TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Kaamboodiyaa, ifatti Mootummaa Kaamboodiyaa jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya Kibba Baha Eeshiyaa kutaa kibbaa Indoochaayinaa Peeniinsulaa keessatti argamtudha. Daangaa ishee kaaba dhihaan Taayilaandi, kaaba bahaan Laa'os, bahaan Veetnaam, kibba dhihaan ammoo Galoo Galaana Taayilaandi waliin qooddatti. Bal’inni ishee tilmaamaan iskuweer kiiloo meetira 181,035 fi baay’ina ummataa naannoo miliyoona 16 kan qabdu Kaamboodiyaa sirna mootummaa heera mootummaatiin sirna paarlaamaatiin bulfamuudha. Magaalaan guddoon ishee fi magaalaan guddittii ishee Phnom Penh dha. Kaamboodiyaa seenaa badhaadhaa waggoota kumaatamaan lakkaa'aman qabdi. Yeroo tokko qaroomina durii gurguddoo Eeshiyaa keessaa tokko - Impaayera Khmer - kan jaarraa 9ffaa hanga 15ffaatti ture. Kompaaksiin mana qulqullummaa Angkor Wat guddaan Siem Reap keessatti argamu ragaa ulfina qabeessa seenaa darbe kanaa yoo ta'u, hawwata turizimii Kaamboodiyaa keessatti beekamaa ta'e keessaa tokko ta'ee jira. Diinagdeen adda durummaan qonna irratti kan hirkate yoo ta’u, ruuziin midhaan isaa isa ijoodha. Dabalataanis, indaastiriiwwan akka huccuu, ijaarsaa, turizimii, fi oomisha huccuu galii biyyattiif maddisiisuu keessatti gahee olaanaa qabu. Waggootaaf tasgabbii dhabuu siyaasaa fi waldhabdee biyyoota ollaa kan akka Veetnaam fi Laa’os keessatti yeroo waraanaa jiraatus, Kaamboodiyaa bara 1953 Faransaay irraa bilisa baatee as guddina guddaa agarsiifteetti.Dinagdeen ishee waggoota kurnan darban keessatti haalaan guddachaa dhufeera; haa ta’u malee ammallee qormaata hiyyummaa hir’isuu fi walqixxummaa dhabuu irra aanuu wajjin walqabatu isa mudateera. Khmer afaan hojii lammiileen Kaamboodiyaa irra caalaan dubbatanidha; haa ta’u malee guddina turizimii irraa kan ka’e dhaloota dargaggoota biratti Afaan Ingiliffaa baay’achaa dhufeera. Kaamboodiyaan bosona roobaa tiroopikaalaa bineensota bosonaan guutame qarqara galaanaa kibba ishee irratti qarqara galaanaa fakkii gaarii qabu cinatti akkasumas odolawwan mimmiidhagoo kanneen akka Koh Rong turistoonni boqonnaa ykn sochii bishaan irratti hundaa'e barbaadaniif dabalatee teessuma uumamaa ajaa'ibsiisaa qabdi. Xumura irratti,Kaamboodiyaa daawwattootaaf iddoowwan seenaa addunyaa irratti beekamoo ta'an aadaa ammayyaa hawwataa ta'e waliin dhiheessiti imaltoota addunyaa maraaf bakka hawwataa taasiseera.

Maallaqni Kaamboodiyaa riel Kaamboodiyaa (KHR) dha. Bara 1980 irraa eegalee maallaqa ofiisaa biyyattii ta'uun maallaqa duraan "Old Riel" jedhamuun beekamu bakka bu'eera. Doolaarri Ameerikaa tokko tilmaamaan riyaalii Kaamboodiyaa 4,000 waliin wal gitu. Riel maallaqa ofiisaa yoo ta'u, doolaarri Ameerikaa bal'inaan fudhatama kan qabuu fi daldala guyyaa guyyaa keessatti cinatti kan itti fayyadamu yoo ta'u, keessumaa naannoowwan turistii beekamoo ta'an keessatti. Hoteelonni, manneen nyaataa fi manneen daldalaa hedduun gatii riilii fi doolaara Ameerikaatiin ni agarsiisu. ATMn magaalota gurguddoo Kaamboodiyaa keessatti bal’inaan kan argaman yoo ta’u, maallaqa riel fi doolaara Ameerikaatiin kan kennudha. Haa ta'u malee, dhaabbileen xixiqqoo ykn baadiyyaa kaffaltii maallaqaa maallaqa biyya keessaa qofaan fudhachuu akka danda'an hubachuun barbaachisaadha. Yeroo kaffaltiidhaaf doolaara Ameerikaa fayyadamnu, jijjiirama maallaqa walitti makameen deebisee argachuun waanuma baramedha - yeroo baayyee riil fi doolaara walitti makame. Akka kanaan, daldala salphaa ta'eef haala mijeessuuf maallaqa lamaan maallaqa xixiqqoo qabachuun ni gorfama. Turistoonni Kaamboodiyaa daawwatan bittaa xixiqqoodhaaf ykn yeroo daldaltoota maallaqa biyya keessaa filatan waliin hojjetan USD tokko tokko gara riel jijjiiruun gaariidha. Maallaqni biyya alaa USD malee magaalota gurguddoon alatti jijjiiruun rakkisaa ta’uu danda’a. Walumaagalatti, maallaqni ofiisaa Kaamboodiyaa riel (KHR) yoo ta’u, doolaarri Ameerikaa tasgabbii fi mijannaa namoota biyya keessaa fi turistoonni walqixa ta’uu isaatiin guutuu biyyattii keessatti baay’ee kan jaallatamuu fi bal’inaan itti fayyadama.

Maallaqni ofiisaa Kaamboodiyaa Riil Kaamboodiyaa (KHR) dha. Safartuu jijjiirraa maallaqa addunyaa gurguddoo waliin yoo ilaalle, haala dinagdee fi daayinamiksii gabaa irratti hundaa’uun jijjiirama fi garaagarummaa qabaachuu akka danda’u hubadhaa. Haa ta’u malee, hanga Adoolessa 2021tti tilmaamaan sharafa alaa tokko tokko: 1 USD (Doolaara Ameerikaa) = 4,093 KHR 1 Yuuroo (Yuroo) = 4,826 KHR 1 GBP (Paawundii Biriteen) = 5,631 KHR 1 JPY (Yeen Jaappaan) = 37.20 KHR Maaloo yaada keessa galchaa, safartuuwwan kun jijjiiramuu kan danda’an yoo ta’u, yeroo hunda madda faayinaansii amanamaa ykn baankii naannoo keessanii irraa odeeffannoo sirrii fi yeroo ammaa ta’e gatii jijjiirraa maallaqaa ilaalchisee ilaaluun gaarii dha.

Biyya Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtu Kaamboodiyaa waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu qabdi. Ayyaana Kaamboodiyaa keessaa inni guddaan bara haaraa Khmer yoo ta'u, Chaul Chnam Thmey jedhamuun beekama. Ayyaanni kun walakkeessa baatii Eblaatti kan raawwatamu yoo ta’u, yeroon sassaabbii xumurama. Guyyaa sadii kan turu yoo ta’u, muuziqaa, agarsiisa shubbisaa, agarsiisa halluu adda addaa qabuu fi taphoota aadaa adda addaatiin kan guutame dha. Yeroo kanatti namoonni paagodaa daawwatanii aarsaa dhiheessuu fi monoksota Budiistotaa irraa eebba barbaadu. Ayyaanni Kaamboodiyaa keessatti beekamaan kan biraan Pchum Ben ykn Guyyaa Abbootii ti. Naannoo Adoolessa ykn Waxabajjiitti guyyoota 15f kan kabajamu (kalaandarii ji'aa irratti hundaa'uun), qophiin kun firoota du'an monoksootaaf nyaata dhiyeessuu fi mana qulqullummaaf arjoomuudhaan kabaja kenna. Namoonni yeroo kanatti hafuurri abbootii isaanii maatii isaanii wajjin walitti makamuuf gara lafaatti akka deebiʼu amanu. Ayyaanni Bishaanii Bon Om Touk ykn The Festival of Boat Racing jedhamuun kan beekamu yoo ta’u, waggaa waggaan Adoolessa keessa guyyaa ji’a guutuutti kabaja guddaadha. Injifannoo galaanaa durii kan yaadatu yoo ta'u, dhangala'aa ammaa laga Tonle Sap duubatti deebi'aa jiru kan agarsiisudha. Wanti guddaan ayyaana kanaa fiigicha bidiruu dinqisiisaa kan bidiruu dheeraa bareedanii faayamanii fi namoota dhibbaan lakkaa'amaniin kan oofan, tuuta gammachiisaa qarqara laga Phnom Penh irratti argamudha. Visak Bochea, guyyaa dhaloota Buddha ykn Vesak Day jedhamuunis kan waamamu yoo ta’u, sadarkaa idil-addunyaatti guyyaa ji’a guutuu Caamsaa keessatti kabajamu, Gautama Buddha’s ibsa dhalootaa fi waggaa du’aa walumaa galatti kabaja. Waaqeffattoonni mana qulqullummaa guutuu Kaamboodiyaa keessatti argaman daawwachuun sirna kadhannaa irratti bobba'uun halkan naannoo iddoo qulqulluutti shugguxiin ibsamee mul'ata nama hawwatu uuma. Dhuma irratti garuu Pisa Preah Koh Thom – Sirna Qonnaa Mootii yeroo baay’ee Caamsaa keessa gaggeeffamu kan Mootiin Kaamboodiyaa sirna qonnaa durii akka biyyaatti midhaan gaarii akka argatu kadhatu kan gaggeessu yoo ta’u kunis badhaadhina damee qonnaa biyyattii baay’ee irratti hirkatee irra caalaa baay’inaan qonnaan bultootatiin kan jiraatan kabaja guddaa isaaniif kan agarsiisan assured significance bearing peace moment pivotal integral part hambaa aadaa karaa jireenya jaarraa. Ayyaanonni kun hambaa aadaa badhaadhaa Kaamboodiyaa kan calaqqisiisan yoo ta’u, namoonni naannoo sanaa fi turistoonni walqixa duudhaa fi aadaa biyyattii akka itti dhaga’amu carraa kan kennudha.

