TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Moldovaan, ifatti Rippabiliika Moldova jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnee fi Baha Awurooppaatti argamtudha. Daangaa ishee dhihaan Rumaaniyaa, kaaba, bahaa fi kibbaan ammoo Yukireen waliin qooddatti. Biyyoota Awurooppaa xixiqqoo keessaa tokko ta'us, Moldovaan seenaa badhaadhaa fi hambaa aadaa adda ta'e qabdi. Baay'inni ummataa tilmaamaan namoota miliyoona 2.6 kan qabdu Moldovaan baay'inaan saba Moldovaan kan ijaaramtedha. Haa ta’u malee, hawaasni guddaan lammiilee Yukireen, Raashiyaa fi Bulgaariyaa daangaa ishee keessa jiraatanis ni jiru. Afaan hojii biyyattii keessatti dubbatamu afaan Roomaaniyaati. Moldovaan bara 1991 Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa kan argatte yoo ta'u, ergasii tasgabbii dinagdee fi siyaasaa argachuuf carraaqaa turte. Diinagdeen ishee qonna, keessumaa oomisha wayinii irratti baay’ee hirkata – kunis Awurooppaa keessatti wayinii al-ergitoota gurguddoo keessaa tokko taasiseera. Dabalataanis, indaastiriiwwan omishaa kanneen akka huccuu fi maashinarii dinagdee Moldovaa keessatti gahee olaanaa qabu. Chisinau magaalaa guddoo fi wiirtuu aadaa Moldova taatee tajaajila. Magaalattiin akkaataa ijaarsaa adda addaa kan kilaasizimii Awurooppaa Dhihaa fi ammayyummaa Sooviyeet lamaan irraa dhiibbaa argatte qabdi. Daawwattoonni mallattoolee akka Paarkii Kaatediraal qorachuu ykn manneen nyaataa naannoo sanaa nyaata mi'aawaa kanneen akka placinte (pastarii guutame) ykn mămăliga (mush daakuun boqqolloo) jedhamuun beekaman keessatti nyaachuu danda'u. Lammiileen Moldovaa duudhaa afoola isaaniitiin kan boonan yoo ta’u, muuziqaan aadaa isaanii keessatti waan guddaa ta’uu isaati. Shubbiisni afoolaa kan akka hora yeroo ayyaana ykn ayyaanaatti jaallatamaadha – uffata aadaa halluu adda addaa qabu kan embroidery walxaxaa ta’een faayame agarsiisu. Laga Nistru irratti bifa bareedaa qabaatus ykn iddoowwan seenaa isaa kan akka Orheiul Vechi Monastery cirracha dhagaa liimsaa irratti bocame jiraatus; qormaanni siyaasaa waggoota dhiyoo asitti guddina Moldovaa irratti dhiibbaa uumeera. Haa ta’u malee, biyyoota miseensa Gamtaa Awurooppaa waliin tumsa cimaa barbaaduudhaan dimokiraasii cimsuuf tattaaffiin gara haaromsaatti taasifamu itti fufee jira. Xumura irratti,Moldovaan biyya xiqqoo garuu socho'aa ta'ee fi daawwattoonni duudhaa badhaadhaa keessatti of cuuphuudhaaf carraa kan kennitu yoo ta'u, miidhagina uumamaa qorata.

Moldovaan, ifatti Rippabiliika Moldova jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnee fi Baha Awurooppaatti argamtudha. Maallaqni Moldova keessatti fayyadamnu Moldovan Leu (MDL) jedhama. Moldovaan Leu bara 1993 irraa eegalee maallaqa ofiisaa biyyattii ta'ee kan ture yoo ta'u, erga Moldovaan Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa argatte booda Ruuble Sooviyeet bakka bu'eera. Mallattoon maallaqa kanaaf fayyadamu "4" yoo ta'u, bani 100tti qoodameera. Nootiiwwan baankii naannootti argaman maallaqa 1, 5, 10, 20, 50, 100, yeroo tokko tokko immoo gatii ol’aanaa hanga lee 500 ta’een argamu. Tokkoon tokkoon waldaa amantii dizaayinii addaa isaa kan namoota seenaa gurguddoo ykn mallattoolee aadaa fi hambaa Moldovaa bakka bu’an of keessaa qabu qabata. Saantima maallaqa baankii cinatti kan itti fayyadamani yoo ta’u, maallaqa adda addaa kan akka 1 ban (gatii isa xiqqaa), akkasumas saantima gatii baanii 5 fi dachaa kudhan hanga leu tokkoo ta’een dhufu. Saantimawwan kun mallattoolee biyyoolessaa ykn wantoota beekamoo naannoolee adda addaa Moldova keessa jiran agarsiisu. Maallaqni biyya alaa kan akka doolaara Ameerikaa ykn Yuuroo baankota ykn waajjiraalee jijjiirraa hayyamame magaalota gurguddoo fi naannoo turistii hunda keessatti jijjiiruun ni danda’ama. Dhaabbileen tokko tokko maallaqa biyya alaa kallattiin fudhachuu dhiisuu waan danda'aniif turistoonni yeroo Moldova keessa imalan maallaqa biyya keessaa qabatanii deemuun gaariidha. Dabalataanis, waggoota dhiyoo asitti Moldova keessatti nootiiwwan baankii sobaa dhimma ta'uu isaanii beekuun barbaachisaadha. Kanaafuu jiraattonni fi daawwattoonni maallaqa yeroo qabatan of eeggannoo gochuu fi meeshaalee nageenyaa maallaqa baankii dhugaa irratti kennaman ilaaluun dhugummaa isaa mirkaneessuuf yaalu qabu. Walumaagalatti, yeroo Moldova daawwattan ykn daldala hojjettan maallaqa biyyaalessaa - Moldovan Leu - denominations isaa, akkaataa itti fayyadama isaa,fi of eeggannoo barbaachisaa maallaqa sobaa irraa gochuun yeroo achi jirtan muuxannoo faayinaansii sirrii ta'eef of baruun barbaachisaa dha.

Maallaqni ofiisaa Moldovaa Moldovan Leu (MDL) jedhama. Safartuu jijjiirraa maallaqaa addunyaa gurguddoo waliin yoo ilaalle, yeroo baayyee akka jijjiiraman hubadhaa. Haa ta'u malee, hanga Adoolessa 2021tti, tilmaamaan sharafa alaa kunooti: 1 USD = 18.80 MDL ta’a 1 EUR = 22.30 MDL ta’a 1 GBP = 25.90 MDL ta’a 1 JPY = 0.17 MDL ta’a Maaloo, reetiiwwan kun jijjiiramuu akka danda’an yaada keessa galchaa, akkasumas jijjiirraa maallaqaa ykn daldala kamiyyuu gochuu dura odeeffannoo yeroo ammaa argachuuf madda amanamaa ykn dhaabbata faayinaansii gaafachuun gaariidha.

Biyya xiqqoo lafaan hin marfamne kan Baha Awurooppaatti argamtu Moldovaan waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu kabajti. Ayyaanota gurguddoo Moldovaa keessaa tokko guyyaa walabummaa yoo ta'u, Hagayya 27 kabajama. Ayyaanni kun bara 1991tti biyyattiin Gamtaa Sooviyeet irraa walaba ta'uu isheeti.Guyyaa kana namoonni agarsiisa, konsartii fi taateewwan aadaa biroo seenaa fi duudhaa Moldovaa agarsiisan irratti hirmaachuuf walitti qabamu. Ayyaanni guddaan kan biraan Wiixata Faasikaa yoo ta’u, kunis ummata Moldovaa keessatti baay’inaan Kiristaanota Ortodoksii ta’aniif barbaachisummaa amantii guddaa qaba. Ayyaanni kun tajaajila waldaa irratti argamuun itti aansuunis maatii fi hiriyoota waliin affeerraa nyaachuu kan dabalatudha. Hanqaaquun aadaa diimaan dibame akka mallattoo jireenya haaraa fi haaromsaatti waljijjiirama. Mărțișor ayyaana beekamaa kan biraa waggaa waggaan Amajjii 1 gaggeeffamudha. Ayyaanni kun dhufaatii birraa kan argisiisu siʼa taʼu, duudhaa Roomaa durii keessatti hidda gadi fageeffateera. Yeroo Mărțișor namoonni faaya xixiqqoo firii adii fi diimaa walitti hidhame kan qulqullinaa fi fayyaa agarsiisuun hojjetaman wal jijjiiruun hafuurota hamaa ofirraa ittisu. Guyyaan Wayinii Biyyaalessaa ayyaana addaa waggaa waggaan Onkoloolessa 6-7tti hambaa wayinii hojjechuu badhaadhaa Moldova kabajuuf kabajamudha. Addunyaa irratti nama tokkoof oomishtoota wayinii gurguddoo keessaa tokko ta'uun, oomishaalee warshaalee wayinii adda addaa karaa dhandhamaa agarsiisa aadaa waliin agarsiisa. Kana malees, Ayyaanni Qillee dhuma Muddee keessa yeroo amantiin itti kabajamuu fi maatiin walitti qabamuu akka taʼetti Moldovaatti hiika guddaa qaba. Namoonni gara manaatti deebi'uu isaanii dura bataskaana daawwatanii halkan walakkaa liturjii godhanii naannoo muka ayyaana masqalaa bareedanii faayame tokkotti nyaata ayyaanaa waliin nyaachuuf. Walumaagalatti, ayyaanonni kun aadaa Moldovaa gama adda addaa bakka bu’u – qabsoo walabummaa irraa kaasee hanga amantii cimaa akkasumas hambaa wayinii hojjechuu wajjin walitti dhufeenya gadi fagoo qabu – hundi isaanii eenyummaa biyyoolessaa addaa har’as itti fufee jiru uumuuf gumaachu.

