TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Turkmenistan, ifatti Rippabiliika Turkmenistan jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Baay'ina ummataa tilmaamaan miliyoona 6 kan qabdu yoo ta'u, daangaa ishee Kaazaakistaan, Uzbeekistaan, Iraan, Afgaanistaan, fi Galaana Kaaspiyaan waliin qooddatti. Turkmeenistaan bara 1991 Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa kan argatte yoo ta'u, ergasii sirna pirezidaantummaa fudhattee jirti. Pireezidaantiin ammaa Gurbanguly Berdimuhamedow bara 2007 irraa eegalee aangoo irra kan jiran yoo ta'u, magaalaan guddittii fi magaalaa guddittii biyyattii Ashgabaat dha. Diinagdeen Turkmenistan kuufama gaazii uumamaa bal’aa ishee irratti baay’ee hirkata. Biyyoota akka Chaayinaa fi Raashiyaatti al-ergii guddaa kan qabdu addunyaa irratti oomishtoota gaazii uumamaa gurguddoo keessaa tokkodha. Qonni dinagdee keessattis gahee murteessaa kan qabu yoo ta’u, suufiin midhaan ishee gurguddoo keessaa isa tokkodha. Turkmeenistaan gammoojjii bal'aa irraa kaasee hanga gaarreen adda addaa qabdi. Gammoojjiin Karakum naannoo isaa harka caalu kan uwwisu yoo ta'u, Kopet Dag ammoo gaarreen biyyattii beekamaa ta'uun tajaajila. Amaloonni teessuma lafaa kunniin carraa turizimii adventure kan akka trekking fi safari gammoojjii ni kennu. Aadaan Turkmenistan duudhaa godaantootaa durii fi hambaa Islaamaa irraa dhiibbaa guddaa qaba. Muuziqaa aadaa meeshaalee aadaa kan akka dutar (lute) of keessaa qabu namoota naannoo sanaa biratti jaallatamaadha. Keessummoonni akkaataa idileetti kabajaa fi arjummaadhaan waan ilaalamanif keessummeessitoonni aadaa isaanii keessatti bakka guddaa qaba. Turkmeen afaan biyyoolessaa isaanii ta'ee beekamtii kan argate yoo ta'u, Raashiyaan garuu hariiroo seenaa yeroo bulchiinsa Sooviyeet Raashiyaa waliin qabduun bal'inaan dubbatama. Islaamummaan amantii jalqabaa lammiilee Turkmeen irra caalaan isaanii raawwataman ta’ee tajaajila; haa ta’u malee bilisummaan amantii seeraan eegama. Turizimiin Turkmeenistaan bu’uuraalee misoomaa daangeffaman irraa kan ka’e suuta suutaan guddachaa jira; haa ta'u malee hawwata addaa kan akka hambaalee addunyaa UNESCO dabalatee magaalota durii akka Merv fi Kunya-Urgench dinqii ijaarsaa jaarraa hedduu dura ijaaramaniin beekaman ni dhiheessa. Waggoota dhiyoo asitti gaazii uumamaa bira darbee hirmaannaa dippilomaasii fi dinagdee adda addaa taasisuutti tattaaffiin taasifameera. Kunis Turkmenistan akka daandii qaxxaamuraa pirojektoota daldalaa fi anniisaa naannootti guddisuu dabalata. Haala kanaan Turkmeenistaan waggoota dhufan keessatti akkamitti guddinaa fi guddachuu akka itti fuftu ilaaluun nama hawwata.

Turkmenistan, ifatti Rippabiliika Turkmenistan jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, maallaqa mataa ishee Turkmenistan manat (TMT) jedhamu qabdi. Manatiin kun maallaqa ofiisaa fi kaffaltii seera qabeessa Turkmeenistaan yoo ta'u, daran tenge 100tti qoodameera. Baankiin Giddugaleessaa Turkmenistan itti gaafatamummaa kan qabu yoo ta’u, naanna’iinsa manaa kana baasuu fi to’achuu qaba. Bara 1993tti Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa argateen booda Ruubilii Raashiyaa bakka buusuuf kan jalqabame manatiin kun ergasii dhiibbaa qaala'iinsa jireenyaatiin maqaa haaraa hedduu keessa darbeera. Yeroo ammaa kana saantimawwan minted maallaqa 1, 2, 5, 10, 20 fi 50 tenge of keessatti qabatu. Nootiiwwan baankii 1, 5,10 ,20 ,50 ,100 ,500 dabalatee maallaqa adda addaatiin kan argaman yoo ta’u, nootiiwwan baankii dhiheenya kana dhiyaatan gatii TMT1.000 qaba. Sirna sharafa alaa jijjiiramaa bulfamuun maallaqa idil-addunyaa gurguddoo kan akka doolaara Ameerikaa ykn Yuuroo waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu sharafni manaa ni jijjiirama. Daldalli idil-addunyaa adda durummaan maallaqa biyya alaa kan akka USD ykn Yuuroo fayyadamu. Turkmeenistaan daangaa ishee keessatti jijjiirraa daangeffame kan qabu to’annoo maallaqaa cimaa qabdi; kanaaf Turkmenistan mataa isheetiin alatti carraa maallaqa biyya keessaa jijjiiruu argachuun qormaata ta’uu danda’a. Turistoonni biyya kana daawwatan maallaqa biyya alaa gahaa fiduun gaariidha. Walumaagalatti,maallaqni biyyaalessaa Turkmenistan Manat (TMT) jedhamuun kan beekamu yoo ta'u, daangaa ishee keessatti akka kaffaltii seera qabeessaatti kan tajaajilu yoo ta'u, gara biyya alaatti jijjiiramuu danda'uun isaa daangeffamaadha, safartuu sharafa alaa ofiisaatiin.

Maallaqni ofiisaa Turkmenistan Turkmenistan Manat (TMT) dha. Tilmaamni jijjiirraa TMT maallaqa addunyaa gurguddoo waliin akka armaan gadiitti dhiyaata: 1 USD ≈ 3.5 TMT ta'a 1 EUR ≈ 4.2 TMT ta’a 1 GBP ≈ 4.8 TMT ta’a Hubadhaa, safartuun sharafa alaa kan jijjiiramu yoo ta’u, daataa kennames gatii amma jiru calaqqisiisuu dhiisuu danda’a. Safartuu jijjiirraa yeroo qabatamaa madda amanamaa ykn dhaabbata faayinaansii irraa ilaaluun gaariidha.

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, hambaa aadaa badhaadhaa fi duudhaa adda ta'een beekamtudha. Turkmeenistaan keessatti ayyaanonni gurguddoon ummata isheef iddoo guddaa qaban hedduun kabajamu. Ayyaanota Turkmenistan keessatti barbaachisoo ta'an keessaa tokko guyyaa walabummaa yoo ta'u, waggaa waggaan Waxabajjii 27 kabajama. Ayyaanni biyyaalessaa kun bara 1991tti biyyattiin Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa ishee labsite kan yaadatudha.Guyyaa kana lammiileen agarsiisa, konsartii fi taateewwan aadaa boonsaa fi tokkummaa biyyaalessaa isaanii agarsiisan irratti hirmaatu. Ayyaanni beekamaan kan biraan immoo Nowruz yoo ta’u, bara haaraa Faarsi ykn Spring Equinox jedhamuunis beekama. Waggaa waggaan Amajjii 21 kan kabajamu Nowruz jalqaba birraa fi haaromsa uumamaa agarsiisa. Maatiin Turkmeen yeroo kanatti nyaata ayyaanaa mi'eeffachuu, kennaa wal jijjiiruu fi firoota daawwachuuf walitti qabamu. Muuziqaan aadaa, agarsiisni shubbisaa fi taateewwan ispoortii haala gammachiisaa caalaatti guddisa. Dabalataanis, Guyyaan Fardaa ykn Ayyaanni Miidhagina Fardaa Ahalteke sanyii fardeen Turkmenistan keessatti qabeenya guddaa qaban "Ahalteke" jedhamaniif kabaja kenna. Waggaa waggaan Ebla 25 naannoo magaalaa Ashgabat Gokdepe Hippodrome keessatti kan gaggeeffamu ayyaanni addaa kun dorgommii fardaa akkasumas dorgommiiwwan bareedinaa fi ayyaana uumamtoota dinqisiisoo kanaa agarsiisan of keessatti qabata. Kana malees, Guyyaan Heera Mootummaa waggaa waggaan Caamsaa 18 kan kabajamu yoo ta’u, bara 1992tti heera mootummaa Turkmenistan walabummaa hordofee ragga’ee waan jiruuf. Guyyaa kana kabajuuf konsartii muuziqaa aadaa fi agarsiisa aartii hambaa biyyaalessaa bakka bu’u dabalatee taateewwan adda addaa guutuu biyyattiitti qophaa’u. Xumura irratti, Turkmenistan ayyaanota barbaachisoo ummata isheetiif hiika gadi fagoo qaban hedduu qabdi. Guyyaan Walabummaa bulchiinsa Sooviyeet jalaa bilisummaa kabaja; Nowruz jalqaba haaraa agarsiisa; Guyyaan Fardaa fardeen Ahalteke jaallataman agarsiisa; guyyaan Heera Mootummaa eenyummaa sabaa irra deebi’ee kan mirkaneessu yoo ta’u. Ayyaanonni kunneen lammiileen seenaa isaanii akka kabajan kan taasisu yoo ta’u, hawaasa adda addaa Turkmeenistaan keessatti tokkummaa kan guddisan ta’uu ibsameera.