Kaamboodiyaan biyya Kibba Baha Eeshiyaa waggoota dhiyoo asitti guddina dinagdee guddaa argattedha. Haalli daldala ishees haaluma kanaan guddachaa dhufeera. Kaamboodiyaan al-ergii jalqabaa uffataafi huccuu yoo ta’u, galii waliigalaa al-ergii ishee keessaa harka guddaa qaba. Damee kana keessatti taphataa guddaa addunyaa ta’uun of hundeessee, maqaawwan idil-addunyaa fi oomishtoota hedduu hawwatee biyyattii keessatti hojii akka hundeessan taasiseera. Industiriin huccuu humna namaa gatii xiqqaa fi waliigaltee daldalaa filannoo biyyoota akka Ameerikaa fi Gamtaa Awurooppaa waliin taasifamuu isaa irraa fayyadamaa ta’a. Kaamboodiyaan huccuu irraa kan hafe oomishaalee qonnaa kanneen akka ruuzii, laastikaa fi oomisha qurxummii gara biyya alaatti erga. Keessattuu ruuziin fedhii fayyadama biyya keessaa fi gabaa biyya alaa waan tajaajiluuf dinagdee biyyattiif murteessaadha. Gama galteetiin Kaamboodiyaa gaaffii ishee guutuuf biyyoota ollaa kanneen akka Taayilaandi, Chaayinaa, Veetnaam, fi Singaapoor irratti hirkattee guddaa qabdi. Galteewwan kunneenis irra caalaa oomishaalee boba’aa, maashinarii fi meeshaalee, meeshaalee ijaarsaa, konkolaataa, qoricha, meeshaalee elektirooniksii, fi oomishaalee fayyadamtootaa of keessaa qabu. Hojii daldalaa daran mijeessuuf Kaamboodiyaan tumsa dinagdee guddisuuf biyyoota biroo waliin waliigalteewwan biyyoota lamaanii adda addaa irratti bobbaatee jirti. Fakkeenyaaf,Kaamboodiyaan hariiroo daldalaa biyyoota lamaanii babal’isuuf bara 2019 Chaayinaa waliin waliigaltee daldala bilisaa mallatteessite. Haa ta'u malee,tahaalee akka weerara COVID-19 ykn jijjiirama imaammata daldala idil-addunyaa irraa kan ka'e jijjiirama fedhii addunyaa irraa kan ka'e al-ergiin qormaata mudateera.Weerarri kun damee huccuu Kaamboodiyaa irratti dhiibbaa guddaa geessiseera yeroo ajajni haqamu ykn harkifate sababa tarkaanfiiwwan lockdown sadarkaa addunyaatti kaa'amaniin,bu'aan isaas hojjettoota hedduudhaaf hojii dhabuu keessatti . Xumura irratti,Kaamboodiyaan meeshaalee fedhii biyya keessaa isheef barbaachisan adda addaa galchuudhaan al-ergii uffata,huccuu,fi meeshaalee qonnaa irratti baay'ee hirkattee jirti.Qormaanni ni jira,fi damee al-ergii isaanii adda addaa gochuun jeequmsa uumamuu danda'u dandamachuu fooyyessuuf gargaaruu danda'a.Its strategic location within Southeast Eeshiyaan ida’amuu dinagdee naannoo cimsuun guddina dabalataaf carraa ni kenniti.

Kaamboodiyaan gabaa daldala alaa ishee guddisuuf carraa guddaa qabdi. Biyyattiin bakka tarsiimoo onnee Kibba Baha Eeshiyaa keessatti kan qabdu yoo ta’u, gabaa addunyaa gurguddoo kanneen akka Chaayinaa, Hindii fi biyyoota miseensa ASEAN salphaatti argachuu dandeessu. Faayidaan ijoo Kaamboodiyaa qabdu tokko waliigaltee daldalaa filannoo isheeti. Biyyattiin jalqabbii akka Sirna Filannoo Waliigalaa (GSP) fi skiimii Everything But Arms (EBA) Gamtaan Awurooppaatiin kennameen gabaa gurguddoo qaraxa irraa bilisa fi kootaa irraa bilisa ta’e argachuu dandeessi. Waliigalteewwan kunneen al-ergii Kaamboodiyaa irraa keessumaa uffataafi huccuu irratti akka dabalu haala mijeessaniiru. Kana malees, humni hojjetaa Kaamboodiyaa dargaggootaa fi guddachaa jiru invastaroota biyya alaatif carraa hawwataa ta’e dhiyeessa. Ummata barnootaa fi ogummaan dameewwan akka omishaa fi qonnaa irratti qabu dabalaa dhufuun, daldaltoonni dandeettii kana fayyadamuun industirii dorgomaa ta’e guddisuu danda’u. Inishiyeetiiwwan misooma bu’uuraalee misoomaas guddina daldala alaa kakaasaa jiru. Kaamboodiyaa buufata doonii, buufata xiyyaaraa, daandii baaburaa fi daandii dabalatee neetworkii geejjibaa ishee fooyyessuuf invastimantii guddaa gooteetti. Fooyya’iinsi kun walitti hidhamiinsa naannichaa kan guddisu yoo ta’u, daldala idil-addunyaatiif loojistikii sirrii ta’e akka raawwatamu kan taasisudha. Dabalataanis, dameen uffataa bira darbee al-ergii Kaamboodiyaa keessatti harkifannaa argachaa jiru. Oomishaaleen qonnaa kanneen akka ruuzii, laastikaa, nyaata galaanaa, kuduraalee, fi muduraa fedhiin oomisha orgaanikii addunyaa guutuutti dabalaa dhufuu isaatiin guddina guddaa agarsiisaniiru. Dabalataanis

Oomisha gabaa Kaamboodiyaadhaaf yeroo filannu filannoo addaa biyyattii, adeemsaafi haala dinagdee ilaaluun barbaachisaadha. Gabaa daldala alaa Kaamboodiyaa keessatti oomishaalee gurgurtaa ho’aa filachuuf yaada kennaman tokko tokko armaan gaditti dhiyaataniiru. 1. Huccuu fi Uffata: Kaamboodiyaa indaastiriin huccuu fi uffata guddachaa dhufe waan qabduuf gabaa mijaawaa huccuu, uffata, meeshaalee gargaarsaa fi miila gurguruuf taasifti. Oomishaalee biyya keessaa waliin walitti hidhamiinsa uumuu ykn biyyoota ollaa irraa madda argachuun oomisha gatii madaalawaa ta’e garuu faashinii ta’e dhiyeessuuf yaadaa. 2. Oomisha Qonnaa: Dameen qonnaa Kaamboodiyaa fuduraalee, kuduraalee, midhaan, mi’eessituuwwanii fi meeshaalee nyaataa qophaa’an qulqullina olaanaa qaban gara biyya alaatti erguuf carraa ni kenna. Oomishaaleen orgaanikii fayyadamtoota fayyaa irratti xiyyeeffatan biratti naannoo magaalaa keessatti jaalala argachaa jiru. 3. Elektirooniksii: Giddugala magaalota Kaamboodiyaa keessatti fedhiin fayyadamtootaa meeshaalee elektirooniksii kanneen akka ismaartii fi taableetotaa dabalaa dhufuu isaatiin, meeshaalee elektirooniksii gatii madaalawaa ta’an dhiyeessuu ykn tajaajila teeknooloojiin walqabatu kan akka wiirtuuwwan suphaa ykn meeshaalee gargaarsaa kennuudhaaf carraan jira. 4. Faaya Manaa: Fayyadamtoonni Kaamboodiyaa meeshaalee manaa mi’aawaa ta’anii fi meeshaalee faaya ni dinqisiifatu. Meeshaaleen manaa yeroo ammaa meeshaalee itti fufiinsa qaban kan akka baambuu ykn raataan irraa hojjetaman meeshaalee faaya kanneen akka hojii aartii/hojii harkaa dizaayinoota aadaa Khmer agarsiisan waliin lakkoofsa gurgurtaa gaarii arguu danda’u. 5. Oomishaalee Kunuunsa Dhuunfaa: Meeshaaleen miidhaginaa fi kunuunsa dhuunfaa waggoota dhiyoo asitti galiin hojiirra ooluu danda’u gita giddu galeessaa biratti dabaluu isaatiin guddina walfakkaatu agarsiisaniiru. Meeshaalee miidhaginaa orgaanikii/oomishaalee kunuunsa gogaa uumamaa kanneen filannoo fayyadamtoota dammaqinaan hojjetan guutan beeksisuu yaadaa. . Tooftaa filannoo oomishaa kamiyyuu osoo hin xumurin dura: - Qorannoo/af-gaaffii maamiltoota xiyyeeffannoo ta’an waliin taasifamuun adeemsa/filannoo beekamaa irratti qorannoo gabaa gadi fageenya qabu gaggeessuu. - Dorgomtoota duraanuu gabaa Kaamboodiyaa keessatti argaman xiinxaluu. - Sadarkaa gatii madaalawaa namoota biyya keessaa & dorgommii lamaan ilaalcha keessa galchuun tooftaalee gatii ilaaluu. - Dambiiwwan galtee biyya keessaa/gibira gumurukaa/gibira/ulaagaalee sanada akka eegaman mirkaneessuu. - Bulchiinsa dhiyeessii sansalataa gahumsa qabuuf karaa loojistikii fi raabsaa madaaluu. Yaadadhaa, oomishaalee gurgurtaa ho’aa daldala alaatif milkaa’inaan filachuuf daayinamiksii gabaa Kaamboodiyaa fi amala fayyadamtootaa hubachuun murteessaadha.