Moldovaan biyya lafaan hin marfamne Awurooppaa Bahaa yoo taatu, dhihaan Rumaaniyaa, kaaba, bahaa fi kibbaan ammoo Yukireen waliin daangeffamti. Moldovaan baay’inni ishee xiqqaa fi qabeenyi ishee xiqqaa ta’us, damee daldalaa sochii qabu kan dinagdee ishee keessatti gahee guddaa qabu qabdi. Moldovaan al-ergii jalqabaa oomishaalee qonnaa kanneen akka fuduraalee, kuduraalee, wayinii, tamboo, midhaanii fi huccuu dabalata. Keessattuu oomishni wayinii Baha Awurooppaa keessatti oomishtoota gurguddoo keessaa tokko waan taateef dinagdee biyyattiif barbaachisaa dha. Dabalataanis, Moldovaan damee teeknooloojii odeeffannoo guddachaa dhufe kan tajaajila misooma sooftiweerii erguu qabdi. Gama michoota daldalaatiin Moldovaan biyyoota Gamtaa Awurooppaa (EU) keessa jiran waliin hariiroo dinagdee cimaa qabdi. Gamtaan Awurooppaa michuu daldalaa isaa isa guddaa yoo ta’u, galtee fi al-ergii keessaa qooda guddaa qaba. Raashiyaan gabaa barbaachisaa kan biraa meeshaalee Moldovaa kanneen akka fuduraalee fi wayinii bakka bu'a. Haa ta'u malee, Moldovaan damee daldalaa ishee irratti qormaata hedduu akka ishee mudatu hubachuun barbaachisaadha. Waldhabdeen furmaata hin arganne Transnistria waliin uumame-naannoo addaan ba’ee fi daangaa baha isaa irratti argamu-sababii tasgabbii dhabuu siyaasaa fi gabaa murtaa’e argachuun daangeffameef gufuu daldalaa uuma. Kana malees,Moldovaan Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO)tti makamuun ishee carraa haaraa kan bane ta’us indaastiriiwwan biyya keessaa dorgommii idil-addunyaa cimaa ta’eef saaxilee jira. Rakkoolee kana furuuf,mootummaan tarkaanfiiwwan adda addaa kanneen akka bu’uuraalee misoomaa fooyyessuu,hojimaata gumurukaa haaromsuu,fi gabaa al-ergii adda addaa taasisuu,dandeettii daldalaa isaanii guddisuuf hojiirra oolchaa tureera. Walumaagalatti, dameen daldalaa Moldovaa dinagdee ishee deeggaru keessatti gahee olaanaa qaba.Mootummaan imaammata invastimantii biyya alaa hawwachuuf kaayyeffate gabaa al-ergii babal'isuun,hariiroo daldala idil-addunyaa ishee caalaatti guddisuuf tarkaanfachiisuu itti fufeera.Kanaaf, carraan gara fuula duraaMoldovaa bu'uura al-ergii ishee babal'isuu fi adda addaa gochuu abdachiisaa fakkaata

Biyyi xiqqoo lafaan hin marfamne Baha Awurooppaa keessatti argamtu Moldovaan gabaa daldala alaa ishee guddisuuf carraa guddaa qabdi. Bal’inni ishee guddaa ta’us, Moldovaan faayidaa addaa hedduu kan qabdu yoo ta’u, isaanis gahee akka michuu daldalaa abdachiisaa ta’ee mul’achaa jiruuf gumaachan. Tokkoffaa, Moldovaan Rumaaniyaa fi Yukireen gidduutti tarsiimoo ta’uun ishee gabaa Gamtaa Awurooppaa fi Koomanwelt Biyyoota Walaba (CIS) argachuuf carraa gatii guddaa qabu akka argattu taasisa. Ejjennoo faayidaa qabu kun daldaltoonni Moldovaa salphaatti gara bilookii daldalaa gurguddoo kanaatti akka seenan kan taasisu yoo ta’u, kunis bu’uura fayyadamtoota bal’aa akka fayyadaman isaan dandeessisa. Lammaffaa, Moldovaan dandeettii qonnaa fi oomisha qulqullina olaanaa qabuun beekamti. Biyyattiin biyyee lalisaa fi haala qilleensaa mijataa fuduraalee, kuduraalee, wayinii fi midhaan guddisuuf mijatu qabdi. Kanarraa kan ka’e dameen qonnaa dinagdee Moldovaa keessatti sochoositoota ijoo keessaa isa tokkodha. Industiriin wayinii biyyattii adda ta'uu naannoo fi dandeettii al-ergii qabuun adda. Faayidaa kana duula gabaa qulqullinaa fi adda ta’uu cimsee fayyadamuun, al-ergitoonni Moldovaa bitoota idil-addunyaa oomisha qonnaa sadarkaa olaanaa barbaadan hawwachuu danda’u. Kana malees, Moldovaan baasii humna namaa Awurooppaa Dhihaa ykn Ameerikaa Kaabaa wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu gadi aanaa waan ta’eef wiirtuu omishaa qaala’aa ta’uun beekamtii argatteetti. Faayidaan baasii kun oomisha alaatti kennuu ykn dameewwan akka huccuu ykn elektirooniksii irratti walta’iinsa hundeessuuf bakka hawwataa taasisa. Gatii madaalawaa kana fayyadamuun invastimantii biyya alaa hawwachuuf gargaaruu kan danda’u yoo ta’u, meeshaalee qonnaan walqabatan bira darbee al-ergii adda addaa taasisuu danda’a. Waggoota dhiyoo asitti qaamolee mootummaas ta’e dhaabbilee idil-addunyaatiin bu’uuraalee misoomaa Moldovaa keessatti fooyyessuuf tattaaffiin godhamaa tureera. Walitti hidhamiinsi geejjibaa fooyya’e biyyoota ollaa gidduutti dhangala’aan daldalaa haala salphaan akka ta’u kan taasisuu fi wiirtuuwwan dinagdee naannoo kan akka Bucharest ykn Kiiv waliin walitti dhufeenya akka guddisu taasisa. Kanas ta’e sana, guddina itti fufiinsa qabu misooma daldala alaa Moldovaa keessatti mul’atuuf qormaata tokko tokko hubachuun barbaachisaadha. Yaaddoowwan ijoo sadarkaa malaammaltummaa biyyattii keessatti invastaroota ykn michoota ta’uu danda’an duubatti deebisuu danda’u; waldhibdee ji’oopoolitikaa tasgabbii irratti dhiibbaa uumuu danda’u itti fufee jiru; oomisha qonnaa bira darbee adda adda ta’uu daangeffame; bu’uuraalee dambiiwwanii gahaa ta’uu dhabuu; fi daangeffamni teeknooloojii daldala dijitaalaa akka hin fudhatamne gufachiisu. Xumura irratti, Moldovaan gabaa daldala alaa ishee babal’isuuf carraa guddaa agarsiisti. Teessumni teessuma lafaa biyyattii, ciminni qonnaa, akka wiirtuu omishaatti gatii madaalawaa ta’uun, bu’uuraaleen misoomaa fooyya’aa ta’uun ishee ejjennoo abdachiisaa ta’eef gumaacha qaba. Rakkoolee jiran furuun dandeettii kana dhugoomsuu fi Moldova waltajjii addunyaa irratti akka michuu daldalaa amanamaa fi dorgomaa ta’etti hundeessuuf murteessaa ta’a.

