TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Azarbaajaan, ifatti Rippabiliika Azarbaajaan jedhamuun kan beekamtu, biyya qaxxaamuraa Baha Awurooppaa fi Dhiha Eeshiyaa irratti argamtudha. Bahaan Galaana Kaaspiyaan, kaabaan Raashiyaa, kaaba dhihaan Joorjiyaa, dhihaan Armeeniyaa, kibba isheetiin Iraan kan daangeffamtu Azarbaajaan gama teessuma lafaa fi ji’oopoolitikaatiin tarsiimoodhaan kan dhaabbattedha. Bal'ina lafaa tilmaamaan iskuweer kiiloo meetira 86,600 (iskuweer maayilii 33,400) kan qabdu yoo ta'u, baay'ina ummataa naannoo miliyoona 10 kan qabdudha. Magaalaan guddoon Baakuu yoo taatu akka wiirtuu dinagdee fi aadaa isheetti tajaajilti. Biyyattiin hambaa seenaa badhaadhaa waggoota kumaatamaan lakkaa’aman kan qabdu yoo ta’u, dhiibbaa impaayera adda addaa kan akka Faarsi, kilaaftoota Islaamaa Arabaa fi tsaroota Raashiyaa irraa argame qabdi. Azarbaajaan duraan qaama Gamtaa Sooviyeet turte garuu bara 1991 walabummaa argatte.Ergasii jijjiirama siyaasaa fi dinagdee guddaa keessa darbiteetti. Mootummaan sirna walakkaa pirezidaantii hordofa, pirezidaantii filataman fi muummicha ministeeraa qaba. Diinagdeen biyyattii kuufama bal’aa dirree galaana irraa galaana Kaaspiyaan jalatti argamu irraa kan ka’e oomisha boba’aa fi al-ergii irratti baay’ee hirkata. Waggoota dhiyoo asitti dameewwan akka turizimii fi qonnaa guddisuun diinagdee adda addaa taasisuuf tattaaffiin taasifamaa tureera. Aadaan hawaasa Azarbaajaan keessatti gahee guddaa qaba. Muuziqaan aadaa Azarbaajaan meeshaalee addaa kan akka tar (meeshaa hidhaa) faaruu adda addaa mugham jedhamuun beekaman waliin fayyadama. Kaarpeettoonni hojii dizaayinii walxaxaa ta’een illee gatii guddaa qabu – kaarpeettoonni Azarbaajaan UNESCOn akka Masterpieces of Intangible Heritage jedhamuun beekamtii argateera. Saba adda addaa kana keessatti carraan turizimii baay’eedha: Baakuun ijaarsa ammayyaa gamoo seena qabeessa akka Maiden Tower waliin makame qaba; Paarkiin Biyyoolessaa Gobustan petroglyphs durii aartii dhagaa seenaa duraa agarsiisan ni dhiheessa; naannoon Gabalaa ammoo bakkeewwan gaara babbareedoo gidduutti bakkeewwan iskiitiin daawwattoota hawwata. Xumura irratti,Azarbaajaan hambaa seenaa badhaadhaa, dinagdee guddachaa jiruu fi damee anniisaatiin oofu, fi aadaa socho’aa ta’een Awurooppaa fi Eeshiyaa riqicha ta’een adda taateetti. Duudhaa adda ta’e kunuunsee gara ammayyeessuuf carraaqaa waan jiruuf guddachuu fi xiyyeeffannoo idil-addunyaa hawwachuu itti fufeera.

Azarbaajaan biyya naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Maallaqni Azarbaajaan keessatti fayyadamu Manaat Azarbaajaan (AZN) jedhama. Manatiin kun bara 1992tti maallaqa ofiisaa Azarbaajaan ta'ee kan jalqabame yoo ta'u, erga Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa argatte booda. Mallattoon Manat Azarbaajaan 2 yoo ta'u qəpik 100tti qoodameera. Nootiiwwan baankii maallaqa manaa 1, 5, 10, 20, 50 fi 100n argamu. Saantima gatii 1, 3, 5,10,20 fi qəpik qaba. Azarbaajaan baankii giddu galeessaa Baankii Giddugaleessaa Rippabiliika Azarbaajaan (CBA) jedhamu kan maallaqa ishee bulchu qabdi. CBAn dhiyeessii manaa to’achuu fi qaala’iinsa jireenyaa to’achuudhaan tasgabbii manaa eeguu keessatti gahee murteessaa qaba. Sadarkaan jijjiirraa Manaat Azarbaajaan maallaqa gurguddoo biroo kan akka doolaara Ameerikaa ykn Yuuroo waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu ni jijjiirama. Maallaqa biyya alaa kamiyyuu gara manaatti ykn faallaa kanaatiin jijjiiruu dura reetii amma jiru ilaaluun barbaachisaadha. Waggoota dhiyoo asitti Azarbaajaan kuufama boba’aa fi invastimantii turizimii fi qonnaa dabalatee indaastiriiwwan adda addaa irratti qabduun guddina dinagdee agarsiifteetti. Kunis tasgabbii fi amantaa maallaqa biyya keessaa isaanii irrattis gumaacheera. Walumaagalatti, haalli maallaqaa Azarbaajaan itti fayyadama Manaat Azarbaajaan waliin qabdu guddina dinagdee biyyattii fi tattaaffii gabaa faayinaansii ishee keessatti tasgabbii eeguuf taasiftu kan calaqqisiisudha.

Kaffaltiin seera qabeessa Azarbaajaan keessatti mana Azarbaajaan (mallattoo: 1, koodii maallaqaa: AZN) dha. Tilmaama jijjiirraa manaa Azarbaajaan maallaqa addunyaa gurguddoo waliin yoo ilaalle, fakkeenyota tokko tokko kunooti: 1 Manatiin Azarbaajaan (AZN) tilmaamaan walqixa: - 0.59 Doolaara Ameerikaa (USD) - Yuuroo 0.51 (EUR) . - 45.40 Ruubilii Raashiyaa (RUB) . - 6.26 Yuuwaan Chaayinaa Reenminbii (CNY) Hubadhaa, safartuuwwan jijjiirraa kun garaagarummaa qabaachuu waan danda’aniif yeroo hunda jijjiirraa ykn daldala kamiyyuu gochuu dura safartuuwwan yeroo ammaa ta’an madda amanamaa ykn dhaabbata faayinaansii irraa ilaaluun gaariidha.

Naannoo Kibba Kaakaas keessatti kan argamtu Azarbaajaan waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu kabajti. Taateewwan gurguddoon tokko Novruz Bayrami, ayyaana waggaa haaraa Faarsiiti. Novruz jalqaba birraa kan agarsiisu yoo ta'u, haaromsaa fi deebi'ee dhalachuu kan agarsiisudha. Namoonni duudhaa adda addaa kan akka cubbuu darbe irraa of qulqulleessuuf ibidda irra utaaluu fi namoota jaallatan daawwachuun kennaa wal jijjiiruu irratti bobba’u. Ayyaanni kun tokkummaa cimsee hawaasa walitti fida. Ayyaanni barbaachisaan biraa guyyaa Walabummaa Biyyaalessaa yoo ta’u, Onkoloolessa 18 kabajama. Guyyaan kun Azarbaajaan bara 1991 bulchiinsa Sooviyeet jalaa bilisa baate kan yaadatu yoo ta'u, namoonni walabummaa biyya isaanii kabajuuf agarsiisa, konsartii fi agarsiisa aadaa irratti hirmaatu. Caamsaan 9 guyyaa Injifannoo Azarbaajaan keessatti yeroo namoonni warra yeroo Waraana Addunyaa Lammaffaa Naazii Jarmanii waliin lolaniif kabaja kennan. Qabsaa'onni durii guutuu biyyattiitti sirna kabajamuun kan kabajaman yoo ta'u, namoonni yaadannoo loltoota kufan yaadachuuf faaya kaa'u. Guyyaan Rippabiliika Caamsaa 28 hundeeffama Rippabiliika Dimookiraatawaa Azarbaajaan bara 1918 kabaja – Rippabiliika dimokiraatawaa Eeshiyaa jalqabaa keessaa tokko osoo Sooviyeet hin dabalamiin dura. Sabni kun guutuu biyyattiitti agarsiisa, agarsiisa ibiddaa, konsartii fi sochiiwwan ayyaanaa biroo qopheessuudhaan kabaja kenna. Gurban Bayrami ykn Iid al-Adha ayyaana guddaa kan biraa Muslimoonni Azarbaajaan addunyaa guutuutti kabajamanidha. Nabi Ibraahim ilma isaa wareeguuf fedhii qabaachuu isaa akka gocha Waaqayyoof ajajamuutti yaadata. Maatiin horii aarsaa godhu anԁ fira аnԁ namoota dhuunfaa carraa xiqqaa qaban gidduutti foon raabsu akka sochii gara laafina аnԁ arjummaa. Ayyaanonni kun hambaalee aadaa badhaadhaa Azarbaajaan akkasumas imala seenaa gara walabummaatti taasifte agarsiisu.