Kaamboodiyaan biyya Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, amala maamiltootaa adda ta’ee fi seera dhorkaa qabdudha. Yeroo daldala gaggeessinu ykn maamiltoota biyya keessaa waliin walqunnaman nuances aadaa kana hubachuu fi kabajuun murteessaadha. Amalli guddaan maamiltoota Kaamboodiyaa tokko kabajaa fi safuu irratti xiyyeeffannoo cimaa kennuu isaaniiti. Lammiileen Kaamboodiyaa namoota dhuunfaa amala sirrii taʼe argisiisan, kan akka nagaa sirnaa fayyadamuu fi namoota kaanitti maqaa ykn kabaja isaanii isa sirrii taʼeen waamuun ni dinqisiifatu. Kaamboodiyaa keessattis amantaa argachuu fi hariiroo ijaaruun gatii guddaa waan qabuuf, dhimma daldalaa irratti mari’achuu dura walitti dhufeenya dhuunfaa uumuuf yeroo fudhachuun karaa dheeraa deemuu danda’a. Lammiileen Kaamboodiyaa yaada dhuunfaa osoo hin taane yaada waloo qabaachuu akka barbaadan hubachuun barbaachisaadha. Kana jechuun murtiin yeroo baay’ee garee keessatti ykn waliigalteedhaan kan kennamu yoo ta’u, barbaachisummaa nama dhuunfaa tokko qofa waliin hojjechuu caalaa qooda fudhattoota adda addaa dhaabbata tokko keessatti walitti dhufeenya ijaaruun barbaachisaa ta’uu isaa cimsuudhaan. Kaamboodiyaa keessatti seera dhorkaa (taboos) yoo ilaalle, gochoonni aadaa fi amantaawwan kabajamuu qaban hedduutu jiru. Tokkoffaa, keessumattuu daa’imman ykn jaarsolii mataa namaa tuquun akka kabaja dhabuutti ilaalama. Mataan aadaa Kaamboodiyaa keessatti kutaa qaamaa isa qulqulluu ta'ee fudhatama. Kana malees, hawaasa aadaa Kaamboodiyaa keessatti akka waliigalaatti jaalala ummata duratti agarsiisuu irraa fagaachuu qaba. Akkasumas, aadaa naannoo sanaa kabajuudhaan iddoowwan amantii kan akka mana qulqullummaa ykn paagodaa yeroo daawwatan uffata gad of qabuun barbaachisaadha. Gama mata duree haasawaatiin, qaamni biraa ofumaan marii akkasii yoo jalqabe malee dhimmoota miira namaa kakaasan kan akka siyaasaa ykn amantii irratti mari'achuu irraa fagaachuun gaariidha. Mata dureewwan kunniin sababoota seenaa fi yaada namoota dhuunfaa adda addaa irraa kan ka’e miira namaa kakaasuu danda’u. Amaloota maamiltootaa kana hubachuu fi dhorkaa aadaa eeguun maamiltoota Kaamboodiyaa waliin walitti dhufeenya gaarii uumuuf gargaara, akkasumas duudhaa fi gatii isaaniif kabaja qabaachuu agarsiisa.

Sirni bulchiinsa gumurukaa Kaamboodiyaa daldala mijeessuufi nageenya biyyattii mirkaneessuu keessatti gahee murteessaa qaba. Qaamni itti gaafatamummaa gumurukaa bulchuuf qabu inni guddaan Ministeera Diinagdee fi Maallaqaa jalatti kan hojjetu Kutaa Waliigalaa Gumurukaa fi Eksaayizii (GDCE) dha. GDCEn hojimaata gumurukaa sirreessuu fi gahumsa guddisuuf tarkaanfiiwwan adda addaa hojiirra oolcheera. Kunis sirna kompiitaraan ofumaan hojjetu ASYCUDA World jedhamu hojiirra oolchuu kan dabalatu yoo ta’u, kunis adeemsa elektirooniksii ibsa galtee/al-ergii kan dandeessisu yoo ta’u, adeemsa qulqulleessuu saffisaa ta’e akka raawwatamu kan taasisudha. Yeroo Kaamboodiyaa seentan walxaxiinsa kamiyyuu akka hin uumamneef dambiiwwan gumurukaa hunda eeguun barbaachisaa dha. Imaltoonni meeshaalee gara biyyaatti fidaa jiran hunda ibsuu qabu, maallaqa Doolaara Ameerikaa 10,000 ol ykn maallaqa birootiin kan wal gitu dabalatee. Qabxiilee barbaachisoo aadaa Kaamboodiyaa yeroo ilaallu yaadachuu qabnu tokko tokko: 1. Meeshaalee dhorkaman: Meeshaaleen murtaa’an kanneen akka qoricha sammuu namaa hadoochu, dhoo’aa, qawwee hayyama hin qabne, meeshaalee sobaa, meeshaalee poornoogiraafii fi kkf cimsee dhorkaadha. 2. Meeshaalee qaraxa kaffalamu: Meeshaaleen qaraxa galtee irraa kaffalamu sirritti labsamuu qabu. 3. Yeroodhaaf galchuu: Meeshaalee dhuunfaa ykn meeshaalee gatii guddaa qaban yeroodhaaf gara Kaamboodiyaa fiduuf yoo karoorfatte (fkn, kaameraa), sanada sirrii akka kaarneetii ykn ragaa abbummaa mirkaneessuu qabda. 4. Oomisha beeyladaa fi biqiltootaa: Oomisha beeyladaa fi biqiltoota biyya alaatii galchuu ilaalchisee seera addaatu jira; meeshaalee akkasii kuusuu dura dambiiwwan ilaalaa. 5. Meeshaalee aadaa: Meeshaalee durii ykn meeshaalee Kaamboodiyaa irraa yeroo ergamu to’annoo cimaan ni raawwatama; hayyama barbaachisaa ta’e argachuun barbaachisaa dha. Adeemsa seensaa keessan buufataalee gumurukaa Kaamboodiyaa keessatti saffisiisuuf: 1. Unka immigireeshinii sirritti fi dubbifamuu danda’uun guutuu. 2. Sanada imala seera qabeessa kan akka paaspoortii yoo xiqqaate ji’a jahaa kan hafe qabaachuu. 3. Mi’a hunda irratti maqaa fi odeeffannoo quunnamtii kee sirriitti akka barreeffame mirkaneessuu. 4. Meeshaalee daangeffaman ykn gibirri itti kaffalamu daangaa hayyamameen ol baay’inaan fe’uu irraa of qusachuu. Yeroo hunda gara Kaamboodiyaa deemuun dura maddoota ofiisaa kanneen akka marsariitii imbaasii mariisisuun ykn dambiiwwanii fi hojimaata yeroo ammaa irratti odeeffannoo bal’aa argachuuf aanga’oota naannoo qunnamuun gaariidha.