Oomishaalee gabaa daldala alaa Moldovaaf ta’an filachuun hojii al-ergii irratti milkaa’ina argachuuf tarkaanfii murteessaa ta’uu danda’a. Meeshaalee gurgurtaa ho'aa gabaa Moldovaaf yeroo filattan wantoota muraasa armaan gaditti ilaalamanii jiru: 1. Qorannoo gabaa: Fedhii fi filannoo fayyadamtoota Moldovaa adda baasuuf qorannoo gabaa gadi fageenya qabu gaggeessuun barbaachisaa dha. Oomishaaleen maal akka gaariitti gurguramuu akka danda’an murteessuuf aadaa naannoo, haala yeroo ammaa fi amala fayyadamtootaa hubachuu. 2. Gabaa niche target: Gabaa niche dandeettii olaanaa qaban garuu dorgommii gadi aanaa qaban adda baasuu. Dameelee industirii addaa ykn garee maamiltootaa irratti xiyyeeffachuudhaan, dhiyeessii oomishaa keessan haala kanaan mijeessuun salphaa ta’a. 3. Fedhii naannoo ilaaluu: Fedhii fayyadamtoota Moldovaa xiinxaluu fi oomishaalee ulaagaalee sana addatti guutan irratti xiyyeeffachuu. Fakkeenyaaf, dhimma hirkattummaa anniisaa irraa kan ka’e fedhiin furmaata anniisaa haaromfamuu danda’u jiraachuu danda’a. 4. Qulqullinni furtuudha: Oomishaaleen filataman ulaagaa qulqullina olaanaa akka guutan mirkaneessuu, kunis fudhatama gabaa isaanii fi fedhii fayyadamtoota Moldova biratti dhiibbaa guddaa geessisuu danda’a. 5. Filannoowwan baasii xiqqaa qaban: Dhiyeessitoota biyyoota waliigaltee daldalaa mijataa ykn baasii oomishaa gadi aanaa qaban qorachuun sadarkaa qulqullinaa eeguun gatii dorgomaa ta’e dhiyeessuu. . 7. Aadaa madaqsuu: Omisha kee hojii isaa ykn qabxii gurgurtaa adda ta’e osoo hin miidhin aadaa, duudhaa fi filannoo naannoo sanaa wajjin walsimsiisuuf xiyyeeffannoo kenni. 8.Tarsiimoo gabaa: Tarsiimoo gabaa bu’a qabeessa ta’e kan amala gabaa addaa Moldovaa wajjin walsimu kan akka waltajjiiwwan toora interneetii chaanaalii miidiyaa aadaa kan akka beeksisa TV fi raadiyoo waliin gahumsaan fayyadamuu qopheessuu. 9.Dorgommii wal irraa hin cinne hordofuu: Waa’ee oomisha haaraa eegaluu ykn jijjiirama adeemsa fayyadamtootaa yeroo yeroon yeroo yeroon sochii dorgomtoota damee filatte keessatti hordofaa 10.Daangaa bira darbee – carraa naannoo/al-ergii ilaaluu : Gabaa naannoo dhiyoo jiru bakka fedhiin oomishaalee gabaa Moldovaa keessatti beekamoo ta’an waliin walfakkaatu qabaachuu danda’u fayyadamuun carraa al-ergii Moldovaa ala babal’isuu madaaluu. Qabxiilee kana ilaaluudhaan, qorannoo gabaa bal’aa gaggeessuudhaan, fi tooftaa kee haala kanaan madaqsuudhaan, carraa meeshaalee gurgurtaa ho’aa gabaa daldala alaa Moldovaaf filachuu guddisuu dandeessa.

Moldovaan biyya lafaan hin marfamnee fi Baha Awurooppaa keessatti argamtudha. Ummanni Moldovaa, Moldovans jedhamuun kan beekaman, keessummeessitoota ho'aa fi daawwattoota simachuu isaaniitiin beekamu. Duudhaa fi aadaa isaanii kan seenaa fi aadaa isaanii keessatti hidda gadi fageeffatee jiruun baay’ee boona. Amaloota ijoo maamiltoota Moldovaa keessaa tokko hariiroo dhuunfaaf xiyyeeffannoo kennuu isaaniiti. Moldova keessatti daldala yeroo hojjetan wal amantaa ijaaruu fi walitti dhufeenya cimaa qabaachuun barbaachisaa dha. Kanaafuu, yeroo fudhachuun maamiltoota biyya keessaa waliin walitti dhufeenya gaarii uumuun hariiroo daldalaa milkaa’aa ta’e uumuuf gargaarsa guddaa qaba. Amalli maamiltoota Moldovaa kan biraan walqunnamtii fuulaa fuulatti taasifamuu isaaniiti. Teeknooloojiin qunnamtii vaartuwalii akka baay’atu kan taasise yoo ta’u, namoonni naannoo sanaa hedduun ammallee qunnamtii kallattiin bakka guddaa kan kennan yoo ta’u, bilbila ykn iimeelii qofa irratti hirkatanii hojjechuurra qaamaan wal arguu filatu. Tuttuqqiin dhuunfaa kun maamiltoota naannoo kanaa waliin walitti dhufeenya cimaa uumuu danda’a. Hojimaata daldalaa yeroo ilaallu, maamiltoota Moldovaa waliin yeroo wal qunnamnu dhorkaa ykn miira aadaa tokko tokko irraa fagaachuu qaban beekuun barbaachisaa dha. Mata dureewwan miira namaa kakaasan kan akka siyaasaa ykn dhimmoota falmisiisaa irratti mari’achuun yoo namoota naannoo sanaa ofii isaaniitiin jalqabame malee akka safuu hin qabneetti ilaalama. Dabalataanis, aadaa kana keessatti sa’aatii eeguun iddoo guddaa qaba; kanaaf walgahii ykn beellama irratti harkifachuun akka kabaja dhabuutti ilaalamuu danda’a. Kana malees, safuu fi gad of qabuun hawaasa moldova keessatti amala kabaja guddaa qabu ta'uu hubachuun barbaachisaadha. Bu’aa ba’ii ofiitiin of jajuun ykn qabeenya of mul’isuun namoota naannoo sanaa biratti akka gaariitti ilaalamuu danda’a. Walumaagalatti, ummanni Moldovaa keessummeessitoota ho’aa ta’een kan beekaman yoo ta’u, yeroo daldala hojjetan walitti dhufeenya dhuunfaa ijaaruu ni dinqisiifatu. Walqunnamtiin fuula fuulatti taasifamu yeroo danda’ametti mala qunnamtii vaartuwalii caalaa filatamaadha. Maamila keetiin yoo jalqabame malee dhimmoota miira namaa kakaasan kan akka siyaasaa irratti mari'achuu irraa fagaachuun murteessaadha, yeroo walgahii/beellamaatti sa'aatii eeguu shaakaluu ,fi maamiltoota moldovan wajjin yeroo wal qunnamtu bu'aa dhuunfaa irratti of jajuu caalaa safuu agarsiisuu

Sirni bulchiinsa gumurukaa Moldovaa sochii meeshaalee fi namoota dhuunfaa daangaa ishee qaxxaamuranii to’achuuf kan qophaa’edha. Yeroo biyya seenan ykn baatan wantoota barbaachisoo ta’an hedduun ilaalamuu qabu. Tokkoffaa, imaltoonni meeshaalee daangaa murtaa’e ol ta’an kamiyyuu kan akka maallaqa maallaqaa ykn meeshaalee gatii guddaa qaban labsuun akka isaan irraa eegamu beekuu qabu. Moldovaan hanga maallaqa biyya keessaa fi biyya alaa osoo hin ibsamin gara biyyattiitti fiduu ykn baasuu danda’u irratti daangaa addaa qabdi. Dabalataanis, meeshaaleen tokko tokko kan akka qawwee, qoricha sammuu namaa hadoochuu fi meeshaalee aadaa hayyama kan barbaadan yoo ta’u, dambiiwwan ciccimoo kan qabanidha. Kana malees, daawwattoonni sanada imala seera qabeessa kan akka paaspoortii yeroon hojiirra ooluu isaa xiqqaa ta’e qabaachuun barbaachisaa dha. Dabalataanis, guyyoota 180 keessatti guyyoota 90 ol Moldova keessa turuuf yoo karoorfattan ykn biyyattii keessatti hojii qaxarrii irratti bobba’uuf yoo karoorfattan, dursitanii viizaa ykn hayyama jireenyaa barbaachisaa ta’e argachuu qabdu. To’annoon gumurukaa buufata xiyyaaraa fi daangaa qaxxaamuraa irratti taasifamu meeshaalee murtaa’oo gara biyyattiitti fidaman irratti mi’a sakatta’uu fi unka ibsa gumurukaa dirqama dhiyeessuu kan of keessaa qabudha. Meeshaalee akka oomisha tamboo ykn alkoolii yeroo baattan deeggarsa qaraxa irraa bilisa ta'e caalu dhiisuun barbaachisaa dha. Kana malees, Moldovaan qoricha sammuu namaa hadoochu/wantoota to’ataman fi meeshaalee seeraan alaa biroo dabalatee galtee fi al ergii dhorkame ilaalchisee ulaagaalee idil-addunyaa hordofti. Imaltoonni meeshaalee akkasii geejjibsiisuu irraa of qusachuu qabu, kunis adabbii cimaa fiduu waan danda’uuf. Mooldoovaa keessatti bakka to’annoo gumurukaa keessa haala salphaan akka darbu mijeessuuf: 1. Sanadoonni imala keessanii seera qabeessa ta’uu isaanii mirkaneessuu. 2. Mindaa qaraxa irraa bilisa ta’e of barsiisuu. 3. Dambiiwwan galtee/al-ergii daangeffame/dhorkame ni kabaju. 4. Wantoota barbaachisoo daangaa hayyamame ol ta’an kamiyyuu ni labsa. 5. Yeroo sakatta’iinsa gumurukaa qondaaltota waliin tumsuu. Seerotaa fi qajeelfama abbootiin taayitaa gumurukaa Moldovaa yeroo biyyattii seentan ykn baatan kana hordofuudhaan, dambiiwwan isaanii eeguun imala keessan rakkina irraa bilisa ta’uu hin oolu

