TogTok

Okulaba Ensi
Ssente z’eggwanga
Omuwendo gw’ensimbi
Ennaku enkulu enkulu
Embeera y’obusuubuzi bw’amawanga amalala
Obusobozi bw’okukulaakulanya akatale
Ebintu ebitundibwa mu bbugumu ku katale
Engeri za bakasitoma ne tabu
Enkola y’okuddukanya emirimu gya Kasawo
Enkola z’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga
Enkola z’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga
Satifikeeti ezeetaagisa okutunda ebweru w’eggwanga
Enteekateeka y’okutambuza ebintu esengekeddwa
Emikutu gy’okukulaakulanya abaguzi

Turkmenistan, emanyiddwa mu butongole nga Republic of Turkmenistan, nsi esangibwa mu masekkati ga Asia. Kirimu abantu nga obukadde 6 era nga kigabana ensalo zaakyo ne Kazakhstan, Uzbekistan, Iran, Afghanistan, n’ennyanja Caspian. Turkmenistan yafuna obwetwaze okuva mu Soviet Union mu 1991 era okuva olwo yakwata enkola ya Pulezidenti. Pulezidenti aliko kati, Gurbanguly Berdimuhamedow, abadde mu buyinza okuva mu 2007. Ekibuga ekikulu mu ggwanga lino era ekibuga ekisinga obunene ye Ashgabat. Ebyenfuna bya Turkmenistan byesigamye nnyo ku ggaasi ow’obutonde omungi gw’erina. Y’emu ku nsi ezisinga okukola ggaasi ow’obutonde ng’etunda ebintu bingi mu mawanga nga China ne Russia. Ebyobulimi nabyo bikola kinene nnyo mu by’enfuna, nga ppamba kye kimu ku birime byayo ebikulu. Turkmenistan yeewaanira ku bifo eby’enjawulo okuva ku ddungu eddene okutuuka ku nsozi. Eddungu lya Karakum likwata ekitundu kyalyo ekisinga ate Kopet Dag likola ng’olusozi olumanyiddwa ennyo mu ggwanga lino. Ebintu bino eby’ensi biwa emikisa gy’obulambuzi obw’enjawulo ng’okutambula n’okukola safaali mu ddungu. Obuwangwa bwa Turkmenistan bukwatibwako nnyo obulombolombo obw’edda obw’okutambulatambula n’obusika bw’Obusiraamu. Ebivvulu by’ennyimba ez’ekinnansi nga mulimu ebivuga by’ekinnansi nga dutar (lute) byettanira nnyo abantu b’omu kitundu. Okusembeza abagenyi kulina obukulu bungi mu buwangwa bwabwe kuba abagenyi batera okuyisibwa mu ngeri ey’ekitiibwa n’obugabi. Wadde ng’olulimi Oluturkmen lumanyiddwa ng’olulimi lwabwe olw’eggwanga, Olurussia lukyayogerwa nnyo olw’enkolagana ey’ebyafaayo ne Russia mu kiseera ky’obufuzi bwa Soviet. Obusiraamu bukola ng’eddiini enkulu ekolebwa bannansi ba Turkmenistan abasinga obungi; kyokka, eddembe ly’eddiini likuumibwa mu mateeka. Obulambuzi mu Turkmenistan bukulaakulana mpola olw’ebikozesebwa ebitono; wabula erimu ebifo eby’enjawulo ebisikiriza nga UNESCO World Heritage Sites omuli ebibuga eby’edda nga Merv ne Kunya-Urgench ebimanyiddwa olw’ebyewuunyo by’ebizimbe eby’edda ebyasa. Mu myaka egiyise wabaddewo kaweefube akoleddwa okutuuka ku kukwatagana n’abakungu n’okugaziya ebyenfuna okusukka ggaasi ow’obutonde. Kuno kw’ogatta okutumbula Turkmenistan ng’omukutu oguyita mu pulojekiti z’ebyobusuubuzi n’amasannyalaze mu kitundu. Bwe kityo, kijja kuba kya njawulo okulaba engeri Turkmenistan gy’egenda mu maaso n’okukulaakulana n’okukulaakulana mu myaka egijja.

Turkmenistan emanyiddwa mu butongole nga Republic of Turkmenistan erina ssente zaayo eziyitibwa Turkmenistan manat (TMT). Manat ye ssente entongole era mu mateeka mu Turkmenistan era eyongera okugabanyizibwamu tenge 100. Bbanka Enkulu eya Turkmenistan y’evunaanyizibwa ku kufulumya n’okulungamya entambula ya manat. Manat eno eyatongozebwa mu 1993 okudda mu kifo kya ruble ya Russia oluvannyuma lw’okwefuga okuva mu Soviet Union, okuva olwo ezze ekyusibwamu emirundi egiwerako olw’okunyigirizibwa kw’ebbeeyi y’ebintu. Mu kiseera kino, ssente ezikoleddwa mulimu ssente za 1, 2, 5, 10, 20 ne 50 tenge. Ensimbi zino zisangibwa mu ssente ez’enjawulo omuli 1, 5,10 ,20 ,50 ,100 ,500 ate ssente ezaakayingizibwa zibalirirwamu TMT1.000. Omuwendo gw’ensimbi za manat gukyukakyuka okusinziira ku nsimbi ennene ez’ensi yonna nga ddoola ya Amerika oba Euro wansi w’enkola y’emiwendo gy’ensimbi egy’enjawulo (managed floating exchange rate regime). Enkolagana y’ensi yonna okusinga ekozesa ssente z’ebweru nga USD oba Euro. Turkmenistan ekuuma enfuga enkakali ku ssente ng’esobola okukyusa ssente mu nsalo zaayo; bwe kityo kiyinza okuba ekizibu okunoonya emikisa gy’okuwanyisiganya ssente za wano ebweru wa Turkmenistan yennyini. Kirungi abalambuzi abagenda mu ggwanga lino okuleeta ssente z'ebweru ezimala. Okutwaliza awamu,sente z’eggwanga lya Turkmenistan zimanyiddwa nga Manat (TMT), ezikola nga ssente mu mateeka mu nsalo zaayo nga zikyusibwamu nnyo ebweru w’eggwanga wansi w’omuwendo omutongole.

Ssente entongole eya Turkmenistan ye Turkmenistan Manat (TMT). Emiwendo gy’okuwanyisiganya ssente egya TMT n’ensimbi ennene ez’ensi yonna giri bwe giti: 1 USD ≈ 3.5 TMT 1 EUR ≈ 4.2 TMT 1 GBP ≈ 4.8 TMT Nsaba omanye nti emiwendo gy’ensimbi gikyukakyuka, era data ewereddwa eyinza obutalaga miwendo egiriwo kati. Kirungi okukebera n’ensonda oba ekitongole ky’ebyensimbi ekyesigika okumanya emiwendo gy’ensimbi mu kiseera ekituufu.

Turkmenistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia, emanyiddwa olw’obuwangwa bwayo obw’omuwendo n’ennono zaayo ez’enjawulo. Waliwo ennaku enkulu eziwerako ez’amaanyi ezikuzibwa mu Turkmenistan ezirina obukulu bungi eri abantu baayo. Ekimu ku bikujjuko ebikulu mu Turkmenistan lwe lunaku lw’ameefuga, olukuzibwa nga October 27th buli mwaka. Ennaku enkulu eno ey’eggwanga ejjukira eggwanga lino okulangirira obwetwaze okuva mu Soviet Union mu 1991. Ku lunaku luno, bannansi beetaba mu bivvulu ebijjudde abantu, ebivvulu, n’emikolo gy’ebyobuwangwa nga balaga amalala gaabwe ag’eggwanga n’obumu. Embaga endala eyeeyoleka ye Nowruz, era emanyiddwa nga Persian New Year oba Spring Equinox. Nowruz ekuzibwa nga March 21st buli mwaka, entandikwa y’omusana n’okuzza obuggya obutonde. Amaka g’Abaturkmen gakuŋŋaana okunyumirwa emmere ey’ennaku enkulu, okuwanyisiganya ebirabo n’okukyalira ab’enganda mu kiseera kino. Ennyimba ez’ekinnansi, amazina, n’emizannyo byongera okutumbula embeera ey’essanyu. Okugatta ku ekyo, olunaku lw'embalaasi oba Ahalteke Horse Beauty Festival ssa ekitiibwa ekika ky'embalaasi eky'omuwendo mu Turkmenistan ekiyitibwa "Ahalteke." Ekivvulu kino eky’enjawulo ekitegekebwa buli mwaka nga April 25th ku Gokdepe Hippodrome okumpi n’ekibuga Ashgabat, kirimu empaka z’embalaasi wamu n’empaka eziraga obulungi n’ekisa ky’ebitonde bino ebiwuniikiriza. Ekirala, olunaku lwa Ssemateeka lukuzibwa nga May 18th buli mwaka okuva lwe lwayisibwa ssemateeka wa Turkmenistan mu 1992 oluvannyuma lw’okwefuga. Emikolo egy’enjawulo gitegekebwa mu ggwanga lyonna okussa ekitiibwa mu lunaku luno omuli ebivvulu omuli ebivvulu by’ennyimba z’ekinnansi n’okwolesebwa kw’ebyemikono ebikiikirira eby’obuwangwa by’eggwanga. Mu kumaliriza, Turkmenistan erina ennaku enkulu nnyingi ezikulu ezirina amakulu amangi eri abantu baayo. Olunaku lw’ameefuga lukuza eddembe okuva mu bufuzi bwa Soviet; Nowruz kitegeeza entandikwa empya; Olunaku lw’embalaasi lulaga embalaasi za Ahalteke ezimanyiddwa ennyo; ate olunaku lwa Ssemateeka luzzeemu okukakasa eggwanga. Embaga zino zisobozesa bannansi okujaguza ebyafaayo byabwe ate nga zitumbula obumu mu bitundu eby’enjawulo mu Turkmenistan.

Turkmenistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia, emanyiddwa olw’ebifo ebinene eby’omukka ogw’obutonde. Embeera y’ebyobusuubuzi mu ggwanga lino okusinga ekwatibwako amaanyi gaayo n’ebintu ebiva mu bulimi. Mu by’okutunda ebweru w’eggwanga, Turkmenistan okusinga etunda ggaasi ow’obutonde mu mawanga ag’enjawulo omuli China, Iran, Russia ne Turkey. Ekyamaguzi kino kikola ekitundu kinene ku nsimbi eggwanga ly’eyingiza mu by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ekirala, Turkmenistan era efulumya ebintu ebiva mu mafuta nga petulooli n’amafuta ga dizero. Ng’oggyeeko eby’obugagga by’amasannyalaze, Turkmenistan etunda ebweru ebintu eby’obulimi nga ppamba n’eŋŋaano. Ppamba abadde kirime kya kinnansi mu ggwanga okumala ebyasa bingi era nga n’okutuusa kati kiyamba nnyo mu by’enfuna byayo. Mu by’okuyingiza ebintu mu ggwanga, Turkmenistan yeesigamye nnyo ku byuma n’ebikozesebwa mu makolero wamu n’emmotoka omuli mmotoka ne loole. Era eyingiza ebintu eby’enjawulo ebikozesebwa ng’eby’okwambala, ebyuma, n’ebyuma by’omu nnyumba. Enkolagana enkulu mu Turkmenistan ye China n’eddirirwa Turkey, Russia, Iran, Ukraine,n’amawanga ga Bulaaya agawerako.Turkmenistan ekuuma enkolagana ey’amaanyi mu by’enfuna n’amawanga gano ng’eyita mu ndagaano z’amawanga gombi. Wabula,okukyusakyusa mu by’enfuna kukyali kusoomoozebwa eri eggwanga olw’okwesigamira ennyo ku ggaasi ow’obutonde atunda ebweru w’eggwanga.Abakulu mu Turkey baluubirira okugaziya ebyamaguzi byabwe ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ate nga basikiriza abasigansimbi b’amawanga amalala obutereevu mu makolero okusukka ekitongole ky’amasannyalaze.Batumbula emirimu ng’ebyobulimi, eby’obulambuzi,eby’okwambala,okutambulira ku nnyanja,n’okutambuza abantu,nga essira liteekeddwa ku butale obuyinza okubaawo mu Bulaaya,obuvanjuba bwa Middle East,ne South Asia. Mu kumaliriza,Turkmenistan yeesigamye nnyo ku ggaasi ow’obutonde atunda ebweru w’eggwanga wamu n’ebintu ebiva mu bulimi.Gavumenti ekola kaweefube w’okugaziya ebyenfuna byayo okusukka ekitongole ky’amasannyalaze okusobola okunyweza enkolagana yaayo ey’ebyobusuubuzi n’amawanga amalala ate ng’esikiriza bamusigansimbi okuva ebweru mu makolero ag’enjawulo.

Turkmenistan esangibwa mu masekkati ga Asia, erina obusobozi bungi mu kukulaakulanya akatale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru. Eggwanga lino lirimu eby’obugagga eby’omu ttaka ng’amafuta, ggaasi, n’eby’obugagga eby’omu ttaka. Ekifo kyayo ekirungi era kiyamba okutuuka ku butale obukulu mu Bulaaya ne Asia. Ensonga emu enkulu evuddeko Turkmenistan obusobozi bw’okutunda ebweru w’eggwanga ye ggaasi ow’obutonde omungi gw’erina. Eggwanga lino lirina ebimu ku bifo ebisinga obunene mu nsi yonna ebya ggaasi era lifuuse eggwanga erisinga okugabira amawanga ag’omuliraano omuli China ne Russia. Okugatta ku ekyo, Turkmenistan efuba nnyo okukyusakyusa amaanyi g’etunda ebweru w’eggwanga ng’etandikawo payipu n’okunoonyereza ku butale obupya. Ekitundu ekirala ekiyinza okukula kwe kitundu ky’ebyobulimi mu Turkmenistan. Olw’ettaka eggimu n’amazzi agamala okuva mu mugga Amu Darya, eggwanga lino lirina ettaka ddene erisaanira okulima ebirime. Nga ezza enkola z’ebyobulimi ku mulembe n’okulongoosa ebikozesebwa, Turkmenistan esobola okwongera ku busobozi bw’okufulumya ebintu ebigenderera okutunda ebweru w’eggwanga nga ppamba, ebibala, enva endiirwa, n’ebintu ebiva mu bisolo. Ekirala, Turkmenistan ebadde eteeka ssente nnyingi mu kukulaakulanya eby’entambula yaayo. Kuno kw’ogatta okuzimba eggaali y’omukka ezigatta Central Asia ne Iran (North-South Transport Corridor) wamu n’enguudo ennene ezigatta Afghanistan ne Azerbaijan (Lapis Lazuli Corridor). Enteekateeka zino zigenderera okutumbula enkolagana wakati w’ebyenfuna by’ekitundu ate nga ziteeka Turkmenistan mu kifo ky’ekkubo ery’omugaso eriyita mu by’obusuubuzi by’ensi yonna. Wabula waliwo okusoomoozebwa okumu okwetaaga okufaayo bwe kituuka ku kugaziya akatale k’ebyobusuubuzi mu Turkmenistan okuva ebweru. Eggwanga lyetaaga okukyusakyusa mu mirimu gyalyo egy’okutunda ebweru w’eggwanga okusukka ebintu ebikozesebwa mu masannyalaze nga litumbula amakolero agatali ga mafuta ng’eby’okwambala, eddagala oba okukola ebyuma. Okugatta ku ekyo,gavumenti yandibadde erongoosa enkola z’obwerufu ezikwata ku biragiro,okwanguyiza enkola za kasitooma,ebiziyiza emisolo,n’ebiziyiza ebitali bya misolo ebyandisikiriza bamusigansimbi abava ebweru mu ggwanga,okukendeeza okwesigama ku mikwano egy’ennono nga China,Russia,Iran,Turkey etc. Mu kumaliriza,Turkemenistan's favorable geographical position wamu n'amaanyi amangi,obusobozi bw'ebyobulimi,n'okuteeka ssente mu by'entambula okugenda mu maaso, kigifuula ekifo ekirungi okukulaakulanya akatale kaayo ak'obusuubuzi ebweru. Nga waliwo ennongoosereza ezisaanidde mu nkola n’okufuba okulung’amya okukyusakyusa, eggwanga lisobola bulungi okukozesa obusobozi bwalyo n’okusikiriza bamusigansimbi okutumbula enkulaakulana y’ebyenfuna mu bbanga eggwanvu.

Turkmenistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia. Bw’oba olowooza ku kulonda ebintu ku katale kaayo ak’ebyobusuubuzi okuva ebweru, kikulu okutegeera ebyenfuna by’eggwanga, eby’obuwangwa bye baagala, n’emitendera gy’akatale mu kiseera kino. Ekisooka, Turkmenistan erina ebyenfuna ebisinga byesigamiziddwa ku bulimi era yeesigamye nnyo ku ggaasi ow’obutonde afulumizibwa ebweru w’eggwanga. N’olwekyo, ebintu ebikwata ku by’obulimi n’amasannyalaze bisobola okuba ebintu ebiyinza okutunda ennyo mu katale kaabwe ak’obusuubuzi ebweru. Kino kiyinza okuli ebyuma n’ebikozesebwa mu bulimi, ebigimusa, ensigo, enkola z’amasannyalaze agazzibwawo, ne tekinologiya eyeekuusa ku ggaasi. Ekirala, Turkmenistan erina eby’obuwangwa bingi ng’emirimu gy’emikono egy’ekinnansi gitwalibwa nga gya muwendo nnyo. Emirimu gy’emikono nga kapeti n’engoye ezikolebwa abakozi b’emikono gya wano gyettanirwa nnyo mu ggwanga ne mu baguzi ab’ensi yonna. N’olwekyo, okunoonyereza ku mikisa gy’okutunda ebweru eby’emikono eby’ekinnansi okuva e Turkmenistan kiyinza okuvaamu amagoba. Ekirala, okusinziira ku mbeera y’obudde mu Turkmenistan erimu ebbugumu eringi ennyo mu biseera by’obutiti ng’enkuba ntono mu bitundu ebimu. Ebintu ebikwata ku kukuuma amazzi n’enkola y’okufukirira bisobola okuyamba okukola ku bwetaavu buno obw’enjawulo obw’akatale. Okugatta ku ekyo، ng’abantu ba Turkmenistan bwe balina enkolagana n’emisono، okuyingiza ebintu eby’engoye ez’omulembe okuva mu bitundu by’ensi eby’enjawulo oba n’okuteekawo ebitongole ebikola engoye munda mu Turkmenistan yennyini kiyinza okuba eky’okukola ekisoboka okukozesa okwagala kuno. Ekisembayo، okubeera ng’omanyi emitendera gy’akatale egy’omulembe mu nsi yonna kyandisobozesezza abasuubuzi abafulumya ebweru okuleeta ebintu ebigenda mu maaso ebiyinza okufuna obuganzi mu Turkmenistan nga bwe kiri,nga ebintu ebitali bya bulabe eri obutonde oba ebyuma bya tekinologiya ebigezi. Mu kumaliriza,nga balonda ebintu eby’okusuubula ebweru mu butale bwa Turkenmistan ,kyetaagisa okulowooza ku byetaago byabwe eby’ebyenfuna,eby’obuwangwa bye baagala,n’emitendera egy’omulembe ate nga essira tetulissa ku bitundu bya nnono byokka ng’ebyobulimi wabula n’okunoonyereza ku mikisa mu makolero agakyakula ng’amasannyalaze agazzibwawo ,ebyemikono amakolero,amakolero g'emisono、teknologiya omugezi n'ebirala

Turkmenistan esangibwa mu masekkati ga Asia, nsi erimu engeri za bakasitoma ez’enjawulo n’ebintu ebiziyiza. Mu kutegeera ebikwata ku bakasitoma ba Turkmenistan, kyetaagisa okulowooza ku bintu ng’emisingi gy’obuwangwa, ennono, n’empisa. Abantu b’e Turkmenistan batwala nnyo ekitiibwa n’okusembeza abagenyi. Bw'oba okwatagana ne bakasitoma ba Turkmen, kikulu nnyo okulaga empisa n'okubalamusa ng'okozesa okulamusa okutuufu nga "salaam alaykum." Okuzimba enkolagana ey’obuntu kikulu eri obuwanguzi mu bizinensi kuba obwesige bukola kinene mu nkola yaabwe ey’okusalawo. Mu ngeri y’empuliziganya, obutereevu buyinza obutatera kwettanirwa. Kirungi okukozesa olulimi lw’abakungu ng’okola enkiiko za bizinensi oba enteeseganya. Okwewala okweyisa mu ngeri ey’okuyomba oba ey’obusungu kijja kuyamba okukuuma enkolagana ennungi ne bakasitoma okuva mu Turkmenistan. Bw’oba okola bizinensi mu Turkmenistan, okukuuma obudde kikulu nnyo. Okutuuka ekikeerezi nga tosoose kutegeeza bakasitoma kiyinza okutunuulirwa obubi. Okubeera mu budde kiraga obukugu n’okussa ekitiibwa mu budde bw’omuntu ssekinnoomu n’empisa z’emirimu. Ekintu ekirala ekikulu ky’olina okulowoozaako ng’okolagana ne bakasitoma ba Turkmenistan y’enzikiriza zaabwe ez’eddiini. Obusiraamu bubunye buli kimu eky’obulamu mu nsi eno; n’olwekyo, kikulu nnyo okumanya empisa n’enkola z’Obusiraamu ng’okola enkolagana ya bizinensi oba enkuŋŋaana z’abantu. Mu nsi nnyingi ez’Abasiraamu omuli Turkmenistan okunywa oba okugabula omwenge kiyinza okuba ekizibu olw’obukwakkulizo bw’eddiini ku kunywa omwenge; n’olwekyo kisaana okwewalibwa mu biseera by’emirimu gya bizinensi okuggyako nga kisoose kuwaayo mu bulambulukufu omugenyi. Ekirala,okussa ekitiibwa mu mpisa z’omu kitundu nga okubikka ebibegabega (eri abakyala) n’okuggyamu engatto nga tonnayingira maka oba mu bifo eby’okusinzizaamu kijja kuyamba nnyo okuzimba enkolagana ey’obwesige n’abantu ssekinnoomu okuva e Turkmenistan. Mu kumaliriza,bakasitoma ba Turkmen basiima enneeyisa ey’ekitiibwa ekwatagana n’enkola zaabwe ez’obuwangwa.Kikulu okukyusa enkola yo ng’okola bizinensi mu ggwanga lino okukakasa nti otegeera empisa z’omu kitundu ,okwolesa obukugu,n’okubeera n’ebirowoozo ku bikwata ku ddiini ebilungamya ebikolwa byo n’enneeyisa yo.

Turkmenistan esangibwa mu masekkati ga Asia erina amateeka gaayo agakwata ku kasitooma n’enkola zaayo ez’okuddukanya ensalo zaayo. Bw’oba oteekateeka okugenda e Turkmenistan, waliwo ebintu ebikulu ebitonotono by’olina okujjukira ebikwata ku nkola y’okuddukanya emisolo mu ggwanga lino. Ekisooka, abagenyi bonna balina okuba ne paasipooti entuufu ng’esigaddeyo waakiri emyezi mukaaga ng’ekola okuva ku lunaku lwe baayingira Turkmenistan. Ebisaanyizo bya viza bisobola okwawukana okusinziira ku nsi gy’olimu, n’olwekyo kirungi okusooka okusooka okukebera ekitebe kya Turkmen oba consulate ekuli okumpi. Bw’oba oyingira Turkmenistan, ojja kwetaaga okujjuza kaadi y’abayingira mu ggwanga nga eno egenda kuteekebwako sitampu omukungu avunaanyizibwa ku nsalo. Kikulu nnyo kaadi eno okukuumibwa obulungi kuba ejja kwetaagisa mu kiseera kyonna ky’onoomala ne ng’osimbula mu ggwanga. Turkmenistan efuga nnyo ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga n’ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ng’eyita ku nsalo zaayo. Ebintu ebimu ng’emmundu, ebiragalalagala, amasasi, n’ebifaananyi eby’obuseegu bikugirwa okuyingizibwa oba okuggyibwa mu ggwanga. Okugatta ku ekyo, ebintu ebiva mu bulimi n’ebisolo nabyo biyinza okwolekagana n’obukwakkulizo oba okwetaaga olukusa olw’enjawulo. Kikulu nnyo okwemanyiiza amateeka gano nga tonnayingira oba okuva mu Turkmenistan. Kinajjukirwa nti abakungu ba Kasawo mu Turkmenistan balina obuyinza obugazi obw’okusalawo nga beetegereza emigugu n’ebintu by’omuntu ku bisaawe by’ennyonyi oba ku bifo ebisala ku lukalu. Enkolagana n’aboobuyinza mu biseera by’okukebera kuno kirungi nnyo okusobola okuyingira obulungi. Mu nsonga z’amateeka agafuga ssente, abatambuze balina okulangirira ssente zonna ezisukka mu doola 10,000 USD nga batuuse mu Turkmenistan. Obutakikola kiyinza okuvaamu okubowa ssente. Era kyandibadde kya muganyulo eri abatembeeyi abajja mu Turkmenistan nga bayita mu bifo ebisala ku lukalu okusuubira okulwawo okuyinza okubaawo olw’okukebera ebiwandiiko okunene okukolebwa abakungu ku nsalo. Okutwaliza awamu, kyetaagisa abagenyi abagenda e Turkmenistan okwemanyiiza ebisaanyizo byabwe ebitongole ebya viza wamu n’okukakasa nti bagoberera amateeka agafuga okuyingiza/okufulumya ebweru agateereddwawo abakulira Kasawo.

Turkmenistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia ng’erina enkola ey’enjawulo ey’okusolooza omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Eggwanga ligenderera okukuuma amakolero g’omunda n’okutumbula okweyimirizaawo nga lissa emisolo egimu ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga gisoloozebwa ku bintu eby’enjawulo ebireetebwa mu Turkmenistan okuva mu mawanga ag’ebweru. Omuwendo gw’omusolo oguteekebwawo gusinziira ku ngeri n’omuwendo gw’ekintu ekiyingizibwa mu ggwanga, wamu n’okugabanyaamu mu mateeka ga Turkmenistan agafuga emisolo. Okutwaliza awamu, emisolo gy’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga gibalirirwa okusinziira ku muwendo gwa CIF (Cost, Insurance, and Freight) ogw’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Kuno kw’ogatta ssente z’ekintu kyennyini, ssente zonna eza yinsuwa ezisasulwa ng’otambuza, n’ensimbi z’okutwala emigugu okukituusa e Turkmenistan. Emiwendo gy’emisolo gyawukana okusinziira ku kika ky’ebintu ebiyingizibwa mu ggwanga. Okugeza emmere enkulu ng’empeke n’ebibala erina emisolo emitono bw’ogeraageranya n’ebintu eby’ebbeeyi ng’ebyuma eby’amasannyalaze oba mmotoka. Okugatta ku ekyo, ebintu ebimu biyinza okusonyiyibwa emisolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga singa ebintu bino biyamba mu pulojekiti z’enkulaakulana y’eggwanga oba nga bituukana n’emitendera egy’enjawulo egyateekebwawo gavumenti ya Turkmenistan. Kikulu abantu ssekinnoomu oba bizinensi eziyingiza ebyamaguzi mu Turkmenistan okugoberera amateeka gonna agakwatagana okwewala ebibonerezo oba okulwawo ku bifo ebikeberebwamu ebyamaguzi. Ebiwandiiko ebiwagira ebikwata ku nsibuko n’ensengeka y’ebyamaguzi birina okuweebwa mu butuufu nga balangirira ebiyingizibwa mu ggwanga olwo abavunaanyizibwa ku musolo basobole okwekenneenya obulungi emisolo egikolebwa. Enkola ya Turkmenistan ey’omusolo ku bintu ebiyingizibwa mu ggwanga eyinza okukyuka buli luvannyuma lwa kiseera okusinziira ku bintu gavumenti by’ekulembeza ebigendereddwamu okutumbula ebikolebwa mu ggwanga n’okukendeeza okwesigama ku bintu eby’ebweru. N’olwekyo, kikulu nnyo abayingiza ebintu oba abayinza okuteeka ssente mu Turkmenistan okusigala nga bamanyi ebipya byonna ebikwata ku nkola za kasitooma n’enkola z’omusolo nga tebannakola mirimu gya busuubuzi okuva ku nsalo.

Turkmenistan, ensi mu masekkati ga Asia egaggawalidde mu by’obugagga eby’omu ttaka era emanyiddwa olw’ebyenfuna byayo eby’enjawulo, essa mu nkola enkola y’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okulung’amya emirimu gyayo egy’obusuubuzi. Eggwanga lisolooza emisolo ku biti ebimu eby’ebintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga okusobola okuddukanya okufuluma kw’eby’obugagga bino eby’omuwendo, okusitula amakolero g’omunda n’okukuuma obutale obw’enteekateeka. Ekimu ku bintu ebikulu mu nkola ya Turkmenistan ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga essira erisinga kulissa ku kitongole ky’amasannyalaze. Olw’okuba Turkmenistan erimu ggaasi ow’obutonde omungi ennyo, yeesigamye nnyo ku ggaasi afulumizibwa ebweru w’eggwanga ng’ensibuko y’ensimbi enkulu. Okukubiriza amakolero g’okulongoosa n’okulongoosa mu ggwanga, gavumenti essa mu nkola emisolo egy’amaanyi egy’okutunda ebweru w’eggwanga ku ggaasi ow’obutonde omubisi bw’ogeraageranya n’ebintu eby’omuwendo nga ggaasi ow’obutonde (LNG) oba ebika ebirala ebirongooseddwa. Enkola eno egendereddwamu okutumbula okussa ssente mu bikozesebwa mu kitundu n’okutumbula okutondawo emirimu mu Turkmenistan. Ekirala, eby’obulimi mu Turkmenistan nakyo kikola kinene mu by’enfuna byayo. Gavumenti ewagira ekitongole kino ng’esolooza omusolo omunene ku bintu ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga ebitali bya bulimi okusinga ku bintu eby’obulimi nga ppamba n’eŋŋaano. Nga egaba enkola ennungi ez’omusolo ku bintu by’ebyobulimi, Turkmenistan enoonya okulaba ng’emmere efuna obukuumi mu nsalo zaayo ate ng’eyamba abalimi n’abasuubuzi b’ebyobulimi emikisa gy’okukulaakulana. Ng’oggyeeko amasannyalaze n’ebyobulimi, ebitundu ebirala nabyo bigwa wansi w’enkola ya Turkmenistan ey’omusolo ku by’amaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Okugeza, ebintu ebikolebwa mu mafuta agalongooseddwa biyinza okwolekagana n’emisolo egy’amaanyi bw’ogeraageranya n’amafuta agatali malongooseemu agafulumizibwa ebweru w’eggwanga ng’ekisikiriza okwongera omuwendo nga bayita mu nkola z’okulongoosa mu ggwanga. Kikulu okumanya nti ebikwata ku miwendo gy’omusolo ku bintu eby’enjawulo ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga biyinza okwawukana okumala ekiseera olw’embeera y’ebyenfuna ekyukakyuka oba enkyukakyuka mu nkola za gavumenti. Okutwaliza awamu, nga tuyita mu kussa mu nkola n’obwegendereza emisolo gy’okutunda ebweru w’eggwanga mu bitundu eby’enjawulo ng’amasannyalaze, ebyobulimi, n’okusingawo; Turkmenistan enoonya okuteekawo bbalansi wakati w’okutumbula amagoba mu by’enfuna okuva mu by’obusuubuzi by’ensi yonna n’okukuuma amakolero g’omunda mu ggwanga agakulu ennyo mu nkulaakulana ey’ekiseera ekiwanvu.

