TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Booliiviyaan, akka ofiisaatti Plurinational State of Bolivia jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamne kan Ameerikaa Kibbaa keessatti argamtudha. Bal'inni ishee iskuweer kiiloo meetira 1,098,581 yoo ta'u, kaaba bahaa fi bahaan Biraazil, kibbaan Paaraaguwee fi Arjentiinaa, kibba dhihaan Chiiliin, kaaba dhihaan ammoo Peeruun daangeffamti. Magaalaan guddoon Booliiviyaa Sucre dha. Seenaan Booliiviyaa waggoota kumaatamaan lakkaa'aman kan fudhatu yoo ta'u, qaroominni dhalootaan jiraatan naannoo ishee keessatti yeroo dheeraaf Ispeen injifachuushee dura dagaagaa ture. Har’a baay’ina ummataa tilmaamaan miliyoona 11 kan qabu yoo ta’u, hawaasa dhalootaan Keechuwaa fi Aymaraa dabalatee saba adda addaa kan of keessaa qabudha. Teessuma lafaa biyyattii garaa garaa yoo ta'u, dirree bal'aa akkasumas lafa gaarreen itti baay'atu of keessatti qabata. Gaarreen Andees baay'ee dhiha Booliiviyaa kan ol'aantummaa qaban yoo ta'u, fiixeen tokko tokko olka'iinsa meetira 6,000 (19,685 feet) ol ta'a. Dabalataanis, Booliiviyaan qabeenya uumamaa guddaa kan akka kuufama boba’aa fi gaazii albuuda badhaadhaa akka qaruuraa waliin qabdi. Diinagdeedhaan yoo ilaalle, Booliiviyaan waggoota dhiyoo asitti guddina guddaa argiteetti; haa ta’u malee walqixxummaa galii fi qabeenya lammiilee hedduudhaaf argachuun isaanii daangeffame irraa kan ka’e saboota hiyyeeyyii Laatiin Ameerikaa keessaa tokko ta’ee itti fufee jira. Qonni dinagdee Booliiviyaa keessatti gahee murteessaa qaba oomishaalee akka xaafii, baala bunaa,baala kookaa,al-ergii qonnaa ijoo biyyattiif. Kana malees,sabni kun bareedina uumamaa isaa akka qabeenya turizimii hawwachuuf beekamtii kenna.Booliiviyaan lafa nafa namaa hawwatu kan akka Haroo Titikaakaa – haroowwan gurguddoo Ameerikaa Kibbaa keessaa tokko – cinatti lafa soogidda ajaa’ibsiisaa kan akka Salar de Uyuni,olka’iinsa km 3 (9) ol ta’e irratti argamti ft). Aadaadhaan kan badhaadhe,hawaasni Booliiviyaa duudhaa socho’aa kan aadaa dhalootaa keessatti hidda gadi fageeffate agarsiisa.Ayyaanonni sirna durii kabaju naannoolee adda addaa guutuu Booliivaa keessatti mul’achuu danda’u.Dhiibbaan aadaa dhalootaa kana irraa dhufu aartii,nyaata,fi muuziqaa- amala isaanii keessattis mul’achuu danda’a uffata halluu adda addaa qabu,huccuu akka ponchos,nyaata boqqolloo irratti hundaa'e,fi faaruu aadaa Andes. Qormaata hawaasummaa fi dinagdee mudatus,Booliiviyaan hambaa aadaa adda ta'ee fi dinqii uumamaa daawwattoota addunyaa irraa dhufan booji'uu itti fufee jiruun saba addaa taatee dhaabbattee jirti.

Booliiviyaan, akka ofiisaatti Mootummaa Heddumina Bolivia jedhamuun kan beekamtu, maallaqa mataa ishee Bolivian Boliviano (BOB) jedhamu qabdi. Boliviano saantima 100 ykn sentaavootti qoodama. Nootiiwwan baankii amma Baankii Giddugaleessaa Booliiviyaan bahu maallaqa 10, 20, 50, 100 fi 200 boliviyaanoos ta’a. Tokkoon tokkoon yaadannoo namoota seenaa adda addaa fi mallattoolee barbaachisoo hambaa aadaa badhaadhaa Booliiviyaa bakka bu'an agarsiisa. Saantima yoo ilaalle, daldala xixiqqoo irratti yeroo baay’ee itti fayyadamu. Saantima saantima ykn seentavoo saantima 10 hanga 50 gidduutti argamu. Diinagdeen Booliiviyaa qabeenya uumamaa kan akka albuudaa fi gaazii al-ergii irratti baay’ee hirkata. Gatiin booliiviyaanoo wantoota akka haala dinagdee biyya keessaa fi humnoota gabaa addunyaa qabeenya kana irratti dhiibbaa geessisan irratti hundaa’uun jijjiirama. Tajaajilli sharafa alaa daawwattoota maallaqa isaanii gara boliviyanootti jijjiiruu barbaadaniif ykn faallaa kanaatiin guutuu Booliiviyaa keessatti bal’inaan argama. Xiqqoo garaagarummaa qabaachuu waan danda'aniif dhiyeessitoota adda addaa irratti gatii jijjiirraa walbira qabuun barbaachisaa dha. Waggoota dhiyoo asitti, Booliiviyaan jijjiirama tokko tokko sababoota alaa kanneen akka jijjiirama gatii meeshaalee idil-addunyaatiin uumamus, maallaqa ishee waliin tasgabbii madaalawaa argatteetti. Mootummaan imaammata maallaqaa hojiirra oolchuun haala faayinaansii nageenya qabu eeguu fi qaala’iinsa jireenyaa bu’a qabeessa ta’een bulchuu danda’eera. Yeroo hunda imaltoonni Booliiviyaa daawwatan baasii guyyaa guyyaa kan akka nyaataa, geejjibaa fi bittaa xixiqqoodhaaf maallaqa biyya keessaa tokko tokko harka isaaniitti qabaachuun gaariidha sababiin isaas dhaabbileen hundi kaardii liqii ykn maallaqa biyya alaa waan hin fudhanneef. Dabalataanis, yeroo daldala maallaqaa raawwannu kaffaltii sobaa ilaaluun barbaachisaa dha. Walumaagalatti, Booliiviyaa daawwachuu ykn akka turistii ykn daldalaatti dinagdee ishee waliin yeroo bobba’an, haala maallaqa biyyattii hubachuun saba Ameerikaa Kibbaa kana keessatti daldalli maallaqaa haala salphaan akka raawwatamu gargaara.

Kaffaltiin seera qabeessa Booliiviyaa keessatti Bolivian Boliviano (BOB) dha. Yeroo ammaa kana tilmaamni sharafa alaa Bolivian Boliviano (BOB) maallaqa addunyaa gurguddoo waliin akka armaan gadiitti argama: 1 BOB = 0.14 Doolaara Ameerikaa 1 BOB = 0.12 Yuuroo 1 BOB = 10.75 INR ta’e 1 BOB = 11.38 JPY ta’a Hubadhaa, safartuuwwan jijjiirraa kun jijjiirama kan qaban yoo ta’u yeroon darbaa deemuun garaagarummaa qabaachuu danda’u.

Biyya Ameerikaa Kibbaa lafaan hin marfamne Booliiviyaan waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu kabajti. Ayyaanni kunniin garaagarummaa aadaa sabaa fi hiika seenaa kan calaqqisiisudha. Ayyaanoota gurguddoo Booliiviyaa keessaa muraasni kunooti: 1. Guyyaan Walabummaa (Hagayya 6): Guutummaa biyyattiitti kan kabajamu, Guyyaan Walabummaa kun bara 1825tti Booliiviyaan bulchiinsa koloneeffataa Ispeen jalaa bilisa baate.Guyyaan kun agarsiisa daandii irratti, muuziqaa fi shubbisaatiin kan guutame dha. 2. Carnaval de Oruro: Fulbaana ykn Amajjii hunda magaalaa Oruro keessatti kan gaggeeffamu kaarniival kun ayyaanoota Booliiviyaa keessatti beekamoo ta’an keessaa isa tokkodha. Sirna dhalootaa duudhaa Kaatolikii waliin kan walitti fidu yoo ta'u, uffata socho'aa, shubbisa afoolaa kan akka La Diablada fi Tinku, akkasumas jila bal'aa kan of keessaa qabudha. 3. El Gran Poder: Ayyaanni kun Caamsaa ykn Juunii hunda La Paz keessatti kan raawwatamu yoo ta’u, kunis Yesus del Gran Poder (Yesus Humna Guddaa) kabajuuf. Shubbistoonni kumaatamaan lakkaa'aman uffata halluu adda addaa uffatan gareewwan muuziqaa aadaatiin waliin ta'uun agarsiisa guddaa daandii irratti hirmaatu. 4. Guyyaa Galaanaa (Amajjii 23): Ayyaanni kun Booliiviyaan yeroo Waraana Paasifikii (1879-1884) naannoo qarqara galaanaa ishee Chiiliif dhabuu ishee yaadata. Taateewwan agarsiisa aadaa fi sirnoota hawwii Booliiviyaan galaana kana argachuuf qabdu itti fufee jirtu calaqqisiisan kan dabalatudha. 5. Todos Santos: Waggaa waggaan Adoolessa 1 fi 2 kan kabajamu ayyaanni kun firoota du’an guutuu Booliiviyaa keessatti kabajuuf murteessaadha. Maatiin bakka awwaalchaa daawwachuun bakka awwaalchaa qulqulleessu, hafuurotaaf nyaataa fi kennaa dhiyeessuun boqonnaa bara baraa namoota jaallatan akka argatan kadhatu. 6.Guyyaa Alaabaa Whipala: Bara 2010 yeroo guyyaa biyyaalessaatti ifatti beekamtii argate irraa eegalee waggaa waggaan July 31st kabajama; innis Whipala-mallattoo aadaa dhalootaan biyyoota Ameerikaa Kibbaa adda addaa keessatti bakka bu’u-hambaa aadaa hedduu Booliiviyaa kan agarsiisu beekamtii kenna. Ayyaanonni kun seenaa, aadaa,fi eenyummaa Booliiviyaa irratti hubannoo kan kennan yoo ta’u, namoonni naannoo sanaa fi daawwattoonni duudhaa socho’aa saba adda addaa kanaa keessatti akka of cuuphaniif carraa ni kennu.