Moldovaan miseensa Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO) ta’uudhaan waliigalteewwan daldala bilisaa adda addaa kan mallatteessite yoo ta’u, sirna gibira galtee bilisa ta’e hojiirra oolchiteetti. Biyyattiin meeshaalee biyya alaa galchuuf danqaawwan gadi aanaa ta’an eeguun daldala alaa jajjabeessuu fi invastimantii hawwachuuf kaayyeffatteetti. Walumaagalatti, Moldovaan meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti taarifa ad valorem hojiirra oolchiti. Taarifoonni kun gatii gumurukaa oomisha biyya alaatii galfamuu irraa dhibbeentaadhaan shallagama. Sadarkaan gosa oomishaa irratti hundaa’uun garaagarummaa kan qabu yoo ta’u, %0 hanga %64 ta’uu danda’a. Mootummaan guddina dinagdee kakaasuuf jecha gibira galtee hir’isuuf tattaaffii taasiseera. Moldovaan oomishaalee biyyoota waliigaltee daldala bilisaa ykn waliigaltee daldala biyyoota lamaanii biroo waliin mallatteessite kan akka Gamtaa Awurooppaa (EU) fi biyyoota Koomanwelt Biyyoota Walaba (CIS) keessa jiran irraa maddaniif ilaalcha filannoo kenniti. Kanarraa kan ka’e oomishoonni kun qaraxa galtee hir’ifame ykn bilisa ta’e irraa fayyadamoo ta’uu danda’u. Dabalataanis, Moldovaan dameewwan ykn industirii murtaa’oo oomisha biyya keessaa deeggaruuf kaayyeffataniif ilaalcha addaa kenniti. Kunis meeshaalee jallisii dameewwan dursa kennaniif kan akka qonnaa fi oomishaa keessatti fayyadaman irratti taarifa galtee gadi buusuun dandeettii oomisha biyya keessaa guddisuuf gargaara. Daldaltoonni daldala idil-addunyaa Moldovaa waliin bobba’an maddoota amanamoo kanneen akka marsariitii gumurukaa ofiisaa mariisisuun ykn qaamolee dhimmi ilaallatu qunnamuudhaan safartuu taarifaa addaa oomisha isaanii irratti raawwatiinsa qabu beekuu barbaachisaa dha. Akkasumas, gibira galtee cinatti gufuuwwan taarifa hin taane kan akka ulaagaalee hayyamaa ykn dambiiwwan teeknikaa istaandaardii nageenyaaf kaa’aman jiraachuu akka danda’an hubatamuu qaba. Walumaagalatti imaammanni gibira galtee Moldovaa daldala idil-addunyaa mijeessuuf kan kaayyeffate yoo ta’u, tarkaanfiiwwan ilaalcha filannootiin indaastiriiwwan biyya keessaa deeggarudha.

Biyyi Awurooppaa Bahaa lafaan hin marfamne Moldovaan gibira meeshaalee al-ergii irratti kaffalamu ilaalchisee imaammata hedduu hojiirra oolchiteetti. Biyyattiin guddina dinagdee ishee karaa al-ergii guddiftee invastimantii biyya alaa hawwachuuf sirna gibiraa mijataa ta’e diriirsiteetti. Imaammanni gibira al-ergii Moldovaa misooma daldalaa guddisuu fi daldala idil-addunyaa guddisuuf kan akeekedha. Mootummaan gibira al-ergii oomishaalee adda addaa irratti kaffalamu salphisuu fi hir’isuuf tattaaffii godheera. Meeshaaleen hedduun gibira al-ergii irraa guutummaatti bilisa ta’u ykn reetii gadi aanaadhaan kan kaffalamu ta’a. Walumaagalatti, Moldovaan meeshaalee al-ergii irra caalaan isaanii irratti gibira gatii dabalataa (VAT) sadarkaa istaandaardii %20n kaffalti. Haa ta’u malee, oomishoonni tokko tokko kan akka meeshaalee qonnaa VAT hir’ifame ykn VAT zeeroo illee ta’e irraa fayyadamoo ta’uu danda’u. Kana malees, Moldovaan guddina isaanii jajjabeessuuf industirii ykn naannolee adda ta’aniif gibira filannoo ni kenniti. Fakkeenyaaf, biyyattiin damee teeknooloojii ishee guddisuuf waan barbaadduuf tajaajila IT erguuf bilisa ta’uu ykn gibira hir’ifame kenniti. Haaluma walfakkaatuun naannoleen naannoo dinagdee bilisaa jedhamanii moggaafaman tokko tokko haala mijataa kan akka gibira galii dhaabbilee gadi aanaa fi hojimaata gumurukaa salphaa ta’e al-ergii isaaniif ni qabaatu. Biyyoota ollaa kan akka Yukireen fi Rumaaniyaa waliin daldala mijeessuuf Moldovaan waliigalteewwan daldalaa naannoo adda addaa irratti hirmaatti. Waliigalteewwan kun yeroo baay’ee tumaalee qaraxa gumurukaa oomishaalee murtaa’an irratti kaffalamu dhabamsiisuu ykn haalaan hir’isuu kan dabalatudha. Taarifni al-ergii gosa oomishaa fi haala gabaa irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubatamuu qaba. Kanaafuu, daldaltoonni Moldovaa irraa al-ergii irratti hirmaatan imaammata gibiraa addaa damee isaanii irratti raawwatiinsa qabu irratti odeeffannoo haaraa argachuuf bulchitoota naannoo ykn gorsitoota ogummaa mariisisuu qabu. Walumaagalatti, imaammanni gibira meeshaalee al-ergii Moldovaa gibira gadi aanaa taasisuudhaan, indaastiriiwwan ijoo onnachiiftuu fi waliigalteewwan daldalaa naannoo keessatti hirmaachuudhaan guddisuudhaan dhaabbilee daldalaaf haala dandeessisu uumuuf kan akeekedha.

Moldovaan, ifatti Rippabiliika Moldova jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnee fi Baha Awurooppaatti argamtudha. Moldovaan biyya xiqqoo dinagdee guddachaa jirtu waan taateef guddina dinagdee fi misooma oofuuf al-ergii ishee irratti hirkattee jirti. Daldala idil-addunyaa mijeessuuf akkasumas qulqullinaa fi nageenya meeshaalee al-ergii mirkaneessuuf Moldovaan ulaagaalee mirkaneessa al-ergii adda addaa hojiirra oolchiti. Mirkaneessitoonni kun oomishoonni ulaagaalee fi dambiiwwan murtaa’oo dhaabbileen biyyaalessaa fi idil-addunyaatiin kaa’aman akka guutan mirkaneessuuf kan kaayyeffatanidha. Moldova keessatti ragaan al-ergii barbaachisaan tokko Ragaa Ka’umsaati. Sanadni kun meeshaaleen daangaa biyyattii keessatti oomishamuu ykn oomishamuu isaanii ragaa ta’ee tajaajila. Akkaataa idileetti abbootiin taayitaa gumurukaa biyyoota galchitootaa waliigalteewwan ykn waliigalteewwan addaa jalatti taarifa filannoo ykn faayidaa daldalaa argachuuf ulaagaa guutuu akka murteessan dirqama. Mirkaneessi al-ergii murteessaan biraa Moldova keessatti ragaa Sanitary and Phytosanitary (SPS) dha. Ragaan kun oomishoonni qonnaa dambiiwwan fayyaa fi nageenya fayyaa beeyladaa, fayyaa biqiltootaa, nageenya nyaataa, fi ulaagaalee qulqullinaa wajjin walqabatan akka eegu mirkaneessa. Oomishaaleen fayyadamaaf nageenya kan qabaniifi fayyaa namaas ta’e bineensotaaf balaa akka hin geessisne wabii ni kenna. Dabalataanis, indaastiriiwwan tokko tokko maalummaa isaanii irratti hundaa’uun ragaa addaa barbaadu. Fakkeenyaaf, oomishtoonni oomishaalee orgaanikii gochaalee qonna orgaanikii eeguu isaanii agarsiisuuf qaamolee hayyamaman irraa Mirkaneessa Organic argachuu qabu. Haaluma walfakkaatuun, oomishtoonni huccuu meeshaalee huccuu wantoota miidhaa geessisan irraa bilisa ta’aniif mirkaneessa Oeko-Tex Standard 100 barbaachisuu danda’a. Mirkaneessitoota kana Moldova keessatti argachuuf, al-ergitoonni hojimaata addaa qaamolee dhimmi ilaallatu kanneen akka Ministeera Diinagdee ykn Ejensii Biyyaalessaa Istaandardii fi Meetrooloojii (MOLDAC) tiin ibsaman hordofuu qabu. Hojimaatni kun yeroo baay’ee sanadoota barbaachisoo ta’an dhiyeessu, ulaagaalee ulaagaa guutuu, kaffaltii hojiirra jiru kaffaluu, yeroo barbaachisaa ta’etti sakatta’iinsa ykn odiitii gochuu kan dabalatudha. Walumaagalatti, mirkaneessitoonni al-ergii kunniin mirkaneessa qulqullina oomishaa mirkaneessuu keessatti gahee olaanaa kan qaban yoo ta’u, carraa gabaa qaqqabummaa al-ergitoota Moldovaa akka addunyaatti guddisan.