Imaammanni taarifa galtee Kaamboodiyaa sochii daldala idil-addunyaa biyyattii to’achuu keessatti gahee olaanaa qaba. Mootummaan meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti taarifa kan kaa’u industirii biyya keessaa eeguuf, galii argachuuf, guddina dinagdee guddisuuf. Kaamboodiyaa keessatti taarifa waliigalaa hojiirra oolu %7 yoo ta’u, biyyoota naannichaa biroo wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu gadi aanaadha. Haa ta’u malee, gosa oomishaalee biyya alaatii galfaman irratti hundaa’uun reetii addaa garaagarummaa qaba. Meeshaalee murtaa’oo kanneen akka alkoolii, sigaaraa, konkolaataa fi meeshaalee qananiitiif, reetii ol’aanaa ta’e kaffalamuu danda’a. Kaamboodiyaan safartuu taarifa bu’uuraatiin alatti meeshaalee filatamoo eksaayizii duuti jedhamuun beekaman irrattis gibira dabalataa kaffalti. Isaan kun adda durummaan oomishaalee fayyaa fi nageenya hawaasaa irratti barbaachisoo hin taane ykn miidhaa geessisan jedhaman irratti fe’amu. Fakkeenyonni sigaaraa, dhugaatii alkoolii fi oomishaalee boba’aa ni dabalata. Meeshaalee biyya alaatii galaniif bu’uura gibiraa murteessuu keessatti gatii gumurukaa gahee murteessaa akka qabu warri biyya alaa galchan hubachuun barbaachisaadha. Abbaan taayitaa gumurukaa gatii kana kan murteessu gatii daldalaa ykn gatii wabii kuusaawwan deetaa idil-addunyaa kan akka Waliigaltee Gatii Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO) irraa kennaman irratti hundaa’uun. Kana malees, Kaamboodiyaa biyyoota adda addaa fi gareewwan naannoo kanneen akka ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) waliin waliigalteewwan daldalaa hedduu hundeessiteetti. Waliigalteewwan kanneen akka Naannoo Daldala Walabaa ASEAN (AFTA) jalatti, biyyoota michuu irraa galtee ulaagaa guutuu qabuuf taarifa filannoo ykn illee sadarkaa gibira irraa bilisa ta’e kennamuu danda’a. Imaammata gibira galtee Kaamboodiyaa sababa dinagdee ykn murtii mootummaa industirii biyya keessaa guddisuu ykn dameelee dinagdee adda addaa guddisuuf kaayyeffate irraa kan ka’e yeroo yeroon jijjiiramuu waan danda’uuf hordofuun barbaachisaa ta’us; daldaltoonni biyya alaatii galchan ogeessota biyya keessaa ykn dhaabbilee dhimmi ilaallatu waliin mari’achuu qabu, gibira gumurukaa gosoota oomishaa addaa isaanii wajjin walqabatu ilaalchisee odeeffannoo wayitaawaa argachuuf.

Kaamboodiyaa sirna gibiraa meeshaalee al-ergii guddina dinagdee guddisuu fi invastimantii biyya alaa hawwachuuf kaayyeffate qabdi. Biyyattiin al-ergitootaaf onnachiiftuu gibiraa fi bilisa ta’uu hedduu ni kenniti. Imaammata gibiraa amma jiruun meeshaaleen tokko tokko ramaddii isaanii irratti hundaa’uun gibirri al-ergii ni kaffalama. Haa ta’u malee, Kaamboodiyaa daldala jajjabeessuu fi indaastiriiwwan guddisuuf jecha, oomishaalee hedduudhaaf qaraxa al-ergii irraa bilisa ta’uu ykn reetii hir’isuu hojiirra oolchiteetti. Imaammata gibira al-ergii Kaamboodiyaa keessatti wantoota ijoo ta’an keessaa muraasni: 1. Oomisha qonnaa fi agro-industrial: Kuduraalee, fuduraalee, ruuzii, laastikaa, fi kaasaava dabalatee al-ergii qonnaa irra caalaan isaanii qaraxa al-ergii irraa bilisa ta’u. Bilisa ta’uun kun misooma qonnaa deeggaru fi dorgommii gabaa idil-addunyaa guddisuuf kan akeekedha. 2. Uffata fi huccuu: Dameewwan al-ergii gurguddoo Kaamboodiyaa keessaa tokko uffataafi huccuu ti. Oomishaaleen kunneen waliigalteewwan daldalaa biyyoota lamaanii ykn biyyoota hedduu adda addaatiin reetii hir’ifame ykn qaraxa guutuu irraa bilisa ta’uudhaan filannoo filatamaa argatu. 3. Meeshaalee omishaa: Al-ergiin oomishame hedduun qaama waliigalteewwan daldala bilisaa naannoo kan akka Naannoo Daldala Walabaa ASEAN (AFTA) ta’uun hir’ina taarifaa irraas fayyadamoo ta’u. Kana malees, indaastiriiwwan omishaa salphaa kan akka walga’ii elektirooniksii onnachiiftuu invastimantii kan ayyaana gibiraa ykn reetii hir’ifame dabalatee argachuuf ulaagaa guutuu danda’u. 4. Zoonii Diinagdee Addaa (SEZs): Kaamboodiyaan imaammata gibiraa filannoo gurgurtaa biyya keessaa daangaa SEZ keessatti akkasumas al-ergii Kaamboodiyaan alatti irratti xiyyeeffate guutuu biyyattii keessatti hundeessiteetti. Imaammattoonni mootummaa Kaamboodiyaa gibira meeshaalee al-ergii irratti kaffalamu ilaalchisee haala dinagdee fi dursa mootummaa irratti hundaa’uun yeroo yeroon jijjiiramuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha. Kanaafuu al-ergitoonni hojii daldalaa irratti bobba’uu isaanii dura qaama dhimmi ilaallatu waliin mari’achuu ykn gorsa ogeessaa argachuun gaariidha.

Biyya Kibba Baha Eeshiyaa hambaa aadaa badhaadhaa fi teessuma lafaa nafa namaa hawwatuun beekamtu Kaamboodiyaa sirna mirkaneessa al-ergii haala gaariin diriire qabdi. Biyyattiin qulqullinaa fi dhugummaa oomisha ishee mirkaneessuuf ragaa al-ergii gosa hedduu ni kenniti. Kaamboodiyaa keessatti ragaan al-ergii bal’inaan beekamtii qabu tokko Ragaa Ka’umsaa (CO) dha. Sanadni kun ka’umsa meeshaalee kan mirkaneessu yoo ta’u, waliigalteewwan daldalaa adda addaa jalatti filannoo filannoo argachuuf ulaagaa guutuu murteessuuf murteessaadha. Daldaltoonni yeroo CO argachuuf iyyatan, walnyaatinsa isaa, gatii isaa fi adeemsa omishaa dabalatee waa’ee oomishaa odeeffannoo bal’aa kennuu qabu. Dabalataanis, Kaamboodiyaan nageenya nyaataa fi qonnaa irratti ulaagaalee idil-addunyaa hordofti. Kanaafuu, al-ergitoonni meeshaalee nyaataa yeroo al-ergii godhan ragaalee akka Hojii Omisha Gaarii (GMP), Qabxii To’annoo Murteessaa Xiinxala Balaa (HACCP), ykn Mirkaneessa Organic argachuu qabu. Mirkaneessitoonni kun oomishoonni nyaataa Kaamboodiyaa ulaagaa nageenya idil-addunyaa akka guutanii fi fayyadamaaf nageenya kan qaban ta’uu isaanii mirkaneessa. Al-ergii huccuu, keessumaa kanneen biyyoota akka Ameerikaa ykn biyyoota miseensa Gamtaa Awurooppaatti ergamaniif, al-ergitoonni dambiiwwan addaa qulqullina oomishaa fi itti gaafatamummaa hawaasummaa ilaallatan kabajuu qabu. Mirkaneessitoonni akka OEKO-TEX Standard 100 ykn Worldwide Responsible Accredited Production (WRAP) dambiiwwan kana akka eegaman agarsiisu. Kana malees, indaastiriiwwan addaa tokko tokko Kaamboodiyaa keessatti ragaa al-ergii mataa isaanii qabu. Fakkeenyaaf, dameen dhagaa gati jabeessa al-ergitoonni yeroo daayimandii ykn dhagaa gati jabeessa biroo erguuf ragaa Kimberley Process Certification Scheme (KPCS) akka argatan gaafata. Mirkaneessi kun dhagaa gati jabeessa kun waldhabdee irraa bilisa ta’uu fi hojii seeraan alaa keessatti akka hin hirmaanne mirkaneessa. Xumura irratti,Kaamboodiyaa sirna mirkaneessa al-ergii bal’aa dameelee adda addaa irratti diriirsitee istaandaardii qulqullina oomishaa eeguu akkasumas dambiiwwan idil-addunyaa waliigaltee daldalaa,safartuuwwan nageenyaa,ittigaafatamummaa hawaasummaa,fi ulaagaalee industirii addaa kabajuuf.Al-ergitoonni ulaagaalee mirkaneessitoota kanaa sirriitti hubachuu qabu daldala alaa irratti bobba’uu isaanii dura industirii addaa isaanii irratti hundaa’uun.

