiwandiiko ky’abasuubuzi abafulumya ebweru w’eggwanga - Ekibiina ky’eggwanga ekikola ku by’okutunda ebweru w’eggwanga ekya Sri Lanka (http://ncexports.org/directory-exporter/index.php) Dayirekita eno ekuumibwa ekibiina ekigatta abasuubuzi abafulumya ebweru w’eggwanga eraga kkampuni ezikola ku kutunda ebintu eby’enjawulo okuva e Sri Lanka. Kiyinza okuba eky’omugaso mu kunoonya abayinza okusuubulagana ne bizinensi. Zino ze zimu ku mikutu gy’empuliziganya gy’osobola okukozesa okufuna ebikwata ku by’obusuubuzi ku by’enfuna bya Sri Lanka. Naye kirungi okusalasala data okuva mu nsonda eziwera okusobola okufuna amawulire amatuufu n’okwekenneenya.

Ebifo bya B2b

Sri Lanka emanyiddwa olw’obulungi bwayo obw’ebifo ebirabika obulungi n’obuwangwa obw’enjawulo, egenda yeeyongera okubeerawo mu katale ka B2B. Eggwanga liwa emikutu gya B2B egiwerako eri bizinensi ezinoonya okugaziya okutuuka ku bantu n’okukwatagana n’abo abayinza okukolagana nabo. Wano waliwo ezimu ku mikutu gya B2B egy’amaanyi mu Sri Lanka wamu n’emikutu gyazo: 1. Sri Lanka Export Development Board (EDB): EDB egaba omukutu eri abasuubuzi b’ebweru w’eggwanga mu Sri Lanka okulaga ebintu byabwe n’obuweereza bwabwe eri abaguzi ab’ensi yonna. Omukutu gwabwe ogwa www.srilankabusiness.com gusobozesa abasuubuzi okunoonya abaguzi ab’enjawulo mu makolero ag’enjawulo. 2. Sri Lanka Exporters Directory: Dayirekita eno ey’oku yintaneeti egatta abasuubuzi abafulumya ebweru okuva mu bitundu eby’enjawulo omuli engoye, caayi, amayinja ag’omuwendo & amajolobero, eby’akaloosa, n’ebirala. Omukutu gwabwe ogwa www.srilankaexportersdirectory.lk gusobozesa abakozesa okuzuula abafulumya ebweru okusinziira ku mutendera gw’amakolero. 3. Ceylon Chamber of Commerce (CCC): Omukutu gwa CCC ku www.chamber.lk guwa ekitabo kya bizinensi ekiraga amakampuni agawerako agakola mu Sri Lanka mu bitundu eby’enjawulo nga amakolero, ebyobulimi, okutambuza ebintu, eby’obulambuzi & okusembeza abagenyi. 4. TradeKey: TradeKey ye nkola ya B2B ey’ensi yonna nga mulimu amakampuni okuva mu nsi yonna omuli ne Sri Lanka. Bizinensi zisobola okugenda ku mukutu gwazo ogwa yintaneeti ku www.tradekey.com/en/sri-lanka/ okunoonyereza ku mikisa n’abasuubuzi ba wano oba okukwatagana ne bakasitoma b’ensi yonna. 5. Alibaba.com: Nga omu ku mikutu eminene egy’ensi yonna egya B2B, Alibaba.com erimu bizinensi okuva mu mawanga ag’enjawulo omuli ne Sri Lanka. Omukutu gwabwe ogwa www.alibaba.com gulaga ebintu okuva mu makolero ag’enjawulo ekisobozesa abaguzi okukwatagana butereevu n’abatunzi. 6.Slingshot Holdings Limited: Slingshot ye kampuni ya tekinologiya mu ggwanga esinga okuwa eby’okugonjoola ebiyiiya ng’eyita mu mikutu gyayo egya digito nga 99x.io(www.slingle.io),thrd.asia(www.thrd.asia),cisghtlive.ai(www. cisghtlive.ai)ne Iterate emirimu('emirimu.iterate.live'). Emikutu gino giwa emikisa gy’okukolagana okuva ku nsalo, okuweereza tekinologiya, okufuna ebitone n’ebirala. Zino ze ntono ku nkola za B2B ezisangibwa mu Sri Lanka. Kirungi okunoonyereza ku mikutu gino okuzuula abagaba ebintu oba abakolagana nabo abatuufu abakwatagana obulungi n’ebyetaago bya bizinensi yo.