TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Kirgistaan, ifatti Rippabiliika Kirgistaan jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnee fi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Kaabaan Kaazaakistaan, dhihaan Uzbeekistaan, kibba dhihaan Taajikistaan, bahaan ammoo Chaayinaa waliin daangaa qooddatti. Bishkek magaalaa guddoo fi magaalaa guddittii isheeti. Bal’inni lafaa waliigalaa tilmaamaan iskuweer kiiloo meetira 199,951 kan qabdu yoo ta’u, lafa gaarreen ajaa’ibsiisaa ta’een beekamti. Gaarreen Tien Shan naannoo biyyattii keessaa gara %80 kan uwwisu yoo ta'u, namoota ala jiranii fi namoota gammachuu barbaadaniif bakka jaallatamaadha. Lakkoofsi ummata Kirgistaan naannoo namoota miliyoona jahaati. Afaan hojii isaa Kirgistaan; haa ta’u malee, afaan Raashiyaa walitti dhufeenya seenaa fi bal’inaan dubbatamuu isaatiinis bakka guddaa qaba. Islaamummaan amantii olaantummaan lammiilee harka caaluun raawwatamuudha. Diinagdeen Kirgistaan adda durummaan qonna, albuuda (keessattuu warqee), fi tajaajiloota akka turizimii fi maallaqa lammiilee biyya alaa hojjetan irraa ergamu irratti hundaa’a. Sabni kun albuuda akka dhagaa boba’aa fi yuuraaniyeemii dabalatee qabeenya uumamaa badhaadhaa qaba. Bara 1991 irraa eegalee Gamtaa Sooviyeet irraa diigamuun Rippabiliika walaba ta’us, Kirgistaan dimokiraasii fi tasgabbii dinagdee cimsuu irratti qormaata siyaasaa ishee mudachuu itti fufteetti. Mormiin yeroo yeroon ka’u tattaaffii gara haaromsa siyaasaatti taasifamaa jiru agarsiisa. Aadaan Kirgistaan duudhaa godaantootaa dhiibbaa aadaa Giddugaleessa Eeshiyaa Faarsi ta’e kan akka Uzbeekistaan fi Taajikistaan irraa argameen bocame. Aartiin aadaa kan akka muuziqaa afoolaa komuz (meeshaa hidhaa sadii qabu) taphachuu qabeenya aadaa jaallatama hambaa isaanii calaqqisiisaniidha. Turizimiin imaltoota idil-addunyaa daandii mimmiidhagoo irra deemuun ykn turtii aadaa yurt gammoojjii fakkii gaarii qaban kan akka Song-Kol ykn Issyk-Kul Lake – haroowwan addunyaa olka’oo ta’an keessaa tokko ta’ee fi ilaalcha nafa namaa hawwatu dhiyeessuutti gammadan biratti miidhagina uumamaa addaa Kirgistaan beeksisuuf gahee guddaa qaba . Xumura irratti,Kirgistaan teessuma lafaa booji'amaa gaarreen teessuma lafaa ishee irratti ol'aantummaa qabaniin mallatteeffame dhiyeessiti. Hambaa aadaa badhaadhaa isheen dandeettii turizimii fi qabeenya uumamaa keessatti hin fayyadamne waliin walitti makamuun saba Giddugaleessa Eeshiyaa lafaan hin marfamne kanaaf carraa fi qormaata lamaanuu dhiyeessa.

Biyya Giddugaleessa Eeshiyaa kan taate Kirgistaan som Kirgistaan akka maallaqa ofiisaatti fayyadamti. Bara 1993 erga Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa argateen booda kan jalqabame som kun gabaabfamee KGS yoo ta'u mallattoo "с" jedhuun kan mallatteeffamudha. Som Kirgistaan 100 tyiyn jedhamuun qoodama. Som Kirgistaan erga hundeeffamee kaasee sababoota akka qaala’iinsa jireenyaa fi jijjiirama haala dinagdee addunyaa irraa kan ka’e sharafa alaa jijjiiramaa mudateera. Maallaqni kun maallaqa idil-addunyaa gurguddoo kanneen akka Doolaara Ameerikaa fi Yuuroo waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu yeroowwan gatiin isaa hir’achuu mudateera. Qaala'iinsa jireenyaa fi tasgabbii dhabuu dabalatee qormaata dinagdee furuuf Kirgistaan sirna sharafa alaa jijjiiramaa kan bulfamu filatte. Kana jechuun giddu-galli tokko tokko baankii giddugaleessaatiin yeroo barbaachisaa ta’etti reetii sharafa alaa irratti dhiibbaa uumuuf kan raawwatamu yoo ta’u, mala gabaa waliigalaa gatii maallaqa isaanii murteessa. Meeshaaleen jijjiirraa baankota, bakka jijjiirraa maallaqaa fi hoteelota filatamoo guutuu Kirgistaan keessatti argamuu danda’u. Maallaqni kun gara maallaqa biyya keessaatti jijjiiruuf bal’inaan waan fudhatameef yeroo garasitti imalan Doolaara Ameerikaa ykn Yuuroo xixiqqoo qabatanii deemuun gaariidha. Waggoota dhiyoo asitti dinagdee tasgabbeessuu fi iftoomina faayinaansii Kirgistaan guddisuuf tattaaffiin taasifameera. Haa ta'u malee, daawwattoonni ykn invastarootaaf jijjiirama imaammata maallaqaa dinagdee guddachaa jiru kana keessatti daldala isaanii irratti dhiibbaa uumuu danda'u kamiyyuu irratti odeeffannoo haaraa argachuun barbaachisaa dha. Haala maallaqaa Kirgistaan irratti hubannoon waliigalaa namoonni dhuunfaa saba adda ta’e Giddugaleessa Eeshiyaa kana keessa yeroo daawwatan ykn daldala hojjetan sochii maallaqaa isaaniif haala gaariin akka qophaa’an taasisa.