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtuu fi kuufama gaazii uumamaa bal'aa qabaachuun beekamtudha. Haalli daldalaa biyyattii qabeenya anniisaa fi oomisha qonnaa isheetiin baay’inaan dhiibbaa irra ga’a. Gama al-ergiitiin Turkmeenistaan adda durummaan gaazii uumamaa Chaayinaa, Iraan, Raashiyaa fi Turkii dabalatee biyyoota adda addaatti gurgurti. Meeshaan kun galii al-ergii biyyattii keessaa harka guddaa qaba. Kana malees, Turkmeenistaan oomishaalee boba’aa kanneen akka beenzilaa fi boba’aa diizilaa al-ergis ni ergiti. Qabeenya anniisaatiin alatti Turkmeenistaan oomishaalee qonnaa kanneen akka suufii fi qamadii gara biyya alaatti erga. Cuunfaan jaarraa hedduuf biyyattii keessatti midhaan aadaa ta’ee kan ture yoo ta’u, ammallee dinagdee isheef gumaacha guddaa qaba. Gama galteetiin Turkmeenistaan maashinoota fi meeshaalee kaayyoo industirii akkasumas konkolaataa fi konkolaataa fe’umsaa dabalatee konkolaattota irratti baay’ee hirkatti. Akkasumas meeshaalee fayyadamaa adda addaa kan akka huccuu, elektirooniksii, fi meeshaalee mana keessaa biyya alaatii galcha. Michoonni daldalaa Turkmeenistaan inni jalqabaa Chaayinaa yoo ta’an Turkii, Raashiyaa, Iraan, Yukireen,fi biyyoota Awurooppaa hedduun itti aanan.Turkmeenistaan waliigaltee biyyoota lamaaniitiin biyyoota kanneen waliin hariiroo dinagdee cimaa qabattee jirti. Haa ta'u malee,dinagdee adda addaa gochuun biyyattiif qormaata ta'ee jira sababiin isaas al-ergii gaazii uumamaa irratti hirkattummaa guddaa qabaachuu isheeti.Aanga'oonni Turkmeen meeshaalee al-ergii isaanii babal'isuun invastimantii kallattiin alaa damee anniisaa bira darbee indaastiriiwwan irratti hawwachuuf kaayyeffataniiru.Dameewwan akka qonnaa, turizimii,huccuu,navigeeshinii,fi loojistikii tiraanzitii,gabaa Awurooppaa,Baha Giddu Galeessaa,fi Eeshiyaa Kibbaa keessatti mul’achuu danda’u irratti xiyyeeffachuun. Xumura irratti,Turkmenistan oomisha qonnaa waliin al-ergii gaazii uumamaa irratti baay’ee hirkattee jirti.Mootummaan hariiroo daldalaa saboota biroo waliin qabu cimsuuf jecha invastimantii biyya alaa industirii adda addaa hawwachuuf tattaaffii taasisaa jira.

Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti kan argamtu Turkmeenistaan gabaa daldala alaa ishee guddisuuf dandeettii guddaa qabdi. Biyyattiin qabeenya uumamaa kan akka boba’aa, gaazii uumamaa, fi albuudotaan badhaatedha. Teessumni teessuma lafaa tarsiimoo ta’uun isaas gabaa ijoo Awurooppaa fi Eeshiyaa keessatti argaman argachuuf carraa kan kennudha. Wanti guddaan dandeettii al-ergii Turkmeenistaan sochoosu tokko kuufama gaazii uumamaa bal’aa qabaachuu isheeti. Biyyattiin dirree gaazii gurguddoo addunyaa keessaa muraasa kan qabdu yoo ta'u, Chaayinaa fi Raashiyaa dabalatee biyyoota ollaa isheef dhiyeessituu adda duree taateetti. Dabalataanis, Turkmenistan sarara ujummoo hundeessuun gabaa haaraa qorachuun al-ergii anniisaa ishee adda addaa gochuuf dammaqinaan barbaaddi. Naannoo guddinaa danda’u kan biraan damee qonnaa Turkmeenistaan ti. Biyyee lalisaa fi qabeenya bishaanii gahaa laga Amu Darya irraa argamuun biyyattiin lafa guddaa midhaan misoomsuuf mijatu qabdi. Turkmeenistaan barmaatilee qonnaa ammayyeessuun bu’uuraalee misoomaa fooyyessuudhaan meeshaalee al-ergii irratti xiyyeeffatan kanneen akka suufii, fuduraalee, kuduraalee, fi oomisha beeyladaa guddisuu dandeessi. Kana malees, Turkmeenistaan bu’uuraalee geejjibaa ishee misoomsuuf invastimantii guddaa gochaa turte. Kunis daandii baaburaa Giddugaleessa Eeshiyaa Iraan waliin walqunnamsiisu (Koridor Geejjibaa Kaabaa-Kibbaa) akkasumas daandii guddaa Afgaanistaan fi Azarbaajaan walqunnamsiisu (Koridor Lapis Lazuli) ijaaruu dabalata. Inishiyeetiiwwan kunneen walitti hidhamiinsa dinagdee naannoo gidduu jiru guddisuuf kan kaayyeffate yoo ta’u, Turkmeenistaan daldala idil-addunyaatiif daandii geejjibaa barbaachisaa ta’etti kaa’uudha. Haa ta’u malee, gabaa daldala alaa Turkmeenistaan babal’isuuf qormaanni xiyyeeffannoo barbaadan tokko tokko jiru. Sabni indaastiriiwwan boba’aa hin taane kanneen akka huccuu, keemikaalaa ykn oomisha maashinarii guddisuudhaan meeshaalee anniisaa bira darbee portfoolii al-ergii isaa adda adda gochuu qaba. Dabalataanis,mootummaan tarkaanfiiwwan iftoominaa dambiiwwan ilaallatan fooyyessuu,hojimaata gumurukaa,gufuuwwan taarifaa,fi danqaawwan taarifaan ala ta’an kanneen invastaroota biyya alaa gara biyyattiitti hawwatan,michoota aadaa kanneen akka Chaayinaa,Raashiyaa,Iraan,Turkii fi kkf irratti hirkattummaa hir’isuu qaba. Xumura irratti,Turkemenistans qabeenya anniisaa baay’ee,dandeettii qonnaa,fi invastimantii bu’uuraalee geejjibaa irratti itti fufee jiru waliin ejjennoo teessuma lafaa mijataa ta’uun ishee guddina gabaa daldala alaa isheef haala gaarii akka qabdu taasisa. Haaromsa imaammataa sirrii ta’ee fi tattaaffii gara adda adda ta’uutti qajeelfameen biyyattiin dandeettii qabdu bu’a qabeessa ta’een fayyadamuu fi invastimantii hawwachuudhaan guddina dinagdee yeroo dheeraa keessatti cimsuu dandeessi.