Kibba Baha Eeshiyaa keessatti kan argamtu Kaamboodiyaa seenaa badhaadhaa, aadaa socho'aa fi teessuma lafaa ajaa'ibsiisaa ta'een beekamuudha. Tajaajila loojistikii fi geejjibaa Kaamboodiyaa keessatti yeroo ilaallu, filannoowwan gorfaman tokko tokko kunooti: 1. Geejjibaa Daandii: Kaamboodiyaan neetworkii daandii bal’aa magaalota gurguddoo fi baadiyyaa walqunnamsiisu qabdi. Dhaabbileen loojistikii hedduun geejjibaa biyya keessaa fi daangaa qaxxaamuraadhaaf tajaajila geejjibaa daandii amanamaa ni kennu. Dhaabbileen kunneen konkolaataa fe’umsaa ykn vaaniitti fayyadamuun meeshaalee gahumsaan guutuu biyyattiitti geejjibsiisu. 2. Fe’umsa Qilleensaa: Geejjibni meeshaalee saffisaa fi gahumsa qabu yoo barbaaddan, keessumaa ergaa idil-addunyaatiif, fe’umsa qilleensaa filannoo gorfamuudha. Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Phnom Penh fi Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Siem Reap giddugala ijoo daandiiwwan qilleensaa fe’umsaa yeroo hunda itti hojjetanidha. 3. Fe’umsa Galaanaa: Kaamboodiyaa buufata galaanaa gurguddoo kanneen akka Sihanoukville Autonomous Port (SAP) qarqara galaanaa kibba dhiha biyyattiitti argaman argachuu dandeessi. SAP meeshaalee ammayyaa konteenara qabachuuf kan dhiyeessu yoo ta’u, sararoota doonii adda addaa bakka naannoo ykn idil-addunyaa tajaajilan waliin walitti dhufeenya qaba. 4. Dhaabbilee Kuusaa: Guutummaa Kaamboodiyaa keessatti dhaabbileen kuusaa hedduun kan jiran yoo ta’u, meeshaaleen raabsa ykn al-ergii dura furmaata kuusaa nageenya qabu kan kennan. Dhaabbileen kun yeroo baayyee sirna bulchiinsa inventarii ammayyaatiin kan dhufanidha. 5. Tajaajila Qulqullina Gumurukaa: Hojimaata gumurukaa biyya kamiyyuu keessa deemuun walxaxaa ta’uu danda’a; kanaaf, meeshaalee Kaamboodiyaa keessatti yeroo galchan ykn ergdan tajaajila qulqullina gumurukaa biyya keessaa irraa gargaarsa argachuun gaariidha. 6. Loojistikii Qaama Sadaffaa (3PL): Hojii dhiyeessii sansalataa keessan Kaamboodiyaa keessatti sirreessuuf, tajaajila loojistikii qaama sadaffaa fayyadamuun bulchiinsa mana kuusaa, to’annoo inventarii, ajaja guutuu, fi raabsa dabalatee furmaata dhuma irraa gara dhumaatti waan kennanef faayidaa guddaa qabaachuu danda’a . 7. Raawwii Daldala Elektirooniksii: Daldalli elektirooniksii Kaamboodiyaa keessatti saffisaan guddachuu isaatiin, dhiyeessitoonni loojistikii adda addaa dandeettii geejjibaa maayilii dhumaa waliin ta’uun neetworkii kuusaa gahumsa qabu fooyyessuudhaan tajaajila raawwii daldala elektirooniksii addaa fedhii daldala onlaayinii guutuu ta’e ni dhiyeessu. 8.Yaadannoo Maallaqaa: Yeroo hojii loojistikii Kaamboodiyaa keessatti karoorfattan jijjiirraa maallaqaa ilaaluun barbaachisaa dha. Maallaqni biyya keessaa Riil Kaamboodiyaa (KHR) yoo ta'u, Doolaarri Ameerikaa (USD) garuu bal'inaan fudhatama qaba. Walumaagalatti, Kaamboodiyaa tajaajila loojistikii amanamaa adda addaa kan kennitu yoo ta’u, kunis geejjibni meeshaalee biyyattii keessatti ykn daangaa qaxxaamuree haala salphaan akka geeffamu taasisa. Geejjibaa daandii, fe’umsa qilleensaa, fe’umsa galaanaa filattus, ykn dhiyeessitoota loojistikii qaama sadaffaa yoo fayyadamte, filannoowwan kun fedhii addaa kee gahumsaa fi bu’a qabeessa ta’een guutuu danda’u.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Biyya Kibba Baha Eeshiyaa aadaa badhaadhaa fi teessuma lafaa bareedaa ta'een beekamtu Kaamboodiyaa, karaalee bittaa idil-addunyaa fi agarsiisa daldalaa barbaachisoo hedduu qabdi. Karaalee gurguddoo bitoonni idil-addunyaa gabaa Kaamboodiyaa qorachuuf gargaaran keessaa tokko karaa Daayirektoreetii Waliigalaa Inspeekshinii Galtee-Al-ergii fi Ukkaamsa Hanna Kaamboodiyaa (CamControl) dha. CamControl itti gaafatamummaa galtee fi al-ergii biyyattii keessatti hordofuu qaba. Meeshaaleen ulaagaa qulqullinaa akka guutan ni taasisa, dambiiwwan ittisa hannaa irratti bahan ni hojiirra oolcha. Bitamtoonni idil-addunyaa CamControl waliin ta’uun meeshaalee Kaamboodiyaa irraa nagaan galchuu danda’u. Chaanaalli barbaachisaan biraa Waldaa Oomishtoota Uffata Kaamboodiyaa (GMAC) dha. GMAC oomishtoota indaastirii huccuu fi uffataa bakka bu’a. Odeeffannoo madda oomishaa, piroofaayilii warshaalee, ulaagaalee walsimannaa fi kanneen biroo kennuudhaan warshaalee huccuu fi bitoota idil-addunyaa gidduutti riqicha ta’ee tajaajila. Maqaawwan idil-addunyaa beekamoo ta’an hedduun uffata isaanii warshaalee miseensa GMAC Kaamboodiyaa keessa jiran irraa madda. Kaamboodiyaan agarsiisa daldalaa adda addaa kan bitoota idil-addunyaa carraa daldalaa qorachuuf fedhii qaban hawwatu ni qopheessiti. Agarsiisni Omisha Uffataa fi Huccuu Kaamboodiyaa (CTG) waggaa waggaan gaggeeffamu oomishaalee oomishtoota uffata biyya keessaa walta’iinsa ykn carraa al-ergii barbaadan agarsiisa. Agarsiisni kun dhaabbileen biyya keessaas ta’e biyya alaa akka walitti hidhamiinsa uumuu, waliigaltee irratti mari’achuu fi hariiroo daldalaa uumuuf waltajjii ta’a. Ekspoon Industirii Ijaarsa Idil-addunyaa Kaamboodiyaa (CICE) meeshaalee ijaarsaa, meeshaalee, maashinoota, furmaata teeknooloojii pirojektoota arkitekcharii ykn injinariingii wajjin walqabatan irratti xiyyeeffata. Sagantaan kun qooda fudhattoota dhiyeessitoota irraa kaasee hanga kontiraaktaroota furmaata ammayyaa ykn tumsa gita isaanii Kaamboodiyaa waliin barbaadanitti ni waama. Kana malees, Ekspoon Cambuild ogeessota dhiyeessii indaastirii ijaarsaa hunda irraa walitti fida – arkiteektoota/dizaayinarota/injinaroota/misoomsitoota – oomishaalee meeshaalee ijaarsaa irraa kaasee hanga elementoota xumuraatti agarsiisan. Keessattuu geengoo misoomaa naannoo keessatti taateewwan daldalaa ijoo ta’uun walitti dhufeenya dhiyeessitoota biyya keessaa/addunyaa pirojektoota bu’uuraalee misoomaa biyyoolessaa gurguddoo itti fufanii jiran keessatti hirmaatan gidduutti akka uumamu dandeessisan ta’uun beekamtii argateera. Kaamboodiyaanis agarsiisa qonnaa kan akka Feestivaala Qonnaa Kampong Thom kan qonnaan bultoota humneessuu irratti cimsu kan tooftaalee kalaqaa fi meeshaalee ammayyaa haala naannoo keessatti hojii qonnaa gahumsa qabuuf barbaachisan agarsiisuu cimsee kan agarsiisu yoo ta’u, kunis qabxii qaqqabummaa gara sirna dhiyeessii sansalataa haaraa diriirsuu dabalatee ni gaggeessiti. Taatee kun qonnaan bultoota biyya keessaa, bitoota idil-addunyaa, fi dhiyeessitoota teeknooloojii qonnaa gidduutti tumsi akka uumamu jajjabeessa. Dabalataanis, Ministeerri Daldalaa Kaamboodiyaa waggaa waggaan agarsiisa Galtee-Al-ergii Kaamboodiyaa (CIEXPO) qopheessa. Sagantaan kun dameewwan adda addaa kanneen akka omishaa, huccuu, qonna, elektirooniksii bitoota idil-addunyaa dhiyeessitoota ykn michuu ta’uu danda’an Kaamboodiyaa keessatti barbaadan waliin akka walqunnamaniif waltajjii ta’ee tajaajila. Xumura irratti, Kaamboodiyaan dhaabbilee daldalaa gabaa socho’aa kana qorachuuf barbaadaniif karaalee bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’anii fi agarsiisa daldalaa ni dhiheessiti. CamControl fi GMAC hojiiwwan galtee-al-ergii haala mijeessuu keessatti gahee olaanaa qabu. Agarsiisni daldalaa akka CTG, CICE, Cambuild Expo carraa networking fi walta’iinsaa industirii akka oomishaa fi ijaarsa huccuu hunda keessatti ni jajjabeessa. Agarsiisni qonnaa akka Feestivaala Qonnaa Kampong Thom qonnaan bultoota humneessuu irratti kan xiyyeeffatu yoo ta’u, CIEXPOn ammoo dhiyeessitoota ykn michoota dinagdee Kaamboodiyaa daayinamikii ta’uu danda’an argachuuf dameewwan hedduu kan uwwisudha.