Azarbaajaan biyya naannoo Kibba Kaakaas keessatti argamtu yoo taatu, gara bahaatiin Galaana Kaaspiyaaniin daangeffamti. Diinagdee dagaagaa kan qabdu yoo ta’u, adda durummaan al-ergii boba’aa fi gaaziitiin kan hoogganamudha. Daldalli dinagdee Azarbaajaan keessatti gahee guddaa qaba. Biyyattiin biyyoota addunyaa adda addaa waliin hariiroo daldalaa bal’aa qabdi. Michoonni daldalaa ishee gurguddoon Raashiyaa, Turkii, Xaaliyaanii, Jarman, Chaayinaa, Nezerlaand, Siwiizarlaandi fi Yukireen kan dabalatudha. Dameen al-ergii boba’aa fi oomishaalee boba’aatiin kan ol’aantummaa qaban yoo ta’u, isaanis al-ergii Azarbaajaan keessaa harka caalu qaba. Boba’aan qamadii damee kana keessaa qooda guddaa qaba. Al-ergii gurguddoon biroon gaazii uumamaa fi meeshaalee boba’aa hin taane adda addaa kanneen akka huccuu suufii fi oomisha qonnaa kan dabalatudha. Waggoota dhiyoo asitti Azarbaajaan dameelee boba’aa hin taane kanneen akka qonnaa, turizimii, teeknooloojii odeeffannoo (IT), fi indaastirii salphaa guddisuudhaan boba’aa fi gaazii bira darbee al-ergii ishee adda addaa gochuuf tattaaffii gooteetti. Tarsiimoon adda addaa kun madda galii itti fufiinsa qabu uumuudhaan hirkattummaa indaastiriiwwan aadaa irratti hir’isuuf kan akeekedha. Galteen gara Azarbaajaan meeshaalee fayyadamaa kanneen akka meeshaalee elektirooniksii ykn konkolaataa waliin pirojektoota misooma industiriidhaaf itti fayyadama maashinarii fi meeshaalee of keessaa qaba. Oomishaaleen nyaataas oomisha qonnaa irratti daangaa biyya keessaa tokko tokko irraa kan ka’e biyya alaatii galfamu. Azarbaajaan qaama waliigalteewwan daldalaa naannoo hedduu kanneen akka GUAM (Dhaabbata Dimookiraasii fi Misooma Diinagdee), ECO (Dhaabbata Tumsa Diinagdee), TRACECA (Koridoorii Geejjibaa Awurooppaa-Kaakaas-Eeshiyaa), fi kkf yoo taatu, isaanis biyyoota ollaa waliin babal’ina daldalaaf karaa dabalataa kan kennan dha biyyoota. Dabalataanis , Azarbaajaan hariiroo daldala idil-addunyaa ishee cimsuuf dhaabbilee daldalaa addunyaa kan akka Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO) keessatti dammaqinaan hirmaatti, dambiiwwan WTO akka biyyaatti fudhachuuf hojjetti. Walumaagalatti Azarbaajaan dameelee boba'aa hin taane guddisuuf hojjechuu itti fuftee jirti , akkasumas haaromsa invastimantii biyya alaa hawwachuuf kaayyeffateen naannoo daldalaa ishee fooyyessuu itti fufteetti . Mootummaan dinagdee adda addaa gochuuf kutannoon qabu dinagdee Azarbaajaan keessatti dandeettii guddina itti fufiinsa qabu cinatti tasgabbii yeroo dheeraa guddisuuf waan gaarii agarsiisa.

Azarbaajaan biyya naannoo Kibba Kaakaas keessatti argamtu yoo taatu, hambaa aadaa badhaadhaa fi qabeenya uumamaa adda addaa qabdudha. Biyyattiin riqicha Awurooppaa fi Eeshiyaa gidduutti tarsiimoo ta’uun ishee gabaa daldala alaa ishee guddisuuf carraa guddaa qaba. Cimina ijoo Azarbaajaan keessaa tokko kuufama boba’aa fi gaazii baay’ee qabaachuu isheeti. Biyyattiin damee anniisaa ishee dammaqinaan guddiftee dinagdee isheef gumaacha guddaa ta’eera. Azarbaajaan akka biyya qabeenya anniisaa ergituutti biyyoota addunyaa waliin hariiroo daldalaa cimaa uumuu dandeesseetti, kunis guddina gabaa daldala alaa isheef gumaacheera. Boba’aa fi gaazii malees Azarbaajaan qabeenya uumamaa gatii guddaa qaban kanneen akka albuudaa fi oomisha qonnaa biroos qabdi. Industiriin albuudaa saffisaan guddachaa kan jiru yoo ta’u, invastimantii biyya alaa hawwachuu fi carraa adda addaa al-ergii uumuudha. Kana malees, qonni dinagdee Azarbaajaan keessatti gahee guddaa kan qabu yoo ta’u, al-ergii fuduraalee, kuduraalee, oomishaalee aannaniifi meeshaalee qonnaa biroo babal’isuuf carraa qaba. Azarbaajaan daandii geejjibaa ijoo Awurooppaa fi Giddugaleessa Eeshiyaa walqunnamsiisan irratti tarsiimoo ta’uun ishee abdii daldalaa ishee guddisa. Pirojektoota bu’uuraalee misoomaa kanneen akka daandii guddaa, daandii baaburaa, buufata doonii, fi buufata xiyyaaraa geejjibaa biyyattii keessatti akkasumas daldala idil-addunyaa haala mijeessan irratti invastimantii guddaa taasiseera. Walitti hidhamiinsi kun daldaltoota gabaa Awurooppaa fi kanneen gara bahaatti fagoo jiran argachuu barbaadaniif faayidaa kenna. Mootummaan Azarbaajaan haaromsa dinagdee haala daldalaa fooyyessuuf kaayyeffateen invastimantii biyya alaa hawwachuu barbaachisaa ta’uu hubata. Indaastiriiwwan omishaa kan akka huccuu dabalatee dameelee adda addaa keessatti hojii daldalaaf haala mijataa uumuuf jalqabbii akka onnachiiftuu gibiraa invastarootaaf kennamu hojiirra ooleera. Dabalataanis, dameen turizimii hambaa aadaa badhaadhaa Azarbaajaan fi teessuma lafaa adda addaa kan akka Sheikh Safi al-Din Khanegah complex ykn dinqiiwwan uumamaa kan akka Paarkii Biyyoolessaa Gobustan dabalatee dandeettii guddaa qaba. Galiin sharafa alaa turizimii irraa argamu waggoota dhiyoo asitti haalaan dabalaa kan dhufe yoo ta’u, turistoonni baay’een bakka addaa kana qorachuuf fedhii agarsiisaniiru. Xumura irratti, . Azarbaajaan qabeenya uumamaa gatii guddaa qabu, bakka tarsiimoo qabduu fi imaammata invastimantiif mijatu qabaachuu isheetiin gabaa daldala alaa ishee guddisuuf dandeettii guddaa agarsiisti. Cimina kana fayyadamuun, oomishaalee fi gabaa al-ergii adda addaa gochuudhaan, fi invastaroota idil-addunyaa waliin tumsa uumuudhaan, Azarbaajaan carraa guddina dinagdee karaa daldala alaa daran banuu dandeessi.