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Filannoo oomishaa gabaa daldala alaa isheetiif yeroo ilaallu dinagdee biyyattii, filannoo aadaa, fi haala gabaa yeroo ammaa hubachuun barbaachisaa dha. Tokkoffaa, Turkmeenistaan dinagdee baay’inaan qonnaa irratti kan hundaa’e yoo ta’u, al-ergii gaazii uumamaa irratti baay’ee kan hirkattudha. Kanaafuu, oomishoonni damee qonnaa fi anniisaa waliin walqabatan gabaa daldala alaa isaanii keessatti meeshaalee gurgurtaa ho’aa ta’uu danda’u. Kunis maashinoota fi meeshaalee qonnaa, xaa’oo, sanyii, sirna anniisaa haaromfamuu danda’uu fi teeknooloojii gaazii wajjin walqabatu of keessatti qabachuu danda’a. Lammaffaa, Turkmenistan hambaa aadaa badhaadhaa kan qabdu yoo ta’u, hojiin harkaa aadaa gatii guddaa kan qabudha. Hojiin harkaa kanneen akka kaarpeeti fi huccuu ogeeyyii harkaa biyya keessaatiin hojjetaman biyyattii keessattis ta’e bitoota idil-addunyaa biratti jaallatamaadha. Kanaafuu, carraa hojii harkaa aadaa Turkmenistan irraa erguuf qorachuun bu’aa argamsiisuu danda’a. Kana malees, haala qilleensaa Turkmenistan kan ganna garmalee ho’aa ta’ee fi naannoolee tokko tokko keessatti roobni daangeffame qabu ilaalcha keessa galchuun. Oomishaaleen sirna kunuunsa bishaanii fi jallisii wajjin walqabatan fedhii addaa gabaa kana guutuuf gargaaruu danda’u. Dabalataanis، namoonni Turkmeen faashiniif walitti dhufeenya waan qabaniif، meeshaalee uffata faashinii ta’an kutaalee addunyaa adda addaa irraa galchuun ykn illee Turkmeenistaan mataa ishee keessatti yuunitii omisha huccuu dhaabuun filannoo kana fayyadamuuf filannoo hojiirra ooluu danda’a ta’uu danda’a. Dhuma irratti، haala gabaa yeroo ammaa akka addunyaatti beekuun al-ergitoonni oomishaalee yeroo ammaa Turkmenistan keessattis jaalala argachuu danda’an,kan akka oomishaalee naannoodhaaf mijatoo ta’an ykn meeshaalee teeknooloojii ismaartii akka dhiyaatan ni taasisa. Xumura irratti,omishaalee daldala alaatif gara gabaa Turkenmistanitti yeroo filataman ,fedhii dinagdee isaanii,filannoo aadaa,fi haala yeroo ammaa ilaaluun barbaachisaa ta’ee osoo jiruu naannoolee aadaa akka qonnaa qofa osoo hin taane carraa industirii guddachaa jiran kan akka anniisaa haaromfamuu danda’u ,hojii harkaa qorachuun barbaachisaa dha industirii,indaastirii faashinii、teeknooloojii ismaartii fi kkf

Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti kan argamtu Turkmenistan biyya amala maamiltootaa fi dhorkaa adda ta'e qabdudha. Profaayilii maamiltoota Turkmenistan hubachuu keessatti wantoota akka seera aadaa, duudhaa fi gatii ilaaluun barbaachisaa dha. Ummanni Turkmenistan kabajaa fi keessummoota keessummootaaf godhamuuf iddoo guddaa kennu. Maamiltoota Turkmeen waliin yeroo bobba'an nagaa sirrii kan akka "salaam alaykum" fayyadamuun safuu agarsiisuu fi nagaa isaan gaafachuun murteessaadha. Adeemsa murtee kennuu isaanii keessatti wal amantaan gahee guddaa waan qabuuf hariiroo dhuunfaa ijaaruun milkaa’ina daldalaaf barbaachisaa dha. Gama akkaataa walqunnamtiitiin yeroo hunda kallattiin filatamuu dhiisuu danda’a. Walgahii daldalaa ykn marii yeroo gaggeessinu afaan dippilomaasii fayyadamuun gaariidha. Amala waldhabdee ykn aggaammii irraa fagaachuun maamiltoota Turkmenistan irraa dhufan waliin hariiroo walsimsiisaa qabaachuuf gargaara. Turkmenistan keessatti daldala yeroo hojjettan sa’aatii eeguun baay’ee barbaachisaadha. Dursee beeksisa tokko malee yeroon booda dhufuun maamiltoota biratti akka hamaatti fudhatamuu danda’a. Yeroodhaan argamuun ogummaa fi kabaja yeroo fi naamusa hojii nama dhuunfaa agarsiisa. Maamiltoota Turkmeen waliin yeroo wal qunnamnu wanti barbaachisaan biraa ilaalamuu qabu amantaa isaaniiti. Islaamummaan biyya kana keessatti jireenya gama hundaan guutameera; kanaaf, yeroo walqunnamtii daldalaa ykn walga'ii hawaasummaa irratti bobba'an aadaa fi gocha Islaamaa irratti dammaquun murteessaadha. Turkmeenistaan dabalatee biyyoota Muslimaa hedduu keessatti alkoolii dhuguun ykn tajaajiluun sababa amantiin alkoolii dhuguu irratti daangeffame irraa kan ka’e rakkoo qabaachuu danda’a; kanaaf yeroo hojii daldalaa dursee keessummeessichi ifatti yoo dhiheesse malee irraa fagaachuu qaba. Kana malees,aada naannoo kan akka garba haguuggachuu (dubartootaaf) fi kophee baafachuu osoo mana ykn iddoo waaqeffannaa hin seenin dura kabajuun namoota dhuunfaa Turkmenistan irraa dhufan waliin hariiroo wal amantaa uumuuf gumaacha guddaa qaba. Xumura irratti,maamiltoonni Turkmeen amala kabajaa gocha aadaa isaanii wajjin walsimu ni dinqisiifatu.Biyya kana keessatti daldala osoo hojjettuu mala kee madaqsuun aadaa naannoo akka hubattu mirkaneessuu ,ogummaa agarsiisuu,fi miira amantii gochaa fi gocha kee qajeelchu irratti sammuu qabaachuun barbaachisaa dha.

Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti kan argamtu Turkmeenistaan dambiiwwan gumurukaa fi tarkaanfiiwwan daangaa ishee bulchuuf mataa ishee qabdi. Yoo gara Turkmenistan deemuuf karoorfattan sirna bulchiinsa gumurukaa biyyattii ilaalchisee wantoota barbaachisoo muraasni yaada keessa galchuu qabdu. Tokkoffaa, daawwattoonni hundi guyyaa Turkmenistan seenan irraa eegalee yoo xiqqaate ji’a jahaaf kan hafe paaspoortii seera qabeessa ta’e qabaachuu qabu. Ulaagaaleen viizaa biyya lammummaa keessanii irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu waan danda’aniif dursanii imbaasii ykn qoonsilaa Turkmeen isinitti dhihoo jiru ilaaluun gaariidha. Yeroo Turkmenistan seentan kaardii immigireeshinii guutuu qabdu kan qondaala to’annoo daangaatiin chaappaa itti godhamu. Kaardii kun yeroo turtii keessan guutuu fi yeroo biyyaa baatan waan barbaachisuuf nagaa ta’uun barbaachisaadha. Turkmenistan karaa daangaa isheetiin galtee fi al ergii cimsitee to'atti. Meeshaaleen tokko tokko kan akka qawwee, qoricha sammuu namaa hadoochu, rasaasaa fi poornoogiraafii biyya keessa akka hin galchine ykn akka hin baafamne dhorkamaniiru. Dabalataanis, oomishaaleen qonnaa fi beeyladoonnis daangeffamni isaan mudachuu ykn hayyama addaa barbaaduu danda’a. Turkmenistan seenuu ykn bahuun dura dambiiwwan kana of baruun barbaachisaa dha. Qondaaltonni gumurukaa Turkmeenistaan buufata xiyyaaraa ykn qaxxaamuraa lafaa irratti mi’a fi meeshaalee dhuunfaa yeroo sakatta’an aangoo murtii bal’aa akka qaban hubatamuu qaba. Adeemsi seensaa haala salphaan akka raawwatamuuf yeroo sakatta’iinsa kanaatti aangawoota waliin tumsi gochuun baay’ee gorfama. Gama dambii maallaqaatiin imaltoonni yeroo Turkmenistan gahan maallaqa $10,000 USD ol ta’e kamiyyuu ibsuu qabu. Kana gochuu dhabuun maallaqni akka fudhatamu gochuu danda’a. Akkasumas imaltoonni karaa qaxxaamuraa lafaa gara Turkmenistan dhufaniif sababa sakatta’iinsa sanadoota bal’aa qondaaltota daangaatiin gaggeeffameen harkifannaa mudachuu danda’u tilmaamuun gargaara. Walumaagalatti, daawwattoonni gara Turkmenistaan imalan ulaagaalee viizaa addaa isaanii akka beekan akkasumas dambiiwwan galtee/al-ergii abbootiin taayitaa Gumurukaa kaa’an akka eegaman mirkaneessuun barbaachisaadha.