Booliiviyaan biyya lafaan hin marfamne Ameerikaa Kibbaatti kan argamtu yoo taatu, Biraazil, Paaraaguway, Arjentiinaa, Chiilii fi Peeruu waliin wal daangessiti. Diinagdee walmakaa qabeenya uumamaa badhaadhaa kan akka albuudaa, gaazii uumamaa, fi oomisha qonnaatiin kan beekamu qabdi. Gama daldalaatiin Booliiviyaan adda durummaan meeshaalee ishee al-ergii irratti xiyyeeffachaa turte. Gaaziin uumamaa biyyatti al-ergii ijoo keessaa isa tokko. Kuusaa guddaa kan qabdu yoo ta’u, karaa ujummoo biyyoota ollaa kan akka Biraazil fi Arjentiinaa erga. Al-ergii barbaachisoo ta’an biroon albuuda akka ziinkii, qaruuraa, meetii, fi liidiin kan dabalatudha. Qormaata daldala Booliiviyaa keessaa tokko sababa lafaan marfamuu isheetiin bu’uuraaleen geejjibaa daangeffamaniidha. Kunis buufata doonii galaanaa argachuu kan daangessu yoo ta’u kunis baasii geejjibaa galtee fi al ergii dabaluu danda’a. Dabalataanis, tasgabbii dhabuun siyaasaa fi jeequmsi hawaasummaa waggoota dhiyoo asitti haala daldala biyyattii irrattis dhiibbaa uumeera. Booliviyaan portfoolii al-ergii isaanii adda adda gochuuf jecha dameewwan biroo kan akka qonnaa guddisaa turte. Oomishaaleen akka xaafii, kiniinaa (midhaan soorataa), bunaa, oomishaalee qamadii akkasumas gara biyya alaatti ni ergamu. Dameen qonnaa lammiilee Booliiviyaa hedduu baadiyyaa jiraataniif carraa hojii ni kenna. Booliiviyaan Peeruu fi Kolombiyaa dabalatee biyyoota adda addaa waliinis bu’uura Hawaasa Biyyoota Andees (CAN) keessatti waliigaltee daldalaa biyyoota lamaanii irratti bobba’a. Waliigalteewwan kunneenis danqaawwan daldala biyyoota miseensa ta’an gidduutti uumaman hir’isuun ida’amuu dinagdee naannoo guddisuuf kan akeekan ta’uu ibsameera. Kana malees, Booliiviyaan saboota Ameerikaa Kibbaa biroo kan akka Biraazil fi Arjentiinaa waliin qaama Mercosur (Gabaa Waliigalaa Kibbaa) ta’uun biyyoota miseensa ta’an gidduutti gabaa murtaa’e filannoodhaan akka argatan kan hayyamudha. Walumaagalatti,booliiviyaan dinagdee ishee meeshaalee gurgurtaatiin alatti adda addaa gochuudhaan qormaata mudachuu itti fufteetti.Daangaa teessuma lafaa ishee lafaan marfame daandii bishaanii gurguddoo dhaqqabuuf garuu tumsa naannoofi dameewwan akka qonnaa guddisuudhaan gufuulee kana irra aanuuf tattaaffiin itti fufee jira

Giddugala Ameerikaa Kibbaa keessatti kan argamtu Booliiviyaan gabaa daldala alaa ishee guddisuuf dandeettii guddaa qabdi. Qabeenya uumamaa baay’ee fi teessuma lafaa tarsiimoo kan qabdu Booliiviyaan gabaa addunyaa keessatti argamuun ishee guddisuuf carraa guddaa qabdi. Tokkoffaa, Booliiviyaan meetii, qaruuraa fi sibiila diimaa fi kanneen biroo dabalatee albuuda baay’ee qabdi. Qabeenyi gatii guddaa qabu kunniin indaastirii al-ergii biyyattiif bu’uura cimaa ta’a. Dabalataanis, Booliiviyaan biyyoota meeshaalee jallisii kanneen akka xaafii fi kiniinaa oomishtoota gurguddoo keessaa tokkodha. Fedhiin meeshaalee kanaa gatii soorataa fi nyaata adda addaa wajjin walmadaaluu isaanii irraa kan ka’e akka addunyaatti guddachuu itti fufeera. Kunis qonnaan bultoonni fi daldaltoonni qonnaa Booliiviyaa gabaa al-ergii isaanii babal’isuuf carraa guddaa ta’a. Lammaffaa, faayidaan teessuma lafaa Booliiviyaan guddina gabaa daldala alaatif qabdu keessatti gahee olaanaa qaba. Biyyoonni lafaan hin marfamne yeroo baay’ee baasii geejjibaatiin rakkatu; haa ta’u malee, Booliiviyaan karaa toora daandii gurguddoo biyyoota ollaa kanneen akka Biraazil, Arjentiinaa fi Chiilii waliin wal qunnamsiisuun walitti hidhamiinsa gaarii qabdi. Dabalataanis, Booliiviyaan Peeruu fi Paaraaguway dabalatee biyyoota Ameerikaa Kibbaa hedduu waliin daangaa waan qabduuf; akka wiirtuu geejjibaa barbaachisaa naannolee adda addaa walitti hidhuutti tajaajiluu danda’a kanaanis daldala daangaa qaxxaamuraa haala mijeessa. Kana malees, tattaaffiin ida’amuu naannoo akka waliigaltee Gabaa Waloo Kibbaa (MERCOSUR) haaraa hundeeffame dhimmoota tumsa dinagdee waliin walqabatan irratti biyyoota ollaa waliin tumsa guddisuudhaan gabaa daldala alaa keessatti abdii Booliiviyaa daran guddisa. Haa ta’u malee carraawwan kun guddina gabaa daldala alaa Booliiviyaa jabeessuuf abdachiisaa ta’uu danda’u qormaatni tokko tokko tilmaama keessa galfamuu qaban jiru. Naannoo xiyyeeffannoo barbaadu tokko misooma bu’uuraalee misoomaa yoo ta’u kunis baasii geejjibaa hir’isuuf akkasumas hojii loojistikii gahumsa qabu daangaa qaxxaamuree Ameerikaa Kibbaa keessatti mirkaneessuuf gumaacha guddaa qaba. Xumura irratti,Booliiviyaan qabeenya uumamaa adda addaa,walitti dhufeenya naannoo cimaa,fi tattaaffii ida’amuu itti fufee jiruun gabaa daldala alaa ishee guddisuu ilaalchisee dandeettii guddaa agarsiifti.Biyyittiin damee meeshaalee ishee irratti kaappitaala fayyadamuun fooyya’iinsa bu’uuraalee misoomaa irratti invast gochuu irratti xiyyeeffachuu qabdi.Kun shakkii tokko malee akka ta’u shakkii hin qabu al-ergii dabaluu,guddina daldala idil-addunyaa fi ejjennoo Booliiviyaa gabaa addunyaa keessatti qabdu jabeessuuf karaa saaqa.