Gabaa daldala alaa Azarbaajaan keessatti oomishaalee beekamoo ta’an filachuun wantoota adda addaa of eeggannoodhaan ilaaluu gaafata. Meeshaalee gurgurtaa ho’aa ta’an al-ergiidhaaf yeroo filannu qabxiilee ijoo yaada keessa galchuu qabnu kanneen armaan gadiiti: 1. Gabaa Qorachuu: Gabaa Azarbaajaan, filannoo, gaaffii fi adeemsa isaa dabalatee sirriitti hubachuudhaan jalqabi. Industiriiwwan kamtu guddinaaf carraa olaanaa akka qaban xiinxaluu fi kutaalee fayyadamtootaa xiyyeeffannoo qaban adda baasuu. 2. Qabxiilee Aadaa Ilaaluu: Yeroo oomisha filattu miira aadaa fi duudhaa Azarbaajaan tilmaama keessa galchuu. Meeshaaleen filatte sirrii ta’uu isaanii fi aadaa naannoo sanaa kan eegu ta’uu isaanii mirkaneessi. 3. Gabaa Niche Adda Baafachuu: Diinagdee Azarbaajaan keessatti gabaa niche kan hin fayyadamne ykn tajaajila gadi aanaa argate kan fedhiin baay’ee ta’e garuu dhiyeessiin daangeffame barbaadi. Kunis akka dhiyeessaa addaatti of dhaabuu fi faayidaa dorgommii mirkaneessuuf si dandeessisa. 4. Faayidaa Dorgommii Fayyadamaa: Cimina dhaabbata keessanii kan akka baasii xiqqaa, qulqullina, ykn amala addaa oomisha keessanii kanneen dhiyeessii gabaa jiran irratti dorgommii siif kennuu danda’an madaaluu. 5. Dorgomtoota Xiinxalu: Waan gabaa irratti argamu irraa adda ykn fooyya’aa ta’e dhiyeessuudhaan bu’a qabeessa ta’ee adda of baasuuf hamma oomishaa fi tooftaalee dorgomtootaa qoradhu. 6.Filannoo Omisha Biyya Keessaa Dabalachuu: Mi’aa fi filannoo Azarbaajaan addatti akka tajaajiluuf meeshaalee naannootti filataman gara oomisha keessaniitti hammachuu - meeshaalee nyaataa, meeshaalee addaa meeshaalee faashinii yookiin dizaayinoota fayyadamtoota biyya keessaa wajjin sagalee ta’an haa ta’u. 7.To’annoo Qulqullinaa fi Mirkaneessa Irratti Xiyyeeffannoo: Omishni filattan kamiyyuu ulaagaa qulqullinaa barbaachisaa ta’e kan guutu ta’uu fi mirkaneessa barbaachisaa Azarbaajaan keessatti fudhatama kan qabu ta’uu isaa mirkaneessuu. Dambiiwwan cimsee hordofuun amantaa uumuuf gargaaruu qofa osoo hin taane yeroo galtee rakkoo seeraa kamiyyuu ni ittisa. 8.Tarsiimoo Gatii Madaqsuu: Safartuu jijjiirraa maallaqa biyya keessaa, walqixxummaa humna bittaa ilaalcha keessa galchuun tooftaa gatii qopheessuu; kunis gatii dorgomaa ta’e akka kaa’attu kan si dandeessisu yoo ta’u, bu’aa argachuus akka eegdu si dandeessisa 9.Tattaaffii Gabaa fi Beeksisa: Tattaaffii gabaa haala kanaan karoorfadhu - chaanaalii onlaayinii (miidiyaa hawaasaa) fayyadamtoota Azarbaajaan teknooloojii beekan biratti gahee olaanaa qaba. Raabsitoota ykn ergamtoota biyya keessaa gabaa Azarbaajaan akka gaariitti beekan waliin ta’uun oomisha keessan bu’a qabeessa ta’e beeksisuu mirkaneessuu. 10.Mala Daddabbii: Dhumarratti, jijjiiramaaf madaqsuu fi banaa ta’uu. Fedhii gabaa, adeemsa, yaada maamiltootaa yeroo yeroon irra deebi’anii madaaluu; kunis akka barbaachisummaa isaatti oomisha kee akka jijjiirtu fi dorgomtoota dursitee akka turtu si gargaara. Qajeelfama kana hordofuudhaan, oomishaalee beekamoo gabaa daldala alaa Azarbaajaan keessatti carraa milkaa’ina olaanaa qaban filachuu irratti murtoo sirrii ta’e murteessuu dandeessa.

Azarbaajaan, bakka qaxxaamuraa Baha Awurooppaa fi Dhiha Eeshiyaatti kan argamtu yoo ta'u, aadaa fi duudhaa adda ta'een walitti makamuudhaan beekamti. Ummata miliyoona 10 ol kan qabdu yoo ta'u, amala maamiltootaa biyyattiin hambaa adda addaa ishee calaqqisiisa. Amalli maamiltootaa ijoo Azarbaajaan keessaa tokko keessummeessuudha. Lammiileen Azarbaajaan keessummoota ho'aa fi simannaa gaarii qabaachuu isaaniitiin beekamu. Kabajaa fi arjummaa akka argisiisutti nyaata, dhugaatii fi bakka jireenyaa daawwattootaaf dhiyeessuun isaanii waanuma barame dha. Daldaltoota Azarbaajaan keessatti socho’aniif, fedhii maamiltootaaf xiyyeeffannaa kennuu fi muuxannoo maamiltootaa gaarii mirkaneessuudhaan keessummeessitoota kana deebisuun barbaachisaa dha. Amalli barbaachisaan inni biraan immoo hariiroo dhuunfaa irratti xiyyeeffannoo kennuudha. Aadaa Azarbaajaan keessatti walqunnamtii fuula fuulatti taasifamuun amantaa ijaaruun murteessaadha, kana jechuun yeroo baayyee daldalli daldalaa maamiltoota waliin walitti dhufeenya cimaa irratti hirkata jechuudha. Jalqaba irratti hariiroo kana uumuuf yeroo fudhachuu waan danda’uuf, yeroo Azarbaajaan keessatti daldala hojjetan obsaa fi cimina barbaachisa. Taboo ykn aadaa miiraa ilaalchisee, daldaltoonni maamiltoota Azarbaajaan waliin yeroo hojjetan wantoota muraasni yaada keessa galchuu qaban jiru. Tokkoffaa, maamiltoota ykn maamiltoota amantaa aadaa Islaamaa caalaatti cimsanii hordofan yeroo wal qunnaman seera uffannaa irratti xiyyeeffachuun barbaachisaadha. Aadaa naannoo keessanii kabajuuf jecha uffata mul’isu ykn hin malle uffachuu irraa fagaadhaa. Dabalataanis, Azarbaajaan ummata Musliimaa baay’inaan kan qabdu yoo ta’u, namoonni dhuunfaa tokko tokko alkoolii dhuguu irratti daangaa amantii kabajuu waan danda’aniif of eeggannoodhaan itti dhiyaachuu qaba. Dhuma irrattis, dhimmoonni kun dhimmoota miiraan guutaman kanneen namoota dhuunfaa mufachiisuu danda’an ta’uu waan danda’aniif yeroo walgahii daldalaa irratti mariin mata dureewwan siyaasaa miira namaa kakaasan kanneen akka falmii naannoo ykn waldhabdee seenaa waliin walqabatu irraa fagaachuu qaba. Xumura irratti,amalli maamiltoota Azarbaajaan keessummeessitootaa irratti kan naanna'u,hariiroo dhuunfaatti gatii olaanaa agarsiisuudha.Dabalataanis,miira aadaa murtaa'an kan akka seera uffannaa ilaaluu,amala alkoolii kabajaa,fi marii siyaasaan miira namaa kakaasu irraa fagaachuu xiyyeeffannoo of eeggannoo barbaadu.Gama kanaan hubachuun walqunnamtii milkaa'aa waliin taasifamuuf gumaacha guddaa gochuu danda'a Maamiltoota Azarbaajaan.

Azarbaajaan biyya naannoo Kibba Kaakaas keessatti argamtu yoo taatu, bahaan daangaa Galaana Kaaspiyaan qabdi. Mootummaan Azarbaajaan bulchiinsa gumurukaa gahumsa qabu mirkaneessuu fi dhangala’aa daldalaa mijeessuuf tarkaanfiiwwan adda addaa hojiirra oolcheera. Sirni bulchiinsa gumurukaa Azarbaajaan keessatti koree gumurukaa mootummaa (SCC) tiin to’atama. Gaheen isaa inni jalqabaa seera gumurukaa kabachiisuu, qaraxa fi gibira galtee fi al-ergii irratti sassaabuu, sochii kontirobaandii ittisuu, fi haala mijeessuu daldalaa guddisuudha. SCCn buufata xiyyaaraa, buufata galaanaa, daangaa lafaa, fi naannoo dinagdee bilisaa dabalatee buufata doonii seensaa adda addaa hojjeta. Imaltoota Azarbaajaan seenan ykn keessaa ba’aniif, wantoota barbaachisoo ta’an hedduutu jiru: 1. To’annoo Immigireeshinii: Daawwattoonni hundi paaspoortii seera qabeessa ta’ee fi guyyaa seenan irraa eegalee yoo xiqqaate ji’a jahaaf hojiirra oolu qabaachuu qabu. Buufata sakatta’iinsa daangaa osoo hin ga’iin dura sanadoonni imala keessanii sirnaan jiraachuu isaanii mirkaneessuun murteessaadha. 2. Ibsa Meeshaalee: Imaltoonni meeshaalee dhuunfaa isaanii kan akka meeshaalee gatii guddaa qaban ykn maallaqa guddaa daangaa murtaa’e seera Azarbaajaan kaa’ame caalu ibsuu qabu. Meeshaalee sirritti labsuu dhabuun adabbii ykn fudhatamuu danda’a. 3. Meeshaalee Dhorkaman: Meeshaalee waraanaa, rasaasa, qoricha sammuu namaa hadoochu, oomisha sobaa, meeshaalee balaafamaa fi kanneen biroo dabalatee meeshaalee dhorkamanii Azarbaajaan seenuu fi ba’an ilaalchisee dambiiwwan addaa ni jiru. Imala dura daangaawwan kana of baruun barbaachisaa dha. 4. Gibiraa fi Gibira: Meeshaaleen murtaa’an ulaagaa murtaa’e ol ta’an yeroo Azarbaajaan ga’an qaraxa galtee fi gibirri kaffalamuu danda’a. Akkasumas meeshaalee daangaa murtaa’een ala erguuf bakka gibirri al-ergii akkasumas raawwatiinsa qabaachuu danda’utti. 5.Dambii adda baafamuu: Raammoo ykn dhukkuboota qonnaa ykn fayyaa namaa miidhuu danda’an irraa of eeguuf; dambiiwwan adda baafamuu kanneen bineensota ykn biqiltoota gara Azarbaajaanitti galchuu bulchan jiru.Formalities akka ragaa beeyladaa tarii haaluma kanaan barbaachisuu danda'a . Yeroo hunda imala dura odeeffannoo fi ulaagaalee yeroo ammaa argachuuf imbaasii ykn qoonsilaa Azarbaajaan biyya keessa jirtan irraa gaafachuun gaariidha. Dambiiwwanii fi hojimaata gumurukaa kabajuun Azarbaajaan keessaa akka hin seenne ykn ba’uuf gargaara, kunis daawwannaa biyya hawwataa kana akka itti gammaddan isin dandeessisa.