Moldovaan biyya lafaan hin marfamnee fi Baha Awurooppaa keessatti argamtudha. Moldovaan bal’inni ishee xiqqaa ta’us, bu’uuraalee loojistikii haala gaariin guddate kan geejjibni meeshaalee biyya keessaa fi idil-addunyaa gahumsa qabu dandeessisu qabdi. Loojistikii biyya keessaa yoo ilaalle, Moldovaan daandii fi daandii baaburaa bal’aa magaalota gurguddoo fi wiirtuuwwan industirii walqunnamsiisan qabdi. Biyyattiin waggoota darban keessatti bu’uuraalee geejjibaa fooyyessuuf invastimantii guddaa kan goote yoo ta’u, kunis guutuu biyyattii keessatti geejjibni haala salphaan akka darbu taasiseera. Daldala idil-addunyaatiif Moldovaan bakka tarsiimoo Rumaaniyaa fi Yukireen gidduutti qabdu irraa fayyadamti. Ejjennoo kun gabaa Awurooppaa akkasumas kanneen Gamtaa Sooviyeet duraanii keessa jiran salphaatti akka argatan taasisa. Giddu-galli geejjibaa gurguddoon daldala idil-addunyaa Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Chisinau, Buufata Buufata Walabaa Idil-addunyaa Giurgiulesti, Buufata Xiyyaaraa Tiraspol Tiraansistiriyaa, fi qaxxaamuraa daangaa adda addaa daangaa irratti argamu. Doonii idil-addunyaa haala mijeessuuf dhaabbileen loojistikii hedduun Moldova keessatti tajaajila adda addaa kanneen akka fe’umsa dabarsuu, gumurukaa qulqulleessuu, bakka kuusaa, fi tajaajila raabsaa kennuudhaan socho’u. Dhaabbileen loojistikii beekamoo ta’an tokko tokko DHL Express Moldova fi TNT Express World Wide ni argamu. Dabalataanis, Moldovaan qaama jalqabbii ida’amuu naannoo adda addaa dandeettii loojistikii ishee daran guddisuuf kaayyeffateeti. Fakkeenyaaf, miseensa Waliigaltee Daldala Walabaa Awurooppaa Giddugaleessaa (CEFTA) kan tumsa daangaa qaxxaamuraa guddisu fi sochii meeshaalee naannicha keessatti salphaatti mijeessuudha. Gama yaada dhiyeessaa loojistikii Moldova keessatti filachuuf kennamu ilaalchisee: 1. Muuxannoo isaanii ilaali: Dhaabbilee ergaa gara Moldovaatti ykn Moldova irraa ergamu to’achuu irratti seenaa mirkanaa’e qaban barbaadi. 2. Neetwork isaanii ilaali: Geejjibaa walxaxaa ta’eef michoota amanamoo addunyaa guutuu waliin walitti dhufeenya gaarii akka qaban mirkaneessuu. 3. Tajaajila isaanii madaaluu: Tajaajila akkamii akka dhiyeessan – fe’umsa qilleensaa irraa kaasee hanga fe’umsa galaanaatti – fedhii addaa kee irratti hundaa’uun ilaali. 4. Hayyama isaanii mirkaneessuu: Hayyama/heyyama barbaachisaa ta’e hunda kan bulchitoonni naannoo barbaadan qabaachuu isaanii mirkaneessuu. 5. Gamaaggama maamiltootaa dubbisi: Gamaaggama toora interneetii irratti ilaali ykn amanamummaa isaanii madaaluuf wabii gaafadhu. 6. Gatii wal bira qabuu: Qulqullina irratti osoo hin araarsin gatii dorgomaa akka argattu mirkaneessuuf dhiyeessitoota hedduu irraa caqasa gaafadhu. 7. Dandeettii teeknooloojii fi hordoffii madaaluu: Dhaabbilee mul’achuu fi gahumsa fooyyessuuf yeroo qabatamaa hordoffii fi tajaajila dijitaalaa biroo kennan barbaaduu. Walumaagalatti, Moldovaan bu’uuraalee loojistikii ciccimoo geejjibaa meeshaalee gahumsa qabu biyya keessaa fi idil-addunyaa deeggaran dhiyeessiti. Dhiyeessaa loojistikii sirrii ta’e filachuu fi yaada kana ilaaluun dhaabbileen daldalaa faayidaa loojistikii biyyattii irraa fayyadamoo ta’uu danda’u.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Moldovaan, ifatti Rippabiliika Moldova jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, Baha Awurooppaa keessatti biyya lafaan hin marfamnedha. Bal’inni ishee xiqqaa fi walabummaan ishee xiqqaa ta’us (bara 1991 walabummaa argatte), Moldovaan karaalee bittaa idil-addunyaa fi agarsiisa daldalaa barbaachisoo hedduu qabdi. Karaalee bittaa idil-addunyaa gurguddoo Moldovaaf ta’an keessaa tokko Gamtaa Awurooppaa (EU) dha. Moldovaan bara 2014 Gamtaa Awurooppaa waliin Waliigaltee Waldaa erga mallatteessitee as biyyoota miseensa Gamtaa Awurooppaa waliin waliigaltee daldala bilisaa irraa fayyadamtee jirti. Kunis oomishoonni Moldovaa gabaa guddaa akka argatan fi bitoota idil-addunyaa guutuu Awurooppaa irraa akka hawwatan taasiseera. Karaan bittaa guddaan biraa biyyoota ollaa kan akka Rumaaniyaa fi Yukireen ti. Biyyoonni kunneen Moldovaa waliin hariiroo dinagdee yeroo dheeraa kan qaban yoo ta’u, al-ergii Moldovaatif gabaa barbaachisoo ta’u. Bitamtoonni idil-addunyaa yeroo baayyee agarsiisa daldalaa fi agarsiisa biyyoota kanneen keessatti argaman irratti argamuun meeshaalee Moldovaa irraa madda. Gama agarsiisa daldalaa fi agarsiisa addatti Moldovaatti gaggeeffamuun taateewwan beekamoo ta’an hedduutu jiru: 1. Made In Molodva Expo: Agarsiisni waggaa kun oomishaalee daldaltoota biyya keessaatiin damee adda addaa irratti hojjetaman kanneen akka nyaataa fi dhugaatii, huccuu, maashinoota fi kkf bal’aa agarsiisa.Bitoota biyya keessaa fi idil-addunyaa kallattiin oomisha qulqullina olaanaa qabu argachuuf barbaadan hawwata oomishtoota Moldovaa irraa. 2. Guyyoota Daldalaa Wayinii Moldovaa: Baha Awurooppaa keessatti wayinii oomishtoota gurguddoo keessaa tokko ta’uun, al-ergiin wayinii dinagdee Moldovaaf damee barbaachisaa dha. Sagantaan Guyyoota Daldalaa Wayinii Moldowna kun ogeeyyii indaastirii biyya alaa fi bitoota wayinii addaa maasii wayinii adda addaa guutuu biyyattii keessatti oomishame argachuuf fedhii qaban waliin wayinii biyya keessaa walitti fida. 3.Moldagrotech: Akkuma qonni dinagdee boruu keessatti gahee murteessaa qaba,Furtuu Invastara Dirree Addunyaa Addunyaa guddina isaanii isa haaraa sagantaa kana irratti agarsiisa.Agarsiisni kun kalaqa qofa osoo hin taane waltajjiiwwan qooda fudhattoonni hariiroo daldalaa guddisuu danda'an dhiyeessa.It helps famers get exposed to teeknooloojii ammayyaa antd daayinamiksii gabaa ammayyeessuun dandeessisu Taateewwan beekamoo biroon TechExpo – guddina teeknooloojii agarsiisu; Fashion Expo – dizaayinarota faashinii Moldovaa irratti kan xiyyeeffate; Agarsiisa Tuurizimii Idil-addunyaa – hambaalee aadaa badhaadhaa Moldovaa fi bakkeewwan turistii beeksisuu. Sababa weerara COVID-19 itti fufee jiruun taateewwan tokko tokko yeroo biraatti darbuu ykn toora interneetii irratti socho'uu akka danda'an hubachuun barbaachisaadha. Kanaafuu, imala bittaa kamiyyuu ykn agarsiisa daldalaa irratti argamuuf karoorfachuu dura taateewwan kana irratti odeeffannoo haaraa ilaaluun gaariidha. Walumaagalatti, Moldovaan xiqqaa ta’us, walta’iinsa Gamtaa Awurooppaa fi biyyoota ollaa waliin qabduun karaalee bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’an hundeessuun dandeesseetti. Dabalataanis, Moldovaan agarsiisa daldalaa fi agarsiisa adda addaa industirii ishee adda addaa agarsiisu kan qopheessitu yoo ta’u, bitoonni idil-addunyaa dhaabbilee Moldovaa waliin akka qoratanii fi daldala irratti bobba’aniif carraa ni kenna.