Gabaa biyya alaa Booliiviyaa keessatti oomishaalee gurgurtaa ho’aa ta’an filachuuf yeroo jennu wantoota ilaalamuu qaban hedduudha. Booliiviyaan carraa gabaa adda addaatiin kan beekamtu yoo ta’u, filannoo fi gaaffii biyya keessaa hubachuun filannoo oomishaa milkaa’aa ta’eef murteessaadha. Tokkoffaa, lammiileen Booliiviyaa oomisha uumamaa fi orgaanikii aadaa fi duudhaa isaanii wajjin walsimu iddoo guddaa kennu. Kanaafuu, oomishaaleen qonnaa kanneen akka kiniinoo, bunaa, kookaa, fi fuduraalee adda addaa akka meeshaalee gurgurtaa ho’aa ta’uu danda’anitti fudhatamuu danda’u. Oomishaaleen kunneen madda itti fufiinsa qabuu fi ragaa sirrii ta’e irraa argamuu qabu. Dabalataanis, Booliiviyaan hambaa aadaa badhaadhaa qabaachuu isheetiin indaastirii huccuu cimaa qabdi. Meeshaaleen uffata naannootti hojjetaman kanneen akka uffata aadaa, uffata suufii alpakaa, firaashaa fi hojii harkaa namoota naannoo sanaa fi turistoota biratti jaallatamaadha. Dizaayinoota adda ta’an dhiyeessuun ykn artiistota biyya keessaa waliin tumsuun damee kana babal’isuun carraa gurgurtaa ho’aa fiduu danda’a. Waggoota dhiyoo asitti oomishoonni naannoodhaaf mijatoo ta’an Booliiviyaa keessatti sababa dammaqiina naannoo guddachaa dhufeen harkifannaa guddaa argataniiru. Meeshaaleen akka meeshaalee paakeejii biyyoodhaan manca’an, meeshaalee manaa irra deebi’anii itti fayyadamuu danda’an (fkn, meeshaalee baambuu), fi meeshaalee humna aduutiin hojjetan biyyattii keessatti gabaa qophaa’aa argachuu danda’u. Kana malees, lammiileen Booliiviyaa oomishaalee fayyaa fi fayyaa waliin walqabatan kanneen akka qoricha baala mukaa ykn oomishaalee miidhaginaa uumamaa baala biyya keessaa ykn biqiltoota heddummina lubbu qabeeyyii biyyattii bal’aa keessatti argaman irraa hojjetaman irratti fedhii guddaa agarsiisaniiru. Dhuma irratti garuu barbaachisaa ta'e, . meeshaaleen gargaarsaa akka faaya harkaan hojjetaman meeshaalee aadaa fayyadamuun (fkn, meetii) gabaa idil-addunyaa keessatti haala gaariin agarsiisu. Meeshaalee gurgurtaa ho'aa gabaa biyya alaa Booliiviyaatiif bu'a qabeessa ta'een filachuuf: 1. Qorannoo: Adeemsa fayyadamtootaa karaa maxxansaalee biyya keessaa ykn waltajjiiwwan toora interneetii maamiltoota Booliiviyaa irratti xiyyeeffataniin qorachuu. 2. Miira Aadaa: Filannoo madda naannoo ykn hojjetame osoo ilaaltuu gatii fi duudhaa isaanii hubachuu. 3. Mirkaneessa Qulqullinaa: Oomishaalee qulqullina olaanaa qaban kanneen ulaagaa idil-addunyaa guutan osoo gochaalee daldala haqa qabeessa ta’an kabajuun akka dhiheessitan mirkaneessuu. 4. 4. Qormaata Gabaa :Oomisha/raabsa guddaa irratti osoo hin seenin dura qorannoo xixiqqaa gaggeessuu. 5. 5. Walta’iinsa: 1.1. Oomishtoota ykn dhiyeessitoota biyya keessaa waliin ta’uun networkii isaanii amma jiru fayyadamuu fi hubannoo gabaa argachuu. 6. 6. Gabaa gabaa . Tooftaalee beeksisa bu’a qabeessa ta’an kanneen itti fufiinsa oomishaa, hiika aadaa, . faayidaa fayyaa fi kkf. Qorannoo gadi fagoo, filannoo naannoo ilaaluu, fi qulqullinaa fi itti fufiinsa irratti xiyyeeffachuudhaan, oomishaalee gurgurtaa ho’aa fayyadamtoota Booliiviyaa biratti sagalee ta’an filachuu kan dandeessan yoo ta’u, dinagdee fi hawaasa isaaniif gumaacha gaarii kan godhu ta’a.

Biyya lafaan hin marfamne kan Ameerikaa Kibbaa keessatti argamtu Booliiviyaan ummata adda addaa kan qabdu yoo ta'u, amala maamiltootaa adda ta'ee fi aadaan dhorkamee jira. Booliiviyaa keessatti amala maamiltootaa yoo ilaalle, ummanni kun keessummeessitoota ho'aa fi michuu namoota biyya alaatiif qabaniin beekama. Walitti dhufeenya dhuunfaa fi maamiltoota waliin hariiroo uumuuf iddoo guddaa kennu. Maamiltoonni Booliiviyaa tajaajila dhuunfaa fi fedhii dhuunfaa isaaniif xiyyeeffannoo kennuu dinqisiifatu. Sirna ofumaan hojjetu caalaa walqunnamtii namaa dursa kennuu barbaadu. Kana malees, maamiltoonni Booliiviyaa yeroo baayʼee murtoo bittaa yeroo godhan yaada afaaniin kennamu irratti hirkatu. Gabaa kana keessatti karaa rifaralaa dhuunfaatiin amantaa ijaaruun barbaachisaa dha. Gatiin maamiltoota Booliiviyaatiif waan barbaachisaa ta’eedha, sababiin isaas baay’een isaanii sadarkaa galii gadi aanaa irraa kan ka’e baasii irratti kan xiyyeeffatan waan ta’eef. Gara dhorkaa aadaa fi miiraatti yoo ceenu, maamiltoota Booliiviyaa waliin yeroo wal qunnamnu gama murtaa'e irratti dammaquun barbaachisaa dha: 1. Bakka dhuunfaa: Lammiileen Booliiviyaa aadaa biroo tokko tokkoo wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu yeroo haasa’an qaamaan walitti dhiyeenya qabaachuu barbaadu – bakka dhuunfaa isaanii weeraruun akka isaan mijataa hin taane ykn kabaja dhabuun akka isaanitti dhaga’amu gochuu danda’a. 2. Aadaa nagaa nagaa gaafachuu: Harka wal qabachuun yeroo nama haaraa wajjin wal arginu ykn maamiltoota jiran nagaa gaafachuuf mallattoo kabajaa ta’ee aadaa dha—jalqaba hariiroo cimaa osoo hin uumiin sochii qaamaa garmalee barame fayyadamuu irraa fagaadhu. 3.Afaan: Ispeen afaan hojii Booliiviyaa ti; haa ta’u malee, afaanonni dhalootaan naannoo adda addaa keessatti dubbataman kan akka Quechua ykn Aymara illee jiru. Deeggarsa afaanota hedduu dhiyeessuun hirmaannaa maamiltootaa fooyya’aa ta’eef faayidaa qabaachuu danda’a. 4.Sa’aatii eeguu: Haala daldalaa keessatti haalawwan irratti hundaa’uun yeroo eeguun garaagarummaa qabaachuu kan danda’u ta’us akka waliigalaatti ariitiin eegamu ogummaa agarsiisa—yeroo booda dhufuun maamiltoota Booliiviyaa biratti akka kabaja dhabuu ykn ogummaa hin qabneetti ilaalamuu danda’a. 5.Cultural sensitivity: Booliiviyaa qofa osoo hin taane akka addunyaatti barbaachisaa dha; duudhaa fi aadaa naannoo hubachuun walqunnamtii kabajaa eeguuf gargaara-mata dureewwan miira namaa kakaasan kan akka siyaasaa ykn amantii irratti mari’achuu irraa fagaadhaa yoo maamiltoonni ofii isaaniitiin jalqaban malee. Amaloota maamiltootaa kanaaf beekamtii kennuu fi dhorkaa aadaa irraa fagaachuudhaan, daldaltoonni maamiltoota Booliiviyaa waliin hariiroo milkaa’aa uumuu fi tajaajila addaa fedhii isaanii guutu kennuu danda’u.

