TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Indooneezhiyaan biyya adda addaa fi sochii guddaa qabduu fi Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtudha. Baay'ina ummataa miliyoona 270 ol kan qabdu yoo ta'u, baay'ina ummataa addunyaa irratti sadarkaa 4ffaa irratti argamti. Sabni kun odola kumaatamaan lakkaa'aman kan ijaarame yoo ta'u, Jaavaan baay'ina ummataa qaba. Indooneezhiyaan hambaa aadaa badhaadhaa kan saba adda addaa kanneen akka Jaavaan, Sundaan, Maalaay, Baali, fi kanneen biroo hedduu irraa dhiibbaa irra gahe qabdi. Garaagarummaan kun nyaata isaa, aartii fi hojii harkaa aadaa, muuziqaa, bifa shubbisaa kan akka Gamelan fi Wayang Kulit (shadow puppetry), fi gocha amantii isaatiin mul’achuu danda’a. Afaan hojii Indooneezhiyaa Bahasa Indonesia yoo ta'u afaanonni naannoo sanaas guutummaa odola kanaa keessatti dubbatamu. Lammiileen Indooneezhiyaa harki caalaan isaanii Islaamummaa akka amantii isaaniitti hordofu; haa ta’u malee, ummanni guddaan amantii Kiristaanummaa, Hinduummaa, Budiizmii ykn amantii dhalootaa biroo hordofanis jiru. Gama teessuma lafaa fi qabeenya uumamaatiin Indooneezhiyaan teessuma lafaa nama hawwatu kan akka bosona roobaa lalisaa Sumaatraa hanga Paapuwaatti argamu qabdi. Gosoonni balaa jala jiran kan akka orangutans fi Komodo dragons kan jiraatudha. Biyyeen lalisaan kun misooma ruuzii dabalatee qonna kan deeggaru yoo ta’u kunis industirii akka huccuu oomishaa, kutaalee konkolaataa, elektirooniksii fi kkf waliin dinagdee keessatti gahee murteessaa qaba. Turizimiin dinagdee Indooneezhiyaadhaaf barbaachisaa ta’aa dhufeera sababiin isaas qarqara galaanaa ajaa’ibsiisaa kan akka qarqara galaanaa Bali’s Kuta ykn Lombok’s Gili Islands namoota surfing ykn diving jaallataniif carraa kan kennan ta’uu ibsameera. Hawwataan aadaa akka Mana Qulqullummaa Borobudur/mana qulqullummaa Prambanan waggaa waggaan daawwattoota addunyaa irraa hawwata. Mootummaan sirna dimokiraatawaa ta’een kan socho’u yoo ta’u, pirezidaantiin filatame tokko itti gaafatamaa biyyaa fi mootummaa ta’ee tajaajila. Haa ta’u malee giddugaleessa dhabuun naannoolee Bulchitootaan bulfaman keessatti ofiin of bulchuu naannoo kan hayyamu yoo ta’u mootummaan giddugaleessaa imaammata biyyaalessaa ni to’ata. Indooneezhiyaan guddina ariifataa irraa kan ka’e qormaata akka saffisa hiyyummaa fi yaaddoo bosona ciruu mudachuu itti fuftee jirti; imaltoota adventure barbaadaniif bakka hawwataa ta'ee hafeera muuxannoo aadaa waliin walqabatee carraa qorannoo dhuma hin qabne namoota biyya keessaa & ormaaf walqixa ta'ee jira!

Indooneezhiyaan biyya adda addaa fi sochii guddaa qabduu fi Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtudha. Maallaqni ofiisaa Indooneezhiyaa Ruupiyaa Indooneezhiyaa (IDR) dha. IDR mallattoo "Rp" jedhuun kan ibsamu yoo ta'u, saantimaa fi maallaqa baankii dabalatee maqaa adda addaatiin kan dhufudha. Baankii giddugaleessaa Indooneezhiyaa Baankii Indooneezhiyaa maallaqa kana baasuu fi to’achuuf itti gaafatamummaa qaba. Yeroo ammaa nootiiwwan baankii IDR maallaqa 1000, 2000, 5000, 10,000, 20,000, 50,000, 2000. fi Ruupiyaa 100,000 ta’a. Saantima maallaqa Rp100, 100n ni argama. Rp200,fi Rp500. Akkuma sirna maallaqaa kamiyyuu akka addunyaatti,safartuun jijjiirraa IDR fi maallaqa biroo gidduu jiru guyyaa guyyaan wantoota akka haala dinagdee fi humna gabaa irratti hundaa’uun garaagarummaa qaba. Maallaqa biyya alaa jijjiiruu ykn fayyadamuu dura reetii guyyaa guyyaa ilaaluun gorfama. Daldaltoonni xixiqqoo daandii irratti gurguran ykn manneen daldalaa biyya keessaa Indooneeshiyaa keessatti qofa daldala maallaqaa fudhachuu akka danda'an hubachuun barbaachisaadha. Haa ta'u malee,dhaabbileen gurguddoon kan akka hoteelotaa ykn mana nyaataa yeroo baayyee kaardii liqii akka bifa kaffaltii tokkootti fudhatu.ATMn jiraachuun isaas daawwattootaaf maallaqa biyya keessaa salphaatti akka argatan taasisa. Yeroo Indooneezhiyaa keessa imaltan daldala sirrii ta'e mirkaneessuuf,kaardii liqii/deebii waliin maallaqa wal makaa qabaachuun ni gorfama.Akkuma biyya alaa kamiyyuu,yeroo hunda maallaqa sobaa ykn hanna irratti of eeggannoo gochuun gaariidha.Balaa kana hambisuuf,wayyaadha maallaqa baankota hayyamaman ykn bakka jijjiirraa maallaqaa beekamaa ta’etti jijjiiru. Walumaagalatti,Ruupiyaan Indooneezhiyaa (IDR) maallaqa ofiisaa Indooneeshiyaa keessatti fayyadamudha.Safartuun jijjiirraa isaa jijjiiramaa ta'uun isaa imaltoonni idil-addunyaa turtii isaanii guutuu meeshaalee fi tajaajiloota adda addaa akka itti fayyadaman taasisa.Yeroo maallaqa jijjiirtan reetii yeroo dhugaa ilaaluu mirkaneeffadhaa,fi madaallii eeguu kaffaltii maallaqaa fi kaardii irratti hundaa’e gidduutti filannoo keessan irratti hundaa’uun.Of eeggannoowwan kunniin saba oddoola bareedaa ta’e keessatti daldala maallaqaa keessa deemuun muuxannoo gammachiisaa ta’e mirkaneessuuf gargaaru.

Maallaqni seera qabeessa Indooneezhiyaa Ruupiyaa Indooneezhiyaa (IDR) dha. Tilmaamni sharafa alaa maallaqa addunyaa gurguddoo waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu akka armaan gadiitti (Adoolessa 2021 irraa eegalee): 1 Doolaara = 14,221 IDR 1 EUR = 16,730 IDR ta'a 1 GBP = 19,486 IDR ta'a 1 CAD = 11,220 IDR ta’a 1 AUD = 10,450 IDR Hubadhaa, sharafa alaa yeroo baayyee kan jijjiiramu yoo ta’u, wantoota adda addaa kan akka haala gabaa fi guddina dinagdee irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu danda’a. Yeroo hunda madda ykn dhaabbata faayinaansii amanamaa ta'e irraa qarshii jijjiirraa yeroo isaa eeggate ilaaluun gaariidha.

Indooneezhiyaan akka biyya adda addaa hambaa aadaa badhaadhaa qabduutti waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu kabajti. Ayyaanoota ijoo Indooneezhiyaa keessatti kabajaman keessaa muraasni kunooti: 1. Guyyaa Walabummaa (Hagayya 17): Ayyaanni biyyoolessaa kun Indooneezhiyaan bara 1945 bulchiinsa koloneeffataa Nezerlaand jalaa walaba ta’uu ishee yaadata.Guyyaan kun guyyaa boonsaa fi jaalala biyyaa yoo ta’u, sirna alaabaa kaasuu, agarsiisaa fi taateewwan aadaa adda addaatiin kan kabajamudha. 2. Iid al-Fixrii: Hari Raya Idul Fitri ykn Libaraan jedhamuunis kan beekamu, ayyaanni kun xumura Ramadaanaa – ji’a sooma qulqulluu Islaamaa kan agarsiisudha. Maatiin walitti qabamanii waliin kabajuu fi dhiifama walirraa barbaadu. Masjiidota keessatti salaata addaa, nyaata aadaa mi'aawaa kan akka ketupat fi rendang nyaachuu, daa'immaniif kennaa kennuu ("uang lebaran" jedhamuun beekama), fi firoota daawwachuu of keessatti qabata. 3. Nyepi: Guyyaa Callisu ykn Waggaa Haaraa Balinese jedhamuunis kan waamamu Nyepi ayyaana addaa baayyinaan Baaliitti kabajamudha. Guyyaa of-ilaaluu fi xiinxaluuf kan of kenne yoo ta'u, yeroo callisni guutummaa odola kanaa keessatti sa'aatii 24f (ifaa ykn sagalee guddaa hin qabne) jiraatudha. Namoonni sooma fi kadhannaan qulqullina hafuuraa irratti waan xiyyeeffataniif hojii ykn sochii boqonnaa irratti bobba’uu irraa of qusatu. . Utubaawwan baambuu faaya (penjor) daandii faaya halluu adda addaa baala meexxii "janur" jedhamu irraa hojjetameen faayame sarara. Aarsaan mana qulqullummaa keessatti kan dhihaatu yoo ta’u, maatiin affeerraa addaatiif walitti dhufaniiru. 5. Waggaa haaraa Chaayinaa: Hawaasa Indooneezhiyaa-Chaayinaa guutuu biyyattiitiin kan kabajamu, bara haaraan Chaayinaa shubbisa jawwee socho'aa,zith fireworks , red lanterns,fi agarsiisa shubbisa leenca aadaa agarsiisa.Ayyaanni kun miseensonni maatii daawwannaa nyaata guddaadhaaf walitti qabamuu , mana qulqullummaa keessatti kadhannaa dhiyeessu , . envelope diimaa maallaqa of keessaa qabu(Liu-see) carraa gaariif wal jijjiiruu, fi dorgommii bidiruu jawwee ilaaluu. Ayyaanonni kunniin uffata aadaa adda addaa Indooneezhiyaa kan bakka bu’an yoo ta’u, namoota walitti fiduun hambaa isaanii kabajuu fi tokkummaa biyyattii keessatti guddisu. Isaanis duudhaa, amantaa fi aadaa sabni halluu adda addaa qabu kan calaqqisiisudha.