Motora barbaacha waliigalaa

Moldovaan, ifatti Rippabiliika Moldova jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya Awurooppaa Bahaa keessatti argamtudha. Mootoroonni barbaacha Moldova keessatti yeroo baay'ee itti fayyadaman tokko tokko URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Google (https://www.google.md) - Googlen akka addunyaatti barbaacha baay'ee beekamaa fi Moldova keessattis bal'inaan itti fayyadamudha. Muuxannoo barbaacha bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, fuula weeb, suuraa, viidiyoo, oduu fi kkf dabalatee maddoota adda addaa irraa bu’aa ni kenna. 2. Yandex (https://yandex.md) - Yandex motora barbaacha Raashiyaa keessatti argamu yoo ta'u, Moldova keessattis jaallatamaadha. Bu’aa barbaacha barbaachisaa ta’ee fi tajaajila dabalataa kan akka email, maps, translator tool fi kkf ni kenna. 3. Bing (https://www.bing.com) - Bing motora barbaacha Microsoft kan dandeettii barbaacha weeb Google wajjin walfakkaatu kan dhiyeessudha. Akka Google ykn Yandex Moldova keessatti bal'inaan itti fayyadamuu baatus, ammallee gaaffii adda addaatiif bu'aa sirrii ta'e kenna. 4. Mail.Ru Search (https://go.mail.ru/search) - Mail.Ru Search motora barbaacha beekamaa kan biraa kan Raashiyaa irratti hundaa'ee fi namoonni Moldova keessa jiraatan itti fayyadamaniidha. Amaloota barbaacha weeb idilee waliin tajaajiloota biroo Mail.Run kennaman kanneen akka email fi networkii hawaasaa waliinis walitti makama. 5. DuckDuckGo (https://duckduckgo.com) - DuckDuckGo motora barbaacha icciitii irratti xiyyeeffate yoo ta'u, sochii fayyadamtootaa toora interneetii irratti hin hordofne ykn beeksisa dhuunfaa daataa fayyadamtootaa irratti hundaa'e hin agarsiisu. Mootoroonni barbaacha gurguddoo armaan olitti ibsaman biroo wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu baay’inaan kan hin fayyadamne ta’us, fayyadamtoota waa’ee iccitii isaanii yaaddoo qaban ni hawwata. Kunniin motora barbaacha Moldova keessatti baay’inaan itti fayyadaman keessaa muraasa URL marsariitii isaanii waliin bakka barbaacha ykn fedhii odeeffannoo keessaniif itti argachuu dandeessanidha.