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtuu fi imaammata gibiraa meeshaalee biyya alaatii galfaman adda ta'e qabdudha. Biyyattiin oomishaalee biyya alaatii galfaman irratti gibira murtaa’e kaa’uudhaan indaastiriiwwan biyya keessaa eeguu fi of danda’uu guddisuuf kaayyeffatteetti. Meeshaalee adda addaa biyyoota alaa irraa gara Turkmeenistaan fidaman irratti gibirri galtee ni kaffalama. Hammi gibiraa kaffalamu maalummaa fi gatii oomisha biyya alaatii galfame, akkasumas dambii gumurukaa Turkmenistan jalatti ramadamuu isaa irratti hundaa’a. Walumaagalatti, gibirri galtee kan shallagamu gatii CIF (Baasii, Inshuraansii, fi Fe’umsaa) meeshaalee galfaman irratti hundaa’uun ta’a. Kunis baasii oomishaa mataa isaa, kaffaltii inshuraansii yeroo geejjibaa kamiyyuu, fi kaffaltii fe’umsaa gara Turkmenistanitti geessuuf kaffalamu dabalata. Sadarkaan taarifaa gosa meeshaalee daldalaa biyya alaatii galfaman irratti hundaa’uun garaagarummaa qaba. Fakkeenyaaf, meeshaaleen nyaataa barbaachisoo ta’an kanneen akka midhaanii fi fuduraalee meeshaalee qananiin guutaman kanneen akka elektirooniksii ykn konkolaataa wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu taarifa gadi aanaa qabu. Dabalataanis, meeshaaleen kun pirojektoota misooma biyyaalessaaf gumaacha kan godhan yoo ta’e ykn ulaagaalee addaa mootummaan Turkmenistaan kaa’e yoo guutan oomishaaleen tokko tokko qaraxa galtee irraa bilisa ta’uu danda’u. Namoonni dhuunfaa ykn dhaabbileen daldalaa meeshaalee gara Turkmenistaan galchan adabbii ykn harkifannaa buufata sakatta’iinsa gumurukaa irratti akka hin mudanneef dambiiwwan barbaachisoo ta’an hunda eeguun barbaachisaa dha. Abbootiin taayitaa gibiraa taarifa hojiirra jiru sirnaan madaaluu akka danda’aniif yeroo galtee labsan sanadoonni deeggarsaa ka’umsaa fi ramaddii meeshaalee waliin walqabatan sirritti kennamuu qabu. Imaammanni qaraxa galtee Turkmenistan yeroo yeroon jijjiiramuu kan danda’u yoo ta’u, kunis aantummaa mootummaan oomisha biyya keessaa guddisuu fi hirkattummaa oomisha biyya alaa hir’isuu irratti xiyyeeffate irratti hundaa’a. Kanaafuu, galchitoonni ykn invastaroota Turkmeenistaan keessa jiran sochii daldala daangaa qaxxaamuraa irratti bobba’uu isaanii dura hojimaata gumurukaa fi imaammata gibiraa ilaalchisee odeeffannoo haaraa kamiyyuu odeeffannoo argachuun murteessaadha.

Biyyi Giddugaleessa Eeshiyaa qabeenya uumamaatiin badhaate fi dinagdee adda addaatiin beekamtu Turkmenistan imaammata gibira al-ergii hojiirra oolchuun sochii daldalaa ishee to’atti. Biyyattiin meeshaalee gatii guddaa qaban kana ba’uu bulchuuf, indaastiriiwwan biyya keessaa kakaasuuf fi gabaa tarsiimoo eeguuf meeshaalee al-ergii gosoota murtaa’an irratti gibira kaafti. Imaammata gibira al-ergii Turkmenistan keessatti wanti ijoo tokko damee anniisaa irratti kan xiyyeeffatedha. Kuusaa gaazii uumamaa bal’aa waan qabduuf, Turkmeenistaan madda galii guddaa ta’ee al-ergii gaazii irratti baay’ee hirkatti. Industirii qopheessuu fi qulqulleessuu biyya keessaa jajjabeessuuf mootummaan oomishaalee gatii dabalataa qaban kan akka gaazii uumamaa dhangala’aa (LNG) ykn bifa qophaa’e biroo wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu gaazii uumamaa qulqulluu irratti gibira al-ergii olaanaa dirqisiisa. Imaammanni kun bu’uuraalee misoomaa biyya keessaa irratti invastimantii guddisuu fi Turkmenistan keessatti carraa hojii uumuu guddisuuf kan akeekedha. Kana malees, dameen qonnaa Turkmenistan dinagdee ishee keessattis gahee guddaa qaba. Mootummaan damee kana kan deeggaru oomisha qonnaa kan akka suufii fi qamadii caalaa al-ergii qonnaa ala ta’e irratti gibira guddaa kaffaluun. Meeshaalee qonnaaf imaammata gibiraa mijataa ta’e kennuudhaan, Turkmeenistaan daangaa ishee keessatti wabii nyaataa mirkaneessuuf, qonnaan bultootaa fi daldala qonnaaf carraa guddinaa kakaasuuf barbaaddi. Annisaa fi qonnaa malees dameewwan biroo sirna gibira al-ergii Turkmeenistaan jalatti kufa. Fakkeenyaaf, oomishaaleen boba’aa qulqullaa’an adeemsa qulqulleessuu biyya keessaatiin gatii dabaluudhaaf kaka’umsa ta’ee al-ergii boba’aa qamadii wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu gibirri olaanaa isaan mudachuu danda’a. Meeshaalee al-ergii adda addaa irratti reetii gibiraa ilaalchisee ibsi addaa haala dinagdee jijjiiramaa jiru ykn jijjiirama imaammata mootummaa irraa kan ka’e yeroon garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha. Walumaagalatti, gibira al-ergii dameelee adda addaa kanneen akka anniisaa, qonnaa, fi sanaa ol of eeggannoodhaan hojiirra oolchuudhaan; Turkmenistaan bu’aa dinagdee daldala idil-addunyaa irraa argamu guddisuu fi indaastiriiwwan biyya keessaa misooma itti fufiinsa yeroo dheeraaf murteessoo ta’an eeguu gidduutti madaallii kaa’uu barbaaddi.

Biyya Giddugaleessa Eeshiyaa kan Kaazaakistaan, Uzbeekistaan, Afgaanistaan, Iraan fi Galaana Kaaspiyaan daangeffamtu Turkmenistan, oomishaalee adda addaatiif ulaagaalee mirkaneessa al-ergii hedduu qabdi. Oomishaalee qonnaa kanneen akka fuduraalee, kuduraalee, fi nyaata akka waliigalaatti, al-ergitoonni ragaa faayitoosanitarii barbaachisaa ta’e argachuu qabu. Ragaaleen kunneen meeshaaleen kunneen sakatta’amuu fi raammoo ykn dhukkuboota damee qonnaa Turkmenistan miidhuu danda’an irraa bilisa ta’uu isaanii mirkaneessa. Oomisha beeyladaa kan akka foon ykn meeshaalee aannani gara Turkmenistaan erguuf yaadaman yoo ta’e, al-ergitoonni dambiiwwan fayyaa beeyladaa eeguu qabu. Ragaa fayyaa beeyladaa kan bineensonni yeroo qalaman ykn aannan itti kennaman fayyaa akka turan fi haala qulqullinaatiin kan hojjetaman ta’uu isaanii mirkaneessu argachuu qabu. Huccuu ykn meeshaalee uffataa gara Turkmenistanitti yeroo ergnu ulaagaa qulqullinaa eeguun barbaachisaa dha. Al-ergitoonni ulaagaalee nageenya oomishaa addaa eeguu isaanii gabaasa qorannoo ykn mirkaneessa laaboraatooriiwwan beekamtii qaban irraa argamuun ragaa dhiyeessuun dirqama ta’uu danda’a. Meeshaalee elektirikii fi meeshaalee elektirooniksii gabaa Turkmenistaan irratti hirmaataniif, ulaagaalee teeknikaa wajjin walsimuun barbaachisaa dha. Al-ergitoonni oomishni isaanii ulaagaa nageenyaa fi qulqullinaa aangawoonni Turkmenistaaniin kaa’an akka guutu mirkaneessuu qabu. Yeroo tokko tokko, dambiiwwan hojiirra jiran kabajuu waan agarsiisuuf, ragaa tola ooltummaa argachuun gorfamuu danda’a. Oomishaalee qorichaa gara gabaa Turkmenistanitti erguuf qaamolee seera baasan biyyoolessaa irraa ulaagaalee galmee qoricha akka eegaman mirkaneessan ragaa barbaachisa. Kunniin qajeelfama waliigalaa mirkaneessa al-ergii Turkmenistan ilaalchisee qofa ta’uu hubachuun barbaachisaadha. Ulaagaaleen addaa maalummaa meeshaalee al-ergii fi seera/dambiiwwan naannoo yeroo kamiyyuu irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu danda’u. Kanaafuu al-ergitoonni adeemsa mirkaneessa al-ergii Turkmenistan keessatti odeeffannoo wayitaawaa argachuuf dhaabbilee daldalaa biyya keessaa mariisisuun ykn gorsa ogeessaa barbaaduun gaariidha.

Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti kan argamtu Turkmenistan tajaajila loojistikii gahumsaa fi amanamaa ta’eef yaada hedduu kenniti. Bakka tarsiimoo fi diinagdeen saffisaan guddachaa jiruun biyyattiin bakka daldalaa fi daldalaaf hawwatamaa taatee jirti. Filannoowwan loojistikii Turkmenistan ilaalchisee qabxiileen ijoo ilaalamuu qaban tokko tokko kunooti: 1. Buufata galaanaa: Turkmenistan buufata galaanaa dachaa kan daldala idil-addunyaa mijeessan qabdi. Buufatni doonii Turkmenbashi buufata doonii guddaa biyyattii yoo ta'u, akka karra naannoo Galaana Kaaspiyaatti tajaajila. Biyyoota adda addaa kan akka Raashiyaa, Iraan, Kaazaakistaan, fi Azarbaajaan waliin walitti hidhamiinsa ni kenna. 2. Buufata Xiyyaaraa: Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Ashgabaat karra idil-addunyaa isa jalqabaa gara Turkmenistan seenudha. Daandiiwwan qilleensaa gurguddoon tajaajila sagantaa idilee qaban waliin balalii fe’umsaa fi imaltootaa ni raawwata. Buufatni xiyyaaraa kun Turkmenistan magaalota Awurooppaa, Eeshiyaa fi ardiilee biroo waliin wal qunnamsiisa. 3. Neetworkii daandii: Turkmenistan networkii daandii bal’aa magaalota gurguddoo biyyattii keessa jiran akkasumas biyyoota ollaa kanneen akka Uzbeekistaan, Iraan, Afgaanistaan, Kaazaakistaan, fi kanneen biroo walitti hidhu qabdi. Daandiiwwan gurguddoon haala gaariin kunuunfaman geejjibni lafaa sochii fe’umsaatiif filannoo hojiirra ooluu danda’u taasisa. 4. Daandii baaburaa: Biyyattiin sirna baaburaa haala gaariin guddate kan biyyoota ollaa kan akka Iraan, Afgaanistaan/Raashiyaa (karaa Uzbeekistaan), Kaazaakistaan/Taajikistaan (karaa Uzbeekistaan) waliin wal qunnamsiisu qabdi. Bu’uuraaleen daandii baaburaa kun sochii meeshaalee gahumsa qabuun Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti haala mijeessa. 5.Waliigaltee daldalaa: Akka qaama tattaaffii tumsa naannoo Giddugaleessa Eeshiyaatti,biyyattiin Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa dabalatee waliigalteewwan daldalaa adda addaa irratti dammaqinaan bobba’aa jirti kunis gabaa bilookii dinagdee kana keessatti filannoodhaan qaqqabummaa kan kennudha.Dabalataan,Inishiyeetiivii Belt and Road(BRI) misooma bu’uuraalee misoomaa kakaase,bu’aan isaas karaa kanaan Chaayinaa,Turkmentisan,fi biyyoota biroo gidduutti walitti hidhamiinsi akka guddatu taasiseera.Guddinni kun tajaajila loojistikii gahumsa qabuuf carraa dabalataa baneera 6.Dhaabbileen loojistikii: Dhaabbileen loojistikii biyya keessaa hedduun Turkmeinastan keessatti socho'u,kanneen akka Turkmen Logistics Company,Turkmenawtology,,Adam Tumlarm,AWTO Avtobaza,fi Deniz ULUSLARARASI.Niftel Logistics taphataa beekamaa biraa kan geejjibaa,kuusaa, . qulqullina gumurukaa, fi tajaajila raabsaa biyyattii keessatti. 7. Bu’uura danbii: Turkmeenistaan haala daldalaa fi bu’uuraalee loojistikii fooyyessuuf haaromsa hojiirra oolchiteetti. Mootummaan invastimantii biyya alaa damee loojistikii hawwachuuf bu’uura danbii mijataa ta’e ni dhiheessa. Akkasumas sochii fe’umsaa saffisaa ta’eef haala mijeessuudhaaf hojimaata gumurukaa dijitaalaayizeeshinii fi salphisuu ni jajjabeessa. Xumura irratti,Turkmenistan tajaajila loojistikii gahumsa qabuuf filannoowwan adda addaa buufata galaanaa, buufata xiyyaaraa, neetworkii daandii,fi bu'uuraalee baaburaa walitti hidhamiinsa gaarii qaban waliin dhiheessiti.Dhaabbiileen loojistikii biyya keessaa fi idil-addunyaa fedhii adda addaa guutuuf gabaa keessatti argamu.Hirmaannaan biyyattii waliigalteewwan daldalaa keessatti qabdu further enhanced its accessibility.Foyya'iinsi danbiiwwanis haala mijataa daldala gaggeessuuf uumuuf gumaacha,odeeffannoon kun teessuma lafaa Turkmenistans hubachuuf si gargaaruu qaba form a Logistic standpoint

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, gabaa guddachaa jiruun bittaa idil-addunyaa fi misooma daldalaaf bakka guddaa qabdi. Teessumni teessuma lafaa tarsiimoo biyyattii, qabeenyi uumamaa baay’ee qabaachuu fi dinagdeen guddachaa dhufuun bitoonni idil-addunyaa karaalee daldalaa adda addaa akka qoratan carraa uuma. Chaanaalonni bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’anii fi agarsiisa Turkmenistan keessatti argaman keessaa muraasni kunooti: 1. Chaanaalii Bittaa Idil-addunyaa: 1.1. a) Bittaa Mootummaa: Turkmeenistaan sirna bittaa giddugaleessaa kan mootummaan pirojektoota adda addaa dameewwan akka ijaarsaa, anniisaa, geejjibaa, qonnaa, fi eegumsa fayyaa irratti caalbaasii jalqabu qabdi. Dhaabbileen idil-addunyaa caalbaasii kana irratti dhaabbilee biyya keessaa waliin tumsa uumuudhaan ykn kallattiin galmaa’uudhaan hirmaachuu ni danda’u. b) Waltajjiiwwan bittaa elektirooniksii: Jijjiirraan Meeshaalee fi Meeshaalee Bu’uuraa Mootummaa Turkmenistan waltajjii bittaa elektirooniksii "Altyn Asyr" jedhamu kan hojjetu yoo ta'u, kunis caalbaasii fi caalbaasii industirii adda addaa keessatti argachuuf carraa kan kennudha. Bitamtoonni idil-addunyaa carraa bittaa qorachuuf waltajjii kana irratti galmaa’uu danda’u. c) Marii Kallatti: Ergama daldalaa, waldaalee daldalaa, ykn taateewwan networkiin dhiyeessitoota ykn raabsitoota ta’uu danda’an waliin kallattiin qunnamtii uumuun Turkmenistan keessatti tumsa guddisuuf karaa bu’a qabeessa ta’uu danda’a. 2. Agarsiisa: 1.1. a) Türkmenhaly (Turkmen Carpet): Agarsiisni kun kaarpeetiiwwan Turkmen addunyaa irratti beekamoo ta’an kan dizaayinii fi ogummaa walxaxaa ta’een beekaman agarsiisa. Bitamtoonni idil-addunyaa oomishtoota kaarpeeti biyya keessaa, dhiyeessitootaa fi al-ergitoota waliin akka walqunnaman waltajjii ni kenna. b) Türkmengaz (Turkmen Gas Congress): Waggaa waggaan Ashgabat keessatti kan gaggeeffamu agarsiisni kun indaastirii boba’aa fi gaazii Turkemnistan irratti kan xiyyeeffatedha. Dhaabbileen idil-addunyaa teeknooloojii qorannoo fi oomishaa, oomisha meeshaalee, tajaajila ijaarsa ujummoo fi kkf irratti hirmaatan, qooda fudhattoota biyya keessaa waliin akka bobba’an carraa ni kenna. c) TAZE AWAZ - Sagalee Haaraa: Ayyaanni aartii ammayyaa waggaa waggaan gaggeeffamu kun namoota aartii jaallatan addunyaa irraa hojii aartii addaa artistoota dandeettii qaban Turkemnistan irraa uumaman barbaadan hawwata. Bitamtoonni idil-addunyaa meeshaalee aartii jalqabaa bitachuu qorachuu fi walta’iinsa ta’uu danda’uuf aartistoota biyya keessaa waliin bobba’uu danda’u. d) Walgahii TAPI (Turkmenistan–Afghanistan–Pakistan–India Pipeline): Sagantaan kun pirojektii ujummoo TAPI, kan gaazii uumamaa Turkmenistan irraa gara Afgaanistaan, Paakistaan, fi Hindiitti geejjibsiisuuf kaayyeffate waliin walqabatee jiru kan mul’isudha. Dhaabbileen idil-addunyaa ijaarsa, injinariingii fi tajaajila kanaan walqabatan irratti hirmaatan carraa daldalaa pirojektii guddaa kana irraa maddu qorachuuf walgahii kana irratti hirmaachuu danda’u. Kunniin fakkeenya muraasa karaalee bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’anii fi agarsiisa Turkmenistan keessatti gaggeeffamanidha. Mootummaan biyyattii invastimantii biyya alaa kan simatu yoo ta’u, daldala idil-addunyaa dameelee hedduu keessatti tumsa taasisuu dammaqinaan barbaada. Kanaafuu, bitoonni addunyaa taateewwan daldalaa barbaachisoo ta’an irratti odeeffannoo haaraa argachuu fi yeroo isaanii qooda fudhattoota biyya keessaa waliin hariiroo ijaaruun hojii daldalaa milkaa’aa Turkemnistan keessatti hojjechuuf murteessaadha.