Turkmenistan, ensi ya Central Asia eriko ensalo ya Kazakhstan, Uzbekistan, Afghanistan, Iran, ne Caspian Sea, erina ebisaanyizo ebiwerako eby’okukakasa nti ebintu eby’enjawulo bifulumizibwa ebweru w’eggwanga. Ku bintu eby’obulimi ng’ebibala, enva endiirwa, n’emmere okutwaliza awamu, abatunda ebweru balina okufuna satifikeeti ezeetaagisa ez’obuyonjo bw’ebimera. Satifikeeti zino zikakasa nti ebyamaguzi bino byekebeddwa era tebiriimu biwuka oba ndwadde eziyinza okukosa eby’obulimi mu Turkmenistan. Mu nsonga y’ebintu ebiva mu bisolo ng’ennyama oba amata ebigendereddwamu okutwalibwa e Turkmenistan, ababitunda ebweru balina okugoberera amateeka g’obusawo bw’ebisolo. Beetaaga okufuna satifikeeti z’obulamu bw’ebisolo ezikakasa nti ebisolo byali biramu mu kiseera we byasalibwa oba okukama era nga byalongoosebwa mu mbeera ey’obuyonjo. Bw’oba otunda engoye oba ebintu eby’engoye mu Turkmenistan, kikulu okugoberera omutindo. Abafulumya ebintu ebweru w’eggwanga bayinza okwetaagibwa okuwa obukakafu obulaga nti bagoberera ebisaanyizo ebitongole eby’obukuumi bw’ebintu nga bayita mu lipoota z’okugezesa oba satifikeeti okuva mu laboratory ezikkirizibwa. Ku byuma by’amasannyalaze n’ebintu eby’amasannyalaze ebigenda mu katale ka Turkmenistan, okutuukana n’omutindo gw’eby’ekikugu kyetaagisa nnyo. Abatunda ebweru w’eggwanga balina okulaba ng’ebintu byabwe bituukana n’emitendera egy’obukuumi n’omutindo egyateekebwawo ab’obuyinza mu Turkmenistan. Mu mbeera ezimu, okufuna satifikeeti ey’obwannakyewa eraga nti ogoberera amateeka kiyinza okusemba kubanga kiraga okugoberera amateeka agakola. Okutwala ebintu by’eddagala mu katale ka Turkmenistan kyetaagisa okufuna satifikeeti okuva mu bitongole ebifuga eddagala mu ggwanga ebikakasa nti bigoberera ebisaanyizo by’okuwandiisa eddagala. Kikulu okumanya nti bino biragiro bya bulijjo byokka ebikwata ku satifikeeti y’okutunda ebweru w’eggwanga mu Turkmenistan. Ebyetaago ebitongole biyinza okwawukana okusinziira ku ngeri y’ebyamaguzi ebifulumizibwa ebweru w’eggwanga n’amateeka/ebiragiro by’omu kitundu mu kiseera kyonna. N’olwekyo kirungi abatunda ebweru okwebuuza ku bitongole by’ebyobusuubuzi ebya wano oba okunoonya amagezi ag’ekikugu okufuna amawulire ag’omulembe ku nkola z’okukakasa okutunda ebweru w’eggwanga mu Turkmenistan.

Turkmenistan, esangibwa mu Central Asia, ekuwa amagezi agawerako ku mpeereza ennungi era eyesigika ey’okutambuza ebintu. Olw’ekifo kyayo ekirungi n’ebyenfuna ebikulaakulana amangu, eggwanga lino lifuuse ekifo ekyegombebwamu eby’obusuubuzi n’obusuubuzi. Wano waliwo ebintu ebikulu by’olina okulowoozaako ku ngeri Turkmenistan gy’esobola okutambuzaamu ebintu: 1. Emyalo gy’ennyanja: Turkmenistan erina emyalo mingi egyanguyiza eby’obusuubuzi by’ensi yonna. Omwalo gw’e Turkmenbashi gwe mwalo ogusinga obunene mu ggwanga era gukola ng’omulyango oguyingira mu kitundu ky’ennyanja Caspian. Ewa enkolagana n’amawanga ag’enjawulo nga Russia, Iran, Kazakhstan, ne Azerbaijan. 2. Ebisaawe by’ennyonyi: Ekisaawe ky’ennyonyi e Ashgabat kye mulyango omukulu ogw’ensi yonna oguyingira mu Turkmenistan. Ekola ku nnyonyi z’emigugu n’ez’abasaabaze nga kkampuni z’ennyonyi ennene zikola emirimu egya bulijjo egy’enteekateeka. Ekisaawe kino kigatta Turkmenistan n’ebibuga okwetoloola Bulaaya, Asia, ne ssemazinga endala. 3. Omukutu gw’enguudo: Turkmenistan yeewaanira ku mutimbagano gw’enguudo omunene ogugatta ebibuga ebinene munda mu ggwanga wamu n’amawanga ag’omuliraano nga Uzbekistan, Iran, Afghanistan, Kazakhstan, n’amalala. Enguudo ennene ezirabirira obulungi zifuula entambula y’oku lukalu okuba eky’okutambuza emigugu. 4. Oluguudo lw’eggaali y’omukka: Eggwanga lino lirina enkola y’eggaali y’omukka ekulaakulana obulungi ng’egatta n’amawanga ag’omuliraano nga Iran, Afghanistan/Russia (nga bayita mu Uzbekistan), Kazakhstan/Tajikistan (nga bayita mu Uzbekistan). Enkola y’eggaali y’omukka eyamba okutambuza obulungi ebyamaguzi munda mu masekkati ga Asia. . ebadde esitula enkulaakulana y’ebizimbe,ekivuddemu okutumbula enkolagana wakati wa China,Turkmentisan,n’amawanga amalala ku luguudo luno.Enkulaakulana zino zigguddewo emikisa mingi eri empeereza ennungi ey’okutambuza ebintu . okugogola emisolo, n’okugabira abantu ebintu mu ggwanga. 7. Enkola y’okulungamya: Turkmenistan etadde mu nkola ennongoosereza okutumbula embeera yaayo eya bizinensi n’ebikozesebwa mu kutambuza ebintu. Gavumenti egaba enkola ennungi ey’okulungamya okusikiriza bamusigansimbi okuva ebweru mu kitongole ky’okutambuza ebintu. Era etumbula enkola ya digito n’okwanguyiza enkola ya Kasawo okusobola okwanguyiza okutambuza emigugu mu bwangu. Mu kumaliriza,Turkmenistan eyanjulidde enkola ez’enjawulo ez’empeereza ennungi ey’okutambuza ebintu n’emyalo gyayo egy’oku nnyanja, ebisaawe by’ennyonyi, omukutu gw’enguudo,n’ebikozesebwa mu by’eggaali y’omukka ebikwatagana obulungi.Amakampuni g’okutambuza ebintu mu ggwanga n’ensi yonna galiwo ku katale okusobola okukola ku byetaago eby’enjawulo.Eggwanga okwetaba mu ndagaano z’ebyobusuubuzi kulina further enhanced its accessibility.Regulatory improvements era kuyamba mu kutondawo embeera ennungi ey'okutambuza bizinensi,amawulire gano galina okukuyamba okutegeera Turkmenistans geography form a Logistic standpoint

Emyoleso gy’ebyobusuubuzi emikulu

Turkmenistan nsi esangibwa mu Central Asia era erina obukulu bungi ng’akatale akakyakula mu kugula ebintu mu nsi yonna n’okutumbula bizinensi. Enfo y’eggwanga lino ennungi, eby’obugagga eby’omu ttaka ebingi, n’ebyenfuna ebikula bitondekawo emikisa eri abaguzi b’ensi yonna okunoonyereza ku makubo ag’enjawulo agakwata ku bizinensi. Wano waliwo emikutu emikulu egy’ensi yonna egy’okugula ebintu n’emyoleso mu Turkmenistan: 1. Emikutu gy’ensi yonna egy’okugula ebintu: a) Okugula ebintu mu gavumenti: Turkmenistan erina enkola y’okugula ebintu mu kifo ekimu nga gavumenti etandika ttenda za pulojekiti ez’enjawulo mu bitundu ng’okuzimba, amasannyalaze, entambula, ebyobulimi, n’ebyobulamu. Kkampuni z’ensi yonna zisobola okwetaba mu ttenda zino nga zikola enkolagana ne kkampuni za wano oba okwewandiisa butereevu. b) Enkola z'okugula ebintu ku yintaneeti: Ekitongole kya Gavumenti ekiwanyisiganya ebintu n'ebintu ebisookerwako ekya Turkmenistan kiddukanya enkola y'okugula ebintu ku yintaneeti eyitibwa "Altyn Asyr," egaba omukisa okutuuka ku ffulaayi ne ttenda mu makolero ag'enjawulo. Abaguzi b’ensi yonna basobola okwewandiisa ku mukutu guno okunoonyereza ku mikisa gy’okugula ebintu. c) Enteeseganya obutereevu: Okuteekawo enkolagana ey’obutereevu n’abayinza okutunda oba abagaba ebintu nga bayita mu misoni z’ebyobusuubuzi, ebibiina by’abasuubuzi, oba emikolo gy’okukolagana kiyinza okuba engeri ennungi ey’okukulaakulanya enkolagana mu Turkmenistan. 2. Emyoleso: a) Türkmenhaly (Turkmen Carpet): Omwoleso guno gulaga kapeti za Turkmen ezimanyiddwa mu nsi yonna ezimanyiddwa olw’okukola dizayini n’emikono gyazo egy’enjawulo. Ewa omukutu eri abaguzi b’ensi yonna okukwatagana n’abakola kapeti mu ggwanga, ababigaba, n’ababitunda ebweru w’eggwanga. b) Türkmengaz (Turkmen Gas Congress): Omwoleso guno gutegekebwa buli mwaka mu kibuga Ashgabat, nga gusinga kutunuulira makolero ga mafuta ne ggaasi mu Turkemnistan. Ewa emikisa eri amakampuni g’ensi yonna abeenyigira mu tekinologiya w’okunoonyereza & okufulumya, okukola ebyuma, empeereza y’okuzimba payipu n’ebirala, okukwatagana n’abakwatibwako mu kitundu. c) TAZE AWAZ - Fresh Voices: Ekivvulu kino eky’ebyemikono eky’omulembe ekitegekebwa buli mwaka kisikiriza abaagalana b’ebifaananyi okuva mu nsi yonna nga banoonya ebifaananyi eby’enjawulo ebikoleddwa abayimbi ab’ebitone okuva mu Turkemnistan. Abaguzi b’ensi yonna basobola okunoonyereza ku kugula ebitundu by’ebifaananyi eby’omulembe n’okukwatagana n’abayimbi ba wano okusobola okukolagana. d) Olukungaana lwa TAPI (Turkmenistan–Afghanistan–Pakistan–India Pipeline): Omukolo guno gulaga enkulaakulana ekwata ku pulojekiti ya payipu ya TAPI, egenderera okutambuza ggaasi ow’obutonde okuva e Turkmenistan okutuuka e Afghanistan, Pakistan, ne Buyindi. Kkampuni z’ensi yonna ezikola ku by’okuzimba, yinginiya, n’obuweereza obukwatagana nabyo zisobola okwetaba mu lukiiko luno okunoonyereza ku mikisa gya bizinensi egiva mu pulojekiti eno ennene. Bino bye byokulabirako ebitonotono eby’emikutu emikulu egy’ensi yonna egy’okugula ebintu n’emyoleso mu Turkmenistan. Gavumenti y’eggwanga eyaniriza bamusigansimbi okuva ebweru era enoonya nnyo enkolagana ne bizinensi z’ensi yonna mu bitundu ebitali bimu. N’olwekyo, kyetaagisa nnyo abaguzi b’ensi yonna okubeera nga bamanyi ebigenda mu maaso mu by’obusuubuzi ebikwatagana n’okuteeka obudde mu kuzimba enkolagana n’abakwatibwako mu ggwanga okusobola okukola bizinensi ezituuse ku buwanguzi mu Turkemnistan.