Azarbaajaan biyya naannoo Kibba Kaakaas keessatti argamtu yoo taatu, qabeenya uumamaa badhaadhaa, keessumaa industirii boba’aa fi gaaziitiin beekamtudha. Akka biyya boba’aa oomishtuutti, Azarbaajaan fedhii fayyadama biyya keessaa ishee guutuuf galtee irratti baay’ee hirkatti. Gama qaraxa galtee fi imaammata gibiraatiin Azarbaajaan sirna daldala idil-addunyaa guddisuun industirii biyya keessaa ishee eeguuf yaalu hojiirra oolchiteetti. Mootummaan Azarbaajaan meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti qaraxa gumurukaa fi gibira kan kaffalu yoo ta’u, kunis seera Sirna Walsimsiisaa (HS) keessatti ramaddii isaanii irratti hundaa’a. Sadarkaan taarifa waliigalaa oomishaalee irra caalaan isaanii gosa isaan jalatti kufan irratti hundaa’uun %5 hanga %15 gidduutti argama. Haa ta’u malee, meeshaaleen barbaachisoo tokko tokko kan akka qorichaa fi meeshaalee yaalaa gatii madaalawaadhaan akka argaman mirkaneessuuf gibira gadi aanaa ykn zeeroo argachuu danda’u. Gama biraatiin meeshaaleen qananiin akka dhugaatii alkoolii fi oomishaalee tamboo yeroo baayyee taarifa olaanaa isaan mudata. Dabalataanis, Azarbaajaan biyyoota adda addaa fi waldaalee dinagdee kanneen akka Raashiyaa, Turkii, Joorjiyaa, Beelaaruus, Kaazaakistaan, Yukireen waliin waliigaltee daldalaa uumuun ida’amuu daldalaa naannoo guddisuuf. Sababa waliigalteewwan kanaatiin biyyoota michuu ta’an kana irraa galteen taarifa hir’isuu irraa fayyadamoo ta’uu danda’a ykn haala tokko tokko keessatti qaraxa irraa bilisa ta’uu illee ni danda’a. Azarbaajaan dhaabbilee idil-addunyaa akka Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO)tti makamuun haala invastimantii ishee guddisuuf tarkaanfii fudhachuu ishee kaasuun barbaachisaadha. Miseensummaan kun uggura galtee daran hir’isuu fi haala daldalaa meeshaalee fi tajaajilootaaf bilisa ta’e guddisuuf gargaara. Xumura irratti, Azarbaajaan meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti sirna koodii HS keessatti ramaddii isaanii irratti hundaa’uun taarifa adda addaa hojiirra oolchiti. Meeshaaleen barbaachisoo ta’an lammiileef gatii madaalawaa ta’e mirkaneessuuf qaraxa gadi aanaa ykn zeeroo kan argatan yoo ta’u; meeshaaleen qananiin taarifa olaanaa isaan mudata. Biyyattiin waliigalteewwan daldala naannoo irrattis dammaqinaan kan hirmaattu yoo ta’u, karaa miseensummaa WTO isheetiin toora daldala addunyaa waliin walitti makamuu dabalataa barbaaddi.

Biyyi Azarbaajaan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtu, damee meeshaalee al-ergii ishee to’achuuf imaammata gibiraa adda addaa hojiirra oolchiti. Mootummaan guddina diinagdee guddisuu, hirkattummaa al-ergii boba’aa fi gaazii hir’isuu, diinagdee biyyattii gara garaa taasisuu kaayyeffateera. Imaammata gibiraa ijoo meeshaalee al-ergii Azarbaajaan keessatti dhiibbaa geessisan keessaa tokko gibira gatii dabalataa (VAT) dha. Walumaagalatti meeshaaleen biyya alaa ergaman kaffaltii VAT irraa bilisa ta’u. Kana jechuun al-ergitoonni oomisha isaanii biyya alaa yeroo gurguran kaffaltii VAT hammachuu hin barbaachisu. Haa ta’u malee, al-ergitoonni meeshaaleen isaanii dhuguma bilisa ta’uu kana akka argatan mirkaneessuuf sanadoota sirrii fi ragaa ergaa ykn geejjibaa dhiyeessuun barbaachisaa dha. Imaammanni gibiraa guddaan meeshaalee al-ergii wajjin walqabatee jiru kan biraan qaraxa gumurukaa ykn taarifa dha. Azarbaajaan meeshaalee gosa adda addaa gara alaatti ergamaniif taarifa addaa qabdi. Reetiin kun gosa oomishaa irratti hundaa’uun garaagarummaa kan qabu yoo ta’u, istaandaardii idil-addunyaa kan akka koodii sirna walsimsiifame (koodii HS) irratti hundaa’a. Al-ergitoonni qaamolee dhimmi ilaallatu waliin mari’achuu ykn waltajjiiwwan onlaayinii mootummaan kenne fayyadamuun safartuu taarifaa sirrii oomisha addaa isaaniif hojiirra oolu murteessuu qabu. Dabalataanis, Azarbaajaan seera invastimantii isheetiin al-ergitootaaf onnachiiftuu fi bilisa murtaa’oo ni kenniti. Mootummaan imaammata gibira filannoo kan dhaabbileen al-ergii boba’aa hin taane irratti bobba’an gibira galii dhaabbilee hir’isuu ykn gibira bu’aa irraa guutummaatti bilisa ta’uu irraa fayyadamoo ta’uu danda’an hojiirra oolcheera. Onnachiiftoonni kunneen invastimantii kallattiin alaa gara dameewwan boba’aa hin taaneetti hawwachuu fi indaastiriiwwan al-ergii irratti xiyyeeffatan guddisuuf kan kaayyeffatanidha. Namoonni dhuunfaa ykn dhaabbileen meeshaalee Azarbaajaan irraa erguu irratti hirmaatan imaammata gibiraa ilaalchisee jijjiirama ykn fooyya’iinsa mootummaan godhe kamiyyuu odeeffannoo argachuun barbaachisaa dha. Manneen daldalaa naannoo, waldaalee daldalaa waliin mari’achuun ykn gorsa ogeessaa barbaaduun qormaata dambiiwwan gibiraa kana gahumsaan hubachuu fi kabajuu wajjin walqabatan keessa darbuuf gargaaruu danda’a.

Azarbaajaan, bakka qaxxaamuraa Baha Awurooppaa fi Dhiha Eeshiyaatti kan argamtu yoo ta'u, biyya hambaa aadaa badhaadhaa fi qabeenya uumamaa bal'aa ta'een beekamuudha. Daldala idil-addunyaa mijeessuufi sadarkaa qulqullina al-ergii ishee mirkaneessuuf Azarbaajaan sirna mirkaneessa al-ergii diriirsiteetti. Mirkaneessi al-ergii Azarbaajaan keessatti Inspeekshinii To’annoo Beeyladaa Meeshaalee Galtee Mootummaa (SIVCIG), Koree Gumuruuka Mootummaa (SCC), fi Ministeera Qonnaatiin to’atama. Qaamoleen kunneen meeshaaleen al-ergii hundi ulaagaalee seeraa barbaachisoo ta’an, dambiiwwan teeknikaa fi ulaagaalee qulqullinaa akka guutan waliin hojjetu. Azarbaajaan keessatti mirkaneessa al-ergii argachuuf, al-ergitoonni gosa meeshaalee al-ergii irratti hundaa’uun hojimaata addaa eeguu qabu. Adeemsi kun akka waliigalaatti sanadoota akka invoice, tarreewwan paakkii, ragaa ka’umsaa, ibsa oomishaa, gabaasa qorannoo yoo barbaachisaa ta’e sanadoota barbaachisoo biroo waliin dhiyeessuun istaandaardii idil-addunyaa akka eegu mirkaneessuu kan of keessatti hammatedha. Dabalataanis, abbootiin taayitaa gumurukaa meeshaalee al-ergii irratti sakatta’iinsaa fi qorannoo gaggeessuun dambiiwwan hundeeffamaniin akka walsimu mirkaneessuu ni danda’u. Qormaatni kunniin sakatta’iinsa qaamaa ykn qorannoo laabraatoorii dhaabbilee beekamtii qabaniin gaggeeffamu of keessatti qabachuu danda’a. Kana malees, oomishaaleen tokko tokko ragaa dabalataa kan akka ragaa faayitoosanitaarii al-ergii qonnaaf ykn ragaa fayyaa oomishaalee nyaataa wantoota beeyladaa hirmaachisuuf barbaachisan. Al-ergitoonni gabaa biyya alaa akka seenan osoo hin hayyamamiin dura ulaagaalee kanneen cimsanii kabajuu qabu. Mirkaneessa al-ergii argachuun oomishoonni Azarbaajaan ulaagaalee qulqullinaa sadarkaa idil-addunyaatti beekamtii qaban kan guutan ta’uu fi dambiiwwan galtee biyyoonni itti imalan kaa’an kan eegu ta’uu agarsiisa. Bittoota biyya alaa jiran gidduutti amantaa kan guddisu yoo ta’u, carraa daldala daangaa qaxxaamuraa daldala Azarbaajaaniif ni guddisa. Kanaaf,odeeffannoon kun Azarbaajaan tattaaffii daldala idil-addunyaa isheef haala mijeessuuf jecha akkamitti ragaa al-ergii argachuuf akka deemtu hubachuuf akka isin gargaaru abdiin qaba.