Motora barbaacha waliigalaa

Kaamboodiyaa keessatti, motoroonni barbaacha waliigalaa namoonni bal’inaan itti fayyadaman kanneen akka: 1. Google: Googlen akka addunyaatti barbaacha baay’ee jaallatamaa fi addunyaa maratti itti fayyadamu ta’uun isaa shakkii hin qabu. Gaaffiiwwan adda addaatiif bu’aa barbaacha sirrii fi barbaachisaa ta’e ni kenna. Marsariitii: www.google.com.kh 2. Bing: Bing motora barbaacha bal’inaan itti fayyadamnu kan biraa yoo ta’u tajaajila barbaacha weebii waliin interfeesii ijaan nama hawwatu kan dhiyeessudha. Marsariitii: www.bing.com 3. Yahoo!: Yahoo! motora barbaacha beekamaa ta’ee fi hojii barbaacha isaatiin alatti tajaajila weeb portaalii kan akka email, oduu fi kkf dhiyeessuudha. Marsariitii: www.yahoo.com 4. DuckDuckGo: DuckDuckGo dandeettii barbaacha icciitii irratti xiyyeeffateen kan beekamu yoo ta'u, maqaa dhoksuu osoo hin taane bu'aa dhuunfaa irraa fagaachuudha. Marsariitii: www.duckduckgo.com 5. Baidu (百度): Baidu irra caalaa gabaa Chaayinaa kan tajaajilu yoo ta’u, lammiileen Kaamboodiyaa hidda dhaloota Chaayinaa qaban barbaacha addaa Chaayinaa ykn qabiyyee afaan Chaayinaa wajjin walqabateef illee itti fayyadamuu danda’u. Marsariitii (Afaan Chaayinaa): www.baidu.com 6. Naver (네이버): Baidu wajjin wal fakkaata garuu gabaa Kooriyaa Kibbaa tajaajilu adda durummaan, fayyadamtoonni Kaamboodiyaa qabiyyee Kooriyaa barbaadan darbee darbee Naver fayyadamuu danda'u. Marsariitii (Afaan Kooriyaa): www.naver.com 7. Yandex (Яндекс): Irra caalaa fayyadamtoota afaan Raashiyaa dubbatan tajaajilus, Yandex tajaajila barbaacha naannootti Kaamboodiyaa afaan Khmer akkasumas ni kenna. Marsariitii (Khmer) : yandex.khmer.io Kunneen Kaamboodiyaa keessatti barbaacha baay’inaan itti fayyadaman keessaa muraasa yoo ta’u, fedhii fi filannoo fayyadamtoota interneetii biyyattii keessatti adda addaa kan guutan ta’uu ibsameera.

Fuula keelloo gurguddoo

Kaamboodiyaan biyya Kibba Baha Eeshiyaa sochii guddaa qabdu yoo taatu, dinagdeen ishee adda addaa fi guddachaa jirudha. Fuula Keelloo gurguddoo Kaamboodiyaa yeroo ilaallu, daayirektaroota beekamoo ta’an hedduun kanneen tarreefamaa fi odeeffannoo waa’ee daldalaa, tajaajiloota, fi dhaabbilee biyyattii keessa jiran dhiyeessan jiru. Fuula Keelloo Kaamboodiyaa keessatti adda duree ta’an keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. YP - Yellow Pages Cambodia (www.yellowpages-cambodia.com): Kun galmee onlaayinii Kaamboodiyaa keessatti bal’aa ta’e keessaa isa tokkodha. Keessummeessituu, eegumsa fayyaa, barnoota, ijaarsaa fi kkf dabalatee waa’ee indaastiriiwwan adda addaa odeeffannoo ni kenna. 2. EZ Search (www.ezsearch.com.kh): EZ Search galmee Fuula Keelloo beekamaa kan biraa yoo ta’u, kuusaawwan daldalaa bal’aa dameelee adda addaa kanneen akka mana nyaataa, hoteelota, manneen daldalaa, fi tajaajila ogummaa keessatti argaman kan dhiyeessudha. 3. Kitaaba Bilbilaa Kaamboodiyaa (www.phonebookofcambodia.com): Weebsaayitiin kun tarreefama daldalaa qofa osoo hin taane namoota dhuunfaa Kaamboodiyaa keessa jiraataniif ykn hojjetaniif odeeffannoo quunnamtii faayidaa qabu ni kenna. 4. CamHR Business Directory (businessdirectory.camhr.com.kh): Adda durummaan Kaamboodiyaa keessatti poortala tarreeffama hojii isaatiin kan beekamu yoo ta’u, CamHR kutaa galmee daldalaa dhaabbilee adda addaa industiriitiin ramadaman argachuu dandeessanis qaba. 5. Daayirektarii Daldalaa Koh Santepheap: Koh Santepheap maxxansa gaazexaa amanamaa Kaamboodiyaa keessatti argamu yoo ta’u, kutaa galmee daldalaa isaanii (kohsantepheapdaily.com/business-directory) kan agarsiisu toora interneetii irratti kan dhiyeessudha. Weebsaayitoonni kun fayyadamtoonni bakka ykn jechoota ijoo fedhii ykn fedhii isaanii wajjin walqabatan irratti hundaa’uun daldala ykn tajaajila addaa argachuuf amaloota barbaacha ni kennu. Daayirektaroota addaa armaan olitti ibsaman kanneen addatti tarreeffama fuula keelloo daldala damee adda addaa guutuu Kaamboodiyaa keessatti argaman irratti xiyyeeffatan cinaatti; motoroonni barbaacha sadarkaa isaanii eeggatan kan akka Google daldala biyya keessaa Kaamboodiyaa barbaaduufis haala bu’a qabeessa ta’een itti fayyadamuu ni danda’u sababiin isaas isaanis amaloota tarreeffama daldala biyya keessaa kanneen akka Google Maps fi Google My Business kan dhaabbileen biyya keessaa odeeffannoo dhaabbata isaanii odeeffannoo quunnamtii fi bakka dabalatee galmeessanitti walitti makuu danda’u. Qabeenya kana kitaabota bilbilaa aadaa toora interneetii ala naannoo keessan jiran waliin isin harka keessan jiruu; Kaamboodiyaa keessatti daldala, tajaajila ykn dhaabbilee argachuun baayyee salphaa fi bu’a qabeessa ta’a.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Biyya Kibba Baha Eeshiyaa kan taate Kaamboodiyaa waggoota darban keessa damee daldala elektirooniksii irratti guddina ariifataa argiteetti. Waltajjiiwwan gurguddoon bittaa onlaayinii hedduun fedhii fayyadamtoota Kaamboodiyaa ni guutu. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo fi marsariitiiwwan isaanii walgitan keessaa muraasni kunooti: 1. Gabaa ABA: Waltajjii beekamaa oomishaalee adda addaa, kanneen akka elektirooniksii, faashinii, meeshaalee miidhaginaa, fi meeshaalee manaa dabalatee dhiyeessuudha. Marsariitii: https://market.ababank.com/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 2. Shop168: Gabaa onlaayinii kan meeshaalee elektirooniksii fayyadamtootaa fi gaajeeta irratti adda ta’e, gatii dorgomaa ta’e dhiyeessuu. Marsariitii: https://www.shop168.biz/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 3. Kaymu Cambodia: Weebsaayitii bittaa onlaayinii kan oomishaalee adda addaa filatamoo ta’an kan faashinii fi meeshaalee gargaarsaa irraa kaasee hanga meeshaalee manaa fi bilbila harkaa. Marsariitii: https://www.kaymu.com.kh/ 4. Groupin: Waltajjii garee bittaa kan ta’ee fi humna bittaa walootiin oomishaalee fi tajaajiloota adda addaa irratti hir’ina gatii kan kennudha. Marsariitii: http://groupin.asia/kaamboodiyaa 5. Iddoowwan Gabaa Khmer24: Kaamboodiyaa keessatti marsariitiiwwan beeksisa dhokataa gurguddoo keessaa tokko yoo ta’u, akkasumas waltajjii daldala elektirooniksii namoota dhuunfaa fi dhaabbileen daldalaa oomisha isaanii toora interneetii irratti akka gurguran taasisu hojjeta. 6. OdomMall Cambodia: Bakka gabaa daldala elektirooniksii meeshaalee fayyadamaa bal’aa gatii madaalawaadhaan dhiyeessuudha. 7. Little Fashion Mall Cambodia (LFM): Namoota faashinii jaallatan kan tajaajilu LFM, uffata yeroo ammaa dhiirota, dubartootaa fi daa’immaniif meeshaalee gargaarsaa waliin ni dhiheessa. Weebsaayitii Iddoowwan Gabaa Khmer24 (6), OdomMall Kaamboodiyaa (7), LFM dhaqqabamaa miti Hubadhaa, taphattoonni haaraan gabaa seenan ykn kanneen jiran dhiyeessii isaanii yeroo guddisan yeroon darbaa deemuun argamaa fi jaalatama waltajjiiwwan kanaa jijjiiramuu danda'a.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Kaamboodiyaa keessatti waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo ta’an hedduun namoonni waliin wal qunnamsiisuu fi wal qunnamuuf itti fayyadaman jiru. Marsariitiiwwan marsariitii hawaasaa baay’inaan itti fayyadamanii fi URL isaanii kunooti: 1. Feesbuukii (https://www.facebook.com): Feesbuukiin Kaamboodiyaa keessatti waltajjii miidiyaa hawaasaa adda duree yoo ta’u, fayyadamtoota baay’ee umurii adda addaa keessa jiran qaba. Amaloota adda addaa kan akka update maxxansuu, suuraa/viidiyoo qooduun, gareetti makamuu, fi ergaa erguu ni dhiheessa. 2. YouTube (https://www.youtube.com.kh): YouTube waltajjii viidiyoo qooduun lammiileen Kaamboodiyaa mata duree adda addaa kanneen akka bashannana, oduu, muuziqaa, barnootaa fi kkf irratti viidiyoo akka ilaalanii fi olkaa’an kan taasisudha. 3. Instagram (https://www.instagram.com): Instagram appii suuraa fi viidiyoo qooduun fayyadamtoonni suuraa/viidiyoo isaanii filter/effects waliin gulaalanii hordoftoota isaaniif qooduu danda'aniidha. Akkasumas wantoota akka seenaa, reelii viidiyoo gaggabaaboo qaba. 4. Twitter (https://twitter.com): Twitter fayyadamtoonni ergaawwan gaggabaaboo "tweets" jedhaman hanga arfii 280 dheeratu akka maxxansan dandeessisa. Namoonni Kaamboodiyaa keessa jiran waltajjii kana waa’ee taateewwan oduu ykn adeemsa oduu yeroo qabatamaa keessatti odeeffannoo haaraa argachuuf fayyadamu. 5. LinkedIn (https://www.linkedin.com): LinkedIn marsariitii networking ogummaa ogeeyyiin Kaamboodiyaa keessatti hojii barbaaduu/qacarrii ykn walitti dhufeenya daldalaa ijaaruuf bal’inaan itti fayyadamaniidha. 6. Weibo (http://weibo.cn/lekhmernews.weibo): Weibo waltajjii maaykiroo biloogii Twitter wajjin walfakkaatu yoo ta’u, irra caalaa lammiilee Kaamboodiyaa afaan Chaayinaa dubbatan kanneen aadaa Chaayinaa ykn barumsa afaanii irratti fedhii qaban biratti jaallatamaadha. 7) Viber( https: // www.viber .com / ): Viber app ergaa battalaa WhatsApp wajjin wal fakkaatu ta'us fayyadamtoota lammii Kaamboodiyaa biratti baay'inaan kan mul'atu waan ta'eef amaloota baay'ee kan akka sagalee/viidiyoo bilbila, garee waliin haasa'uu, . 8) TikTok( https: // www.tiktok .com / ): TikTok dargaggoota Kaamboodiyaa viidiyoo muuziqaa gaggabaaboo mata duree adda addaa kan akka qormaata shubbisaa, skits qoosaa, fi viidiyoo funyaan walsimsiisu uumuu fi ilaalan biratti dhiheenya kana jaalatamummaa guddaa argateera. Waltajjiiwwan kunneen lammiileen Kaamboodiyaa karaa adda addaa of ibsachuu, qabiyyee qooddachuu, hawaasa viirchuwaalaa keessatti namoota biroo waliin naannoo fi addunyaa irratti wal qunnamsiisuuf ni kennu. Marsariitiiwwan hawaasummaa kun jireenya guyyaa guyyaa Kaamboodiyaa keessatti qaama barbaachisaa ta’aniiru, kunis walitti dhufeenya, odeeffannoo fi bashannana akka qabaatan isaan dandeessiseera.