Fuula keelloo gurguddoo

Moldova keessatti, galmeen jalqabaa daldalaa fi tajaajiloota fuula keelloo qabaniif YellowPages.md dha. Poortaalli onlaayinii kun tarreeffama industirii fi dameelee adda addaa biyyattii keessatti argaman bal’inaan kan dhiyeessudha. Namoota dhuunfaa dhaabbilee, oomisha ykn tajaajila addaa barbaaduuf akka qabeenya gargaaraatti tajaajila. YellowPages.md waltajjii barbaacha itti fayyadamuuf salphaa ta’e kan fayyadamtoonni gosoota adda addaa kanneen akka bakka jireenyaa, mana nyaataa, tajaajila konkolaataa, dhaabbilee eegumsa fayyaa, dhaabbilee barnootaa, dhaabbilee faayinaansii, dhaabbilee ijaarsaa fi kkf keessa akka deeman taasisu kenna. Weebsaayitiin kun waa’ee tokkoon tokkoon daldalaa ykn tajaajila tarreeffame odeeffannoo bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, kunis ibsa quunnamtii (lakkoofsa bilbilaa fi teessoo imeelii), bakka kaartaa irratti argamu kan amala wal-qunnamtii qabu, hidhaa weebsaayitii (yoo jiraate), fi gamaaggama maamiltootaa dabalata. YellowPages.md malees, maddi amanamaan biraa daldala Moldova keessatti argachuuf reco.md dha. Reco jechuun "Tumsa Diinagdee Naannoo" jechuudha, akka networkii daayirektarii daldalaa bal'aa Moldova dabalatee biyyoota hedduu uwwisu ta'ee hojjeta. Dhaabbilee biyya keessaa oomisha ykn tajaajila isaanii maamiltoota biyyaalessaa fi idil-addunyaatiif beeksisuudhaan mul’achuu fooyya’aa ta’e ni mijeessa. Reco.md fayyadamtoonni damee industirii ykn teessuma lafaa Moldova keessaa irratti hundaa’uun dhaabbilee adda addaa akka barbaadan dandeessisa. Akkasumas adeemsa galmee salphaa ta’ee fi dhaabbileen piroofaayilii mataa isaanii kan ibsa barbaachisoo kan akka odeeffannoo quunnamtii fi ibsa sochii isaanii akka uumuu danda’an kan agarsiisudha. Waltajjiiwwan lamaan kun jiraattota ykn daawwattoota dameelee adda addaa keessatti daldala adda addaa magaalotaa fi naannolee Moldovaa keessatti argachuu barbaadaniif qabeenya gatii guddaa qabu ni dhiyeessu. Interfeesii fayyadamtootaaf mijatoo ta’anii fi kuusa deetaa bal’aa tarreewwan dhaabbilee haala fuula keelloo biyyattii keessatti; marsariitiiwwan kun meeshaalee gatii guddaa qaban kanneen maamiltoota tajaajila sirrii ta’an waliin cuqaasuu qofaan walqunnamsiisuudhaan haala daldala naannoo bocuudha.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Biyyi xiqqoo Awurooppaa Bahaa Moldova waggoota dhiyoo asitti waltajjiiwwan daldala elektirooniksii irratti guddina guddaa argiteetti. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Moldovaa keessatti argaman keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Lalafo (www.lalafo.md): Lalafo bakka gabaa onlaayinii Moldova keessatti adda duree ta’an keessaa isa tokkodha. Namoonni dhuunfaa fi dhaabbileen daldalaa oomisha haaraa ykn kan itti fayyadame gosoota adda addaatiin akka gurguran kan taasisu yoo ta’u, kunis elektirooniksii, faashinii, qabeenyaa, konkolaataa fi kkf dabalata. 2. 999.md (www.999.md): 999.md gabaa toora interneetii Moldova keessatti beekamaa ta’e kan biraa yoo ta’u, oomishaalee fi tajaajila bal’aa bitootaa fi gurgurtootaaf walqixa dhiyeessuudha. Gosoota akka elektirooniksii, uffata, meeshaalee manaa, hojii, qabeenyaa fi kanneen biroo hedduu of keessaa qaba. 3. AlegeProdus (www.AlegeProdus.com): AlegeProdus waltajjii bittaa toora interneetii fayyadamtoonni oomishaalee adda addaa daldaltoota biyya keessaa hedduu irraa argachuu danda’aniidha. Gosoota akka gaajeeta & elektirooniksii; faashinii; bareedina & fayyaa; mana & iddoo biqiltuu; meeshaalee daa’immanii & daa’immanii; meeshaalee ispoortii; meeshaalee konkolaataa; kitaabota fi kkf. 4. B2Bdoc (b2bdoc.com): B2Bdoc waltajjii daldala elektirooniksii gabaa Moldova keessatti daldala daldalaa fi daldalaa irratti xiyyeeffateedha. Dhiyeessitoota daldala meeshaalee jallisii ykn oomisha jumlaa gatii dorgomaa ta’een bitachuu barbaadan waliin wal qunnamsiisa. 5.CityOnline (cityonline.md): CityOnline suuqii onlaayinii maamiltoonni oomishaalee bilbila ismaartii irraa kaasee hanga meeshaalee manaa fi meeshaalee mana keessaa biroo filannoo bal’aa itti argachuu danda’aniidha. 6.Unishop (unishop.md ): Unishop marsariitii daldala elektirooniksii meeshaalee fayyadamaa adda addaa kanneen akka elektirooniksii , meeshaalee manaa , meeshaalee taphaa daa'immanii , meeshaalee ispoortii , oomisha kunuunsa bareedinaa fi kkf gurguruu irratti adda ta'eedha Kunniin waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo yeroo ammaa Moldova keessatti argaman keessaa muraasa yoo ta’an, fayyadamtootaaf oomishaalee bal’aa gosoota adda addaa keessatti argaman haala mijataa ta’een akka argatan taasisa.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Moldovaan, ifatti Rippabiliika Moldova jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya xiqqoo lafaan hin marfamnee fi Baha Awurooppaatti argamtudha. Moldovaan baay’inaafi baay’inni ummataa xiqqaa ta’us, haala miidiyaa hawaasaa socho’aa ta’ee fi fedhii fi dimogiraafii adda addaa kan tajaajilu qabdi. Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo Moldova keessatti fayyadaman tokko tokko marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Facebook (https://www.facebook.com) - Feesbuukiin addunyaa guutuutti bal’inaan kan jaallatamu yoo ta’u, Moldova keessattis bal’inaan itti fayyadama. Amaloota adda addaa kanneen akka piroofaayilii dhuunfaa, fuula daldalaa fi dhaabbilee, garee fedhii waliinii, tajaajila ergaa, fi nyaata oduu ni dhiheessa. 2. Odnoklassniki (https://ok.ru/) - Odnoklassniki waltajjii marsariitii hawaasummaa Raashiyaa keessatti argamu yoo ta'u, lammiilee Moldovaa biratti jaalala guddaa argateera. Namoota hiriyyoota daree ykn hiriyyoota durii mana barumsaa ykn yunivarsiitii irraa dhufan waliin walqabsiisuu irratti xiyyeeffata. 3. Instagram (https://www.instagram.com) - Instagram waltajjii suuraa fi viidiyoo qooduun fayyadamtoonni suuraa ykn viidiyoo gabaabaa captions ykn hashtag waliin olkaa'anii hordoftoota isaaniif qooduu danda'aniidha. 4. Twitter (https://twitter.com) - Twitter fayyadamtoonni ergaawwan gaggabaaboo "tweets" jedhaman hanga arfii 280 ta'an akka maxxansan kan taasisudha. Namoonni akkaawuntii walii hordofuun tiwiitara isaanii sarara yeroo isaanii irratti ilaaluu danda'u. 5. VKontakte (VK) (https://vk.com/) - VKontakte, yeroo baayyee VK jedhamuun kan beekamu, marsariitiiwwan hawaasaa toora interneetii Awurooppaa gurguddoo keessaa tokko yoo ta'u, Feesbuukii wajjin wal fakkaatu garuu fayyadamtoota afaan Raashiyaa dubbatan biratti baay'ee jaallatamaadha. 6. Telegram (https://telegram.org/) - Telegram app ergaa battalaa duumessa irratti hundaa'ee fi amaloota iccitii fi nageenya kan akka dhuma irraa gara dhumaatti icciitii bilbila sagalee fi ergaa cimsee ibsudha. 7. LinkedIn (https://www.linkedin.com) - LinkedIn adda durummaan seenaa hojii fi gahumsa ogummaa irratti hundaa’uun namoota dhuunfaa walitti hidhuun networking ogummaa irratti xiyyeeffata. 8. YouTube (https://www.youtube.com) - YouTube akka waltajjii viidiyoo qooduun toora interneetii irratti fayyadamtoonni viidiyoo isaanii olkaa'uu, qabiyyee namoota birootiin uumame ilaaluu fi yaadaafi maallaqa galchuudhaan walitti dhufeenya uumuu danda'anitti tajaajila. 9. TikTok (https://www.tiktok.com) - TikTok waltajjii miidiyaa hawaasaa fayyadamtoonni viidiyoo gabaabaa muuziqaa irratti hundaa'e uumuu fi qooduuf kan dandeessisu yoo ta'u, yeroo baayyee filter ykn special effects kan of keessaa qabudha. Waltajjiiwwan kun lammiileen Moldovaa carraa hiriyoota, miseensota maatii, dhaabbilee daldalaa fi hawaasa waliin toora interneetii irratti wal qunnamuuf ni kennu. Tarreen kun yeroon darbaa deemuun jijjiiramuu akka danda'u hubachuun barbaachisaadha, akkuma waltajjiiwwan haaraan mul'achaa dhufan ykn kanneen jiran jaalala dhabuu isaaniitiin.