Biyyi Ameerikaa Kibbaa lafaan hin marfamne Booliiviyaan sirna gumurukaa haala gaariin bulfamu kan dhangala’aa meeshaalee fi namootaa daangaa ishee ce’anii to’atu qabdi. Sirna bulchiinsa gumurukaa Booliiviyaa fi wantoota yaada keessa galchuu qabnu ilaalchisee qabxiileen ijoo tokko tokko kunooti: 1. Abbaa Taayitaa Gumurukaa: Gumuruuka Biyyaalessaa Booliiviyaa (ANB) bulchiinsa fi to’annoo hojii gumurukaa guutuu biyyattii keessatti raawwatamuuf itti gaafatamummaa qaba. Dambiiwwan galtee fi al-ergii akka kabajaman ni taasisa. 2. Hojimaata Galchuu/Al-ergii: Namoonni dhuunfaa Booliiviyaa yeroo seenan ykn ba’an meeshaalee qabatanii deeman baay’ina itti fayyadama dhuunfaa ykn daangaa maallaqaa caalu kamiyyuu ibsuu qabu. Meeshaaleen gosa isaanii irratti hundaa’uun gibirri galtee, gibirri ykn uggura kaffalamuu danda’a. 3. Meeshaalee Dhorkaman & Daangefaman: Meeshaaleen tokko tokko gara/Booliiviyaa irraa akka hin galchine/ergamne cimsee dhorkaadha. Isaan keessaa qoricha sammuu namaa hadoochu, qawwee dhukaasaa, meeshaalee sobaa, meeshaalee aadaa sanada sirrii hin qabne fi kkf.Akkasumas qabeenya uumamaa murtaa’e kan akka warqee gara alaatti erguuf daangeffamni ni jira. 4. Ulaagaalee Dokumantarii: Imaltoonni yeroo daangaa Booliiviyaa qaxxaamuran sanadoota adda baasuu barbaachisoo ta’an kan akka paaspoortii qabachuu qabu. Meeshaalee adda ta’aniif sanadoonni galtee/al-ergii kan akka invoice ykn nagahees barbaachisuu danda’u. 5. Dambii Maallaqaa: Namni dhuunfaa tokko abbootii taayitaa gumurukaa irratti osoo hin labsiin hanga maallaqa Booliiviyaa seenuu fi baasuu danda’u irratti daangaawwan ni jiru. 6.Chaanaalii Labsii Fayyadamaa: Gumuruuka Booliiviyaa keessatti imaltootaaf waan labsan qabaachuu isaanii ("red channel") fi dhiisuu isaanii irratti hundaa'uun chaanaalii adda addaatu jira ("green channel"). Haala keessa jirtu irratti hundaa’uun karaa sirrii ta’e filachuun baay’ee barbaachisaadha. 7.Mijsa Imaltootaa: Daawwattoonni deeggarsa Gumuruuka Booliiviyaa qaraxa irraa bilisa ta’e kan akka oomisha tamboo, dhugaatii alkoolii biyya alaatii galfatuuf kennu beekuu qabu; deeggarsa kana caaluun kaffaltii dabalataa fiduu danda’a. 8.Gahee Eeguu: Turtii keessan guutuu Booliiviyaa keessatti nagahee barbaachisaa ta’e hunda akka ragaa bittaa/galchuutti qabachuun barbaachisaa dha; kunis yeroo deemtan buufata sakatta’iinsa gumurukaa irratti yoo barbaachisaa ta’e akka gaariitti akka baatan gargaara. 9. Imala Daangaa Qaxxaamuraa: Gara Booliiviyaa deemuun dura dambiiwwan gumurukaa yeroo yeroon jijjiiramuu waan danda’aniif qorachuu fi odeeffannoo argachuun gaariidha. Qaxxaamurri daangaa Booliiviyaa hedduun hojimaata ykn ulaagaa addaa mataa isaanii qabaachuu danda’u. 10. Gorsa Ogeessaa Barbaadi: Waa’ee dambiiwwan gumurukaa Booliiviyaa keessatti yaaddoo addaa yoo qabaattan, ogeessa akka ogeessa seeraa daldala idil-addunyaa ykn daldalaa gumurukaa mariisisuun daangaa rakkina irraa bilisa ta’e akka mijeessuuf qajeelfama gatii guddaa qabu kennuu danda’a. Sirna bulchiinsa gumurukaa hordofuu fi seera beekuun yeroo Booliiviyaa seentan ykn baatan muuxannoo sirrii ta’e mirkaneessuuf kan gargaaru yoo ta’u, adabbii ykn harkifannaa mudachuu danda’u irraa of qusachuu akka danda’u yaadadhaa.

Imaammanni gibira galtee Booliiviyaa bu’uura dinagdee biyyattii keessatti waan barbaachisaa ta’edha. Mootummaan gibira galtee kan kaa’u dhangala’aa meeshaalee gara Booliiviyaatti darban to’achuu fi to’achuuf yoo ta’u, kaayyoon isaas indaastiriiwwan biyya keessaa eeguu fi galii maddisiisuudha. Booliiviyaa keessatti gibirri galtee gosa oomishaa irratti hundaa’uun garaagarummaa qaba. Meeshaaleen biyya alaatii galfaman irra caalaan isaanii taarifa %5 hanga %15 ta’u kan kaffalan ta’uu ibsameera. Haa ta’u malee, meeshaaleen tokko tokko gibira ol’aanaa qabaachuu danda’u. Dabalataanis meeshaaleen tokko tokko gibira galtee irraa guutummaatti bilisa ta’u. Isaan keessaa meeshaalee jallisii adda ta’an, maashinarii fi meeshaalee dameewwan akka qonnaa, albuudaa, oomisha anniisaa, fi teeknooloojii odeeffannoo ni argamu. Bilisa ta’uun kun dameewwan tarsiimoo guddina dinagdee Booliiviyaa keessatti gumaachan irratti invastimantii kakaasuuf kan akeekedha. Kana malees, Booliiviyaan sirna taarifa filannoo kan Hawaasa Andees (CAN) Common External Tariff (CET) jedhamuun beekamu hojiirra oolchiteetti. Sirni kun galtee biyyoota miseensa CAN biroo kan akka Kolombiyaa, Ekuwaadoor, fi Peeruu irraa maddu irratti taarifa hir’ifame hojiirra oolcha. CETn biyyoota miseensa ta’an gidduutti daldala kan jajjabeessu yoo ta’u, meeshaalee biyya keessaa galchuuf baasii xiqqaa ta’e kan mijeessuudha. Akkasumas Booliiviyaan biyyoota addunyaa hedduu waliin waliigaltee daldalaa biyyoota lamaanii qabaachuun ishee imaammata gibira galtee ishee irratti daran dhiibbaa akka qabu hubachuun barbaachisaadha. Waliigalteewwan kun oomishaalee addaa biyyoota michuu irraa galfamaniif ilaalcha filannoo ykn hir’ina taarifaa kennuu ni danda’u. Booliiviyaan haala dinagdee biyya keessaa fi addunyaa jijjiiramaa jiruuf deebii kennuudhaan imaammata gibira galtee yeroo yeroon madaaluu fi madaqsuu itti fufteetti. Tarkaanfiiwwan kunneen industirii biyya keessaa eeguu fi misooma biyyaalessaa kakaasuu karaa onnachiiftuu tarsiimoo dameewwan xiyyeeffannoo argatan kan akka qonnaa ykn omishaaf kan kaayyeffate yoo ta’u: sababa daballii gatii meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti gibirri ol’aanaa ta’een kan ka’e filannoo fayyadamtootaa irrattis dhiibbaa uumuu danda’u

Ameerikaa Kibbaa keessatti biyya lafaan hin marfamne Booliiviyaan meeshaalee biyya alaa ergitu irratti imaammata gibiraa adda addaa qabdi. Biyyattiin qabeenya uumamaa fi oomisha qonnaa ishee gibira al-ergiitiin beeksisuuf xiyyeeffatti. Booliiviyaa keessatti imaammanni gibiraa meeshaalee al-ergii gosa oomishaa irratti hundaa’a. Mootummaan indaastiriiwwan biyya keessaa deeggaruun al-ergii jajjabeessuuf kaayyeffateera. Meeshaalee qonnaa kanneen akka xaafii, buna, kiniinii fi oomishaalee qamadii, Booliiviyaan gibira al-ergii xiqqaa ta’e hojiirra oolchiti. Imaammanni kun gatiin isaanii gabaa addunyaa keessatti dorgomaa taasisuudhaan daldala idil-addunyaa oomishaalee kanaa guddisuuf kan yaadamedha. Gama biraatiin qabeenyi albuudaa dinagdee Booliiviyaa keessatti gahee guddaa qaba. Kanaafuu albuudoonni tokko tokko kan akka litiyeemii gibirri al-ergii olaanaan kaffalamu. Booliiviyaan akka addunyaatti kuufama litiyemii guddaa ta’e qabaachuudhaan beekamti; kanarraa ka’uun qabeenya kana raw erguu caalaa adeemsa gatii dabalataa biyya keessaa guddisuuf kaayyeffateera. Kaayyoo kana galmaan gahuu fi daangaa biyyattii keessatti carraa hojii dabalataa uumuuf, al-ergii litiyeemii raw irratti gibirri olaanaan kaffalama. Kana malees,imaammata faayinaansii isaanii moodeela gochuun,Booliiviyaan kuufama gaazii baay’ee qabaachuu isheetiin al-ergii gaazii uumamaa irrattis gibira addaa al-ergii kaa’a.Maallaqni gibira kana irraa argamu sagantaalee hawaasummaa fi pirojektoota bu’uuraalee misoomaa daangaa Booliiviyaa keessatti hojjetaman kanneen guddina dinagdeef gumaachan maallaqaan gargaaruuf gargaara. Imaammattoonni gibiraa Booliiviyaa jijjiirama aantummaa siyaasaa ykn haala dinagdee jijjiiramaa irratti hundaa’uun yeroon garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha.Kana malees,waliigaltee daldalaa addaa biyyoota lamaanii ykn biyyoota hedduu Booliiviyaan biyyoota biroo ykn gareewwan naannoo kanneen akka Mercosur-Comunidad Andina de Naciones(Gabaa Waliigalaa Kibbaa-Hawaasa Andees). Walumaagalatti,imaammattoonni gibira al-ergii Booliiviyaa lamaan isaanii iyyuu madaallii industirii biyya keessaa deeggaruun galii karaa gibiraatiin mirkaneessuu gidduutti barbaada.Oomisha qonnaaf,dorgommii guddisuuf yoo ta'u, qabeenya albuudaa tarsiimoodhaaf ammoo,indaastiriiwwan adeemsa hojii baay'ee biyya keessaa walitti makuu.Waa'ee adda ta'e yeroo ammaa caalaatti hubachuuf,wal mariisisuun gaariidha maddoota mootummaa ofiisaa ykn dhaabbilee daldalaa dhimmi ilaallatu imaammata gibiraa Booliiviyaa ilaalchisee odeeffannoo sirrii walitti qabuuf itti gaafatamummaa qaban.