Motora barbaacha waliigalaa

Turkmenistan keessatti, motoroonni barbaacha beekamoo namoonni itti fayyadaman kanneen akka: 1. Google: Googlen barbaacha addunyaa irratti baay’inaan itti fayyadamu yoo ta’u Turkmenistan keessattis jaallatamaadha. Bu'aa barbaacha bal'aa fi tajaajiloota adda addaa kan akka email, map, fi hiikkaa ni kenna. Teessoon marsariitii Google www.google.com dha. 2. Yandex: Yandex motora barbaacha Raashiyaa yoo ta’u, Turkmenistan keessattis tajaajila kenna. Bu'aa barbaacha naannootti argamu kan dhiyeessu yoo ta'u, amaloota akka suuraa, viidiyoo, oduu fi kaartaa qaba. Teessoon weebsaayitii Yandex www.yandex.com dha. 3. Bing: Bing motora barbaacha Microsoftiin hojjetamee fi bu'aa barbaacha irratti ilaalcha adda ta'e kan waltajjiiwwan biroo wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu kennudha. Barbaacha suuraa fi viidiyoo akkasumas oduu haaraa karaa kutaa fuula jalqabaa isaatiin ni dhiheessa. Teessoon weebsaayitii Bing www.bing.com dha. 4. Mail.ru: Mail.ru tajaajila iimeelii kennuu qofa osoo hin taane, waltajjiiwwan biroo armaan dura caqafaman waliin walfakkaatu kan motora barbaacha cimaa of keessaa qaba-yeroo oomishaalee isaa bilisaa kanneen akka saanduqa poostaa ykn marsariitii hawaasaa (akka Odnoklassniki) fayyadamu beeksisa haala qabatamaa ta’e agarsiisa. Teessoon weebsaayitii Mail.ru www.mail.ru dha. 5 Rambler: Rambler akka marsariitii poortala filannoo qabiyyee adda addaa kan akka oduu, viidiyoo, taphoota, tajaajila iimeelii dhiyeessuutti kan tajaajilu yoo ta’u, akka galmee interneetii Rambler Search mataa isaa kan of kenne kan www.rambler.ru/search/ irratti argamuun hojjeta. 6 Sputnik: Sputnik Search adda durummaan marsariitiiwwan afaan Raashiyaa irratti kan xiyyeeffatu yoo ta’u ammas qabeenya addunyaa keessaa jechoota ijoo afaanota adda addaa fayyadamuun Ingiliffa ykn Turkmen dabalatee yoo barbaachisaa ta’e waltajjii walfakkaataa karaa sputniknews.com/search/ dhaqqabamu keessatti barbaaduu ni hayyama. Kunniin motora barbaacha Turkmenistan keessatti baay'inaan itti fayyadaman keessaa muraasa ta'uun isaanii hubatamuu qaba; haa ta’u malee, Google tajaajila bal’aa fi dandeettii afaanota hedduu irratti qabuun fayyadamtoota biratti olaantummaa olaanaa qaba.