Emikutu gy’okunoonya egya bulijjo

Mu Turkmenistan, emikutu gy’okunoonya egy’ettutumu abantu gye bakozesa mulimu: 1. Google: Google ye yingini y’okunoonya esinga okukozesebwa mu nsi yonna era nga nayo yettanirwa nnyo mu Turkmenistan. Ewa ebivudde mu kunoonyereza okujjuvu n’empeereza ez’enjawulo nga email, maapu, n’okuvvuunula. Endagiriro y’omukutu gwa Google ye www.google.com. 2. Yandex: Yandex ye nkola y’okunoonya mu Russia era ekola ku mpeereza mu Turkmenistan. Ewa ebivudde mu kunoonyereza mu kitundu era erina ebintu ng’ebifaananyi, vidiyo, amawulire, ne maapu. Endagiriro ya yintaneeti ya Yandex ye www.yandex.com. 3. Bing: Bing ye yingini y’okunoonya eyakolebwa Microsoft egaba endowooza ey’enjawulo ku bivudde mu kunoonya bw’ogeraageranya n’emikutu emirala. Ewa okunoonya ebifaananyi ne vidiyo wamu n’okutereeza amawulire ng’eyita mu kitundu kyayo eky’omukutu. Endagiriro y’omukutu gwa Bing ye www.bing.com. 4. Mail.ru: Mail.ru tekoma ku kuwa mpeereza ya email wabula era erimu ekintu eky’amaanyi eky’okunoonya okufaananako n’emikutu emirala egyogeddwako emabegako —okulaga ebirango ebikwatagana n’embeera mu kiseera ky’okukozesa ebintu byayo eby’obwereere nga mailbox oba emikutu gy’empuliziganya (nga Odnoklassniki). Endagiriro y’omukutu gwa Mail.ru ye www.mail.ru. 5 Rambler: Rambler ekola nga zombi omukutu gwa portal oguwa ebirimu eby’enjawulo nga amawulire, vidiyo, emizannyo, e-mail service ate nga ekola nga internet directory nga erina Rambler Search yaayo eyetongodde eteekeddwa ku www.rambler.ru/search/. 6 Sputnik: Sputnik Search okusinga essira erisinga kulissa ku mikutu gy’ennimi z’Olurussia naye ekyakkiriza okunoonya munda mu by’obugagga by’ensi yonna ng’okozesa ebigambo ebikulu mu nnimi ez’enjawulo omuli Olungereza oba Oluturkmen bwe kiba kyetaagisa mu nkola y’emu etuukirirwa ng’oyita ku sputniknews.com/search/. Kinajjukirwa nti zino ze zimu ku mikutu gy’okunoonya egyakozesebwa ennyo mu Turkmenistan; wabula Google esigala ng’efuga nnyo mu bakozesa olw’empeereza zaayo ez’enjawulo n’obusobozi mu nnimi eziwera.

Emiko emikulu egya kyenvu

Mu Turkmenistan, emiko emikulu egya kyenvu girimu emikutu gy’empuliziganya egy’enjawulo n’ebitabo ebiyinza okuyingizibwamu okufuna olukalala lwa bizinensi, ebikwata ku bantu b’oyinza okukwatagana nabo, n’empeereza endala. Wano waliwo ezimu ku mpapula za kyenvu ezisookerwako mu Turkmenistan wamu n’emikutu gyazo: 1. Yellow Pages Turkmenistan - Dayirekita enzijuvu egaba olukalala lwa bizinensi ez’enjawulo ezitegekeddwa okusinziira ku biti. Omukutu gwa yintaneeti: www.yellowpages.tm 2. Business Guide - Omukutu ogulimu bizinensi mu makolero ag’enjawulo ng’ebyobulimi, okuzimba, eby’amaguzi, n’ebirala. Omukutu gwa yintaneeti: www.business.gov.tm 3. InfoTurkmen - Ekitabo kya bizinensi ku yintaneeti ekigaba amawulire ku kkampuni ezikola mu Turkmenistan mu bitundu eby’enjawulo. Omukutu gwa yintaneeti: www.infoturkmen.com 4. TradeTurkmen - Omukutu gwa yintaneeti ogwewaddeyo okutumbula emikisa gy’obusuubuzi munda mu Turkmenistan n’okuyunga bizinensi mu ggwanga n’ensi yonna. Omukutu gwa yintaneeti: www.tradeturkmen.com 5. International Business Directory - Ewa directory ya kampuni ezikola mu by’obusuubuzi by’ensi yonna nga essira liteekeddwa ku kugatta bizinensi mu nsi yonna. Omukutu gwa yintaneeti: www.international-business-directory.com/turkmenistan/ Emiko gino egya kyenvu gikola ng’ebikozesebwa eri abantu ssekinnoomu oba ebibiina ebinoonya empeereza ezenjawulo oba ezinoonya okuteekawo enkolagana ya bizinensi mu Turkmentistan. Kikulu okumanya nti okubeerawo n’okutuuka ku bintu bino biyinza okwawukana okumala ekiseera olw’enkyukakyuka mu mikutu gya yintaneeti oba amateeka agakwata ku nsi ezikwata ku yintaneeti. N’olwekyo, kirungi okukakasa obutuufu n’obwesigwa bw’emikutu gy’empuliziganya nga tonnaba kwesigama ku mawulire gaago gokka agaweereddwa.