Kibba Baha Eeshiyaa keessatti kan argamtu Indooneezhiyaan dinagdee naannichaa guddittii sochii daldalaa adda addaa qabdudha. Biyyattiin waggoota darban keessatti daldala idil-addunyaa irratti guddina guddaa agarsiifteetti. Indooneezhiyaan al-ergii jalqabaa meeshaalee akka boba’aa albuudaa, zayitaa fi oomishaalee distilleeshinii kan dabalatudha. Meeshaaleen kunniin al-ergii waliigalaa ishee keessaa harka guddaa qabatu. Meeshaaleen al-ergii barbaachisoo ta’an biroon oomishaalee qonnaa kanneen akka laastikaa, zayita meexxii, fi buna ni argamu. Gama galteetiin Indooneezhiyaan adda durummaan maashinoota fi meeshaalee industirii akka omishaa fi albuudaa galchiti. Fedhii biyya keessaa ishee deeggaruuf keemikaalotaa fi boba’aa biyya alaatii galcha. Chaayinaan michuu daldalaa guddaa Indooneezhiyaa yoo taatu, heddummina daldala waliigalaa ishee keessaa harka guddaa qabdi. Michoonni daldalaa gurguddoon biroo Jaappaan, Singaapoor, Hindii, Kooriyaa Kibbaa fi Ameerikaa dabalata. Kana malees, Indooneezhiyaan qaama waliigalteewwan dinagdee naannoo hedduu babal’ina daldalaaf haala mijeesseedha. Miseensa ASEAN (Waldaa Biyyoota Kibba Baha Eeshiyaa) yoo ta’u, meeshaalee biyyoota miseensa ta’an keessatti daldalaman irratti taarifa hir’isuu ykn dhabamsiisuudhaan ida’amuu naannoo kan guddisudha. Akkasumas sabni kun Awustiraaliyaa fi Jaappaan dabalatee biyyoota waliin waliigalteewwan daldala bilisaa biyyoota lamaanii (FTAs) adda addaa seenuun carraa daldalaa karaa qaqqabummaa gabaa fooyya’aa ta’een guddisuu danda’eera. Haa ta’u malee, har’a sochiin daldalaa cimaa ta’us; Indooneezhiyaan qormaata akka bu’uuraalee misoomaa fooyyessuudhaan walitti hidhamiinsa naannolee biyyattii gidduu jiru guddisuu fi sirna loojistikii fooyyessuudhaan adeemsa galtee-al-ergii biyya keessaas ta’e idil-addunyaa cimsuu ishee mudateera

Indooneezhiyaan dinagdee guddaa Kibba Baha Eeshiyaa fi gabaa addunyaa guddachaa jiru keessaa tokko ta’uun gabaa daldala alaa ishee babal’isuuf carraa guddaa qabdi. Indooneezhiyaan gama misooma daldalaatiin ilaalcha abdachiisaa ta’eef wantootni hedduun gumaachu. Tokkoffaa, Indooneezhiyaan faayidaa dimogiraafii kan qabdu yoo ta’u, baay’inni ummataa namoota miliyoona 270 ol ta’a. Bu’uurri fayyadamtootaa guddaan kun daldaltoota gabaa Indooneezhiyaa keessa seenuu ykn argama isaanii amma jiru babal’isuuf barbaadaniif carraa guddaa dhiyeessa. Dabalataanis, baay’inni ummataa guddachaa jiru kun fayyadama biyya keessaa fi fedhii meeshaalee biyya alaatii galfaman dabaluudhaaf carraa kan uumudha. Lammaffaa, Indooneezhiyaan albuudaa fi oomisha qonnaa dabalatee qabeenya uumamaa baay’ee qabdi. Meeshaaleen isaa adda addaa ta’uun isaa meeshaalee jallisii biyyoonni biroo barbaadaniif bakka madda amanamaa ta’etti isa kaa’a. Qabeenya gatii guddaa qabu kun indaastiriiwwan al-ergii irratti xiyyeeffatan akka guddataniif carraa bal’aa ni kenna. Kana malees, akka saba oddoola odola 17,000 ol of keessaa qabdutti, Indooneezhiyaan qabeenya galaanaa bal’aa fi dandeettii dameewwan akka qurxummii fi horsiisa bishaanii irratti qabdi. Dameewwan kunneen fayyadama biyya keessaa fi al-ergii keessatti daran gumaachuu danda’u. Kana malees, mootummaan Indooneezhiyaa misooma bu’uuraalee misoomaa guutuu biyyattii keessatti fooyyessuuf tarkaanfiiwwan adda addaa hojiirra oolcheera. Tattaaffiin itti fufee jiru kun naannolee Indooneezhiyaa keessa jiran gidduutti walitti hidhamiinsa fooyya’aa kan mijeessuu yoo ta’u, akkasumas michoota daldalaa gurguddoo addunyaa waliin toora geejjibaa guddisa. Bu’uuraaleen misoomaa fooyya’an hojiiwwan loojistikii gahumsa qaban walitti makamuu daldala alaa walxaxaa ta’eef barbaachisoo ta’an ni deeggaru. Dabalataanis, Waliigalteewwan Daldala Walabaa (FTA) Indooneezhiyaan biyyoota biroo waliin mari’atte tumsa daldala idil-addunyaa guddisuu keessatti gahee murteessaa qabu. Gufuuwwan akka taarifa ykn kootaa meeshaalee fi tajaajiloota addaa biyyoota hirmaatan gidduutti hir’isuudhaan, FTAn kunniin al-ergitoota Indooneezhiyaa gabaa haaraa argachuuf filannoo kan kennan yoo ta’u, invastimantii kallattiin alaa gara dameewwan barbaachisoo akka omishaa ykn tajaajilaatti hawwatu. Haa ta'u malee gama gaariin armaan olitti ibsame kun jiraatus , qormaata tokko tokko kanneen dandeettii daldala alaa Indooneezhiyaa guutummaatti dhugoomsuu gufachiisuu danda'an kanneen akka walxaxiinsa danbiiwwanii , dhimmoota iftoominaa , sadarkaa malaammaltummaa fi kkf jiru. Xumura irratti , sababa baay’ina ummataa guddaa qabeenya baay’ee waliin walqabatee misooma bu’uuraalee misoomaa deeggarsaa fi Waliigaltee Daldala Walabaa (FTAs) mijataa ta’e waliin walqabatee, Indooneezhiyaan daldala alaa keessatti miila addunyaa ishee babal’isuuf abdii abdachiisaa agarsiisti.