Fuula keelloo gurguddoo

Turkmenistan keessatti fuulonni keelloo gurguddoon marsariitiiwwanii fi daayirektaroota adda addaa kan tarreeffama daldalaa, odeeffannoo quunnamtii fi tajaajiloota biroof argamuu danda’an of keessaa qabu. Fuulonni keelloo jalqabaa Turkmenistan keessatti argaman keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Fuula Keelloo Turkmenistan - Galmee bal'aa tarreewwan daldalaa bal'aa gosootaan qindaa'an dhiyeessuudha. Marsariitii: www.yellowpages.tm 2. Qajeelfama Daldalaa - Waltajjii daldala industirii adda addaa kan akka qonnaa, ijaarsaa, daldala gurgurtaa, fi kkf keessatti mul’atu. Marsariitii: www.business.gov.tm 3. InfoTurkmen - Galmee daldalaa onlaayinii kan odeeffannoo dhaabbilee Turkmenistan keessatti dameelee adda addaa keessatti hojjetan dhiyeessu. Marsariitii: www.infoturkmen.com 4. TradeTurkmen - Marsariitii carraa daldalaa Turkmenistan keessatti beeksisuu fi daldala biyya keessaa fi addunyaa walitti hidhuuf of kenne. Marsariitii: www.tradeturkmen.com 5. Daayirektarii Bizinesii Idil-addunyaa - Daayirektarii dhaabbilee daldala idil-addunyaa irratti bobba’an kan daldala addunyaa guutuu walitti hidhuu irratti xiyyeeffate dhiyeessa. Marsariitii: www.daayirektarii-daldala-addunyaa.com/turkmenistan/ Fuulonni keelloo kun namoota dhuunfaa ykn dhaabbilee tajaajila addaa barbaadaniif ykn Turkmentistaan keessatti walitti dhufeenya daldalaa uumuuf barbaadaniif akka qabeenyaatti tajaajilu. Jijjiirama waltajjiiwwan toora interneetii ykn dambiiwwan biyya addaa fayyadama interneetii ilaalchisee ba’an irraa kan ka’e yeroon darbaa deemuun argamuun fi dhaqqabummaan qabeenya kanaa garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha. Kanaafuu, odeeffannoo isaanii kennaman qofa irratti hirkatanii osoo hin jiraatin dura dhugummaa fi amanamummaa marsariitiiwwanii mirkaneessuun ni gorfama.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Biyyi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu Turkmenistan damee daldala elektirooniksii guddachaa jiruun of jaja. Biyyattiin saboota biroo tokko tokkoon wal bira qabamee yoo ilaalamu intarneetii argachuun ishee daangeffamee yoo ta'u, ammallee waltajjiiwwan daldala elektirooniksii beekamoo ta'an hedduun Turkmenistan keessatti hojjetan jiru. Kanneen ijoo keessaa muraasni URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Gabaa Toora Interneetii Silk Road (www.silkroadonline.com.tm): Turkmenistan keessatti waltajjii daldala elektirooniksii beekamaa kan ta’e, Silk Road Online Market oomishaalee fi tajaajiloota adda addaa kanneen akka elektirooniksii fi uffata irraa kaasee hanga meeshaalee manaa fi meeshaalee gurgurtaa nyaataa ni dhiheessa. Fayyadamtoota Turkmeeneef muuxannoo bittaa toora interneetii mijataa ta'e ni kenna. 2. YerKez (www.yerkez.com): YerKez waltajjii daldala elektirooniksii Turkmenistan keessatti beekamaa ta’e kan biraa yoo ta’u, gurgurtoota biyya keessaa bitoota guutuu biyyattii waliin wal qunnamsiisuu irratti xiyyeeffata. Oomishaalee adda addaa kanneen akka meeshaalee faashinii, elektirooniksii, meeshaalee manaa fi kkf ni dhiheessa. 3. Taze Ay - Gara Gözel (www.garagozel.tm): Taze Ay - Gara Gözel gabaa onlaayinii kan huccuu aadaa Turkmeen harkaan hojjetamee fi hojii harkaa gurguruu irratti adda ta'eedha. Waltajjiin kun artiistota biyya keessaa oomishaalee harkaan hojjetaman adda ta’an sadarkaa idil-addunyaatti akka gurguratan karaa isaaniif kennuudhaan deeggara. 4. Giddugala Daldala TM (www.tmtradecenter.com): Giddu-galli Daldalaa TM Turkmenistan keessatti akka waltajjii daldala elektirooniksii daldalaa gara daldalaatti (B2B) ta’ee kan hojjetu yoo ta’u, adda durummaan daldaltoota jumlaa fi raabsitoota carraa daldalaa biyyattii keessatti barbaadaniif tajaajila kenna. 5. OpenMarket.tm (www.openmarket.tm): OpenMarket.tm akka iddoo gabaa toora interneetii daldaltoonni oomisha isaanii ykn tajaajila isaanii kallattiin fayyadamtoota guutuu Turkmenistan keessatti dhiyeessuu danda’anitti tajaajila. Gosoota adda addaa kan akka faashinii, elektirooniksii, kitaabota, meeshaalee miidhaginaa fi kkf of keessaa qaba. Hubadhaa, waltajjiiwwan kun yeroo ammaa kana indaastirii daldala elektirooniksii Turkmeensitan keessatti taphattoota gurguddoo ta’anillee; haa ta'u malee guddina ykn jijjiirama gara fuula duraa irratti hundaa'uun yeroo carraa daldala elektirooniksii biyya kanaa qoratan qabeenya biyya keessaatiin odeeffannoo haaraa argachuun ogummaadha.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Turkmenistan keessattis akkuma biyyoota biroo hedduutti namoonni waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa adda addaa fayyadamuun namoota biroo waliin wal qunnamsiisuu fi wal qunnamsiisuuf. Marsariitiiwwan hawaasaa Turkmenistan keessatti beekamoo ta’an keessaa muraasni kunooti: 1. Odnoklassniki: Kun marsariitii hawaasummaa beekamaa Raashiyaa keessatti argamu yoo ta’u, Turkmenistan keessatti bal’inaan itti fayyadama. Fayyadamtoonni hiriyyoota daree fi hiriyyoota isaanii durii waliin akka deebi'anii wal qunnaman, suuraa fi odeeffannoo haaraa akka qooddatan, gareetti akka makaman fi tapha akka taphatan dandeessisa. Weebsaayitii: https://www.odnoklassniki.ru/ irratti argama. 2. Feesbuukii: Mootummaan daangaa kaa’us, Feesbuukiin Turkmenistan keessatti maatii fi hiriyoota addunyaa irraa dhufan waliin walitti dhufeenya qabaachuuf bal’inaan itti fayyadama. Fayyadamtoonni maxxansa, suuraa/viidiyoo qooduu, garee/fuulatti makamuu, fi marii irratti hirmaachuu danda'u. Marsariitii: https://www.facebook.com/ 3. Instagram: Instagram waltajjii suuraa waliif qooduun Turkmenistan dabalatee addunyaa guutuutti jaalala argateera. Fayyadamtoonni suuraa/viidiyoo olkaa'uu, akkaawuntii namoota biroo hordofuu, maxxansa irratti like/comment kennuu, akkasumas suuraa isaanii fooyyessuuf filter adda addaa fayyadamuu danda'u. Weebsaayitii: https://www.instagram.com/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 4.Twitter: Twitter marsariitii microblogging yoo ta'u fayyadamtoonni ergaa gabaabaa tweet jedhamu kan qabiyyee barreeffamaa ykn maltimidiyaa of keessaa qabaachuu danda'u maxxansuu danda'udha.Fayyadamtoonni akkaawuntii biroo hordofuu,tweet ykn retweet,fi deebii ykn ergaa kallattiin haasawa irratti bobba'uu danda'u.Website:https: //twitter.com/ 5.Telegram :Telegram app ergaa battalaa ergaa saffisaa,salphaa,fi nageenya qabu kan dhiyeessudha.Fayyadamtoonni ergaa barreeffamaa,faayiloota sagalee/viidiyoo,fi bilbila sagalee/viidiyoo bilbiluu danda'u.Kana malees,amaloota akka garee chat,of balleessu ni kenna ergaa,faayila waliif qooduun,fi kkf.Podcast,blog,mass medias channels Telegram akka waltajjii odeeffannoo tamsaasuuf fayyadamu.Website:https://telegram.org/ 6.Vkontakte(VK):Weebsaayitiin hawaasummaa Raashiyaa keessatti argamu kan biraa,Vkontakte(VK) fayyadamtoota Turkmeenistaan biratti jaalala argateera.Marsariitichi fayyadamtoonni hiriyyoota barbaaduu,namoota beekamoo,baandiiwwan muuziqaa/taphoota,tola ooltummaa,fi kkf akka hordofan taasisa.Fayyadamtoota ergaa wal jijjiiruu,suuraa/viidiyoo qooduun,hawaasatti makamuu ni danda'a.Website:http://www.vk.com/ Hubadhaa, Turkmeenistaan keessatti argamuun fi itti fayyadamni waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa dambii fi daangaa mootummaa jalatti buluu akka danda’u. Kanaafuu, qaqqabummaa fi hojiin waltajjiiwwan kanaa garaagarummaa qabaachuu danda’a. Dabalataanis, waltajjiiwwan kanneen yeroo fayyadamnu nageenya interneetii fi iccitii ilaaluun barbaachisaa dha.