Emikutu emikulu egy’obusuubuzi

Turkmenistan, ensi esangibwa mu Central Asia, yeewaanira ku kitongole ky’obusuubuzi ku yintaneeti ekigenda kyeyongera. Wadde ng’eggwanga lino lirina yintaneeti litono bw’ogeraageranya n’amawanga amalala agamu, wakyaliwo emikutu gy’obusuubuzi ku yintaneeti egiwerako egy’amaanyi egikola mu Turkmenistan. Bino bye bimu ku bikulu wamu ne URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Silk Road Online Market (www.silkroadonline.com.tm): Omukutu ogumanyiddwa ennyo ogw’obusuubuzi ku yintaneeti mu Turkmenistan, Silk Road Online Market ekola ebintu n’obuweereza obw’enjawulo okuva ku byuma bikalimagezi n’engoye okutuuka ku byuma by’omu nnyumba n’ebintu eby’okulya. Ewa abaguzi ba Turkmen obumanyirivu obulungi obw’okugula ebintu ku yintaneeti. 2. YerKez (www.yerkez.com): YerKez ye nkola endala emanyiddwa ennyo mu by’obusuubuzi ku yintaneeti mu Turkmenistan ng’essira eriteeka ku kuyunga abatunzi ba wano n’abaguzi okwetoloola eggwanga. Ekola ebintu bingi ng’ebintu eby’emisono, ebyuma eby’amasannyalaze, ebintu by’omu maka n’ebirala. 3. Taze Ay - Gara Gözel (www.garagozel.tm): Taze Ay - Gara Gözel katale ka yintaneeti akakuguse mu kutunda engoye z’ekinnansi ez’Abaturkmen ezikoleddwa n’emikono n’ebyemikono. Omukutu guno guwagira abakozi b’emikono mu ggwanga nga gubawa ekkubo ly’okutunda ebintu byabwe eby’enjawulo ebikoleddwa n’emikono mu nsi yonna. 4. TM Trade Center (www.tmtradecenter.com): TM Trade Center ekola nga omukutu gw’obusuubuzi ku yintaneeti okuva ku bizinensi okudda mu bizinensi (B2B) mu Turkmenistan, okusinga nga ekola ku basuubuzi ba wholesale n’abagaba ebintu abanoonya emikisa gy’obusuubuzi munda mu ggwanga. 5. OpenMarket.tm (www.openmarket.tm): OpenMarket.tm ekola ng’akatale ku yintaneeti bizinensi mwe zisobola okuwa ebintu byabwe oba empeereza zaabwe butereevu eri abaguzi okwetoloola Turkmenistan. Mulimu ebika eby’enjawulo ng’emisono, ebyuma, ebitabo, eby’okwewunda n’ebirala. Nsaba omanye nti wadde nga emikutu gino gizannyi bakulu mu mulimu gw’obusuubuzi ku yintaneeti ogwa Turkmensitan mu kiseera kino; wabula okusinziira ku nkulaakulana oba enkyukakyuka mu biseera eby’omu maaso kiba kya magezi okusigala ng’omanyi ebipya ng’oyita mu by’obugagga by’omu kitundu ng’onoonyereza ku mikisa gy’obusuubuzi ku yintaneeti mu ggwanga lino.

Emikutu emikulu egy’empuliziganya

Mu Turkmenistan, okufaananako n’amawanga amalala mangi, abantu bakozesa emikutu gy’empuliziganya egy’enjawulo okukwatagana n’okuwuliziganya n’abalala. Bino bye bimu ku mikutu gy’empuliziganya egy’ettutumu mu Turkmenistan: 1. Odnoklassniki: Guno mukutu gwa yintaneeti ogumanyiddwa ennyo nga gukolebwa mu Russia era nga gukozesebwa nnyo mu Turkmenistan. Kisobozesa abakozesa okuddamu okukwatagana ne bayizi bannaabwe n’emikwano egy’edda, okugabana ebifaananyi n’ebipya, okwegatta ku bibinja, n’okuzannya emizannyo. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.odnoklassniki.ru/ 2. Facebook: Wadde nga gavumenti eriko obukwakkulizo, Facebook esigala ekozesebwa nnyo mu Turkmenistan olw’okusigala ng’erina enkolagana n’ab’omu maka n’emikwano okuva mu nsi yonna. Abakozesa basobola okugabana ebiwandiiko, ebifaananyi/vidiyo, okwegatta ku bibinja/emikutu, n’okwetaba mu kukubaganya ebirowoozo. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.facebook.com/ 3. Instagram: Instagram mukutu gw’okugabana ebifaananyi ogufunye obuganzi mu nsi yonna omuli ne Turkmenistan. Abakozesa basobola okuteeka ebifaananyi/vidiyo, okugoberera akawunti z’abalala, okwagala/okuteesa ku biwandiiko, n’okukozesa ebisengejja eby’enjawulo okutumbula ebifaananyi byabwe. Omukutu gwa yintaneeti: https://www.instagram.com/ 4.Twitter: Twitter mukutu gwa microblogging ogusobozesa abakozesa okuteeka obubaka obumpi obuyitibwa tweets obuyinza okubeeramu ebiwandiiko oba multimedia content.Users basobola okugoberera account endala,tweet oba retweet,n'okwenyigira mu mboozi nga bayita mu replies oba direct messages.Website:https: //twitter.com/ omukutu gwa yintaneeti. 5.Telegram:Telegram ye app y'obubaka obw'amangu egaba fast,enyangu,n'obubaka obunywevu.Abakozesa basobola okuweereza obubaka ku ssimu,audio/video files,n'okukola voice/video call obubaka,okugabana fayiro,n'ebirala.Podcasts,blogs,emikutu gy'amawulire egy'amaanyi nagyo gikozesa emikutu gya Telegram ng'omukutu gw'okubunyisa amawulire.Website:https://telegram.org/ 6.Vkontakte(VK):Omulala Russia-based social networking site,Vkontakte(VK) efunye obuganzi mu Turkmenistani users.The omukutu gusobozesa abakozesa okunoonya emikwano,okugoberera abantu abatutumufu,music bands / games,charities,n'ebirala.Users asobola okuwanyisiganya obubaka,okugabana ebifaananyi/vidiyo,n'okwegatta ku bitundu.Website:http://www.vk.com/ Nsaba omanye nti okubeerawo n’okukozesa emikutu gy’empuliziganya mu Turkmenistan kiyinza okuba nga kigoberera amateeka ga gavumenti n’obukwakkulizo. N’olwekyo, engeri emikutu gino gye giyingiramu n’engeri gye gikolamu giyinza okwawukana. Okugatta ku ekyo, kyetaagisa okulowooza ku bukuumi bwa yintaneeti n’okwekuuma ng’okozesa emikutu gino.

Ebibiina ebinene eby’amakolero

Turkmenistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia. Lirina ebyenfuna eby’enjawulo, ng’amakolero ag’enjawulo ge gayamba mu nkulaakulana yaayo. Bino bye bimu ku bibiina by’amakolero ebikulu mu Turkmenistan: 1. Ekibiina ekigatta bannamakolero n’abasuubuzi mu Turkmenistan (UIET): Ekibiina kino kikiikirira ebirungi by’ebitongole by’amakolero, abasuubuzi, ne bannannyini bizinensi mu Turkmenistan. Omukutu gwabwe ogwa yintaneeti gwe: www.tpp-tm.org 2. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero: Ekibiina kino kitumbula enkolagana mu by’obusuubuzi, okusiga ensimbi, n’ebyenfuna mu Turkmenistan n’ebweru w’eggwanga. Ewagira bizinensi nga egaba amawulire, okwanguyiza emikisa gy’okukolagana, n’okukiikirira ebirungi byabwe eri ab’obuyinza abakwatibwako. Omukutu gwabwe gwe guli: www.cci.tj 3. Union Building Materials Industry Companies: Ekibiina kino kigatta amakampuni agakola ku by’okuzimba, omuli amakolero agakola seminti n’abalala abagaba ebikozesebwa mu kuzimba. 4. Ekibiina ekigatta abakola amafuta ne ggaasi: Ng’ekitundu ekikulu mu by’enfuna by’eggwanga, ekibiina kino kikiikirira abakola amafuta ne ggaasi abakolera mu Turkmenistan. 5. Ekibiina ekigatta amakolero ga tekinologiya w’amawulire: Nga essira liteekeddwa ku kutumbula enkulaakulana ya tekinologiya munda mu ggwanga, ekibiina kino kikiikirira kkampuni za IT n’abakugu abeenyigira mu kukola pulogulaamu za kompyuta, okukola ebikozesebwa mu byuma, empeereza y’amasimu. 6.Automobile Industry Association : Ekibiina kino kitegeeza abakola mmotoka,abagaba mmotoka,abagaba ebintu,amakolero n'ebirala. Ebibiina bino bikola kinene nnyo mu kutumbula amakolero gaabwe nga biwa obuweereza obuwagira nga okubunyisa enkola ennungi,emikisa gy’okukolagana ,enteekateeka z’okutendeka,n’amawulire agakwata ku katale eri bammemba.Ebitongole bino bikola okunyweza enkolagana wakati w’ebitongole bya gavumenti,bizinensi,n’abakwatibwako ,okusobozesa enkulaakulana,okukola kaweefube ow’awamu okutuuka ku nkulaakulana ey’olubeerera.Kale osobola okukozesa emikutu gino ng’ensonda ez’okusinziirako okwongera okunoonyereza mu bitundu ebitongole oba amakampuni agakwatagana n’ebyo ebyogeddwako.Ekikulu,nkukubiriza okugenda ku mikutu gyabwe butereevu ng’okozesa emikutu gy’okunoonya egyalongoosebwamu nga URL oluusi undergo changes over time.It would definitely beneficial singa okebera emikutu gino egy'ebibiina ekijja okukuyamba okufuna ebisingawo ebikwata ku mirimu gyabwe,initiatives,n'ebyetaago by'obwammemba.