Azarbaajaan, bakka qaxxaamuraa Eeshiyaa Dhihaa fi Baha Awurooppaatti kan argamtu siʼa taʼu, loojistikii fi geejjibaadhaaf haala mijataa taʼe qabdi. Bakka tarsiimoo fi bu’uuraalee misoomaa gaarii ta’een kan beekamtu Azarbaajaan damee loojistikii irratti carraa hedduu dhiheessiti. Waa'ee damee loojistikii biyyattii odeeffannoowwan gorfaman tokko tokko kunooti: 1. Bu’uuraalee misoomaa: Azarbaajaan toora geejjibaa cimaa daandii, baaburaa, daandii qilleensaa fi buufata galaanaa of keessaa qabu qabdi. Buufata Daldala Galaanaa Idil-addunyaa Baakuu akka wiirtuu ijoo dhangala’aa daldala naannoo Awurooppaa fi Eeshiyaa waliin ta’ee tajaajila. Kana malees, biyyattiin bu’uuraalee geejjibaa ammayyeessuun meeshaaleen Azarbaajaan keessaa fi achiin ala haala walxaxaa ta’een sochoosuuf invastimantii guddaa gooteetti. 2. Daandii Geejjibaa Idil-addunyaa Kaaspiyaan Qaxxaamuraa (TITR): TITR akka qaama barbaachisaa Inishiyeetiivii Belt and Road (BRI) Chaayinaa Awurooppaa waliin karaa Giddugaleessa Eeshiyaa fi naannoo Galaana Kaaspiyaan wal qunnamsiisu ta’ee tajaajila. Azarbaajaan filannoowwan geejjibaa gahumsa qaban kan akka dooniiwwan roll-on/roll-off (Ro-Ro) Galaana Kaaspiyaan qaxxaamuran dhiyeessuudhaan daandii kana irratti gahee murteessaa qabdi. 3. Zoonii Diinagdee Bilisaa (FEZ): Azarbaajaan keessatti invastimantii biyya alaa loojistikii dabalatee dameelee adda addaa irratti hawwachuuf FEZ hedduun hundeeffameera. Zooniin kunneen onnachiiftuu gibiraa, hojimaata gumurukaa sirrii ta’e, bu’uuraalee misoomaa, paarkiiwwan industirii, mana kuusaa argachuu waliin adeemsa bulchiinsaa salphaa ta’e ni kennu. 4. Inishiyeetiiwwan Mootummaa Elektirooniksii: Azarbaajaan dandeettii loojistikii ishee guddisuuf teeknooloojii fudhattee jirti, jalqabbii mootummaa elektirooniksii hedduu kanneen akka Wiirtuuwwan Tajaajila ASAN kanneen tajaajila toora interneetii hojimaata qulqulleessuu gumurukaa wajjin walqabatee waraqaawwan harkaan hojjetaman yeroo fudhatu hir’isuun kennaniin. 5.Dhaabbilee Loojistikii: Dhaabbileen biyya keessaa hedduun tajaajila loojistikii ogummaa fe’umsa dabarsuu irraa kaasee hanga furmaata kuusaa magaalota lamaan akka Baakuu akkasumas naannoo baadiyyaa guutuu Azarbaajaan keessatti ni kennu. 6.Waliigaltee Daldalaa: Akka miseensa dhaabbilee naannoo adda addaa kan akka GUAM Organization for Democracy and Economic Development waliin waliigaltee daldalaa biyyoota lamaanii biyyoota ollaa kan akka Turkii & Joorjiyaa waliin taasifameen,Azarbaajaan gabaa gurguddaa argachuuf filannoodhaan carraa argachuun dandeettii ishee akka wiirtuu loojistikii daran guddisa. 7. Geejjibaa Maltimoodaalii: Azarbaajaan geejjibaa maltimoodaalii gosoota geejjibaa adda addaa kanneen akka daandii, baaburaa, galaanaa, fi qilleensaa walitti makuun furmaata dhiyeessii sansalataa gahumsa qabu kan fedhii addaa dhaabbilee daldalaa wajjin walsimu uumuuf dammaqinaan ni guddisti. 8.Hojimaata Gumurukaa: Azarbaajaan haala mijeessuu daldalaa guddisuuf hojimaata gumurukaa salphaa fi bu’uuraalee gumurukaa ammayyaa ta’an hojiirra oolchiteetti. Sanadni elektirooniksii karaa ASYCUDA fi sakatta’iinsa balaa irratti hundaa’e dhiyeessuun adeemsa qulqulleessuu daangaa irratti saffisiisa. Xumura irratti,Azarbaajaan bakki tarsiimoo qabdu,invastimantii bu'uuraalee misoomaa,fi jalqabbii kaka'umsaa adda addaa hojiiwwan loojistikiidhaaf bakka hawwataa taasisa.Biyyittiin dijitaalaayizeeshiniif kutannoon qabdu,waliigaltee daldalaa mijataa,fi toora geejjibaa haala gaariin hundeeffame guddina damee loojistikii isheef daran gumaacha.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Azarbaajaan, bakka qaxxaamuraa Awurooppaa Bahaa fi Dhiha Eeshiyaa irratti kan argamtu yoo ta’u, karaalee bittaa idil-addunyaa barbaachisoo adda addaa fi agarsiisa misooma daldalaaf oolu qabdi. Waltajjiiwwan kunneen daldaltoonni biyya keessaa fi biyya alaa oomisha isaanii akka agarsiisan, tumsa uumuu fi gabaa haaraa akka qoratan carraa ni kennu. Bittaa idil-addunyaa Azarbaajaan keessatti karaan guddaan tokko caalbaasii mootummaati. Mootummaan Azarbaajaan yeroo baayyee caalbaasii dameelee adda addaa kanneen akka ijaarsaa, misooma bu’uuraalee misoomaa, anniisaa, eegumsa fayyaa, barnootaa, turizimii fi kkf irratti gadhiisa. Caalbaasiin kunneen dhiyeessitoota idil-addunyaa fi kontiraaktaroota pirojektoota gurguddoo biyyattii keessatti hirmaachuuf fedhii qaban hawwata. Karaan bittaa barbaachisaa ta’e kan biraan Azarbaajaan keessatti karaa indaastirii boba’aa fi gaazii isheeti. Biyya kuufama boba’aatiin badhaattee fi damee anniisaa haala gaariin guddatte ta’uun ishee dhaadattee, Azarbaajaan dhaabbilee addunyaa barbaacha, oomisha, geejjibaa fi qulqulleessuu boba’aa fi gaazii irratti hirmaatan hawwatti. Dhiyeessitoonni idil-addunyaa yeroo baayyee gita isaanii biyya keessaa waliin ta’uun meeshaalee fi tajaajiloota indaastirii kanaan walqabatan ni kennu. Gama agarsiisa addatti misooma daldalaa Azarbaajaan jajjabeessuuf qophaa’een: 1. BakuBuild: Agarsiisni kun damee ijaarsaa irratti kan xiyyeeffate yoo ta’u, arkiteektoota dabalatee agarsiistota bal’aa; oomishtoota meeshaalee ijaarsaa; misoomsitoota qabeenyaa hin sochoone; Ogeessota HVAC; dizaayinarota keessaa; injinaroota elektirikii; ogeeyyii pilaanii fi kkf. 2. Agarsiisa Boba’aa fi Gaasii Kaaspiyaan: Taatee jalqabaa taphattoota ijoo indaastirii boba’aa fi gaazii addunyaa guutuu walitti fidu. Qondaaltota Azarbaajaan waliin walitti dhufeenya uumuuf carraa kan kennu yoo ta’u, teeknooloojiiwwan ammayyaa hojiiwwan qorannoo yaa’a olka’aa akkasumas bakka adeemsa hojii yaa’a gadiitiin walqabatan agarsiisa. 3. WorldFood Azerbaijan: Agarsiisni kun oomishtoota nyaataa idil-addunyaa gabaa Azarbaajaan seenuu ykn babal’achuu barbaadaniif raabsitoota/galchitoota/daldaltoota biyya keessaa walta’iinsa haaraa barbaadan waliin walqabsiisuudhaan waltajjii dhiyeessa. 4. ADEX (Agarsiisa Ittisaa Idil-addunyaa Azarbaajaan): Baasii ittisaa sababoota ji’oopoolitikaa falmii daangaa naannoo Naagoornoo-Karabakh marsee jiruun dhiibbaa irra ga’een ajandaa biyyaalessaa Azarbaajaan keessatti qaama murteessaa waan ta’eef adda durummaan oomishtoota/dhiyeessitoota ittisaa addunyaa irratti tajaajiluu. 5. BakuTel: Agarsiisni kun damee telekoomii fi teeknooloojii odeeffannoo irratti kan xiyyeeffate yoo ta’u, dhaabbilee idil-addunyaa indaastirii telekoomii irratti hirmaatan kanneen akka opereetota moobaayilaa, misoomsitoota sooftiweerii, oomishtoota haardwaarii, walitti makamtoota sirnaa fi kkf ni keessummeessa. 6. Agarsiisa Barnootaa fi Hojii: Yuunivarsiitiiwwan biyya alaa fi dhaabbilee barnootaa yunivarsiitiiwwan Azarbaajaan akkasumas barattoota biyya keessaa carraa qo’annoo idil-addunyaa barbaadan waliin tumsa uumuu barbaadan hawwachuuf kan kaayyeffate. Taateewwan kunniin carraa networking, oomisha agarsiisuu, fi walitti dhufeenya daldalaa bitoota ykn michoota ta’uu danda’an Azarbaajaan keessatti uumuuf ni kennu. Teessuma teessuma lafaa tarsiimoo fi indaastiriiwwan adda addaa qabduun, Azarbaajaan bittaa idil-addunyaa fi guddina daldalaaf karaalee hedduu dhiyeessiti.