Waldaalee industirii gurguddoo

Moldovaatti waldaaleen indaastirii gurguddoon fedhii dameelee adda addaa bakka bu’uu fi guddisuu keessatti gahee murteessaa qaban hedduutu jiru. Waldaaleen kunneen guddina, misoomaa fi tumsa industirii isaanii keessatti guddisuuf kan kaayyeffatanidha. Waldaalee indaastirii gurguddoo Moldova keessa jiran keessaa muraasni kunooti: 1. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Rippabiliika Moldovaa (CCI RM): CCI RM dhaabbata beekamaa dantaa daldala Moldovaa akka biyyaattis ta’e idil-addunyaatti bakka bu’uudha. Miseensoota isaaf tajaajila bal’aa kan kennu yoo ta’u, kunis guddina daldalaa, walsimsiisuun daldalaa, tajaajila mirkaneessaa, fi odeeffannoo barbaachisaa ta’e argachuu dabalata. Marsariitiin ofiisaa http://chamber.md/ dha. 2. Waldaa Teeknooloojii Odeeffannoo fi Qunnamtii (ATIC): ATIC guddinaa fi babal’ina damee IT Moldova keessatti guddisuu irratti xiyyeeffata. Kalaqa teeknooloojii guddisuu, invastimantii hawwachuu, sagantaalee leenjii ogummaa dijitaalaa fooyyessuu, fi tumsa dhaabbilee damee kana keessatti socho’an gidduu jiru guddisuuf kan akeekedha. Bal’ina isaa https://www.digitalmoldova.md/en/atic-home/ irraa argachuu dandeessu. 3. Waldaa Oomishtoota Wayinii (WMA): WMAn agarsiisa adda addaa, dhandhamaa, seminaara fi kkf qopheessuun, oomisha wayinii oomishtoota biyya keessaa addunyaa guutuutti calaqqisiisuudhaan wayinii Moldovaa biyya keessaa fi idil-addunyaa beeksisuuf gahee guddaa qaba. Marsariitiin isaanii inni ofiisalaa http://vinmoldova.md/index.php?pag=Acasa&lang=en dha. 4.Waldaa Oomishtoota Laateeksii Yuuniyeenii: Waldaan kun dhaabbilee bulchiinsa dhaabbilee laastikaa irratti hirmaatan bakka bu’a waliin hojiiwwan adda addaa kan akka oomisha eegumsa fayyaa ykn meeshaalee industirii manufacturimg . hojii leenjii humna hojjettoota biyya keessaaf ni deeggaru anf dhaabbilee biyya alaa teeknooloojiiwwan laastikaa qopheessuu irratti hojjetan waliin waliigaltee tumsaa qopheessaniiru . Bal’ina dabalataa http://latexproducers.org/homepage-english/ irraa argachuu dandeessu. Waldaalee industirii adda ta’an kanneen biroo hedduu kanneen damee adda addaa kanneen akka qonnaa (Federeeshinii Qonnaan Bultoota Biyyaalessaa), turizimii (Waldaa Industirii Tuurizimii), ijaarsaa (Waldaa Misoomsitoota Ijaarsa Siivilii), fi kkf irratti hojjetan keessaa kunniin fakkeenya muraasa. Odeeffannoon armaan olitti kenname jijjiiramuu akka danda'u ibsuun barbaachisaadha, kanaaf odeeffannoo wayitaawaa fi sirrii ta'e waldaalee indaastirii Moldova kana irratti argachuuf marsariitiiwwan walfakkaatan daawwachuun gaariidha.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Moldovaan biyya xiqqoo lafaan hin marfamne Baha Awurooppaa keessatti argamtudha. Bal’inni isaa ta’us dinagdee guddachaa jiruu fi marsariitiiwwan hojii daldalaa fi dinagdee irratti odeeffannoo kennan hedduu qaba. Marsariitiiwwan dinagdee fi daldalaa gurguddoo Moldovaa keessaa muraasni, URL isaanii waliin kunooti: 1. Ministeera Diinagdee fi Bu’uuraalee Misoomaa: Weebsaayitiin ofiisaa Ministeerichaa odeeffannoo dameelee adda addaa, carraa invastimantii, imaammata daldalaa, fi sagantaalee misooma daldalaa Moldovaa irratti ni kenna. URL: https://mei.gov.md/ofa/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 2. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Rippabiliika Moldovaa (CCIRM): Weebsaayitiin kun galmee daldalaa, haaromsa oduu, kalaandarii taateewwanii, qajeelfama invastimantii, fi kuusa deetaa al-ergii-galtee dabalatee qabeenya daldalaaf ni dhiheessa. URL: https://gola.md/ irratti argama. 3. Agency for Investment Attraction & Export Promotion (MIEPO): MIEPOn waa’ee carraa invastimantii damee adda addaa irratti odeeffannoo barbaachisaa ta’e kennuudhaan invastimantii biyya alaa gara Moldovaatti hawwachuuf kaayyeffateera. URL: https://www.investmoldova.md/en irratti kan argamu 4. Waldaa Biyyoolessaa Dhaabbilee Xixiqqaa fi Giddugaleessaa (NASME): NASME imaammata daldalaa mijataa ta’e leellisuu fi tajaajila deeggarsa kennuudhaan fedhii dhaabbilee xixiqqaa fi giddu galeessaa (SME) Moldovaa bakka bu’a. URL: http://www.antem-org.md/eng/index.php irratti kan argamudha 5. Mana Maree Diinagdee Ministira Muummee: Weebsaayitiin kun imaammata dinagdee mootummaan misooma itti fufiinsa qabu deeggaruuf hojiirra oolche akkasumas istaatistiksii daldala, dhangala’aa invastimantii, saffisa hojii fi kkf waliin walqabatu irratti odeeffannoo haaraa ni kenna. URL: http://consiliere.gov.md/en irratti kan argamu 6. Kuusaa Deetaa Al-ergii-Galtee (COMTRADE.MD): Waltajjiin onlaayinii kun daldaltoonni istaatiksii galtee-al-ergii gosoota adda addaa kan akka oomishaa ykn biyyoota waliin walqabatee yeroo murtaa’e keessatti akka barbaadan kan taasisudha. URL: https://comtrade.md/ofa/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 7. Biiroo Istaatistiksii Biyyaalessaa (NBS): NBS herrega biyyaalessaa, agarsiistota oomisha qonnaa, dhangala’aa daldalaa, dimogiraafii fi kkf dabalatee gama adda addaatiin ragaa istaatistiksii walitti qabuuf itti gaafatamummaa qaba. URL: https://istaatistiksii.gov.md/?lang=en Weebsaayitoonni kunniin dhaabbilee daldalaa biyya keessaa fi idil-addunyaa dhaabbilee Moldovaa waliin invastimantii, daldala ykn michuu ta’uuf fedhii qabaniif odeeffannoo fi qabeenya gatii guddaa qabu ni kennu. Odeeffannoo bal’aa fi yeroo ammaa waa’ee dinagdee fi sochii daldalaa Moldovaa argachuuf marsariitiiwwan kana qorachuun ni gorfama.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Moldovaaf marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Isaan keessaa muraasni teessoo weebsaayitii isaanii waliin kunooti: 1. Biiroo Istaatistiksii Biyyaalessaa (NBS): NBSn istaatiksii daldala idil-addunyaa Moldovaaf odeeffannoo bal’aa ni kenna. Weebsaayitiin isaanii daataa adda addaa kan akka al-ergii, galtee, madaallii daldalaa fi kkf argachuuf carraa ni kenna. Marsariitii: http://istaatistiksii.gov.md/ 2. Poortaala Daldalaa Moldovaa: Waltajjiin onlaayinii kun odeeffannoo daldalaan walqabatee bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, sanadoota ofiisaa, dambiiwwan galtee/al-ergii, gabaasa xiinxala gabaa, fi istaatiksii daldalaa argachuuf haala mijeessa. Marsariitii: https://www.tradeportal.md/en 3. Furmaata Daldala Walitti Makamaa Addunyaa (WITS): WITS kuusaawwan odeeffannoo Baankii Addunyaatiin qophaa’ee fi istaatiksii daldala meeshaalee daldalaa idil-addunyaa fi agarsiistota barbaachisoo ta’an argachuuf carraa kan kennudha. Marsariitii: https://wits.worldbank.org/ 4. Kuusaa Deetaa Comtrade Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii: Comtrade kuusaa istaatiksii daldala idil-addunyaa ofiisaa kutaa Istaatistiksii Dhaabbata Mootummoota Gamtoomaniin kunuunfamuudha. Fayyadamtoonni daataa meeshaalee daldalaa galchuu/al-ergii bal’aa biyyatti akka qoratan ni taasisa. Marsariitii: https://comtrade.un.org/ 5. Kaartaa Daldalaa Giddugala Daldala Idil-addunyaa (ITC): Kaartaan Daldalaa fayyadamtootaaf dhangala’aa daldala addunyaa ilaalchisee odeeffannoo istaatiksii bal’aa kan kennu yoo ta’u, kunis raawwii al-ergii/galtee Moldovaa industirii fi gabaa adda addaa addunyaa irratti qabdu dabalatee. Marsariitii: https://www.kaartaa daldalaa.org/ Weebsaayitoonni kun kuusdeetaa isaanii qorachuudhaan ykn dalagaalee barbaacha waltajjiiwwan kana irratti kennaman fayyadamuun daataa dinagdee fi daldalaan walqabatu Moldovaaf barbaachisaa fi yeroo ammaa argachuuf si gargaaruu qabu. Hubadhaa, amaloota murtaa’an argachuun ykn gabaasa bal’aa adda ta’e argachuun haala tokko tokko keessatti galmee ykn maallaqa galchuu gaafachuu danda’a.

Waltajjiiwwan B2b

Moldovaan biyya lafaan hin marfamne Awurooppaa Bahaa keessatti argamtudha. Bal’inaan kan hin beekamne ta’us, waltajjiiwwan B2B hedduu kanneen daldala biyyattii keessa jiraniif tajaajila kennan qaba. Fakkeenyonni muraasni kunooti: 1. BizBuySell Moldova (https://www.bizbuysell.md): Waltajjiin kun daldala Moldova keessatti bitachuu fi gurguruu irratti xiyyeeffata. Daldaltoonni dhiyeessii isaanii akka tarreessan fi bitoota ykn invastaroota ta’uu danda’an waliin akka walqunnaman taasisa. 2. Daayirektarii Bizinesii Moldovaa (https://www.moldovabd.com): Daayirektarri kun akka tarree daldala adda addaa Moldovaa keessatti industirii adda addaa keessatti bal’inaan tajaajila. Tokkoon tokkoon dhaabbata tarreeffameef ibsa quunnamtii, hidhaa weebsaayitii fi odeeffannoowwan barbaachisoo biroo ni kenna. 3. Tradeford - Moldovan B2B Marketplace (https://moldova.tradeford.com): Tradeford waltajjii B2B idil-addunyaa yoo ta’u, kutaa daldala Moldovaaf adda ta’e of keessaa qaba. Dhaabbileen piroofaayilii uumuu, oomisha ykn tajaajila isaanii agarsiisuu, fi bitoota ykn michoota idil-addunyaa ta’uu danda’an waliin wal qunnamsiisuu danda’u. 4. AllBiz - Rippabiliika Moldova (https://md.all.biz): AllBiz gabaa toora interneetii kan Rippabiliika Moldova dabalatee biyyoota hedduu uwwisudha. Dhaabbileen daldalaa piroofaayilii uumuu, oomishaalee ykn tajaajiloota dhiyaatan tarreessuun maamiltoota ykn michoota ta’uu danda’an waliin walqunnamsiisuu danda’u. 5. GlobalTrade.net - Giddugala Qorannoo Gabaa Rippabiliika Moldovaa (https://www.globaltrade.net/market-research/Moldova): GlobalTrade.net wiirtuu qorannoo gabaa addaa Rippabiliika Moldowa irratti xiyyeeffate kan addatti tumsa daldalaa fi daldalaa biyyattii keessatti irratti xiyyeeffate dhiyeessa. Waltajjiiwwan kun xiyyeeffannoo fi amala adda addaa qabaachuu akka danda’an hubadhaa; yeroo hunda tokkoon tokkoon marsariitii dhuunfaan qorachuun isa kamtu akka fayyadamaatti fedhii keessaniif kan mijatu gama barbaachisummaa industirii addaa ykn dalagaalee barbaadamuun daldala daldalaa keessaniif Moldova keessatti raawwatamuun akka gaariitti murteessuu ni gorfama.