Oomisha gabaa Indooneezhiyaadhaaf filachuuf yeroo jennu, filannoo biyya keessaa, adeemsaafi aadaa ilaaluun barbaachisaa dha. Indooneezhiyaan ummata adda addaa fi gita giddu galeessaa guddachaa jiru waan qabduuf daldala idil-addunyaatiif bakka hawwataa taateetti. Gabaa daldala alaa Indooneezhiyaatif oomishaalee gurgurtaa ho'aa filachuuf gorsa tokko tokko kunooti: 1. Elektirooniksii fayyadamtootaa: Indooneezhiyaa keessatti teknooloojiin fudhatama guddaa waan dhufeef, meeshaaleen elektirooniksii fayyadamtootaa kanneen akka bilbila ismaartii, laptop, taableetii, fi meeshaaleen manaa ismaartii baay’ee barbaadamaa jiru. 2. Faashinii fi uffata: Lammiileen Indooneezhiyaa miira faashinii cimaa kan qaban yoo ta’u, haala faashinii addunyaa itti dhiyeenyaan hordofu. Meeshaalee uffata yeroo ammaa kan akka uffata, tiishartii, uffata deenii, meeshaalee (boorsaa harkaa/boorsaa), kophee akkaataa idilee fi yeroo hunda ta’u filadhu. 3. Nyaataa fi dhugaatii: Nyaanni Indooneezhiyaa mi’aa fi mi’eessituu addaa fayyadamtoota biyya keessaa hawwachuu danda’u dhiyeessa. Oomishaalee nyaataa qulqullina olaanaa qaban kanneen akka buna bunaa (Indooneeshiyaan buna sadarkaa olaanaa qabu oomishti), nyaata salphaa (nyaata mi’aawaa biyya keessaa ykn maqaa idil-addunyaa Indooneezhiyaa biratti dinqisiifamu), filannoo nyaata fayya qabeessa (orgaanikii/veegaanii/giluteenii irraa bilisa) beeksisuuf yaadaa. 4. Health & wellness: Indooneezhiyaa keessatti adeemsi fayyaa irratti xiyyeeffate jabina argachaa jira. Dabalata nyaataa (vitamin/minerals), oomishaalee kunuunsa gogaa orgaanikii/uumamaa ykn meeshaalee miidhaginaa sababa haala qilleensa tiroopikaalaatiin amaloota eegumsa UV qaban dhiyeessuu ilaali. 5. Faaya manaa: Dizaayinii ammayyaa fi miidhagina aadaa Indooneezhiyaa madaaluun fayyadamtoota meeshaalee faaya manaa adda ta’an kanneen akka meeshaalee manaa meeshaalee biyya keessaa (muka/raataan/baambuu) irraa hojjetaman ykn hojii harkaa/hojii aartii hambaa naannoo agarsiisan barbaadaniif booji’uu danda’a. 6. Oomishaalee kunuunsa dhuunfaa: Qopheessi dhuunfaa aadaa Indooneezhiyaa keessatti waan barbaachisaa dha; kanarraa ka’uun meeshaaleen kunuunsa dhuunfaa kanneen akka kunuunsa gogaa/dhiqannaa/qaama/rifeensa kunuunsan yeroo hunda fedhii guddaa qabu. 7.Oomisha Qonnaa; Akka biyya qonnaa heddummina lubbu qabeeyyii badhaadhaa & biyyee lalisaa ta'een beekamtutti; gosootni oomisha qonnaa al-ergii ta’uu danda’an zayita meexxii/fuduraalee tiroopikaalaa/kookaa/buna/mi’eessituuwwan ni argamu Qorannoon gabaa karaa qorannoo/garee xiyyeeffannoo, amala fayyadamtoota biyya keessaa qorachuu, fi oomishaalee mi’aa fi filannoo Indooneezhiyaa wajjin walsimuun mijeessuun meeshaalee gurgurtaa ho’aa gabaa Indooneezhiyaatif milkaa’inaan filachuuf tarkaanfiiwwan murteessoo ta’uu isaanii yaadadhaa. Dabalataanis, raabsitoota biyya keessaa ykn waltajjiiwwan daldala elektirooniksii waliin hariiroo uumuun gabaa Indooneeshiyaa seenuu keessan ni deeggara.

Indooneezhiyaan biyya hambaa aadaa badhaadhaa fi amala maamiltootaa adda addaatiin beekamuudha. Amaloota maamiltootaa fi dhorkaa kana hubachuun dhaabbilee daldalaa Indooneeshiyaa keessatti socho’aniif barbaachisaa dha. Amalli maamiltoota Indooneezhiyaa beekamaan tokko hariiroo dhuunfaa irratti gatii guddaa qabaachuu isaaniiti. Lammiileen Indooneezhiyaa daldala daldalaa irratti bobba’uu isaanii dura amantaa ijaaruu fi walitti dhufeenya dhuunfaa uumuuf dursa kennu. Kana jechuun maamiltoota Indooneezhiyaa waliin walitti dhufeenya uumuuf yeroo fudhachuu danda’a, sababiin isaas yeroo baay’ee namoota dhuunfaa beekaniifi amanan waliin daldala gaggeessuu waan filataniif. Amalli fayyadamtoota Indooneezhiyaa kan biraan barbaachisaan gatii irratti mari’achuu isaaniiti. Keessattuu yeroo meeshaalee ykn tajaajiloota bakka gabaa ykn daldala xixiqqaa irraa bitatan, daldalaan (bargaining) gocha barame dha. Maamiltoonni murtoo bittaa isaaniif sababa ta’uuf hir’ina ykn gatii dabalataa eeguun, daldala michoomaa irratti bobba’uu danda’u. Dabalataanis, lammiileen Indooneezhiyaa fuula namaa qusachuu ykn maqaa ofii eeguuf iddoo guddaa kennu. Nama tokko ifatti qeequun fuula namaa dhabuu fi hariiroon daldalaa wal-xaxaa fiduu danda’a. Haala kanaan, dhaabbileen maamiltoota waliin walitti dhufeenya gaarii qabaachuuf ifatti osoo hin taane yaada ykn yaada ijaarsaa fi dhuunfaan dabarsuun murteessaadha. Kana malees, aadaa fi duudhaa naannoo sanaa hubachuun Indooneezhiyaa keessatti daldala yeroo hojjetan dhorkaa ta’uu danda’u keessa deemuudhaaf gargaaruu danda’a. Fakkeenyaaf, harka bitaatiin kennaa kennuu ykn quba agarsiisaa fayyadamuun kallattiin nama tokkotti akeekuun aadaa Indooneezhiyaa keessatti akka gocha kabaja dhabuutti akka ilaalamu beekuun barbaachisaadha. Kana malees, mata dureewwan kunniin haala amantii adda addaa waan qabduuf biyyattii keessa namoota dhuunfaa tokko tokkoof miira olaanaa qabaachuu waan danda’aniif yeroo dhimma amantii ykn siyaasaa irratti mari’annu miira qabaachuun murteessaadha. Walumaagalatti, barbaachisummaa hariiroo dhuunfaa beekamtii kennuudhaan, gocha marii hammachuudhaan, akkaataa qunnamtii ilaalchisee aadaa naannoo kabajuudhaan, sochiiwwan addaa kabaja dhabuu agarsiisan kan akka kennaa harka bitaa ykn kallattiin nama tokkotti quba agarsiisuu irraa fagaachuudhaan – daldaltoonni yeroo ijaaran amala maamiltoota addaa Indooneezhiyaa keessa milkaa’inaan deemuu danda’u walta’iinsa walfayyadu.

Indooneezhiyaan namoota dhuunfaa biyyattii seenan ykn ba’aniif sirna bulchiinsa gumurukaa fi immigireeshinii haala gaariin diriire qabdi. Buufata xiyyaaraa Indooneezhiyaa yeroo gahan, imaltoonni paaspoortii isaanii, viizaa isaanii (yoo barbaachisaa ta’e), fi kaardii xiyyaara irraa bu’uu/bu’uu guutuu ta’e kan yeroo baay’ee balalii irratti raabsamu ykn yeroo dhufan argamu dhiyeessu qabu. Imaltoonni to’annoo paaspoortii, bakka qondaaltonni sanadoota imala mirkaneessanii fi paaspoortii chaappaa itti godhanitti sarara immigireeshinii irratti tarree galuun isaan barbaachisuu danda’a. Yeroo Indooneeshiyaa seenan ykn keessaa baatan dambiiwwan gumurukaa hunda eeguun barbaachisaa dha. Seerotni kun meeshaalee akka alkoolii, oomishaalee tamboo, qoricha ajaja ogeessa fayyaa malee, qawwee dhukaasaa, qoricha sammuu namaa hadoochuu fi meeshaalee poornoogiraafii irratti daangaa kaa’uu kan dabalatudha. Dabalataanis, gosootni bineensotaa fi gosootni biqiltootaa tokko tokko hayyama addaa barbaaduu danda’u. Imaltoonni meeshaalee daangaa qaraxa irraa bilisa ta’e ykn meeshaalee daangeffaman ol ta’an kamiyyuu yeroo dhufan beeksisuu qabu. Kana gochuu dhabuun adabbii ykn meeshaaleen fudhatamuu danda’a. Indooneezhiyaan seera qoricha sammuu namaa hadoochu cimsitee kabachiisti, yakka qoricha sammuu namaa hadoochu waliin walqabatee raawwatamuuf kanneen akka qabachuu fi daldaluu dabalatee adabbii cimaa qaba. Imaltoonni waan mi’a isaanii keessatti fe’amuuf itti gaafatamummaa waan qabaniif osoo hin beekin wantoota seeraan alaa kamiyyuu akka hin geejjibne of eeggannoo gochuu qabu. Maallaqa biyya alaa gara Indooneezhiyaa fiduun daangaa hin qabu; haa ta’u malee IDR (Indonesian Rupiah) miliyoona 100 ol fiduun yeroo dhufan ykn ba’an labsamuu qaba. Buufata xiyyaaraa irratti yeroo weerara dhibee ykn weerara dhukkuboota daddarboo COVID-19 dabalatee qorannoo fayyaa ilaalchisee - imaltoonni haala yeroo irratti hundaa'uun sakatta'iinsa ho'a qaamaa gochuu fi unka fayyaa dabalataa guutuu barbaachisuu danda'a. Walumaagalatti, daawwattoonni imala isaanii dura yookaan imbaasii/qoonsilaa biyya keessaa mariisisuun yookaan marsariitii mootummaa ofiisalaa ilaaluun dambii gumurukaa Indooneezhiyaa wajjin wal baruun murteessaadha. Qajeelfama kana kabajuun adeemsa seensaa/ba’uu sirrii ta’e kan mirkaneessu yoo ta’u, seeraa fi seera aadaa Indooneezhiyaa kabaja.