Motora barbaacha waliigalaa

Azarbaajaan keessatti meeshaaleen barbaacha baay’inaan itti fayyadaman hedduun namoonni interneetii daawwachuuf itti fayyadaman jiru. Isaan keessaa muraasni teessoo weebsaayitii isaanii waliin kunooti: 1. Yandex (https://www.yandex.az/) – Yandex motora barbaacha Azarbaajaan keessatti beekamaa ta’ee fi odeeffannoo barbaaduu fi marsariitii argachuuf bal’inaan kan itti fayyadamudha. 2. Google (https://www.google.com.az/) – Azarbaajaan qofaaf adda ta’uu baatus, Googlen bu’aa barbaacha bal’aa ta’eef Azarbaajaan dabalatee addunyaa irratti bal’inaan itti fayyadama. 3. Yahoo! (https://www.yahoo.com/) – Yahoo! jechuun motora barbaacha beekamaa kan biraa namoonni Azarbaajaan keessa jiran yeroo baayyee barbaachaafi daawwachuuf itti fayyadamanidha. 4. Mail.ru (https://go.mail.ru/) – Mail.ru jechuun motora barbaacha Raashiyaa keessatti argamu yoo ta’u, tajaajila adda addaa kanneen akka email, kaartaa, oduu fi kkf kan kennudha. 5. Bing (https://www.bing.com/?cc=az) – Bing by Microsoft waggoota dhiyoo asitti akka filannoo motora barbaacha filannootti jaalala kan argate yoo ta’u, fayyadamtoonni Azarbaajaan keessa jiraatanis argachuu danda’u. 6. Axtar.Az (http://axtar.co.ac/az/index.php) - Axtar.Az motora barbaacha afaan Azarbaajaan kan bu'aa biyya keessaa kennuu fi marsariitiiwwan biyya keessaa irratti xiyyeeffatudha. 7. Rambler (http://search.rambler.ru/main?query=&btnG=Search&form_last=requests) - Rambler motora barbaacha biraa kan Raashiyaa irratti hundaa'ee fi fayyadamtoonni Azarbaajaan keessa jiran darbee darbee sababa afaan beekuu isaatiin itti fayyadamaniidha. Kunneen filannoowwan Azarbaajaan keessatti yeroo baay'ee itti fayyadaman tokko tokko yoo ta'an, miidiyaaleen hawaasaa barbaacha interneetii wajjin walitti makamuu isaaniitiin namoonni dhuunfaa hedduun waltajjiiwwan sadarkaa idil-addunyaatti beekamtii qaban kan akka Feesbuukii ykn Inistaagiraamii fayyadamu ta'uun isaa hubachuun barbaachisaadha.