Waldaalee industirii gurguddoo

Biyyi Kibba Baha Eeshiyaa keessatti argamtu Kaamboodiyaa waldaalee indaastirii gurguddoo dameelee adda addaa bakka bu’an hedduu qabdi. Waldaaleen kunneen industirii isaanii guddisuu fi deeggaruun gahee olaanaa qabu. Waldaalee indaastirii jalqabaa Kaamboodiyaa keessa jiran keessaa muraasni hidhaa marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Mana Maree Daldalaa Kaamboodiyaa (CCC) - CCC waldaa dhiibbaa guddaa qabu kan damee dhuunfaa bakka bu’ee fi Kaamboodiyaa keessatti sochii daldalaa guddisudha. Carraa networking ni guddisa, daldalaaf haala mijeessa, mootummaa fi dhaabbilee daldalaa gidduutti riqicha ta’ee hojjeta. Marsariitii: https://www.cambodiachamber.org/ jedhuun kan qophaa’edha. 2. Waldaa Oomishtoota Uffata Kaamboodiyaa (GMAC) - Waldaa oomishtoota uffata Kaamboodiyaa keessatti adda duree ta’uun, GMAC warshaalee hojjettoota kumaatamaan lakkaa’aman qacaran 500 ol bakka bu’a. Istaandardii hojjetaa guddisuu, imaammata mijataa oomisha huccuu leellisuu, fi indaastiricha keessatti gochaalee itti fufiinsa qaban jajjabeessuuf hojjeta. Marsariitii: https://gmaccambodia.org/ 3. Federeeshinii Hojjechiistotaa fi Waldaalee Daldalaa Kaamboodiyaa (CAMFEBA) - CAMFEBA qaama ol’aanaa fedhii hojjechiistotaa industirii adda addaa Kaamboodiyaa keessatti bakka bu’uudha. Tajaajila hariiroo industirii, misooma humna namaa, gargaarsa seeraa dhaabbilee biyya keessatti socho’aniif ni kenna. Marsariitii: http://camfeba.com/ 4. Federeeshinii Industirii Ijaarsa Kaamboodiyaa (CIFC) – CIFC waldaa kontiraaktaroota, arkiteektoota, injinarootaa fi kanneen biroo dabalatee dhaabbilee hojii ijaarsaa irratti hirmaatan bakka bu’uudha. Marsariitii: http://cifcambodia.gnexw.com/ irratti argama. 5.Gareen Hojii Tuurizimii (TWG) - TWGn tattaaffii qooda fudhattoonni adda addaatiin turizimii damee dinagdee ijoo Kaamboodiyaa keessaa tokko ta’ee guddisuuf taasifamu qindeessa. Weebsaayitii: Weebsaayitiin adda ta’e hin jiru; haa ta’u malee odeeffannoon marsariitiiwwan turizimii ofiisaa irratti argamuu danda’a. 6.Federeeshinii Ruuzii Kaamboodiyaa (CRF): CRF qonnaan bultoota ruuzii fi al-ergitoota ruuzii Kaamboodiyaa biyya keessaa fi idil-addunyaatti beeksisuuf kaayyeffatan bakka bu’a Marsariitii:http://www.crf.org.kh/ Kunniin fakkeenya muraasa waldaalee indaastirii beekamoo Kaamboodiyaa keessatti argaman keessaa muraasa yoo ta’an, kanneen biroos dameelee adda ta’an keessa jiraachuu danda’u. Odeeffannoo bal'aa sochii isaanii fi naannoo xiyyeeffannoo isaanii irratti argachuuf marsariitii waldaalee kanaa qorachuun gatii qaba.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Kaamboodiyaa, ifatti Mootummaa Kaamboodiyaa jedhamuun kan beekamtu yoo ta’u, biyya Kibba Baha Eeshiyaa dinagdee guddachaa jiruu fi carraan daldalaa dabalaa dhufedha. Yoo marsariitiiwwan dinagdee fi daldalaan walqabatan Kaamboodiyaa keessatti barbaaddan, kanneen beekamoo ta’an tokko tokko URL isaanii waliin kunooti: 1. Ministeera Daldalaa (https://www.moc.gov.kh): Weebsaayitiin ofiisaa kun damee daldalaa Kaamboodiyaa irratti odeeffannoo kenna. Waa’ee imaammata daldalaa, carraa invastimantii, hojimaata galmee daldalaa, fi seerotaa fi dambiiwwan barbaachisoo ta’an bal’inaan ni kenna. 2. Mana Maree Misooma Kaamboodiyaa (CDC) (http://www.cambodiainvestment.gov.kh): Weebsaayitiin CDC invastimantii dameelee adda addaa kanneen akka omishaa, qonnaa, turizimii, fi misooma bu’uuraalee misoomaa guddisuuf kan qophaa’edha. Hojimaata invastimantii piroojektoota mootummaan mirkaneesse waliin odeeffannoo ni kenna. 3. Waldaa Oomishtoota Uffata Kaamboodiyaa (GMAC) (https://gmaccambodia.org): GMAC warshaalee huccuu 600 ol biyyattii keessatti socho’an bakka bu’a. Weebsaayitiin isaanii oduu haaraa industirii adda ta’e, gabaasa gochaalee itti fufiinsa qaban damee kana keessatti, qajeelfama haala hojjetaa oomishtootaaf, fi qabeenya gatii guddaa qaban biroo ni dhiheessa. 4. Zoonii Diinagdee Addaa Phnom Penh (PPSEZ) (http://ppsez.com): PPSEZ naannoo dinagdee addaa Kaamboodiyaa keessatti adda duree ta’an keessaa tokko yoo ta’u, naannoo magaalaa guddoo Phnom Penh tti argama. Weebsaayitiin isaanii odeeffannoo waa’ee carraa invastimantii zoonicha keessatti bu’uuraalee misoomaa jiran waliin agarsiisa. 5. Baankii Daldala Alaa Kaamboodiyaa (FTB) (https://ftbbank.com): FTB baankota daldalaa gurguddoo Kaamboodiyaa keessatti daldala idil-addunyaa irratti adda ta’an keessaa isa tokkodha. Weebsaayitiin baankichaa dhaabbilee daldalaa sochii daldala idil-addunyaa irratti bobba’aniif sharafa alaa, tajaajila baankii onlaayinii ni kenna. 6.Abbaa Taayitaa Zoonii Adeemsa Al-ergii(Epza)(http://www.epza.gov.kh/): EPZAn industirii al-ergii irratti xiyyeeffate guddisuu kan kaayyeffate yoo ta’u, kunis invastaroota hawwachuuf faayidaa adda addaa kan akka dirqamaa fi adeemsa hojii sirrii ta’e kennuudhaani . hojiiwwan omishaa ykn adeemsa hojii addatti al-ergii irratti xiyyeeffatan ni diriirsa. 