Indooneezhiyaan biyya odola Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, qabeenya uumamaa bal'aa fi dinagdee guddachaa jiruun beekamti. Indooneezhiyaan miseensa Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO) ta’uun imaammata gibira galtee murtaa’e diriirsuun dhangala’aa meeshaalee gara biyyattiitti darban to’attee jirti. Meeshaaleen biyya alaatii galfaman gara Indooneeshiyaa seenan akka waliigalaatti gibirri galtee kan kaffalamu yoo ta’u, kunis gatii gumurukaa oomishaalee irratti hundaa’uun kan shallagamudha. Sadarkaan qaraxa galtee wantoota adda addaa kanneen akka gosa meeshaalee, ka’umsa isaanii, fi waliigalteewwan daldalaa hojiirra jiran kamiyyuu irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu danda’a. Mootummaan Indooneezhiyaa haala dinagdee fi hariiroo daldalaa jijjiiramaa jiru calaqqisiisuuf saffisa kana yeroo hunda haaromsee sirreessa. Gibira galtee malees gibirri gatii dabalataa (VAT) oomishaalee biyya alaatii galfaman irra caalaan isaanii Indooneezhiyaa keessatti ni kaffalama. Yeroo ammaa kana VAT %10 ta'ee kan murtaa'e yoo ta'u garuu aanga'oota mootummaatiin jijjiiramuu danda'a. Meeshaaleen isaanii karaa gumurukaa osoo hin qulqullaa’iin dura gibira kana kaffaluun dirqama. Gosoonni oomishaa murtaa’an qaraxa waliigalaa galtee fi VAT irraa kan hafe gibira addaa dabalataa irratti fe’amuu danda’u. Fakkeenyaaf, meeshaaleen qananiin ykn oomishaaleen naannoo miidhan gibira guddaa ykn gibira naannoo fayyadama isaanii abdii kutachiisuuf kaayyeffate hawwachuu danda’u. Gatii gumurukaa sirrii ta’e murteessuu fi galtee haala salphaan mijeessuuf meeshaaleen biyya alaatii galfaman Ofiseroota Gumurukaa Indooneezhiyaa kanneen invoice ykn sanadoota barbaachisoo biroo galchitoonni dhiyeessan mirkaneessaniin madaalamu. Daldaltoonni Indooneezhiyaa keessatti daldala hojjechuuf ykn oomisha isaanii achitti erguu barbaadaniif imaammata gibira galtee kana dursanii beekuun barbaachisaa dha. Ergamtoota gumurukaa ykn gorsitoota seeraa ogummaa dambiiwwan gumurukaa Indooneeshiyaa qaban waliin mari’achuun hojii daldala idil-addunyaa keessatti gahumsa guddisuudhaan ulaagaalee biyyaalessaa akka eegaman mirkaneessuuf gargaaruu danda’a. Imaammattoonni kunniin sababa daayinamiksii daldala addunyaa ykn dursa dinagdee biyya keessaa guddachaa jiruun yeroon jijjiiramuu akka danda’an yaadadhu; kanaaf dambiiwwan amma jiran hordofuun dhaabbilee daldalaa Indooneezhiyaa waliin daldala idil-addunyaa irratti bobba’aniif faayidaa qaba.

Imaammanni gibira meeshaalee al-ergii Indooneezhiyaa guddina dinagdee guddisuu fi indaastiriiwwan biyya keessaa eeguuf kan akeekedha. Biyyattiin meeshaalee al-ergii irratti gibiraa fi dambiiwwan adda addaa hojiirra oolchuun qabeenya gatii guddaa qabu akka bahu bulchuu, oomisha biyya keessaa guddisuu, fi galii maddisiisuu danda’eera. Imaammata al-ergii Indooneezhiyaa keessatti wanti barbaachisaan tokko oomishaalee tokko tokko irratti taarifa kaa’uudha. Mootummaan meeshaalee adda addaa irratti reetii jijjiiramaa kan kaffalu yoo ta’u, kunis oomisha qonnaa, albuuda, huccuu fi meeshaalee oomishaman dabalatee ta’uu danda’a. Reetiin kun kan kaa’amu wantoota akka fedhii gabaa, dorgommii industirii biyya keessaa waliin, fi kaayyoo madaallii daldalaa waliigalaa Indooneezhiyaa irratti hundaa’uun ta’a. Dabalataanis, Indooneezhiyaan fedhii biyya keessaa dursa kennuu ykn qabeenya uumamaa kunuunsuuf jecha meeshaalee adda addaa irratti daangaa al-ergii ykn uggura kaa’uun ishee ni yaadatama. Fakkeenyaaf, albuudoonni raw kan akka albuuda niikeelii biyyattii keessatti adeemsa gadi bu’aa guddisuuf kan kaayyeffate daangaa qaba. Tarsiimoon kun gatii dabalataa guddisuu fi lammiilee Indooneezhiyaadhaaf carraa hojii dabalataa uumuuf kan yaadudha. Kana malees, Indooneezhiyaan imaammata gibiraa isheetiin al-ergitootaaf onnachiiftuu adda addaa kenniti. Al-ergitoonni haala addaa mootummaan ibse keessatti gibira irraa bilisa ta’uu ykn reetii hir’ifamuuf ulaagaa guutuu ni danda’u. Onnachiiftoonni kunniin dhaabbileen daldalaa sochii daldala idil-addunyaa irratti akka bobba’an jajjabeessuun yeroo walfakkaatutti dorgommii biyyaalessaa guddisuuf kan yaadamanidha. Indooneezhiyaan imaammata gibira meeshaalee al-ergii ishee yeroo yeroon gamaaggamtee kaayyoo dinagdee fi haala gabaa addunyaa waliin akka walsimu mirkaneessuun ishee kaasuun barbaachisaadha. Kanarraa kan ka’e, al-ergitoonni jijjiirama reetii taarifaa ykn dambiiwwan damee addaa isaanii wajjin walqabatan kamiyyuu odeeffannoo argachuu qabu. Walumaagalatti, imaammanni gibira meeshaalee al-ergii Indooneezhiyaa mala of eeggannoodhaan madaalawaa ta’ee fi misooma dinagdee fi kunuunsa qabeenya lamaan barbaadu kan calaqqisiisu yoo ta’u, indaastiriiwwan biyya keessaa dorgommii alaa hin malle irraa kan eegudha.

Indooneezhiyaan biyya Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtuu fi dinagdee adda addaa qabdu yoo taatu, indaastiriin al-ergii ishee guddina dinagdee ishee keessatti gahee olaanaa qaba. Biyyattiin qulqullinaa fi nageenya oomishaalee al-ergii ishee mirkaneessuuf ragaalee al-ergii hedduu hojiirra oolchitee jirti. Mirkaneessitoota al-ergii gurguddoo Indooneezhiyaa keessatti itti fayyadaman keessaa tokko Ragaa Ka’umsaa (COO) dha. Barreeffamni kun meeshaaleen biyya alaa ergamaa jiran Indooneeshiyaa keessatti kan oomishaman, kan oomishaman ykn kan hojjetaman ta’uu isaanii mirkaneessa. Oomishaalee Indooneezhiyaa gabaa idil-addunyaa irratti ilaalcha taarifaa filannoo hundeessuuf gargaara. Mirkaneessi barbaachisaan biraa Mirkaneessa Halaal (Halal Certification) dha. Indooneezhiyaan akka addunyaatti ummata Muslimaa baay’ee waan qabduuf, mirkaneessi kun nyaanni, dhugaatii, qorichaa, fi oomishoonni fayyadamtootaa biroo seera nyaataa Islaamaa akka eegan mirkaneessa. Oomishaaleen kunniin wantoota ykn gocha haraamaa (dhorkaa) kamirraayyuu bilisa ta’uu isaaniif wabii ni kenna. Al-ergii qonnaa kan akka zayita paammii ykn baaqelaa kookaatiif Indooneezhiyaan Mirkaneessa Neetwork Qonna Itti Fufiinsa Qabu fayyadamti. Mirkaneessi kun oomishni qonnaa kun naannoo irratti miidhaa osoo hin geessisin ykn mirga hojjettootaa osoo hin sarbin itti fufiinsaan kan guddate ta’uu agarsiisa. Mirkaneessi addaa industirii adda addaatiif kennamu kanaan alattis mirkaneessi qulqullina waliigalaa kan akka ISO 9001:2015 Quality Management System Certification ni jira. Ragaan kun dhaabbileen oomishaalee fi tajaajiloota qulqullina olaanaa qaban wal irraa hin cinne dhiyeessuuf adeemsaa fi hojimaata sadarkaa isaa eeggate hojiirra oolchuu isaanii mirkaneessa. Mirkaneessi al-ergii kun hundi daldaltoonni Indooneezhiyaa maamiltoota idil-addunyaa waliin amantaa akka ijaaran gargaaru, ulaagaalee fi dambiiwwan barbaachisoo ta’an akka eegaman mirkaneessuudhaan. Isaanis sadarkaa qulqullina oomishaa eeguun fayyaa fi nageenya fayyadamtootaa eeguun al-ergii Indooneezhiyaa akka addunyaatti beeksisuuf gumaachu.