Biyya lafaan hin marfamne kan Ameerikaa Kibbaa keessatti argamtu Booliiviyaan al-ergii adda addaa kan qabdu yoo ta’u, qulqullinaa fi walsimannaa oomisha ishee mirkaneessuuf ragaa al-ergii adda addaa barbaaddi. Booliiviyaa irraa al-ergii beekamaa ta’e keessaa tokko gaazii uumamaa ti. Booliiviyaan oomishtoota addunyaa gurguddoo keessaa tokko ta’uun ragaa al-ergii kan akka sirna bulchiinsa qulqullinaa ISO 9001:2015 fi sirna bulchiinsa naannoo ISO 14001:2015 argachuu qabdi. Mirkaneessitoonni kunniin Booliiviyaan gaazii uumamaa haala itti fufiinsa qabuun oomishuuf fi erguuf kutannoo akka qabdu kan agarsiisanidha. Booliiviyaa irraa albuudni guddaan kan biraan albuuda, keessumaa meetii, qaruuraa fi ziinkii dha. Albuuda albuudaa kana mirkaneessuuf Booliiviyaan istaandaardii idil-addunyaa kan akka Waldaan Gabaa Buuliyoon Landan (LBMA) meetii mirkaneessuu hordofti. Mirkaneessi kun meetii Booliiviyaa qulqullinaa fi qulqullina isaatiin ulaagaa addunyaa akka guutu mirkaneessa. Industiriin huccuu dinagdee Booliiviyaa keessattis gahee murteessaa qaba. Oomishaaleen akka uffata suufii alpakaa dhugummaa isaanii fi gocha madda naamusaa isaanii mirkaneessuuf ragaa addaa barbaadu. Mirkaneessitoonni akka Daldala Haqaa ykn Istaandardii Huccuu Organic (GOTS) al-ergitoonni huccuu Booliiviyaa oomishni isaanii itti fufiinsaan akka oomishamuu agarsiisuudhaan mindaa fi haala hojii haqa qabeessa artiistota biyya keessaa mirkaneessuuf barbaachisoo dha. Kana malees, qonni gabaa al-ergii Booliiviyaa keessatti gumaacha guddaa qaba. Midhaan bunaa Booliiviyaa beekamtii idil-addunyaa argateera; kanaaf ragaalee akka Rainforest Alliance ykn UTZ Certified argachuun murteessaadha. Mirkaneessitoonni kun buna Booliiviyaa mirga hojjettootaa kabajuun gochaalee naannoodhaaf mijatoo ta’an fayyadamuun akka misoome wabii ta’u. Xumura irratti, Booliiviyaan oomisha gaazii uumamaa, damee albuudaa (kan akka mirkaneessa LBMA), oomisha huccuu (Daldala Haqaa ykn GOTS), fi oomisha qonnaa (Rainforest Alliance ykn UTZ Certified) dabalatee industirii hunda keessatti mirkaneessa al-ergii adda addaa barbaaddi. Ragaaleen kunniin bitoota idil-addunyaa biratti amantaa guddisuuf kan gargaaran yoo ta’u, ulaagaalee addunyaa mirkaneessa qulqullinaa fi gochaalee itti fufiinsa qaban akka eegaman agarsiisu.

Booliiviyaan biyya lafaan hin marfamnee fi garaa Ameerikaa Kibbaa keessatti argamtudha. Booliiviyaan teessuma lafaa daangeffamtus, sochii meeshaalee daangaa ishee keessaa fi gabaa idil-addunyaa keessaa haala mijeessuuf indaastirii loojistikii cimaa horatteetti. Geejjibaa yoo ilaalle, Booliiviyaan tajaajila loojistikii filannoo adda addaa ni kenniti. Geejjibni daandii gosa geejjibaa biyyattii keessatti baay’inaan itti fayyadamanii fi bal’inaan itti fayyadamaniidha. Booliiviyaan neetworkii daandii bal’aa magaalotaa fi magaalota gurguddoo walitti hidhu kan qabdu yoo ta’u, meeshaaleen konkolaataa fe’umsaa ykn konkolaattota birootiin gahumsaan akka socho’an kan taasisudha. Ergaa idil-addunyaatiif buufata doonii Booliiviyaa Haroo Titikaakaa fi Daandii Bishaanii Paaraaguway-Parana irratti argamu geejjibaa lagaatiin gabaa addunyaa akka argatan ni taasisa. Buufata doonii kunneen biyyoota ollaa kan akka Biraazil, Arjentiinaa, Peeruu, Chiilii fi Paaraaguway irraa meeshaalee al-ergii ykn galchuuf karra murteessaadha. Geejjibaa daandii fi lagaa malees, Booliiviyaan magaalota gurguddoo akka La Paz, Santa Cruz de la Sierra, Cochabamba, Sucre, fi Tarija keessatti buufata xiyyaaraa meeshaalee fe’umsaa qaban qabdi. Tajaajilli fe’umsa qilleensaa ergaa yeroon ilaallatu ykn daandii daldalaa fageenya dheeraa ardiilee biroo waliin deemuuf mijataa dha. Mootummaan Booliiviyaa dorgommii daldalaa guddisuuf damee loojistikii gahumsa qabu misoomsuun barbaachisaa ta’uu hubateera. Daandiiwwan babal’isuu fi buufata doonii guutuu biyyattii ammayyeessuun walitti hidhamiinsa fooyyessuuf pirojektoota bu’uuraalee misoomaa jalqabeera. Dhaabbilee tajaajila loojistikii Booliiviyaa keessatti barbaadaniif, dhiyeessitoonni maqaa gaarii qaban hedduun jiru. Dhaabbileen beekamoo ta’an tokko tokko DHL Express Bolivia kan addunyaa guutuutti ergaa qilleensaa saffisaa irratti adda ta’e; Furmaata Loojistikii Booliiviyaa (BLS) qulqullina gumurukaa dabalatee furmaata loojistikii bal’aa kan dhiyeessu; Garee Translogistica furmaata geejjibaa maltimoodaalii kennu; fi Cargo Maersk Line kan fedhii doonii galaanaa ilaalu. Hojii loojistikii Booliiviyaa keessatti adeemsa dhiyeessii sansalataa sirrii ta’e mirkaneessuuf ykn carraaqqii loojistikii kamiyyuu sadarkaa idil-addunyaatti walfakkaataan sanadoonni sirrii ta’an kanneen akka invoice/tarree paakkii/kaffaltii fe’umsaa/kaffaltii daandii qilleensaa dabalatee hatattamaan qophaa’uu qabu: dambiiwwan aadaa kabajuun harkifannaa hambisuun michoota amanamoo ta’an filachuu waliin murteessaadha armaan olitti ibsame ergaa dhuma irraa gara dhumaatti walxaxaa ta’e mirkaneessuu. Xumura irratti, indaastiriin loojistikii Booliiviyaa filannoowwan geejjibaa adda addaa kan kennu yoo ta’u, geejjibni daandii biyyattii keessatti bal’inaan kan itti fayyadamu yoo ta’u, buufata doonii Haroo Titikaakaa fi Daandii Bishaanii Paaraaguway-Parana irratti argamu daldala idil-addunyaa haala mijeessa. Tajaajilli fe’umsa xiyyaaraa karaa buufata xiyyaaraa gurguddoonis ni argama. Kana malees, pirojektoonni bu’uuraalee misoomaa walitti hidhamiinsaa fi gahumsa hojii loojistikii fooyyessuuf kan kaayyeffatanidha. Dhaabbileen loojistikii beekamoo ta’an kanneen akka DHL Express Bolivia, Bolivian Logistics Solutions (BLS), Translogistica Group, fi Cargo Maersk Line dhaabbilee tajaajila loojistikii Bolivia keessatti barbaadaniif furmaata bal’aa ni kennu.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Booliiviyaan akka biyya Ameerikaa Kibbaatti lafaan hin marfamneetti, guddina dinagdee isheetiif karaa bittaa idil-addunyaa fi agarsiisa daldalaa barbaachisoo ta’an qabdi. 1. Chaanaalii Bittaa Idil-addunyaa: 1.1. a) Mana Maree Al-ergii Booliiviyaa (CADEX): Dhaabbanni kun carraa al-ergii oomishaalee Booliiviyaa kan beeksisu yoo ta’u, daldala biyya keessaa bitoota idil-addunyaa waliin kan walqunnamsiisudha. CADEX agarsiisa daldalaa fi taateewwan daldalaa adda addaa irratti hirmaachuun oomishaalee biyyattii agarsiisa. b) Dhaabbata Misooma Altiplano (CORDEPA): CORDEPA invastimantii biyya alaa haala mijeessa, odeeffannoo gabaa kennuu, taateewwan wal-qunnamtii daldalaa gaggeessuu fi ergama daldalaa qindeessuun oomisha Booliiviyaa al-ergii ni deeggara. c) Imbaasii fi Waajjira Daldalaa: Booliiviyaan daldala idil-addunyaa deeggaruuf biyyoota hedduu keessatti imbaasii fi waajjira daldalaa hundeessiteetti. Bakka bu’oonni dippilomaasii kunneen dhaabbileen daldalaa dhiyeessitoota ykn bitoota biyya alaa jiran adda baasuuf gargaaru. 2. Agarsiisa Daldalaa: 1.1. a) Expocruz: Expocruz agarsiisa guddaa Bolivia keessatti waggaa waggaan Santa Cruz de la Sierra keessatti gaggeeffamudha. Industiriiwwan adda addaa kanneen akka qonnaa, oomishaa, teeknooloojii, tajaajila fi kkf kan agarsiisu yoo ta’u, agarsiistota kumaatamaan lakkaa’aman addunyaa irraa hawwata. b) FIT – Agarsiisa Tuurizimii Idil-addunyaa: Agarsiisni kun dhaabbilee turizimii biyyaalessaa fi idil-addunyaa, dhaabbilee imala, hoteelota, daandiiwwan qilleensaa fi kanneen biroo walitti fiduudhaan indaastirii turizimii Booliiviyaa guddisuu irratti xiyyeeffata. c) EXPO ALADI: Waldaa Ida’amuu Laatiin Ameerikaa (ALADI) tiin kan qophaa’e agarsiisni kun daldala naannoo keessaa biyyoota Laatiin Ameerikaa gidduutti guddisuuf kan akeekedha. Carraa networking fi oomishaalee adda addaa saboota miseensa ta’an irraa dhufan agarsiisuuf waltajjii ni kenna. d) EXPOCRUZ Chiquitania: Akka dheerina Expocruz naannootti Santa Cruz de la Sierra keessatti gaggeeffame oomisha qonnaa kan akka xaafii ykn horsiisa loonii irratti xiyyeeffate. Karaaleen bittaa kunneen dhaabbileen addunyaa madda ykn invastimantii argachuuf fedhii qaban dameelee adda addaa kanneen akka qonnaa (buna,kookaa,naatiiwwan), albuuda (tin,meetii,ziinkii,warqee), huccuu (alpaca wool,lama fur,cotton), among kaan. Qabeenyi uumamaa fi oomishni addaa Booliiviyaa bitoota idil-addunyaa meeshaalee qulqullina qaban barbaadaniif bakka hawwataa taasisa. Karaaleen bittaa addaa fi agarsiisni daldalaa yeroon garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha, carraawwan yeroo ammaa Booliiviyaa keessatti argaman irratti odeeffannoo sirrii ta’e argachuuf maddoota haaromfame kanneen akka dhaabbilee daldalaa ofiisaa ykn dhaabbilee mootummaa mariisisuun gaariidha.