Emikutu gya yintaneeti egy’ebyobusuubuzi n’ebyobusuubuzi

Turkmenistan nsi esangibwa mu masekkati ga Asia, emanyiddwa olw’eby’obugagga byayo eby’omu ttaka ebingi n’ebyenfuna ebikulaakulana. Wansi waliwo emikutu emikulu egyekuusa ku by’obusuubuzi n’ebyenfuna byayo: 1. Minisitule y’ensonga z’ebweru eya Turkmenistan: Omukutu guno omutongole guwa amawulire agakwata ku nkola y’eggwanga lino ey’ensonga z’ebweru, emikisa gy’okusiga ensimbi, n’amateeka agafuga eby’obusuubuzi. Omukutu gwa yintaneeti: https://mfa.gov.tm/lu/ 2. Ekibiina ekigatta bannamakolero n’abasuubuzi (UIET) ekya Turkmenistan: Ekibiina kino kikiikirira ebirungi bya bizinensi za wano era kitumbula enkulaakulana mu by’enfuna nga kiyita mu nteekateeka ez’enjawulo. Omukutu gwa yintaneeti: http://tstb.gov.tm/ 3. National Institute for Standardization and Metrology (NISM): NISM ekakasa omutindo n’okulondoola omutindo mu makolero ga Turkmenistan nga ekola amateeka ag’ekikugu. Omukutu gwa yintaneeti: http://www.turkmenstandartlary.gov.tm/en 4. State Service for Protection, Control over Export Import Operations & Customs Clearance (CUSTOMS): CUSTOMS evunaanyizibwa ku kwanguyiza eby’obusuubuzi by’ensi yonna ng’elungamya enkola za Kasawo. Omukutu gwa yintaneeti: http://customs.gov.tm/en/ 5. Ekibiina ky’abasuubuzi n’amakolero (CCI) ekya Turkmenistan: Ekibiina kino kiwagira enkulaakulana ya bizinensi, kyanguyiza enkolagana ne kkampuni z’ensi yonna, era kiwa amawulire ag’omugaso ku katale. Omukutu gwa yintaneeti: https://cci.gov.tm/ . Omukutu gwa yintaneeti: http://www.tme.org.tm/luganda 7.Turkmen Investment Agency - Ekitongole kya gavumenti ekyewaddeyo okusikiriza abasigansimbi abava ebweru obutereevu mu Turkemnistan: omukutu gwa yintaneeti:http//:investturkmerm.com Emikutu gino gijja kukuwa amawulire amajjuvu agakwata ku by’enfuna bya Turkmenistan, amateeka agafuga eby’obusuubuzi, emikisa gy’okusiga ensimbi, n’emitwe emirala egyekuusa ku nsonga eno.

Emikutu gy’empuliziganya egy’okubuuza data mu by’obusuubuzi

Waliwo emikutu gy’empuliziganya egiwerako egy’okubuuliriza ku by’obusuubuzi esangibwa ku Turkmenistan. Wano waliwo olukalala lw’ebimu ku byo wamu ne URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Eurostat - Eurostat egaba ebikwata ku by’obusuubuzi eby’ebweru eri omukago gwa Bulaaya n’amawanga ssekinnoomu, omuli Turkmenistan. URL: https://ec.europa.eu/eurostat/web/okusuubula-ebyamaguzi-eby’ensi yonna/data/emmeeza-enkulu 2. Maapu y’ebyobusuubuzi - Omukutu guno guwa ebibalo by’ebyobusuubuzi n’amawulire agakwata ku butale bw’amawanga ag’enjawulo, omuli Turkmenistan. URL: https://www.trademap.org/Country_SelProduct.aspx?nvpm=1|||||186||ebifulumizibwa ebweru&grf_code=8545 3. Banka y’ensi yonna WITS (World Integrated Trade Solution) - WITS egaba omukisa okufuna ebikwata ku busuubuzi bw’ebintu by’ensi yonna, emisolo, n’ebitali bya misolo (NTM). URL: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/country/TMK/startyyear/2000/endyear/2019/tradeflow/Eby’okuyingiza-n’okufulumya ebweru/omusasi/bonna/omukwanaganya/byonna/ebintu/awaka 4. United Nations COMTRADE Database - Commodity Trade Statistics Database ekuwa ebikwata ku kuyingiza/okufulumya ebintu mu bujjuvu okusinziira ku nsi n’ekika ky’ebintu. URL: https://comtrade.un.org/ebikwata ku nsonga eno/ 5. CIA World Factbook - Ng’oggyeeko amawulire agakwata ku nsi yonna, CIA World Factbook era kiwa ebibalo ebimu ebikulu ebikwata ku by’obusuubuzi ebya Turkmenistan. URL: https://www.cia.gov/ekitabo-eby’amazima-ensi/amawanga/turkmenistan/#ebyenfuna Nsaba omanye nti okuyingira mu database oba amawulire agamu kiyinza okwetaagisa obwammemba oba okusasula mu mbeera ezimu. Kirungi okunoonyereza ku mikutu gino okuzuula ebikwata ku by’obusuubuzi ebitongole by’onoonya ebikwata ku Turkmenistan.

Ebifo bya B2b

Turkmenistan, ensi mu masekkati ga Asia, erina emikutu gya B2B egiwerako egyanguyiza emirimu gya bizinensi okudda mu bizinensi. Emikutu gino giwa emikisa eri bizinensi okukwatagana, okusuubulagana, n’okukolagana ne bannaabwe. Wano waliwo emikutu gya B2B mu Turkmenistan wamu ne URL zaabwe ez’omukutu gwa yintaneeti: 1. Bizinensi ya Turkmen: Omukutu guno gugenderera okutumbula emikisa gya bizinensi mu Turkmenistan nga guyunga abasuubuzi ba wano n’abatunda ebweru w’eggwanga n’abaguzi ab’ensi yonna. Omukutu gwa yintaneeti: www.turkmenbusiness.org 2. Central Asia Trade Center (CATC): CATC katale ka yintaneeti akasobozesa bizinensi okusuubula ebintu n’obuweereza mu Turkmenistan n’amawanga amalala mu Central Asia. Omukutu gwa yintaneeti: www.catc.asia 3. AlemSapar: AlemSapar erimu akatale ka digito abagaba ebintu mwe basobola okwolesa ebintu byabwe ate abaguzi basobola okunoonya n’okunoonya ebintu eby’enjawulo okuva mu Turkmenistan. Omukutu gwa yintaneeti: www.alemsapar.com 4. AkataleTurkmenistan: Omukutu guno guyamba bizinensi mu kunoonya abakolagana nabo mu mirimu egy’awamu, empeereza y’okugaba emirimu egy’ebweru, okukyusa tekinologiya, pulojekiti z’okusiga ensimbi, n’ebirala mu katale ka Turkmenistan. Omukutu gwa yintaneeti: www.akatale-turkmen.biz 5.Hi-Tm-Biznes (Hi-TM-Business): Hi-TM-Biznes egaba omukutu eri abasuubuzi n’abasuubuzi okukolagana n’okunoonyereza ku nkolagana ya bizinensi eyinza okubaawo mu ggwanga lya Turkemnistan. Omukutu gwa yintaneeti:http://www.hi-tm-biznes.gov.tm/ Enkola zino eza B2B ziwa amakolero ag’enjawulo ng’ebyobulimi, engoye, ebikozesebwa mu kuzimba, ebyuma & ebyuma okupangisa empeereza ate nga ziyamba empuliziganya wakati w’abafulumya/abafulumya ebweru w’eggwanga n’abaguzi/bamusigansimbi ab’ensi yonna. Nsaba omanye nti okubeerawo oba obulungi bw’emikutu gino buyinza okwawukana okumala ekiseera; n’olwekyo kirungi okukola okunoonyereza okw’amaanyi oba okwebuuza ku by’obugagga by’omu kitundu okufuna amawulire ag’omulembe nga tonnaba kukozesa musingi gwonna ogw’enjawulo ogwa B2B mu Turkmensitan.