Indooneezhiyaan biyya bal’aa fi garaa garaa kan Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, teessuma lafaa ajaa’ibsiisaa, aadaa badhaadhaa fi magaalota sochii guddaa qabaniin beekamti. Indooneezhiyaa keessatti yaada loojistikii yeroo ilaallu, wantoota ijoo ilaalamuu qaban hedduudha. Tokkoffaa, geejjibni indaastirii loojistikii keessatti gahee murteessaa qaba. Indooneezhiyaan gosoota geejjibaa adda addaa kan akka daandii, daandii baaburaa, daandii qilleensaa, fi daandii galaanaa ni dhiheessiti. Neetworkiin daandii kun magaalota gurguddoo akka Jaakaartaa fi Surabayaa keessatti bal’aa fi haala gaariin kan guddate yoo ta’u, doonii biyya keessaa fi raabsaaf mijataa taasiseera. Haa ta'u malee, sa'aatii baay'inaan itti baay'atutti dhiphinni tiraafikaa qormaata ta'uu danda'a. Geejjibaa fageenya dheeraa ykn ergaa hedduu odola ykn naannoo karaa lafaatiin salphaatti hin dhaqqabne irratti fe’uuf, fe’umsi galaanaa filannoo gaarii dha. Odolawwan kumaatamaan lakkaa’aman biyya odola Indooneezhiyaa of keessaa qaban, sararoonni doonii amanamoo ta’an buufata doonii gurguddoo akka Tanjung Priok (Jakarta), Tanjung Perak (Surabaya), Belawan (Medan), fi Makassar (South Sulawesi) walqunnamsiisu. Gama tajaajila fe’umsa qilleensaatiin Indooneezhiyaa keessatti buufataaleen xiyyaaraa idil-addunyaa gurguddoon kanneen akka Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Soekarno-Hatta (Jakarta) fi Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Ngurah Rai (Bali) bakka fe’umsaa gahumsa qabu kan bakkeewwan addunyaa adda addaa waliin walqunnamsiisan ni dhiyeessu. Buufatni xiyyaaraa kunneen balalii imaltootaa fe’umsa fe’u akkasumas daandiiwwan qilleensaa fe’umsaa of kennaniif akka wiirtuutti tajaajilu. Wanti loojistikii barbaachisaa ta’e inni biraan dhaabbilee kuusaa ti. Magaalota gurguddoo akka Jaakaartaa fi Surabayaa keessatti manneen kuusaa teeknooloojii ammayyaatiin meeshaalee kuusaa industirii adda addaa guutuuf gargaaran hedduutu jiru. Manneen kuusaa kunneen tajaajila akka sirna bulchiinsa inventarii, bakka kuusaa meeshaalee manca’an ykn qorichaa ho’a to’atame, . Buufata doonii ykn buufata xiyyaaraa Indooneezhiyaa irratti yeroo meeshaaleen sadarkaa idil-addunyaatti galchan ykn erguun adeemsa qulqullina gumurukaa sirrii ta’e mirkaneessuun ergamtoota gumurukaa amanamoo ta’an kanneen hojimaata sanada galtee/al-ergii keessatti gahumsaan deemuu irratti ogummaa qaban waliin hariiroo gaarii uumuun daldaltoota daldala idil-addunyaa irratti bobba’an haalaan fayyadamoo taasisuu danda’a. Dhuma irratti garuu barbaachisaa kan ta’e mul’achuun dhiyeessii sansalataa waltajjiiwwan dijitaalaa kanneen akka sooftiweerii hordoffii sochii fi bakka meeshaalee irratti yeroo qabatamaatti odeeffannoo haaraa kennuu fayyadamuun guddisuun ni danda’ama. Dhaabbileen loojistikii Indooneeshiyaa hedduun tajaajila akkasii kan kennan yoo ta’u, kunis daldaltoonni hojii isaanii akka sirreessanii fi itti quufinsa maamiltootaa akka fooyyessuuf kan gargaaranidha. Xumura irratti, Indooneezhiyaan filannoowwan geejjibaa adda addaa, manneen kuusaa meeshaalee gaarii qaban, adeemsa qulqulleessuu gumurukaa gahumsa qabu, fi furmaata dhiyeessii sansalata teeknooloojiin geggeeffamu qabaachuun carraa loojistikii adda addaa dhiheessiti. Michoota biyya keessaa beekamoo ta’an kanneen gabaa Indooneezhiyaa irratti hubannoo gadi fagoo qaban waliin hojjechuun daldaltoonni qormaata mudachuu danda’an akka qajeelchaniifi saba Kibba Baha Eeshiyaa daayinamikii kana keessatti bakka cimaa akka hundeessan gargaaruu danda’a.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Indooneezhiyaan akka dinagdee ummataa fi guddachaa jiruutti Kibba Baha Eeshiyaatti, bitoota idil-addunyaa industirii adda addaa fayyadamuu barbaadaniif carraa guddaa kenniti. Biyyattiin karaalee bittaa idil-addunyaa murteessoo ta’anii fi agarsiisa misooma daldalaa haala mijeessuuf gargaaran hedduu qabdi. Kanneen barbaachisoo ta’an keessaa muraasni kunooti: 1. Agarsiisa Daldalaa: a) Ekspoo Daldalaa Indooneeshiyaa (TEI): Sagantaan waggaa kun oomishaalee fi tajaajiloota Indooneezhiyaa dameelee adda addaa, qonnaa, oomishaa, indaastiriiwwan kalaqaa fi kkf dabalatee agarsiisa. b) Manufacturing Indonesia: Agarsiisa daldalaa beekamaa maashinoota, meeshaalee, sirna meeshaalee, fi tajaajiloota damee omishaa wajjin walqabatan irratti xiyyeeffate. c) Nyaataa fi Hoteela Indooneezhiyaa: Agarsiisa adda duree industirii nyaataa fi dhugaatiif dhiyeessitoota biyya keessaa fi idil-addunyaa of keessaa qabu. 2. Waltajjiiwwan Neetworkii Idil-addunyaa: a) Feestivaala Bekraaf: Ejensii Diinagdee Uumamaa Indooneezhiyaa (Bekraf) tiin kan qophaa’u ayyaanni kun kalaqtoonni damee adda addaa irraa dhufan bitoota ta’uu danda’an waliin sadarkaa idil-addunyaatti akka walqunnaman waltajjii kan taasisudha. b) Sagantaa Misooma Al-ergii Biyyaalessaa (PEN): PEN al-ergii guddisuuf ergama daldalaa fi walgahii bitaa-gurgurtaa ni qopheessa; carraa networking al-ergii Indooneezhiyaa fi bitoota idil-addunyaa gidduutti akka uumamu ni mijeessa. 3. Waltajjiiwwan Daldala Elektirooniksii: a) Tokopedia: Kibba Baha Eeshiyaa keessatti bakka gabaa onlaayinii gurguddoo keessaa tokko ta’uun, Tokopedia dhaabbileen daldalaa karaa waltajjii dijitaalaa fayyadamtoota isaanii akka babal’isan ni taasisa. b) Lazada: Waltajjii daldala elektirooniksii beekamaa kan biraa kan dhaabbilee daldalaa maamiltoota ta’uu danda’an miliyoonaan lakkaa’aman Indooneezhiyaa keessa jiran waliin walqunnamsiisu. c) Bukalapak: Iddoo gabaa onlaayinii kalaqaan guutame kan gurgurtoonni guutuu Indooneezhiyaa irraa dhufan fayyadamtoota biyyaalessaa akkasumas addunyaa bira akka ga’an dandeessisu. 4. Inishiyeetiiwwan Mootummaa: 1.1. Mootummaan Indooneezhiyaa imaammata akka onnachiiftuu gibiraa hojiirra oolchuudhaan ykn naannoo dinagdee addaa dhaabbileen biyya alaa hojii gahumsaan itti hundeessan haala mijeessuudhaan bittaa idil-addunyaa guddisuu keessatti gahee murteessaa qaba. 5. Chaanaalii Industirii Addaa: 1.1. Indooneezhiyaan qabeenya uumamaa kan akka zayita meexxii, laastika, . fi dhagaa boba’aa; kanarraa ka’uun bitoota idil-addunyaa meeshaalee kana barbaadan marii kallattiin ykn agarsiisa daldala meeshaalee addaa irratti hirmaachuudhaan hawwata. Sababa weerara COVID-19n taateewwanii fi agarsiisni hedduun jeeqamuu ykn gara waltajjiiwwan dhugaa (virtual platforms)tti ce'uun isaanii kaasuun barbaachisaadha. Haa ta’u malee, haalli kun akkuma fooyya’aa dhufeen agarsiisni qaamaan mul’atu suuta suutaan ni jalqabama jedhamee eegama. Walumaagalatti, Indooneezhiyaan karaalee bittaa idil-addunyaa murteessoo ta’anii fi agarsiisa adda addaa kanneen bitoota idil-addunyaa gurgurtoota Indooneeshiyaa waliin industirii adda addaa keessatti walqunnamsiisuuf akka waltajjiitti tajaajilan ni kenniti. Carraawwan kun dinagdee Kibba Baha Eeshiyaa abdachiisaa ta’an keessaa tokko keessatti misooma daldalaa guddisuu fi gabaa babal’isuuf gargaaru.