7. Mana Maree Daldalaa Kaamboodiyaa (CCC) (https://www.cambodiachamber.org): CCCn akka waltajjii daldalaa, waldaalee daldalaa, fi abbootii qabeenyaa Kaamboodiyaa keessatti tajaajila. Weebsaayitiin isaanii taateewwan daldalaa dhufan, carraa networkii daldalaa, fi imaammata naannoo daldalaa Kaamboodiyaa irratti dhiibbaa geessisan irratti odeeffannoo haaraa ni kenna. Weebsaayitoonni kun haala dinagdee fi daldalaa Kaamboodiyaa irratti hubannoo gatii guddaa qabu kennuu danda’u.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Kaamboodiyaadhaaf marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Kanneen beekamoo ta'an tokko tokko URL isaanii waliin kunooti: 1. Ministeera Daldalaa, Kaamboodiyaa: Weebsaayitiin ofiisaa Ministeera Daldalaa istaatiksii daldalaa fi daataa galtee, al-ergii, fi madaallii daldalaa wajjin walqabatu ni kenna. https://www.moc.gov.kh/ irraa argachuu dandeessu. 2. Inistiitiyuutii Istaatistiksii Biyyaalessaa, Kaamboodiyaa: Inistiitiyuutiin Istaatistiksii Biyyaalessaa odeeffannoo galtee fi al-ergii damee fi biyyaan ramadame dabalatee ragaa daldalaa bal’aa ni dhiheessa. Hidhiin marsariitichaa http://www.nis.gov.kh/nada/indexnada.html dha. 3. Giddugala Daldala Idil-addunyaa (ITC): ITCn odeeffannoo galtee fi al-ergii Kaamboodiyaa damee adda addaa irratti dabalatee ragaa daldala addunyaa bal’aa karaa waltajjii Kaartaa Daldalaa isaatiin ni kenna. Marsariitii isaanii https://www.trademap.org daawwadhaa. 4. Kuusaa Deetaa COMTRADE Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii: Kuusaan odeeffannoo kun istaatiksii daldala idil-addunyaa bal’aa Kaamboodiyaa kan meeshaalee fi ibsa biyyoota michuu ta’an kan hammate yoo ta’u, kunis UNSDf gabaasa dhiyeessuun akkaataa Ramaddii Daldala Idil-addunyaa Istaandardii (SITC) ykn Sirna Walsimsiisaa (HS) UNSD tiin kan qophaa’edha. Karaa https://comtrade.un.org/data/ argachuu dandeessu. 5. Baankii Daataa Baankii Addunyaa: Baankii Daataa Baankii Addunyaa agarsiistota daldalaan walqabatan dinagdee Kaamboodiyaa kan dhiyeessu yoo ta’u, yeroon al-ergii fi galtee meeshaalee daldalaa akkasumas gosa oomishaatiin ramaddii adda addaa kan akka koodii SITC ykn HS fayyadamuun hubannoo kenna. Odeeffannoo kana https://databank.worldbank.org/source/trade-statistics-%5bdsd%5d# irraa argachuu dandeessu. Hubadhaa, marsariitiiwwan kun gosoota daataa isaan kennan ilaalchisee xiyyeeffannoo fi dandeettii adda addaa qabaachuu waan danda’aniif, tokkoon tokkoon isaanii yaaluun odeeffannoo addaa waa’ee haala daldalaa Kaamboodiyaa barbaaddan argachuu dandeessu.

Waltajjiiwwan B2b

Kaamboodiyaa keessatti waltajjiiwwan B2B hedduun kanneen daldala daldalaa fi daldalaaf haala mijeessan jiru. Isaan keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Khmer24: Kun gabaa onlaayinii beekamaa ta’ee fi bitootaa fi gurgurtoota industirii adda addaa Kaamboodiyaa keessatti walqunnamsiisudha. Waltajjiin kun oomishaalee fi tajaajiloota adda addaa kan dhiyeessudha. (Weebsaayitii: www.khmer24.com) 2. BizKhmer: BizKhmer waltajjii daldala elektirooniksii addatti daldaltoonni Kaamboodiyaa oomishaalee fi tajaajiloota toora interneetii irratti akka walqunnamsiisan, tumsan, bitatanii fi gurguraniif qophaa’eedha. Waltajjii dijitaalaa kennuudhaan guddina daldala biyya keessaa guddisuuf kan akeekedha. (Weebsaayitii: www.bizkhmer.com) 3. CamboExpo: CamboExpo waltajjii agarsiisa daldalaa onlaayinii yoo ta’u, daldaltoonni oomishaa fi tajaajila isaanii haala qabatamaa ta’een akka agarsiisan kan taasisudha. Dhaabbileen akka walqunnamsiisan, michoota daldalaa haaraa akka argatan, akkasumas akka addunyaatti qaqqabummaa isaanii akka babal’isan dandeessisa.(Website: www.camboexpo.com) 4.Poortaala Daldala Kaamboodiyaa: Waltajjiin B2B kun odeeffannoo waa’ee dambiiwwanii fi hojimaata daldalaa waliin galmee bal’aa al-ergitoota Kaamboodiyaa ni kenna. Bitoota idil-addunyaa madda oomisha Kaamboodiyaa irraa argachuuf fedhii qabaniif akka qabeenya bakka tokkotti tajaajila.(Website : www.cbi.eu/market-information/cambodia/trade-statistics-and-opportunities/exports) 5.Cambodia Suppliers Directory (Kompass): Kompass kuusaawwan odeeffannoo dhaabbilee Kaamboodiyaa keessatti dameelee adda addaa kanneen akka qonnaa, ijaarsa, geejjibaa, oomishaa fi kkf keessatti socho’an kan barbaadamu dhiyeessa.(Website : https://kh.kompass.com/) Waltajjiiwwan B2B kunniin daldaltoonni dhiyeessitoota, bitoota, raabsitoota, ykn tajaajila kennitoota Kaamboodiyaa keessaa ykn idil-addunyaa waliin akka walqunnaman carraa kan kennan yoo ta’u, gabaa biyyattii keessatti ykn daangaa isheetiin ala gahumsa daldalaa kan guddisan ta’a.