Fuula keelloo gurguddoo

Azarbaajaan, ifatti Rippabiliika Azarbaajaan jedhamuun kan beekamtu, biyya qaxxaamuraa Baha Awurooppaa fi Dhiha Eeshiyaa irratti argamtudha. Diinagdee adda addaa fi naannoo daldalaa socho’aa qaba. Fuulonni keelloo gurguddoo Azarbaajaan keessa jiran keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Fuula Keelloo Azarbaajaan: Marsariitii: https://www.fuula keelloo.az/ Fuula Keelloo Azarbaajaan daayirektaroota biyyattii keessatti adda duree ta’an keessaa tokko yoo taatu, waa’ee daldalaa dameelee adda addaa kanneen akka keessummeessitootaa, faayinaansii, eegumsa fayyaa fi kkf irratti odeeffannoo kenniti. 2. AzNet: 1.1. Marsariitii: https://www.aznet.com/ AzNet waltajjii fuula keelloo Azarbaajaan keessatti beekamaa ta'e kan biraa yoo ta'u, fayyadamtoonni daldalaa fi tajaajila salphaatti akka argatan gargaaru. Odeeffannoo quunnamtii waliin tarreefama bal'aa ni dhiheessa. 3. Fuula Keelloo 101: Marsariitii: https://www.fuula keelloo101.com/azarbaajaan/ 101 Yellow Pages tarreefama bal’aa dhaabbilee daldalaa Azarbaajaan keessa jiraniif gosa industirii ykn bakka adda addaatiin ramadamee ni kenna. 4. BAZAR.AZ jedhamuun beekama Marsariitii: https://bazar.is BAZAR.AZ iddoo gabaa onlaayinii yoo ta’u, akka marsariitii beeksisaafi galmee fuula keellootti kan tajaajilu yoo ta’u, dhaabbilee daldalaa Azarbaajaan keessatti socho’aniif. 5. YP.Jireenya Marsariitii: http://yp.life/ YP.Life galmee bal’aa daldala biyya keessaa kanneen tajaajila kennitoota, mana nyaataa, suuqiiwwan, hoteelota, waajjiraalee hakiimotaa fi kanneen biroo guutuu Azarbaajaan keessatti argaman dabalatee ni dhiheessa. Weebsaayitoonni kunneen fayyadamtoonni tajaajila ykn oomisha addaa barbaadan biyyattii keessatti bakka adda addaatti salphaatti akka barbaadan kan taasisudha. Fayyadamtoonni quunnamtii daldalaa kan akka lakkoofsa bilbilaa fi teessoo karaa waltajjiiwwan kanneeniin argachuu danda’u. Hubadhaa, yeroo hunda marsariitiiwwan kana of eeggannoodhaan fayyadamuu fi odeeffannoo of danda’anii mirkaneessuun, daldala ykn tajaajila achitti tarreeffaman kamiyyuu waliin osoo hin bobba’iin dura.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Azarbaajaan, bakka qaxxaamuraa Awurooppaa Bahaa fi Dhiha Eeshiyaatti kan argamtu yoo ta’u, waggoota dhiyoo asitti damee daldala elektirooniksiitiin guddina ariifataa argiteetti. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii beekamoo ta’an hedduu kan fedhii fayyadamtootaa adda addaa guutan qaba. Armaan gaditti waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Azarbaajaan keessa jiran keessaa muraasni URL marsariitii isaanii waliin: 1. AliExpress Azerbaijan (www.aliexpress.com.tr): Akka qaama Garee Alibabaatti, AliExpress waltajjiiwwan daldala onlaayinii addunyaa irratti adda duree ta’an keessaa isa tokkodha. Meeshaalee elektirooniksii irraa kaasee hanga faashiniitti oomishaalee bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, gara Azarbaajanitti tajaajila geejjibaa ni kenna. 2. Olx (www.olx.com): Olx waltajjii beeksisa onlaayinii beekamaa ta’ee fi fayyadamtoonni meeshaalee adda addaa kan akka konkolaataa, meeshaalee manaa, elektirooniksii, qabeenyaa fi kkf bitachuu ykn gurguruu kan danda’an yoo ta’u, namoonni dhuunfaa giddu-galeessa tokko malee kallattiin akka wal qunnaman kan dandeessisudha. 3. YeniAzerbaycan.com (www.yeniazarb.com): YeniAzerbaycan.com bakka gabaa onlaayinii meeshaalee haaraa ykn kan itti fayyadaman Azarbaajaan keessatti bitachuu fi gurguruudha. Elektirooniksii, meeshaalee faashinii, meeshaalee manaa fi kkf dabalatee gosoota oomishaa bal’aa kan hammatudha. 4. BakuShop (www.bakushop.qlobal.net): BakuShop marsariitii daldala elektirooniksii yoo ta’u, oomishaalee biyya keessaa ogeeyyii harkaa fi ogeeyyii harkaatiin magaalaa Baku fi naannolee Azarbaajaan biroo keessatti hojjetaman dhiyeessuu irratti xiyyeeffata. Meeshaalee harkaan hojjetaman adda ta'an kan akka dizaayinii uffata aadaa fi hojii aartii biyya keessaa agarsiisa. 5. Arazel MMC Online Store (arazel.mycashflow.shop): Arazel MMC Online Store qaamolee haardwaara kompiitaraa kanneen akka motherboard, processor, memory module, graphic card fi kkf, meeshaalee IT waliin walqabatan biroo waliin gurguruu irratti kan adda ta’edha. 6.Posuda.Az (posuda.ax/about/contacts-eng.html): Posuda.Az mana gurgurtaa meeshaalee nyaataa onlaayinii yoo ta'u meeshaalee nyaata bilcheessuu adda addaa kanneen akka pots & pans sets knives & cutting boards bakeware barware flatware etc.It guutuu Azarbaajaan keessatti geejjibni ni kenna Kunniin fakkeenya muraasa waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Azarbaajaan keessatti argamaniiti. Haa ta’u malee, haalli daldala elektirooniksii itti fufiinsaan guddachaa akka jiru, yeroon darbaa deemuun waltajjiiwwan haaraan uumamuu akka danda’an yaada keessa galchuun murteessaadha.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Azarbaajaan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti kan argamtu yoo ta'u, toora interneetii irratti sochii guddaa kan qabduu fi waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo hedduu qabdi. Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo Azarbaajaan keessatti argaman keessaa muraasni teessoo marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Feesbuukii (www.facebook.com) - Feesbuukiin waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa Azarbaajaan keessatti baay’inaan itti fayyadaman keessaa isa tokko. Namoonni maxxansa, suuraa fi viidiyootiin akka wal qunnaman, qabiyyee akka qooddataniifi namoota biroo waliin akka bobba’an ni taasisa. 2. Instagram (www.instagram.com) - Instagram waltajjii suuraa fi viidiyoo qooduun beekamaa ta'ee fi fayyadamtoonni hiriyyoota isaanii ykn namoota beekamoo jaallatan hordofuu fi qabiyyee mul'ataa karaa piroofaayilii isaanii qooduu danda'aniidha. 3. LinkedIn (www.linkedin.com) - LinkedIn waltajjii ogummaa networking yoo ta’u, namoonni dhuunfaa kaayyoo guddina hojiif miiltoowwan hojii fi ogeessota damee adda addaa irraa dhufan waliin akka wal qunnaman kan taasisudha. 4. Twitter (www.twitter.com) - Twitter bifa gabaabaa microblogging feature fayyadamtoonni barreeffamoota barreeffama irratti hundaa'an "tweets" jedhaman fayyadamuun oduu haaraa, yaada ykn yaada mata duree adda addaa irratti qooddachuu danda'uun beekama. 5. VKontakte/VK (vk.com) - VKontakte ykn VK marsariitii hawaasummaa Raashiyaa keessatti argamu yoo ta’u, Azarbaajaan keessattis fayyadamtoota guddaa qaba. Feesbuukii wajjin wal fakkaatu kan akka update maxxansuu, faayiloota miidiyaa qooduu, hawaasa ykn garee uumuu ni dhiheessa. 6. Odnoklassniki/OK.ru (ok.ru) - Odnoklassniki marsariitii hawaasummaa kan biraa kan Raashiyaa keessatti argamu yoo ta’u, namoonni mana barumsaa irraa hiriyyoota daree ykn hiriyyoota durii akka argatan akkasumas tapha taphachuu fi toora interneetii irratti waliin haasa’uu kan dandeessisudha. 7. TikTok (www.tiktok.com) - TikTok appii viidiyoo mobaayilaa bifa gabaabaa fayyadamtoonni sirboota funyaan walsimsiisuu ykn qormaata vaayirasii irratti hirmaachuu dabalatee qabiyyee addaa uumuu danda'aniidha. 8. Telegram (telegram.org) - Telegram app ergaa battalaa saffisaa fi nageenya irratti kan xiyyeeffatu yoo ta'u, amaloota akka garee waliin haasa'uu, bilbila sagalee, filannoo faayila waliif qoodu dabalatee sanadoota tokkoon tokkoon isaanii hanga 2GB ta'an kan dhiyeessudha. 9 . WhatsApp(whatsapp.com)- WhatsApp appii ergaa erguuf beekamaa ta'ee fi fayyadamtoonni ergaa barreeffamaa erguu, sagalee fi viidiyoo bilbiluu, akkasumas faayiloota miidiyaa adda addaa waliif qooduuf kan dandeessisudha. 10. YouTube (www.youtube.com) - YouTuben waltajjii viidiyoo qooduun addunyaa irratti namoonni viidiyoo mataa isaanii ilaaluu, like, comment, fi olkaa'uu danda'aniidha. Kunneen fakkeenya muraasa waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa Azarbaajaan keessatti yeroo baay’ee itti fayyadamaniidha. Tarreen kun guutuu akka hin taanee fi waltajjiiwwan biroo biyya ykn naannoo sanaaf adda ta'an kanneen Azarbaajaan keessatti itti fayyadama guddaa qaban jiraachuu akka danda'an kaasuun barbaachisaadha.