Motora barbaacha waliigalaa

Indooneezhiyaan biyyoota gurguddoo Kibba Baha Eeshiyaa keessaa tokko waan taateef, motora barbaacha beekamoo jiraattonni ishee yeroo baayyee itti fayyadaman hedduu qabdi. Indooneezhiyaa keessatti motora barbaacha baay'inaan itti fayyadaman keessaa muraasni URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Google - Shakkii tokko malee barbaacha addunyaa irratti baay'ee beekamaa ta'e, Google Indooneeshiyaa keessattis bal'inaan itti fayyadama. URL isaa fayyadamtoota Indooneezhiyaa www.google.co.id dha. 2. Yahoo - Yahoo Search motora barbaacha Indooneeshiyaa keessatti baay'inaan itti fayyadamnu kan biraa yoo ta'u, tajaajila adda addaa fi galmee marsariitii bal'aa kan dhiyeessudha. URL isaa fayyadamtoota Indooneezhiyaa www.yahoo.co.id dha. 3. Bing - Microsoftiin kan hojjetame Bing tajaajila barbaacha weebii fi wantoota biroo kan akka barbaacha suuraa fi viidiyoo ni kenna. URL fayyadamtoota Indooneezhiyaa www.bing.com/?cc=id dha. 4. DuckDuckGo - Imaammata eegumsa iccitii fi bu'aa dhuunfaa hin taaneen kan beekamu DuckDuckGo Indooneezhiyaa keessattis namoota dhuunfaa iccitii irratti xiyyeeffatan biratti jaalala argateera. URL fayyadamtoota Indooneezhiyaa duckduckgo.com/?q= dha. 5. Ecosia - Barbaacha naannoodhaaf mijatu yoo ta'u, galii argatutti fayyadamee barbaacha toora interneetii tajaajila isaatiin godhamu hundaan addunyaa guutuutti biqiltuu dhaabuudha. URL Indooneezhiyaa irraa Ecosia argachuuf www.ecosia.org/ dha. 6. Kaskus Search Engine (KSE) - Hawaasa onlaayinii Indooneezhiyaa keessatti adda duree ta’an keessaa tokko kan ta’e Kaskus Forum, marii waltajjii isaanii qofa keessatti qabiyyee argachuuf kan qophaa’e motora barbaacha adda ta’e dhiyeessa. kask.us/searchengine/ irratti argachuu dandeessu. 7. GoodSearch Indonesia - Yaad-rimee Ecosia wajjin wal fakkaata garuu kaayyoowwan tola ooltummaa adda addaa kan deeggaraman, GoodSearch galii beeksisa isaa keessaa gar tokko dhaabbilee tola ooltummaa adda addaa fayyadamtoonni filataniif arjooma, yeroo waltajjii isaanii indonesian.goodsearch.com irraa barbaada. Kunniin Indooneezhiyaa keessatti motora barbaacha baay'inaan itti fayyadaman keessaa muraasa yoo ta'an, Google indeksii bal'aa fi muuxannoo fayyadamtootaaf mijatu qabaachuu isaatiin qooda gabaa irratti haalaan ol'aantummaa qabaachuun isaa hubatamuu qaba.