Motora barbaacha waliigalaa

Booliiviyaa keessatti meeshaaleen barbaacha baay’inaan itti fayyadaman hedduun namoonni odeeffannoo interneetii irraa argachuuf itti fayyadaman jiru. Isaan keessaa muraasni teessoo marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Google (www.google.com.bo): Akka motora barbaacha addunyaa irratti baay’ee beekamaa ta’etti, Google Bolivia keessattis bal’inaan itti fayyadama. Fayyadamtoonni algoritmota barbaacha humna guddaa qaban fayyadamuun odeeffannoo bal’aa argachuu danda’u. 2. Yahoo (www.yahoo.com): Yahoo motora barbaacha biraa Booliiviyaa keessatti baay’inaan itti fayyadamnudha. Filannoo fayyadamaa irratti hundaa'uun amaloota adda addaa kan akka oduu, tajaajila iimeelii, fi qabiyyee dhuunfaa ta'e dhiyeessa. 3. Bing (www.bing.com): Bing kan Microsoft fayyadamtoota interneetii Booliiviyaa barbaacha weeb gaggeessuuf filannoo jaallatamaadha. Bu'aa barruu irratti hundaa'e idilee waliin filannoowwan barbaacha mul'ataa ni kenna. 4. DuckDuckGo (duckduckgo.com): Mala icciitii irratti xiyyeeffateen kan beekamu DuckDuckGo, bu’aa amanamaa osoo dhiyeessuu daataa fayyadamtootaa hordofuu dhiisuuf waadaa galuu isaatiin Booliiviyaa dabalatee addunyaa irratti jaalala argachaa jira. 5. Yandex (yandex.ru): Adda durummaan motora barbaacha Raashiyaa irratti hundaa’e ta’us, Yandex afaanota baay’ee hin beekamne kan akka Quechua fi Aymara kanneen uummata dhalootaan Bolivia keessa jiraataniin dubbatamaniin illee bu’aa biyya keessaa kan kennu version idil-addunyaa qaba. 6. Ecosia (www.ecosia.org): Ecosia galii isaa keessaa harka caalu gara biqiltuu dhaabuuf addunyaa guutuutti kan arjoomu yoo ta’u, muuxannoo barbaacha naannoodhaaf mijatu fayyadamtoota Booliiviyaatiif kan dhiyeessu waan ta’eef filannoowwan biroo keessaa adda ta’a. 7. Baidu (www.baidu.com) : Adda durummaan Chaayinaa irratti kan xiyyeeffate yoo ta’u, Baidu dandeettii barbaacha weebii daangeffame afaan Ispeeniin kan dhiyeessu yoo ta’u, kunis lammiilee Booliiviyaa qabiyyee Chaayinaa wajjin walqabatu barbaadaniif ykn daldala sadarkaa idil-addunyaatti socho’aniif faayidaa qaba. Jaalatamaan motora barbaacha kanaa namoota dhuunfaa fi naannoo Booliiviyaa keessa jiran gidduutti filannoo dhuunfaa fi tajaajilli bakka murtaa’e keessatti argamu irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha.