Waldaalee industirii gurguddoo

Azarbaajaan, ifatti Rippabiliika Azarbaajaan jedhamuun kan beekamtu, biyya qaxxaamuraa Baha Awurooppaa fi Dhiha Eeshiyaa irratti argamtudha. Galaana Kaaspiyaan, Raashiyaa, Joorjiyaa, Armeeniyaa fi Iraan waliin daangeffamti. Azarbaajaan dinagdee adda addaa kan qabdu yoo ta’u, boba’aa fi gaazii, qonnaa, turizimii, ijaarsaa, fi teeknooloojii odeeffannoo dabalatee indaastiriiwwan gurguddoo hedduu dameelee adda addaa bakka bu’u. Biyyattiin waldaalee indaastirii beekamoo hedduu kan qabdu yoo ta’u, isaanis dameewwan kanneen deeggaruu fi guddisuu keessatti gahee olaanaa kan qaban ta’uu ibsameera. Mee isaan keessaa muraasa isaanii haa ilaallu: 1. Waldaa Baankota Azarbaajaan - Waldaa ogummaa ijoo damee baankii Azarbaajaan bakka bu'u. Marsariitii: http://www.abank.az/en/ 2. Dhaabbata Boba’aa Mootummaa Rippabiliika Azarbaajaan (SOCAR) - Dhaabbanni boba’aa biyyoolessaa kun barbaacha, oomisha, qulqulleessuu, geejjibaa fi gabaa boba’aa irratti fedhii Azarbaajaan bakka bu’a. Marsariitii: http://www.socar.az/ irratti argama. 3. Waldaa Hoteelota Azarbaajaan - Dhaabbata miti mootummaa daldala hoteelotaa deeggaruun misooma turizimii Azarbaajaan keessatti guddisuu irratti xiyyeeffatu. Weebsaayitii: https://aha.bakuhotels-az.com/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 4. Ejensii Misooma Daldala Xixiqqaa fi Giddugaleessaa - Ejensii misooma abbootii qabeenyaa deeggaruun dhaabbilee xixiqqaa fi giddu galeessaa industirii adda addaa keessatti tajaajila kennuudhaaf ijaarame. Marsariitii: http://asmida.gov.az/?lang=en 5. Gamtaa Industirii Teeknooloojii Odeeffannoo (AzITA) - Dhaabbata bu’aa hin arganne dhaabbilee tajaajila IT kanneen akka misooma sooftiweerii, oomisha haardwaara sirna walitti makamuu ykn daldala irratti hirmaatan bakka bu’u. Marsariitii: https://itik.mkm.ee/om/waa’ee-keenya 6.Waldaa Oomishtoota Oomishaalee Ijaarsa- Oomishtoota industirii oomisha meeshaalee ijaarsaa irratti hirmaatan bakka bu’a marsariitii:http://acmaonline.org/data/urunfirmalar? Kunniin fakkeenya muraasa qofa; waldaaleen biroo hedduun dameelee adda addaa waliin walqabatan dinagdee Azarbaajaan keessatti socho’an jiru. Teessoon marsariitii yeroon jijjiiramuu akka danda’u hubadhaa; yeroo hunda odeeffannoo haaraa waa'ee waldaalee kanaa motora barbaacha ykn maddoota naannoo barbaachisoo ta'an fayyadamuun mirkaneessuun ogummaadha.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Tarreen marsariitiiwwan dinagdee fi daldalaa tokko tokkoo kanneen Azarbaajaan waliin walqabatan kunooti: 1. Ministeera Diinagdee Rippabiliika Azarbaajaan - Weebsaayitii ofiisaa Ministeera Diinagdee, itti gaafatamummaa imaammata dinagdee fi misoomaa: http://www.economy.gov.az/en 2. Faawundeeshinii Guddina Al-ergii fi Invastimantii Azarbaajaan (AZPROMO) - Oomishaalee, tajaajiloota, fi carraa invastimantii Azarbaajaan addunyaa guutuutti ni beeksisa: https://www.azpromo.az/en 3. Koreen Gumuruuka Mootummaa Rippabiliika Azarbaajaan - Hojimaata, dambiiwwan, fi taarifa gumurukaa irratti odeeffannoo ni kenna: https://customs.gov.az/?language=en-US 4.Kaataloogii Al-ergii Azarbaajaan - Waltajjii toora interneetii al-ergii Azarbaajaan fi oomisha/tajaajila isaanii agarsiisu: http://exportcatalogue.Az/ 5. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Rippabiliika Azarbaajaan - Dhimma daldala biyya keessaa fi idil-addunyaa irratti dantaa daldalaa bakka bu’a: https://chamberofcommerce.Az/eng/ 6.Konfedereeshinii Biyyoolessaa Azarbaajaan Dhaabbilee Abbootii Qabeenyaa (Hojjechiistotaa) – Dhaabbilee hojjechiistotaa biyyattii keessatti misooma abbootii qabeenyaa guddisan bakka bu’a: http://eceb.org/ 7.Birjii aksiyoonaa Baakuu – Birrii aksiyoonaa biyyoolessaa daldala sekuritiiwwan Azarbaajaan keessatti odeeffannoo kennu:http”//www.bfb-bourse.com/usr/documents/bfb_BSE_AZ_INS_201606.pdf 8.Kilabii Awurooppaa Kaaspiyaan – Waltajjii daldalaa idil-addunyaa hawwata invastimantii naannoo Galaana Gurraacha Azarbaajaan dabalatee guddisu.:http"//www.caspianenergy.net/index.php?lay=boardshow&ac=webboard_show&mots_no=8140 9.Garee Baankii Addunyaa – Fuula biyyaa marsariitii ofiisaa Baankii Addunyaa irratti agarsiistota dinagdee ijoo, gabaasa, pirojektoota Azarbaajaan ilaalchisee hojjetaman ibsu:http"//data.worldbank.org/country/AZ Hubadhaa, marsariitiiwwan tokko tokko yeroon darbaa deemuun jijjiiramuu ykn fooyya’uu akka danda’an.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Azarbaajaaniif marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Tarreen kanneen beekamoo ta’an tokko tokkoo teessoo marsariitii isaanii wajjin walsimu waliin kunooti: 1. Koree Gumurukaa Mootummaa Azarbaajaan: www.customs.gov.az Weebsaayitiin ofiisaa kun istaatiksii daldalaa fi odeeffannoo hojimaata, dambiiwwanii fi taarifa gumurukaa ni kenna. 2. Faawundeeshinii Guddina Al-ergii Azarbaajaan (AZPROMO): www.azpromo.az AZPROMO oomishaalee fi tajaajiloota Azarbaajaan sadarkaa idil-addunyaatti beeksisuuf kaayyeffateera. Weebsaayitiin isaanii istaatiksii daldalaa, carraa al-ergii, fi xiinxala gabaa ni dhiheessa. 3. Ministeera Diinagdee Rippabiliika Azarbaajaan: www.economy.gov.az Weebsaayitiin Ministeera Diinagdee imaammata daldala alaa, waliigalteewwan, invastimantii, fi daataa al-ergii-galtee irratti odeeffannoo bal’aa kenna. 4. Diinagdee Daldalaa - Daataa Daldalaa Azarbaajaan: tradingeconomics.com/azerbaijan/trade-partners Diinagdee Daldalaa michoota daldalaa ishee waliin Azarbaajaaniif daataa galtee/al-ergii dabalatee agarsiistota dinagdee bal’aa ni dhiheessa. 5. Giddugala Daldala Idil-addunyaa (ITC) - Kaartaa Daldalaa: www.trademap.org Kaartaan Daldalaa ITCn waltajjii fayyadamtootaaf mijatu yoo ta’u, fayyadamtoonni istaatiksii daldala idil-addunyaa bal’aa biyyaan ykn garee oomishaatiin koodii Sirna Walsimsiisaa (HS) irratti hundaa’uun akka argatan kan taasisudha. 6.Furmaata Daldala Walitti Makamaa Addunyaa (WITS) - Baankii Addunyaa: wits.worldbank.org/CountryProfile/Country/AZE/ WITS dhangala’aa daldala biyyoota lamaanii addunyaa guutuu kaartaa fi chaartii wal-qunnamtii COMTRADE dabalatee kuusaa deetaa adda addaa irratti hundaa’uun agarsiifame argachuuf carraa ni kenna. Hubadhaa, marsariitiiwwan kun sadarkaa bal’ina maddoota daataa jiran irraa barbaaddan irratti hundaa’uun galmee barbaadu ykn daangaa itti fayyadama qabaachuu danda’u.

Waltajjiiwwan B2b

Azarbaajaan biyya naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Aadaa badhaadhaa, hambaa seenaa, kuufama boba'aa qabaachuun beekama. Gama waltajjiiwwan B2Btiin Azarbaajaan kanneen beekamoo muraasa kanneen daldala biyyattii keessaa fi michoota idil-addunyaa waliin walqunnamsiisan qabdi. Waltajjiiwwan B2B Azarbaajaan keessatti argaman tokko tokko kunooti: 1. AZEXPORT: Waltajjiin kun daldaltoonni Azarbaajaan oomisha isaanii gara gabaa idil-addunyaatti akka erganiif gargaara. Odeeffannoo industirii adda addaa ni kenna, al-ergitoota bitoota ta’uu danda’an waliin kan walqunnamsiisu yoo ta’u, marii daldalaaf haala mijeessa. Weebsaayitiin AZEXPORT www.export.gov.az dha. 2. Azexportal: Waltajjiin biraa oomisha Azarbaajaan sadarkaa idil-addunyaatti beeksisuu fi daldaltoonni biyya keessaa bitoota addunyaa akka argatan gargaaru Azexportal dha. Meeshaalee fi tajaajiloota damee adda addaa kanneen akka qonnaa, maashinarii, huccuu, meeshaalee ijaarsaa fi kkf irraa dhufan bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, al-ergii Azarbaajaan irraa dhufu guddisuuf kan akeekedha. Marsariitii isaanii www.aliandco.com daawwachuu dandeessu. 3. ExportGateway: Waltajjiin B2B kun qaamolee daldala daldalaa kanneen akka gaaffii oomishaa, marii, fi adeemsa mallattoo waliigaltee irratti hirmaatan gidduutti qunnamtii haala mijeessuudhaan, al-ergitoota Azarbaajaan addunyaa irraa waliin walqabsiisuu irratti xiyyeeffata – hundi isaanii karaa poortaalii isaanii www.exportgate.com . 4.Azpromo: Azpromo dhaabbilee biyya alaa Azarbaajaan keessatti walitti dhufeenya daldalaa uumuuf barbaadanii fi daldala biyya keessaa kanneen biyya alaa keessatti tumsa ykn tumsa ta’uu danda’u barbaadan gidduutti akka giddu-galeessaatti hojjeta. Waltajjiin kun fedhii addaa ykn filannoo industirii irratti hundaa’uun michoota mijatoo ta’an adda baasuun tajaajila walsimsiisaa daldalaa kenna.Walgahii qopheessuu , ergama daldalaa qopheessuu ykn agarsiisa hirmaachuu karaa isaanii galma gahuun ni danda’ama .Link for this B2B portal is www.promo.gov.AZ 5.Baku-Expo Center : Sirritti waltajjii B2B mataa isaa ta'uu baatus garuu agarsiisa daldalaa industirii biyya keessaaf giddugala barbaachisaa ta'e.Wiirtuun expo waggaa guutuu agarsiisa idil-addunyaa hedduu kan keessummeessuu yoo ta'u kunis dhaabbilee daldalaa walta'iinsa haaraa hundeessuuf barbaadaniif carraa networking gaarii ta'ee tajaajila ykn maamiltoota ta’uu danda’an argachuu.Weebsaayitiin ofiisaa Giddugala Baku-Expo www.bakuexpo.az dha. Kunneen waltajjiiwwan B2B Azarbaajaan keessatti argaman keessaa muraasa kanneen daldala biyya keessaa fi michoota biyya alaatif walitti dhufeenya daldalaa fi daldalaa haala mijeessanidha. Weebsaayitoonni armaan olitti ibsaman waa’ee tajaajila kennamu, dameelee industirii uwwifaman, fi odeeffannoo quunnamtii hojii B2B Azarbaajaan keessatti jalqabuuf bal’inaan ni kennu.