Fuula keelloo gurguddoo

Indooneezhiyaan biyya adda addaa fi socho'aa Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, karaa daayirektaroota fuula keelloo isheetiin tajaajila bal'aa kenniti. Fuulonni keelloo gurguddoo Indooneeshiyaa keessaa muraasni kunooti: 1. YellowPages.co.id: Kun marsariitii ofiisaa Yellow Pages Indonesia ti. Tarreefama daldalaa fi odeeffannoo quunnamtii bal’aa industirii fi naannolee biyyattii adda addaa keessatti ni kenna. Marsariitii: https://www.fuula keelloo.co.id/ 2. Indonesia.YellowPages-Ph.net: Galmeen toora interneetii kun tarree daldalaa bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, kunis manneen daldalaa naannoo, mana nyaataa, hoteelota, hospitaalotaa fi kanneen biroo magaalota adda addaa guutuu Indooneeshiyaa keessatti argaman dabalatee. 3. Whitepages.co.id: White Pages Indonesia kuusdeetaa lakkoofsa bilbilaa namoota dhuunfaa fi dhaabbilee daldalaa guutuu biyyattii keessatti barbaadamuun ni kenna. 4. Bizdirectoryindonesia.com: Biz Directory Indonesia galmee onlaayinii fayyadamtoota dhaabbilee biyya keessaa damee adda addaa kanneen akka daldala gurgurtaa, faayinaansii, teeknooloojii, eegumsa fayyaa, barnootaa fi kkf waliin wal qunnamsiisudha. 5. DuniaProperti123.com: Fuulli keelloo kun addatti tarreefama qabeenyaa Indooneezhiyaa irratti xiyyeeffata. Fayyadamtoonni mana jireenyaa, mana ykn qabeenya daldalaa gurgurtaaf ykn kireeffachuuf jiran barbaaduu danda’u. 6. Indopages.net: Indopages akka waltajjii dhaabbileen daldalaa oomisha ykn tajaajila isaanii maamiltoota ta’uu danda’aniif naannoolee Indooneezhiyaa adda addaa keessatti beeksisuu danda’anitti tajaajila. 7. Jasa.com/en/: Jasa gabaa onlaayinii tajaajila kennitoota maamiltoota tajaajila ogummaa kanneen akka suphaa pilaambaa, suuraa tajaajila nyaataa fi kkf barbaadan waliin wal qunnamsiisu yoo ta’u, hundi isaanii guutummaa oddoola Indooneezhiyaa keessatti argaman Weebsaayitoonni kun yeroo oomishaalee ykn tajaajila addaa iddoowwan gabaa bal’aa Indooneezhiyaa keessatti barbaadan ykn odeeffannoo quunnamtii dhaabbilee daldalaa daangaa biyyattii keessatti socho’an yeroo barbaadan akka qabeenya gatii guddaa qabuutti tajaajilu.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Indooneezhiyaa keessatti waltajjiiwwan daldala elektirooniksii beekamoo ta’an hedduun gabaa bittaa toora interneetii guddachaa jiruuf tajaajila kennan jiru. Kanneen ijoo keessaa muraasni URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Tokopedia - Bara 2009 kan hundeeffame Tokopedia, bakka gabaa onlaayinii gurguddoo Indooneezhiyaa keessaa isa tokko. Faashinii irraa kaasee hanga elektirooniksii oomishaalee adda addaa kan dhiyeessu yoo ta’u, gurgurtootaa fi bitoota biratti filannoo jaallatamaadha. Marsariitii: www.tokopedia.com 2. Shopee - Bara 2015 kan eegale Shopee, gabaa moobaayila giddu galeessa godhate ta'ee oomishaalee bal'aa gatii dorgomaa ta'een dhiyeessuu ta'uun dafee jaalala argate. Akkasumas amaloota mijataa kanneen akka filannoo kaffaltii nageenya qabuu fi meeshaalee murtaa'aniif ergaa bilisaa ni kenna. Marsariitii: www.shopee.co.id 3. Lazada - Bara 2012 kan jalqabe Lazada waltajjiiwwan daldala elektirooniksii Kibba Baha Eeshiyaa keessatti adda duree ta’an keessaa tokko yoo ta’u, bara 2016tti Alibaba Group’n kan argate yoo ta’u, oomishaalee adda addaa, kanneen akka elektirooniksii, faashinii, bareedinaa, fi meeshaalee manaa maqaa adda addaa fi daldaltoota guutuu Indooneeshiyaa irraa argaman ni dhiheessa. Marsariitii: www.lazada.co.id 4. Bukalapak - Bara 2010 akka gabaa onlaayinii daldala xixiqqaa ykn namoota dhuunfaa oomisha isaanii kallattiin fayyadamtootaaf gurguraniif kan hundeeffame Bukalapak ergasii waltajjiiwwan daldala elektirooniksii beekamoo Indooneezhiyaa keessaa tokko ta’ee filannoo oomishaa bal’aa fi amaloota kalaqaa kan akka duula odeeffannoo farra sobaa qaba marsariitii isaa irratti. Marsariitii: www.bukalapak.com 5. Blibli - Bara 2009 akka gurguraa kitaabaa onlaayinii ta’ee kan hundeeffame yoo ta’u boodarra garuu dhiyeessii isaa babal’isuun gosoota biroo adda addaa kan akka elektirooniksii, faashinii, oomishaalee fayyaa fi miidhaginaa, meeshaalee manaa fi kkf kan hammate yoo ta’u, maamiltootaaf tajaajila amanamaa ta’ee fi walta’iinsa namoota beekamoo ta’aniin deeggaramee dhiyeessuuf kaayyeffateera maqaawwan (brand) jedhaman. Marsariitii: www.blibli.com 6- JD.ID — JD.com fi Digital Artha Media Group (DAMG) gidduutti walta’iinsa kan ta’e JD.ID qaama maatii dhaabbata Chaayinaa beekamaa JD.com ta’ee maamiltoota isaa Indooneezhiyaa jiraniif oomishaalee bal’aa fi... tajaajila amanamaa ta’e. Marsariitii: www.jd.id Kunniin fakkeenya muraasa waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Indooneeshiyaa keessatti socho’aniidha. Tokkoon tokkoon waltajjii fedhii adda addaa fayyadamtoota Indooneezhiyaa gabaa daldala elektirooniksii guddachaa jiru keessatti guutuuf amaloota adda addaa, faayidaa fi gosoota oomishaa dhiyeessa.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Indooneezhiyaan biyya baay’ina ummataa addunyaa irratti sadarkaa 4ffaa irratti argamtu ta’uudhaan, waltajjiiwwan adda addaa fedhii fi filannoo adda addaa guutan kan qabdu yoo ta’u, haala miidiyaa hawaasaa socho’aa qabdi. Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo Indooneeshiyaa keessatti argaman tokko tokko marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Feesbuukii (https://www.facebook.com): Indooneezhiyaa keessatti Feesbuukiin walqunnamtii dhuunfaa, odeeffannoo haaraa qooduuf, hiriyootaafi maatii waliin wal qunnamuuf bal’inaan itti fayyadama. 2. Instagram (https://www.instagram.com): Instagram fayyadamtoota Indooneezhiyaa biratti baay’ee jaallatamaadha, keessumaa suuraa fi viidiyoo qooduuf. Akkasumas dhiibbaa uumuu fi daldaltoonni dhaggeeffattoota xiyyeeffannoo isaanii bira ga’uuf akka waltajjiitti tajaajila. 3. Twitter (https://twitter.com): Twitter marsariitii maaykiroo biloogii lammiileen Indooneezhiyaa yeroo qabatamaatti oduu haaromsuuf, mata dureewwan trending irratti marii, fi namoota ummataa ykn dhaabbilee hordofuuf bal’inaan itti fayyadamaniidha. 4. YouTube (https://www.youtube.com): YouTube qabiyyee viidiyoo gosoota adda addaa kanneen akka viidiyoo muuziqaa, vlogging, skits qoosaa, barnoota fi kkf fayyadamuuf lammiileen Indooneezhiyaa bal’inaan itti fayyadama. 5. TikTok (https://www.tiktok.com): TikTok Indooneezhiyaa keessatti jaalala guddaa kan argate viidiyoo bifa gabaabaa fayyadamtoonni kalaqa isaanii shubbisa, agarsiisa funyaan walsimsiisuu ykn skit qoosaa ta’een akka agarsiisan taasisuu isaati. 6. LinkedIn (https://www.linkedin.com): LinkedIn akka waltajjii networking ogummaatti kan tajaajilu yoo ta’u, ogeeyyiin Indooneezhiyaa hiriyoota industirii waliin wal qunnamsiisuu, carraa hojii qorachuu ykn qabiyyee industirii wajjin walqabatu qooddachuu danda’a. 7. Sarara (http://line.me/en/): Sararri appii ergaa ergaa lammiileen Indooneezhiyaa karaa ergaa barreeffamaa, bilbila sagalee akkasumas qabiyyee maltimidiyaa kan akka suuraa fi viidiyoo qooduuf bal’inaan itti fayyadamaniidha. 8. WhatsApp (https://www.whatsapp.com/): WhatsApp Indooneezhiyaa keessatti appii ergaa dabarsuu baay’inaan itti fayyadaman keessaa tokko ta’ee kan hafe yoo ta’u, salphaa fi salphaa ta’uu isaatiin walqunnamtii dhuunfaa namoota dhuunfaa ykn garee gidduutti fayyadamuuf salphaa ta’uu isaati. 9. WeChat: Hundee isaa Chaayinaa irraa kan ka’e hawaasa Chaayinaa Indooneeshiyaa biratti adda durummaan kan jaallatamu yoo ta’u; WeChat akkasumas itti fayyadama dimogiraafii kanaan ala ergaa, tajaajila kaffaltii, fi marsariitii hawaasaa ni argu. 10. Gojek (https://www.gojek.com/): Gojek appii super Indooneezhiyaa kan tajaajila ride-hailing kennuu qofa osoo hin taane tajaajila adda addaa kanneen akka geejjibaa nyaataa, bittaa, fi kaffaltii dijitaalaaf akka waltajjiitti tajaajila. Kunniin fakkeenya muraasa waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa Indooneeshiyaa keessatti argamaniidha. Kanneen biroo hedduun gabaa Indooneezhiyaa keessatti niche ykn fedhii addaa kan tajaajilan jiru.