Fuula keelloo gurguddoo

Booliiviyaa keessatti, galmeewwan fuula keelloo gurguddoon daldalaa fi tajaajiloota adda addaa argachuuf si gargaaruu danda’u. Daayirektaroota fuula keelloo gurguddoo Booliiviyaa keessa jiran keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Páginas Amarillas (Yellow Pages Bolivia): Kun galmee fuula keelloo Bolivia keessatti adda duree ta’e keessaa tokko yoo ta’u, odeeffannoo quunnamtii fi tarreeffama daldalaa gosoota adda addaa keessatti kan kennudha. Marsariitii isaanii: www.paginasamarillas.com.bo irraa argachuu dandeessu 2. Guía Telefónica de Bolivia: Guía Telefónica de Bolivia galmee beekamaa kan biraa yoo ta’u, galmee bilbilaa, tarreefama daldalaa fi beeksisa dhokataa kan dhiyeessudha. Marsariitii isaanii: www.guialocal.com.bo daawwachuu dandeessu 3. BolivianYellow.com: BolivianYellow.com galmee toora interneetii irratti tarreeffama daldalaa gosoota hedduu kanneen akka hoteelota, mana nyaataa, makaaniksii fi kkf irratti dhiyeessudha. Marsariitiin isaanii: www.bolivianyellow.com irraa argachuu dandeessu 4. Directorio Empresarial de Santa Cruz (Santa Cruz Business Directory): Daayirektarri kun addatti daldala magaalota gurguddoo Booliiviyaa keessaa tokko kan taate Santa Cruz keessatti argaman irratti xiyyeeffata. Naannoo kutaa Santa Cruz keessatti dhaabbilee damee adda addaa irratti socho’an tarreessuun bal’aa ni kenna. Weebsaayitiin galmee kanaa: www.directorio-empresarial-bolivia.info/Santa-Cruz-de-la-Sierra.html dha 5. Directorio Comercial Cochabamba (Cochabamba Commercial Directory): Daayirektariin onlaayinii kun dhaabbilee daldalaa magaalaa Cochabamba fi naannoo ishee naannoo kutaa Cochabamba giddu galeessa Booliiviyaa keessatti argaman kan tajaajiludha. Hidhiin marsariitii isaanii: www.directoriocomercialbolivia.info/directorio-comercial-cochabamba.html dha Hubadhaa marsariitiiwwan kun yeroon darbaa deemuun jijjiiramuu waan danda’aniif, itti fayyadamuu dura sirrii ta’uu isaanii mirkaneessuun gaariidha. Daayirektaroota fuula keelloo gurguddoo kana ilaaluudhaan, odeeffannoo quunnamtii barbaachisaa ta’e daldala dameelee adda addaa guutuu Booliiviyaa keessatti socho’aniif salphaatti argachuu dandeessa.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Ameerikaa Kibbaa keessatti biyya lafaan hin marfamne Booliiviyaan waggoota dhiyoo asitti indaastirii daldala elektirooniksii irratti guddina guddaa argiteetti. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Booliiviyaa keessatti argaman keessaa muraasni kunooti: 1. Mercado Libre (www.mercadolibre.com.bo): Mercado Libre waltajjiiwwan daldala elektirooniksii Booliiviyaa qofa osoo hin taane guutuu Laatiin Ameerikaa keessatti baay’ee jaallataman keessaa isa tokkodha. Meeshaalee elektirooniksii, uffata, meeshaalee manaa fi kkf dabalatee oomishaalee adda addaa ni dhiheessa. 2. Linio (www.linio.com.bo): Linio gabaa onlaayinii beekamaa kan biraa kan Booliiviyaa keessatti hojjetudha. Oomishaalee adda addaa gosoota adda addaa kanneen akka faashinii, elektirooniksii, meeshaalee miidhaginaa, fi meeshaalee manaa ni dhiheessa. 3. TodoCelular (www.todocelular.com): Akkuma maqaan isaa ibsutti (Todo Celular jechuun afaan Ingiliffaatiin "Everything Mobile" jechuudha), waltajjiin kun irra caalaa bilbila harkaa fi meeshaalee kanaan walqabatan kan akka chaarjii fi keesii gurguruu irratti kan adda ta'edha. 4. DeRemate (www.deremate.com.bo): DeRemate marsariitii caalbaasii onlaayinii yoo ta’u, namoonni dhuunfaa meeshaalee adda addaa elektirooniksii irraa kaasee hanga konkolaataatti caalbaasii irratti hirmaachuu danda’u. 5. Tumomo (www.tumomo.com): Tumomo adda durummaan beeksisa dhokataa meeshaalee adda addaa kan akka konkolaataa, qabeenya qabeenyaa, meeshaalee manaa fi kkf bitachuu fi gurguruu irratti xiyyeeffata. 6. Cuponatic (www.cuponatic.com.bo): Cuponatic akka marsariitii waliigaltee guyyaa guyyaa tajaajila adda addaa kan akka mana nyaataa, ispaa, sochii boqonnaa maamiltoota Booliiviyaa jiraataniif ykn daawwataniif vaawucharii hir’ifame dhiyeessa. 7. Goplaceit (bo.goplaceit.com): Goplaceit akka waltajjii tarree qabeenya toora interneetii fayyadamtoonni qabeenya kiraa ykn mana gurgurtaa magaalota adda addaa Booliiviyaa keessatti barbaaduu danda’anitti tajaajila. Hubadhaa, taphattoonni haaraan gabaa seenan yeroon darbaa deemuun argamaa fi jaalatama waltajjiiwwan kanaa garaagarummaa qabaachuu kan danda’u yoo ta’u, kaan ammoo sababa filannoo fayyadamtootaa jijjiiramaa ykn daayinamiksii gabaatiin barbaachisaa ta’uu dhabuu danda’u.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Biyyi Ameerikaa Kibbaa lafaan hin marfamne Booliiviyaan, waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo hedduu qabdi. Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa Booliiviyaa keessatti bal’inaan itti fayyadaman keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Facebook - Facebook marsariitiiwwan hawaasaa addunyaa irratti adda duree ta'an keessaa isa tokko. Fayyadamtoonni hiriyootaafi maatii waliin akka wal qunnaman, suuraa fi viidiyoo akka qooddatan, akkasumas garee fedhii adda addaatti akka makaman kan taasisudha. Marsariitiin Feesbuukii https://www.facebook.com jedhama. . Akka appii mobaayilaatti kan argamu yoo ta'u, akkasumas web version qaba. Odeeffannoo dabalataaf https://www.whatsapp.com daawwadhaa. 3. Instagram - Instagram waltajjii suuraa fi viidiyoo waliif qoodu yoo ta'u, fayyadamtoonni suuraa fi viidiyoo gaggabaaboo olkaa'uu kan danda'an yoo ta'u, filter ykn meeshaalee gulaaluu itti dabaluudhaan fooyyessuu danda'u. Fayyadamtoonni akkaawuntii biroo hordofuun maxxansa isaanii sarara yeroo isaanii irrattis ilaaluu ni danda'u. https://www.instagram.com irratti bal'inaan qoradhaa. 4. Twitter - Twitter fayyadamtoonni ergaawwan gaggabaaboo tiwiitara jedhaman kan barreeffama, suuraa, ykn hidhaa hanga arfii 280 dheeratu (hanga July 2021tti) of keessaa qabaachuu danda'u akka maxxansan dandeessisa. Namoonni akkaawuntii namoota biroo hordofuu fi oduu ykn adeemsa addunyaa irratti ta'aa jiru yeroo qabatamaa keessatti karaa hashtag (#) akka beekan taasisa. Marsariitiin Twitter https://twitter.com jedhama. 5. LinkedIn - LinkedIn adda durummaan kaayyoo networking ogummaaf kan oolu yoo ta’u namoonni dhuunfaa muuxannoo hojii fi dandeettii isaanii calaqqisiisu piroofaayilii uumuun miiltoowwan hojii industirii adda addaa addunyaa irraa akkasumas hojjechiistota ykn michoota daldalaa ta’uu danda’an Booliiviyaa keessaa ykn addunyaa irratti waliin wal qunnamsiisa. https://www.linkedin.com irratti piroofaayila mataa keessanii uumuu. 6. TikTok - TikTok fayyadamtoonni qabiyyee kalaqaa bifa gabaabaa kan akka qormaata shubbisaa, agarsiisa funyaan walsimsiisuu, skits qoosaa uumuu fi hawaasa isaa keessatti karaa kilippii sagalee "sagalee" jedhamu uumuuf carraa ni kenna. Dabalata https://www.tiktok.com/en/ irraa argattu. 7.Xing- Xing waltajjii miidiyaa hawaasaa adda durummaan ogeessota walqunnamsiisuu irratti xiyyeeffatedha. Naannoo Awurooppaa afaan Jarmanii dubbatamu keessatti bal’inaan kan itti fayyadamamu yoo ta’u, Booliiviyaa keessatti jaalala horateera. Xing amaloota LinkedIn wajjin walfakkaatu kan dhiyeessu yoo ta'u, fayyadamtoonni piroofaayilii ogummaa uumuu fi namoota biroo indaastirii isaanii keessa jiran waliin akka wal qunnaman taasisa. Odeeffannoo dabalataaf https://www.xing.com daawwadhaa. Kunniin fakkeenya muraasa waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa Booliiviyaa keessatti baay’inaan itti fayyadamanii, namoota dhuunfaa biyya keessaa fi addunyaatti fedhii, ogummaa fi kaayyoo adda addaatiin walqunnamsiisan.