Waldaalee industirii gurguddoo

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Diinagdee adda addaa kan qabdu yoo ta’u, indaastiriiwwan adda addaa guddina isaaf gumaachu. Waldaalee indaastirii gurguddoo Turkmenistan keessa jiran keessaa muraasni kunooti: 1. Gamtaa Industirii fi Abbootii Qabeenyaa Turkmenistan (UIET): Waldaan kun fedhii dhaabbilee industirii, abbootii qabeenyaa, fi abbootii qabeenyaa daldalaa Turkmenistan bakka bu’a. Marsariitiin isaanii: www.tpp-tm.org dha 2. Mana Maree Daldalaa fi Industirii: Manni Maree kun daldala, invastimantii, fi tumsa dinagdee Turkmenistan keessaa fi biyya alaa ni jajjabeessa. Odeeffannoo kennuudhaan, carraa networking haala mijeessuun, akkasumas fedhii isaanii qaamolee dhimmi ilaallatuuf bakka bu’uun dhaabbilee daldalaa ni deeggara. Marsariitiin isaanii: www.cci.tj dha 3. Dhaabbilee Industirii Meeshaalee Ijaarsa Gamtaa: Waldaan kun dhaabbilee oomisha meeshaalee ijaarsaa irratti hirmaatan, warshaalee simintoo fi dhiyeessitoota meeshaalee ijaarsaa biroo dabalatee walitti fida. 4. Waldaa Oomishtoota Boba’aa fi Gaasii: Akka damee dinagdee biyyattiif barbaachisaa ta’etti waldaan kun oomishtoota boba’aa fi gaazii Turkmenistan keessatti socho’an bakka bu’a. 5. Waldaa Industirii Teeknooloojii Odeeffannoo: Guddina teeknooloojii biyyattii keessatti guddisuu irratti xiyyeeffachuun waldaan kun dhaabbilee IT fi ogeessota misooma sooftiweerii, oomisha haardwaarii, tajaajila telekoomii irratti hirmaatan bakka bu’a. 6.Waldaa Industirii Konkolaataa : Waldaan kun oomishtoota konkolaataa,raabsitoota,dhiyeessitoota,warshaalee fi kkf jechuudha. Waldaaleen kunneen tajaajila deeggarsa akka abukaatummaa sirna imaammata mijataa,carraa networking ,sagantaa leenjii,fi odeeffannoo qaqqabummaa gabaa miseensotaaf kennuudhaan industirii isaanii tarkaanfachiisuuf gahee olaanaa qabu.Dhaabbileen kunneen walta’iinsa dhaabbilee mootummaa,daldala,fi qooda fudhattoota gidduu jiru cimsuuf tajaajilu ,guddina dandeessisuu,gara misooma itti fufiinsa qabuutti tattaaffii waloo gochuu.Kanaaf marsariitiiwwan kana akka madda wabii qorannoo dabalataa dameelee addaa ykn dhaabbilee kanneen caqafaman waliin walqabatan irratti fayyadamuu dandeessu.Wanti guddaan,yeroo tokko tokko motora barbaacha haaromfame akka URL fayyadamuun kallattiin marsariitii isaanii akka daawwattan isin jajjabeessa undergo changes over time.Weebsaayitii waldaalee kanaa yoo ilaaltan faayidaa qabaachuun isaa hin oolu kunis waa'ee sochii isaanii, jalqabbii isaanii,fi ulaagaalee miseensummaa isaanii odeeffannoo bal'aa argachuuf isin gargaara.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Turkmenistan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtuu fi qabeenya uumamaa badhaadhaa fi dinagdee guddachaa jiruun beekamtudha. Marsariitiiwwan barbaachisoo daldalaa fi dinagdee ishee waliin walqabatan keessaa muraasni armaan gadiitti dhiyaataniiru: 1. Ministeera Dhimma Alaa Turkmenistan: Weebsaayitiin ofiisaa kun waa’ee imaammata alaa biyyattii, carraa invastimantii, fi dambiiwwan daldalaa odeeffannoo kenna. Marsariitii: https://mfa.gov.tm/ofa/ 2. Gamtaa Industirii fi Abbootii Qabeenyaa (UIET) Turkmenistan: Dhaabbanni kun fedhii daldala biyya keessaa bakka bu’ee guddina dinagdee jalqabbii adda addaatiin kan guddisudha. Marsariitii: http://tstb.gov.tm/ 3. Inistiitiyuutii Biyyaalessaa Istaandardii fi Meetrooloojii (NISM): NISM dambiiwwan teeknikaa qopheessuun industirii Turkmenistan keessatti istaandaardii fi to’annoo qulqullinaa mirkaneessa. Marsariitii: http://www.turkmenstandartlary.gov.tm/en irratti kan argamu 4. Tajaajila Mootummaa Eegumsa, To’annoo Hojii Galtee Al-ergii fi Qulqulleessuu Gumuruuka (CUSTOM): CUSTOMS hojimaata gumurukaa to’achuudhaan daldala idil-addunyaa mijeessuuf itti gaafatamummaa qaba. Marsariitii: http://customs.gov.tm/en/ 5. Mana Maree Daldalaa fi Industirii (CCI) Turkmenistan: Dhaabbanni kun misooma daldalaa kan deeggaru yoo ta’u, dhaabbilee idil-addunyaa waliin tumsa uumuuf haala mijeessa, akkasumas odeeffannoo gabaa faayidaa qabu ni kenna. Marsariitii: https://cci.gov.tm/ 6. Jijjiirraa Meeshaalee Mootummaa "JIJJIIRRAA DALDALAA TURKMENISTAN" (Turkmen Konuň Önümçilikleri Beýleki Gossaglyla Girýän Ederji Ýereşdirmesi): Jijjiirraan meeshaalee biyyaalessaa oomisha boba'aa, huccuu, oomisha qonnaa fi kkf dabalatee meeshaalee adda addaa irratti daldala ni hayyama. Marsariitii: http://www.tme.org.tm/eng 7.Ejensii Invastimantii Turkmen - Qaama mootummaa invastimantii kallattiin alaa gara Turkemnistaan hawwachuuf of kenne: marsariitii:http//:investturkmerm.com Weebsaayitoonni kun dinagdee Turkmenistan, dambiiwwan daldalaa, carraa invastimantii fi mata dureewwan barbaachisoo biroo irratti odeeffannoo bal’aa isiniif ni kennu.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Turkmenistan'f marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Tarreen isaan keessaa muraasa isaanii URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Eurostat - Eurostat daataa istaatiksii daldala alaa irratti Gamtaa Awurooppaa fi biyyoota dhuunfaa, Turkmenistan dabalatee ni kenna. URL: https://ec.europa.eu/eurostat/web/daldala-meeshaalee-addunyaa/daataa/gabatee-guddaa 2. Kaartaa Daldalaa - Weebsaayitiin kun istaatiksii daldalaa fi odeeffannoo qaqqabummaa gabaa biyyoota adda addaa, Turkmenistan dabalatee ni kenna. URL: https://www.trademap.org/Oomisha_Gurgurtaa_Biyyaa.aspx?nvpm=1|||||186||al-ergii&grf_code=8545 3. Baankii Addunyaa WITS (World Integrated Trade Solution) - WITS daataa daldala meeshaalee daldalaa idil-addunyaa, taarifaa, fi safartuuwwan taarifa hin taane (NTM) argachuuf carraa ni kenna. URL: https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/country/TMK/startyyear/2000/endyear/2019/tradeflow/Galtee-fi-Al-ergii/gabaasaa/hundumaa/michuu/hundumaa/oomisha/mana 4. Kuusaa Deetaa COMTRADE Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii - Kuusaan Deetaa Istaatistiksii Daldala Meeshaalee biyyaa fi gosa oomishaatiin daataa bal’aa galtee/al-ergii ni dhiheessa. URL: https://comtrade.un.org/daataa/ irratti kan argamu. 5. Kitaaba Dhugaa Addunyaa CIA - Odeeffannoo waliigalaa biyyaatiin alatti, Kitaabni Dhugaa Addunyaa CIA istaatiksii ijoo daldalaan walqabatu tokko tokkos Turkmenistan ni kenna. URL: https://www.cia.gov/kitaaba-dhugaa-addunyaa/biyyoota/turkmenistan/#dinagdee Hubadhaa, kuusaawwan deetaa ykn odeeffannoo murtaa’an argachuuf yeroo tokko tokko miseensummaa ykn kaffaltii barbaachisuu danda’a. Daataa daldalaa addaa barbaaddan kan Turkmenistan waliin walqabatu argachuuf marsariitiiwwan kana qorachuun ni gorfama.

Waltajjiiwwan B2b

Biyyi Giddugaleessa Eeshiyaa Turkmenistan waltajjiiwwan B2B hedduu kan sochii daldalaa gara daldalaatti mijeessan qabdi. Waltajjiiwwan kunneen daldaltoonni akka wal qunnaman, wal daldaluu fi wal tumsuuf carraa ni kennu. Waltajjiiwwan B2B Turkmenistan keessa jiran tokko tokko URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Daldala Turkmeen: Waltajjiin kun dhiyeessitoota biyya keessaa fi al-ergii bitoota idil-addunyaa waliin walqabsiisuudhaan carraa daldalaa Turkmenistan keessatti guddisuuf kan akeekedha. Marsariitii: www.turkmenbusiness.org irratti argama 2. Giddugala Daldala Giddugaleessa Eeshiyaa (CATC): CATC gabaa onlaayinii yoo ta’u, daldaltoonni Turkmenistan fi biyyoota Giddugaleessa Eeshiyaa biroo keessatti oomishaa fi tajaajiloota akka daldalan kan dandeessisudha. Marsariitii: www.catc.asia 3. AlemSapar: AlemSapar gabaa dijitaalaa dhiyeessitoonni oomisha isaanii agarsiisuu kan danda’an yoo ta’u, bitoonni ammoo meeshaalee adda addaa Turkmenistan irraa barbaaduu fi madda isaanii argachuu danda’an kan dhiyeessudha. Marsariitii: www.alemsapar.com 4. GabaaTurkmenistan: Waltajjiin kun daldaltoonni gabaa Turkmenistan keessatti dhaabbilee waliinii, tajaajila hojii alaatti kennuu, dabarsuu teeknooloojii, pirojektoota invastimantii fi kanneen biroof michuu akka argatan gargaara. Marsariitii: www.gabaa-turkmen.biz 5.Hi-Tm-Biznes (Hi-TM-Business): Hi-TM-Biznes abbootiin qabeenyaa fi daldaltoonni biyya Turkemnistan keessatti walta’iinsa daldalaa ta’uu danda’u walitti hidhamiinsa uumuu fi qorachuuf waltajjii ni kenna. Marsariitii:http://www.tm-biznes.gov.tm/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. Waltajjiiwwan B2B kunniin uwwisa industirii adda addaa kan akka qonnaa, huccuu, meeshaalee ijaarsaa, tajaajila kiraa maashinarii fi meeshaalee kan dhiyeessan yoo ta’u, oomishtoota/al-ergitoota biyya keessaa fi bitoota/invastaroota idil-addunyaa gidduutti qunnamtii akka uumamu ni mijeessa. Hubadhaa, argamuun ykn bu’a qabeessummaan waltajjiiwwan kanaa yeroon garaagarummaa qabaachuu akka danda’u; kanaaf waltajjii B2B addaa kamiyyuu Turkmensitan keessatti fayyadamuu dura qorannoo gadi fageenya qabu gaggeessuun ykn odeeffannoo wayitaawaa argachuuf qabeenya naannoo mariisisuun gaariidha.