Waldaalee industirii gurguddoo

Indooneezhiyaan dinagdee adda addaa qabduun waldaalee indaastirii beekamoo hedduu kan dameelee adda addaa bakka bu’anii fi guddina biyyattiif gumaacha olaanaa qaban hedduu qabdi. Waldaalee indaastirii gurguddoo Indooneeshiyaa keessa jiran keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Indooneeshiyaa (KADIN Indooneezhiyaa) - http://kadin-indonesia.or.id Dhaabbata daldalaa kabajamaa Indooneezhiyaa keessatti industirii adda addaa bakka bu'u. 2. Waldaa Hojjechiistota Indooneezhiyaa (Apindo) - https://www.apindo.or.id Hojjechiistota dameelee adda addaa bakka bu’ee, imaammata hojjetaan walqabatee leellisa. 3. Waldaa Zayitii Paammii Indooneezhiyaa (GAPKI) - https://gapki.id Waldaa fedhii dhaabbilee zayita paammii guddisuu fi barmaatilee misooma itti fufiinsa qabuuf gumaachu. 4. Waldaa Albuuda Indooneezhiyaa (IMA) - http://www.mindonesia.org/ . Dhaabbilee albuudaa Indooneeshiyaa keessa jiran bakka bu’ee kan hojjetu yoo ta’u, indaastirii albuudaa itti gaafatamummaadhaan guddisuuf kan akeekedha. 5. Waldaa Industirii Konkolaataa Indooneezhiyaa (Gaikindo) - https://www.gaikindo.or.id Oomishtoota konkolaataa, galchitoota, fi raabsitoota dabalatee damee konkolaataa biyya keessaa ni deeggara, ni beeksisa. 6. Waldaa Biyyoota Laastika Uumamaa Oomishaa (ANRPC) - https://www.anrpc.org/ Waltajjii walta’iinsaa biyyoota laastika oomishanii addunyaa gidduutti Indooneeshiyaa dabalatee hubannoo gabaa fi gochaalee qonnaa itti fufiinsa qabu waliif qooduuf. 7. Waldaa Nyaataa fi Dhugaatii Indooneezhiyaa (GAPMMI) - https://gapmmi.org/afaanoromoo.html Industiriiwwan nyaataa fi dhugaatiif gargaarsa kan kennu yoo ta’u, gocha daldalaa haqa qabeessa ta’e mirkaneessuun sadarkaa qulqullina oomishaa ni guddisa. 8. Waldaa Huccuu Indooneezhiyaa (API/ASOSIASI PERTEKSTILAN INDONESIA) . http://asosiasipertekstilanindonesia.com/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. Sadarkaa biyyaattis ta’e sadarkaa addunyaatti dorgommii cimsuuf dhaabbilee huccuu gidduutti tumsa ni jajjabeessa. Hubadhaa, kunniin fakkeenya muraasa waldaalee indaastirii gurguddoo Indooneeshiyaa keessatti argaman yoo ta’an, garuu waldaaleen biroo dameelee addaa kanneen akka turizimii, teeknooloojii, anniisaa fi kkf tajaajila kennan hedduun jiru.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Indooneezhiyaa keessatti marsariitiiwwan dinagdee fi daldalaa hedduun kanneen odeeffannoo fi qabeenya daldalaa fi invastarootaaf kennan jiru. Tarreen namoota beekamoo tokko tokkoo teessoo marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Invastimantii Indooneezhiyaa: Weebsaayitiin kun gabaa Indooneezhiyaa, carraa invastimantii, seera, dambiiwwanii fi odeeffannoowwan barbaachisoo biroo irratti hubannoo kenna. Marsariitii: www.indonesia-investment.com 2. Ministeera Daldalaa Rippabiliika Indooneeshiyaa: Weebsaayitiin ofiisaa Ministeera Daldalaa imaammata daldalaa, dambiiwwan, carraa invastimantii, fi istaatiksii al-ergii-galtee irratti odeeffannoo haaraa ni kenna. Marsariitii: www.kemendag.go.id 3. BKPM - Boordii Qindeessaa Invastimantii: Weebsaayitiin dhaabbata mootummaa kanaa imaammata invastimantii, hojimaata dhaabbata Indooneezhiyaa keessatti hundeessuuf (invastimantii biyya alaa dabalatee), akkasumas dameewwan invastimantii ta’uu danda’an irratti odeeffannoo ni kenna. Marsariitii: www.bkpm.go.id 4. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Indooneeshiyaa (KADIN): Weebsaayitiin KADIN oduu daldalaa, gabaasa industirii, kalaandarii taateewwan daldalaa, galmee daldalaa tajaajiloota adda addaa abbootii qabeenyaadhaaf qophaa’an keessaa ni dhiheessa. Marsariitii: www.kadin-indonesia.ykn.id/en/ 5. Baankii Indooneeshiyaa (BI): Weebsaayitiin baankii giddugaleessaa agarsiistota dinagdee kanneen akka qaala’iinsa jireenyaa, murtii imaammata dhala BIn gabaasa dinagdee maakroo waliin ni kenna. Marsariitii: www.bi.go.id/en/ 6. Indooneezhiyaa Eximbank (LPEI): LPEI hubannoo gabaa faayidaa qabu waliin tajaajila faayinaansii adda addaa karaa marsariitii kanaa al-ergitootaaf dhiyaateen al-ergii biyyaalessaa ni beeksisa. Marsariitii: www.lpei.co.id/eng/ 7. Trade Attaché - Imbaasii Rippabiliika Indooneezhiyaa Landanitti argamu: Kutaan daldalaa imbaasii kanaa hariiroo dinagdee biyyoota lamaanii Indooneezhiyaa fi gabaa UK/EU gidduu jiru guddisuuf tajaajila odeeffannoo gabaa gatii guddaa qabu & ibsa qabxii quunnamtii kanneen biroo keessaa info barbaachisoo biroo irratti hundaa'uun filannoo bakka isaanii irratti hundaa'uun qoqqoodinsa walfakkaataa waliin haaluma kanaan wal qunnamuu dandeessu Hidhiin marsariitii asitti kenname : https://indonesianembassy.org.uk/?lang=en# Hubadhaa marsariitiiwwan kunniin gama dinagdee fi daldalaa adda addaa Indooneezhiyaa keessatti odeeffannoo amanamaa fi yeroo ammaa ta’e akka dhiyeessan. Yeroo hunda murtii daldalaa kamiyyuu osoo hin kennin dura odeeffannoo mirkaneessuu fi qaamolee dhimmi ilaallatu waliin mari’achuun ni gorfama.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Indooneezhiyaadhaaf marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Tarreen isaan keessaa muraasa isaanii teessoo marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Istaatistiksii Daldala Indooneezhiyaa (BPS-Statistics Indonesia): Weebsaayitiin ofiisaa kun daataa galtee fi al-ergii dabalatee istaatiksii daldalaa bal’aa Indooneezhiyaa ni kenna. Marsariitii kana www.bps.go.id irratti argachuu dandeessu. . Marsariitii isaanii www.beacukai.go.id daawwadhaa. 3. TradeMap: Waltajjiin kun istaatiksii daldala idil-addunyaa bal’aa kan kennu yoo ta’u, kunis oomishaa fi biyyaan galtee fi al-ergii dabalatee. Daataa daldala Indooneezhiyaa addatti marsariitii isaanii www.trademap.org irratti barbaaduu dandeessu. 4. UN Comtrade: Kuusaan Deetaa Istaatistiksii Daldala Meeshaalee Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii odeeffannoo galtee-al-ergii addunyaa koodii HS (koodii Sirna Walsimsiisaa) irratti hundaa’e dhiyeessa. Fayyadamtoonni daataa daldala Indooneezhiyaa argachuu kan danda'an biyya ykn gosa meeshaalee marsariitii isaanii irratti "Data" tab jalatti filachuudhaan: comtrade.un.org/data/. 5. GlobalTrade.net: Waltajjiin kun dhaabbilee daldalaa ogeeyyii indaastirii addunyaa guutuu waliin kan walqunnamsiisu yoo ta’u, akkasumas qabeenya adda addaa, istaatiksii daldala idil-addunyaa biyyoota hedduu akka Indooneeshiyaa dabalatee argachuuf carraa kan kennudha. Kuusaan odeeffannoo isaanii bal’aan www.globaltrade.net/m/c/Indonesia.html irraa argachuu dandeessu. 6. Diinagdee Daldalaa: Odeeffannoo daldalaa biyya tokkoon tokkoon isaanii waliin walqabatee jiru kan akka Indooneezhiyaa galtee fi al-ergii raawwii yeroon itti raawwatu akkasumas gabaasa maddoota amanamoo ta’an kanneen akka Baankii Addunyaa ykn IMF; fuula isaanii kan ibsa daldalaa Indooneezhiyaa irratti xiyyeeffate tradingeconomics.com/indonesia/exports irratti daawwachuu dandeessu. Weebsaayitoonni kunniin waa’ee sochii galtee-al-ergii Indooneeshiyaa keessatti odeeffannoo haaraa gahumsaan argachuuf yeroo jennu madda odeeffannoo amanamaa ta’e ni dhiyeessu.

Waltajjiiwwan B2b

Indooneezhiyaa keessatti waltajjiiwwan B2B hedduun akka iddoo gabaa onlaayinii daldala walitti hidhuu fi daldalaaf haala mijeessuutti tajaajilan jiru. Waltajjiiwwan kunneen dhaabbileen oomishaa fi tajaajiloota gahumsaan akka madda godhatan, akka bitatan fi gurguran gargaaru. 1. Indotrading.com: Indooneezhiyaa keessatti bakka gabaa B2B adda duree ta’ee fi industirii adda addaa kanneen akka omishaa, qonnaa, fi ijaarsa dabalatee tajaajilu. Bitamtoonni fi gurgurtoonni kallattiin akka walqunnaman kan taasisu yoo ta’u, amaloota akka kataloogii oomishaa, RFQ (Gaaffii Caalbaasii), fi meeshaalee walmadaalchisuu oomishaa ni kenna. Marsariitii: https://www.indotrading.com/ . 2. Bizzy.co.id: Waltajjii bittaa elektirooniksii IMX (Intarpiraayizii Xixiqqaa fi Giddugaleessaa) irratti xiyyeeffate. Oomishaalee daldalaa adda addaa kanneen akka meeshaalee waajjira, elektirooniksii, meeshaalee manaa fi kkf, kanneen fayyadamaadhaaf mijatoo ta’an kan akka ajaja cuqaasuu tokkoon walitti makame dhiyeessa. Marsariitii: https://www.bizzy.co.id/id 3. Ralali.com: Waltajjiin kun dhiyeessitoota amanamoo irraa oomishaalee bal’aa kanneen akka meeshaalee maashinarii, meeshaalee nageenyaa, keemikaalota fi kkf dhiyeessuudhaan fedhii industirii tajaajiluu irratti xiyyeeffata. Akkasumas mijachuuf filannoo kaffaltii dachaa ni dhiheessa. Marsariitii: https://www.ralali.com/ 4. Bridestory Business (duraan Female Daily Network jedhamuun beekama): Waltajjii B2B kan addatti indaastirii cidhaa Indooneezhiyaa keessatti hojjetamuuf qophaa'e. Daldaltoota tajaajila cidhaa waliin walqabatu kanneen akka iddoowwan, tajaajila nyaataa, . suuraa kaastoota/viidiyoo kaastoota hiriyoonni gaa’elaa cidha isaanii karoorfataniif. Weebsaayitii: https://daldala.bridestory.com/ 5. Moratelindo Virtual Marketplace (MVM): Waltajjii bittaa dijitaalaa maamiltoota dhaabbilee indaastirii telekoomii keessatti argaman irratti xiyyeeffatee meeshaalee/tajaajila bu’uuraalee misoomaa wajjin walqabatan meeshaalee telekoomii dabalatee bitachuuf. Marsariitii: http://mvm.moratelindo.co.id/seensa.do Indooneezhiyaa keessatti waltajjiiwwan B2B biroo kanneen asitti hin ibsamne sababa bal’ina lafa interneetii ykn dinagdee gabaa saffisaan guddachaa jiruun sirna ikoo dijitaalaa biyyattii keessatti jiraachuu akka danda’an hubachuun barbaachisaadha. Odeeffannoo bal’aa, galmee, haalawwanii fi dambiiwwan, akkasumas fedhii dhuunfaa ykn daldalaa keessaniif mijachuu isaanii mirkaneessuuf kallattiin marsariitiiwwan walfakkaatan akka daawwattan mirkaneessaa.