Waldaalee industirii gurguddoo

Biyya lafaan hin marfamne kan Ameerikaa Kibbaatti argamtu Booliiviyaan waldaalee indaastirii dameelee adda addaa bakka bu’an hedduu qabdi. Waldaalee indaastirii gurguddoo Booliiviyaa keessa jiran keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Mana Maree Daldalaa Biyyaalessaa (CNC): CNCn damee dhuunfaa bakka bu’ee guddina dinagdee Booliiviyaa keessatti kan guddisudha. Marsariitii: www.cnc.bo 2. Federeeshinii Abbootii Qabeenya Dhuunfaa (FEP): FEP waldaa hojii abbootii qabeenyaa guddisuu fi guddina dhaabbilee xixiqqaa fi giddu galeessaa (SME) deeggaru irratti xiyyeeffateedha. Marsariitii: www.fepbol.org 3. Mana Maree Industirii Booliiviyaa (CBI): CBIn dhaabbilee industirii dameelee adda addaa kanneen akka omishaa, albuudaa, anniisaa, fi qonnaa bakka bu’a. Marsariitii: www.cni.org.bo 4. Mana Maree Al-ergii Biyyaalessaa (CANEB): CANEB daldala idil-addunyaa guddisuuf indaastiriiwwan al-ergii irratti xiyyeeffatan Booliiviyaa keessatti ni deeggara, ni guddisa. Marsariitii: hin argamu. 5. Mana Maree Daldalaa Booliiviyaa-Ameerikaa (AMCHAM Bolivia): AMCHAM Bolivia hariiroo daldalaa Booliiviyaa fi Ameerikaa gidduu jiru guddisuuf kan kaayyeffate yoo ta’u, dhaabbilee daldalaa biyyoota lamaan irraa dhufaniif carraa networking kennuudhaani. Marsariitii: www.amchambolivia.com.bo 6. Waldaa Biyyoolessaa Injinaroota Meetalaarjikii Albuudaa (ANMPE): ANMPE ogeessota damee albuudaa Booliiviyaa keessatti gochaalee albuudaa itti fufiinsa qabu guddisuu irratti hojjetan bakka bu’a. Marsariitii: hin argamu. 7. Waldaa Hoteelotaa fi Dhaabbilee Tuurizimii Booliiviyaa (ABHOTUR): ABHOTUR misooma turizimii Booliiviyaa keessatti guddisuudhaan daldala turizimii wajjin walqabatu deeggaru irratti xiyyeeffata. Marsariitii: abhotur.org/index.php/en/ 8 .Waldaa Dhaabbilee Riil Isteeti Booliiviyaa(ACBBOL):ACBBOL dhaabbilee qabeenyaa hunda tokkoomsee pirojektoota karoora magaalaa keessatti gumaacha gochuuf iftoominaan deeggarsa gowwoomsaa irratti kennuudhaaf itti gaafatamummaa qaba.. marsariitii:www.acbbol.com irratti argama Hubadhaa dhaabbileen tokko tokko marsariitii qabaachuu dhiisuu danda’u ykn marsariitiin isaanii yeroodhaaf hin argamne ykn argachuun rakkisaa ta’uu danda’a.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Booliiviyaa keessatti marsariitiiwwan dinagdee fi daldalaa hedduun sochii dinagdee biyyattii, carraa invastimantii fi imaammata daldalaa irratti odeeffannoo kennan jiru. Isaan keessaa muraasni kunooti: 1. Dhaabbata Daldala Alaa Booliiviyaa (Instituto Boliviano de Comercio Exterior) - Weebsaayitiin kun al-ergii Booliiviyaa beeksisuu fi invastimantii biyya alaa hawwachuuf kan qophaa’edha. Odeeffannoo dameelee dinagdee adda addaa, istaatiksii al-ergii, dambii daldalaa, fi onnachiiftuu invastimantii ni kenna. Marsariitii: https://www.ibce.org.bo/ 2. Ministeera Diinagdee fi Faayinaansii Mootummaa (Ministerio de Economía y Finanzas Públicas) - Weebsaayitiin ofiisaa ministeerichaa haala dinagdee waliigalaa Booliiviyaa, imaammata faayinaansii, ramaddii baajata, karoora misoomaa, fi pirojektoota invastimantii irratti hubannoo ni kenna. Marsariitii: http://www.faayinaansii dinagdee.gob.bo/ 3. Baankii Giddugaleessaa Booliiviyaa (Banco Central de Bolivia) - Weebsaayitiin kun bu’uuraalee imaammata maallaqaa, sharafa alaa, dhala, gabaasa qaala’iinsa jireenyaa, dambiiwwan baankii akkasumas agarsiistota dinagdee kan akka guddina GDP irratti ragaa bal’aa ni kenna. Marsariitii: https://www.bcb.gob.bo/ 4. Ministeera Invastimantii (Ministerio de Planificación del Desarrollo) - Weebsaayitiin ministeerichaa invastaroota ta’uu danda’aniif carraa Booliiviyaa keessatti qorachuu barbaadaniif odeeffannoo kennuu irratti xiyyeeffata. Seerota fi hojimaata dhimmi ilaallatu waliin dameewwan tarsiimoo invastimantii irratti bal’inaan kan hammatedha. Marsariitii: http://www.inversiones.gob.bo/ irratti kan argamu. 5. Jijjiirraa Aksiyoonaa Booliiviyaa (Bolsa Boliviana de Valores) - Weebsaayitiin kun oduu haaraa haala gabaa aksiyoonaa Booliiviyaa waliin walqabatu baay’ina daldalaa fi gatii aksiyoona dhaabbilee tarreeffaman waliin ni dhiheessa. Marsariitii: https://www.bbv.com.bo/ . taateewwan, fi oduu dinagdee. Marsariitii: https://www.cainco.org.bo/ Hubachiisa: Argamuu fi hojiin marsariitiiwwan kanaa yeroon garaagarummaa qabaachuu akka danda’u kaasuun barbaachisaadha.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Booliiviyaadhaaf marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Fakkeenyonni muraasni URL marsariitii isaanii walgitan kunooti: 1. Inistiitiyuutii Daldala Alaa Booliiviyaa (IBCE): Weebsaayitiin ofiisaa IBCE istaatiksii daldalaa, odeeffannoo gabaa fi ragaalee kanaan walqabatan biroo ni kenna. Marsariitii: http://www.ibce.org.bo/ irratti argama. 2. Giddugala Daldala Idil-addunyaa (ITC) - Kaartaa Daldalaa: Kaartaan Daldalaa ITC fayyadamtoonni istaatiksii daldala biyyoota lamaanii bal’aa, agarsiistota qaqqabummaa gabaa, fi daataa erguu danda’u Booliiviyaa akka argatan taasisa. Marsariitii: https://www.kaartaa daldalaa.org/ 3. Furmaata Daldala Walitti Makamaa Addunyaa (WITS): WITS maddoota hedduu irraa galtee, al-ergii, taarifa, fi kanneen biroo dabalatee ragaa daldalaa bal’aa Booliiviyaadhaaf ni dhiheessa. Weebsaayitii: https://wits.worldbank.org/wits/wits/witshome.aspx irratti argama 4. United Nations Comtrade Database: UN Comtrade Database kuusaa istaatiksii daldala idil-addunyaa ofiisaa Booliiviyaa dabalatee biyyoota adda addaa irraa argamedha. Marsariitii: https://comtrade.un.org/ 5. Observatory of Economic Complexity (OEC): OEC biyyoota akka Booliiviyaatiif agarsiistota dinagdee fi al-ergii idil-addunyaa mul’ataa fi xiinxala ni kenna. Marsariitii: https://oec.world/en/profile/biyya/bol Weebsaayitoonni kunniin sochii daldala idil-addunyaa Booliiviyaa gama adda addaa kanneen akka al-ergii, galtee, michoota daldalaa, caccabsa meeshaalee fi kkf irratti hubannoo kennuu danda’u.

Waltajjiiwwan B2b

Booliiviyaan biyya lafaan hin marfamne Ameerikaa Kibbaa keessatti argamtudha. Qormaata teessuma lafaa qabaatus, Booliiviyaan waltajjiiwwan B2B hedduu kanneen daldala daldalaa fi walitti dhufeenya biyyattii keessatti mijeessan qabdi. Waltajjiiwwan B2B beekamoo Booliiviyaa keessatti argaman keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Mana Maree Daldalaa fi Tajaajila Booliiviyaa (Cámara Nacional de Comercio y Servicios - CNC): CNC dhaabbilee daldalaa Booliiviyaa keessatti barbaachisoo ta’an keessaa tokko yoo ta’u, daldalaa fi tajaajila biyyattii keessatti guddisa. Weebsaayitiin isaanii waltajjii walqunnamtii B2B kan dhiyeessu yoo ta’u, https://www.cnc.bo/ irratti argachuun ni danda’ama. 2. Mercado Libre Bolivia: Mercado Libre waltajjii daldala elektirooniksii Laatiin Ameerikaa keessatti adda dureedha, Bolivia dabalatee. Namoonni dhuunfaa fi dhaabbileen daldalaa oomisha toora interneetii irratti akka bitatanii fi gurguran ni taasisa. Kutaan isaanii B2B dhaabbileen daldalaa dhiyeessitoota, daldaltoota jumlaa, fi raabsitoota biyyattii keessa jiran waliin akka walqunnaman carraa ni kenna: https://www.mercadolibre.com.bo/ 3. Exportadores de Santa Cruz (Exporters of Santa Cruz): Waltajjiin kun al-ergii Santa Cruz de la Sierra, wiirtuuwwan dinagdee gurguddoo Booliiviyaa keessaa tokko irraa dhufu guddisuu irratti xiyyeeffata. Weebsaayitiin kun odeeffannoo al-ergitoota biyya keessaa industirii adda addaa kanneen akka qonnaa, omishaa, huccuu, fi kkf irratti kenna: http://exportadoresdesantacruz.com/ 4.Grandes Empresas de Computacion (GECOM): GECOM dhaabbilee daldalaa damee teeknooloojii odeeffannoo Booliiviyaa keessatti socho’an walitti hidhuu irratti kan adda ta’edha. Bitootaa fi gurgurtoota hariiroo B2B kompitara, misooma sooftiweerii, tajaajila gorsaa IT fi kkf waliin walqabatee uumuuf barbaadaniif akka qabeenya gatii guddaa qabuutti tajaajila: http://gecom.net/ 5.Bajo Aranceles Magazine (Tariff Magazine): Cimsee waltajjii aadaa B2B mataa isaatiin osoo hin taane; Tariff Magazine dambiiwwan taarifaa irratti hubannoo kennuudhaan akkasumas qaamolee fedhii qabaniif carraa networking uumuudhaan marii daldalaan walqabatee dhaabbilee industirii adda addaa keessatti socho’an gidduutti taasifamu haala mijeessuu keessatti gahee olaanaa qaba: https://www.magazineba.com/ Waltajjiiwwan B2B Booliiviyaa keessatti argaman kunniin daldaltoonni akka walqunnamsiisan, tumsa akka hundeessan, fi gabaa haaraa biyyattii keessatti akka qorataniif karra ta’u. Yeroo hunda tajaajila kennamu irratti odeeffannoo addaa fi akkaataa michoota daldalaa ta’uu danda’an waliin itti bobba’an argachuuf marsariitii isaanii daawwachuun ni gorfama.