Maallaqni seera qabeessa Kirgistaan Som Kirgistaan (KGS) jedhama. Safartuu jijjiirraa maallaqaa addunyaa gurguddoo waliin yoo ilaalle, tilmaamaan lakkoofsi tokko tokko (haga Hagayya 2021tti) kunooti: 1 USD (Doolaara Ameerikaa) ≈ 84.10 KGS 1 Yuuroo (Yuroo) ≈ 99.00 KGS 1 GBP (Paawundii Biriteen) ≈ 116.50 KGS 1 JPY (Yeen Jaappaan) ≈ 0.76 KGS 1 CNY (Yuuwaan Chaayinaa) ≈ 12.95 KGS Hubadhaa, safartuun jijjiirraa jijjiiramaa fi sababoota adda addaa irratti hundaa’uun xiqqoo garaagarummaa qabaachuu waan danda’uuf, yeroo hunda daldala kamiyyuu gochuu dura odeeffannoo yeroo ammaa argachuuf maddoota amanamoo ykn dhaabbilee faayinaansii ilaaluun gaariidha.

Biyyi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu Kirgistaan waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu kabajti. Ayyaanonni kunneen aadaa fi duudhaa biyyattii keessatti hidda gadi fageeffatee, hambaa badhaadhaa ishee agarsiisu. Ayyaanota gurguddoo keessaa tokko Nowruz yoo ta'u, kunis dhufaatii birraa fi jalqaba bara haaraa kan agarsiisudha. Waggaa waggaan Amajjii 21 kan kabajamu Nowruz ummata Kirgistaantiif barbaachisummaa aadaa guddaa qaba. Yeroon kun yeroo maatiin walitti qabamanii, kennaa fi nagaa wal jijjiiran nyaata aadaa kan akka sumalak (nyaata jarmii qamadii mi’aawaa) itti gammadanidha. Ayyaanni kun sirnaafi aadaa adda addaa kan of keessatti hammate yoo ta’u, mana qulqulleessuu fi bara dhufuuf carraa gaarii simachuudha. Kirgistaan keessatti ayyaanni barbaachisaan biraa guyyaa walabummaa yoo ta'u, Hagayya 31 kabajama. Guyyaan kun bara 1991 Kirgistaan bulchiinsa Sooviyeet irraa walabummaa labsite kan yaadatu yoo ta’u, ayyaanni kun agarsiisa waraanaa, konsartii muuziqaa aadaa fi shubbisa hambaa boonsaa biyyattii agarsiisu kan agarsiisudha. Akkasumas sabni kun guyyaa Kurmanjan Datka Amajjii 7 kabaja, hoggantuun dubartii beekamaa dhuma jaarraa 19ffaa keessa koloneeffannaa Raashiyaa mormuuf gahee dhiibbaa guddaa taphatte kabajuuf. Guyyaan kun gootummaa fi gumaacha isheen seenaa Kirgistaan keessatti taateewwan aadaa kanneen akka agarsiisa tiyaatira seenaa jireenya ishee agarsiisaniin beekamtii kenna. Kana malees, Iid al-Fixir Muslimoota Kirgistaan biratti bal’inaan kan kabajamu yoo ta’u, xumura Ramadaanaa kan agarsiisudha. Ayyaanni kun masjiidota keessatti salaata itti aansuun maatii fi hiriyoota waliin affeerraa qopheessuu of keessaa qaba. Ayyaanonni kunniin, seenaa, eenyummaa fi tokkummaa akka sabaatti qabdu kan calaqqisu, aadaa Kirgistaan socho’aa ta’e ilaaluu qofa. Ayyaanota kanaan namoonni hundee isaanii waliin walqabsiisuu kan danda’an yoo ta’u, hawaasa adda addaa biyya bareedduu kana keessatti argaman gidduutti hubannoo aadaa gidduu jiru guddisuu danda’u.

Biyya Giddugaleessa Eeshiyaa kan taate Kirgistaan, baay'ina ummataa naannoo miliyoona 6 qabdu, dinagdeen ishee daldala irratti baay'ee hirkate qabdi. Michoonni daldalaa biyyattii gurguddoon Raashiyaa, Chaayinaa, Kaazaakistaan, Turkii, fi Gamtaa Awurooppaa ni argamu. Gama al-ergiitiin Kirgistaan adda durummaan oomishaalee qonnaa kanneen akka suufii, tamboo, suufii fi foon irratti xiyyeeffatti. Dabalataanis albuudoonni akka warqee fi meerkikurii galii biyyattiin al-ergii irraa argattu keessatti gumaacha qabu. Huccuu fi uffatanis al-ergii Kirgistaan keessaa qooda guddaa qaba. Haa ta’u malee, Kirgistaan oomishaalee al-ergii ishee adda adda ta’uu daangeffame irraa kan ka’e damee daldalaa ishee irratti qormaata mudattee jirti. Meeshaalee muraasa irratti hirkattummaa qabaachuun kun biyyattiin gabaa idil-addunyaa keessatti jijjiirama gatiif saaxilamtuu taasisa. Gama galteetiin Kirgistaan irra caalaa maashinoota fi meeshaalee biyyoota akka Chaayinaa fi Raashiyaa irraa galchiti. Galteewwan gurguddoon biroon boba’aa fi qabeenya anniisaa kanneen akka oomisha boba’aa fi gaazii uumamaa kan dabalatudha. Biyyattiin dawaa fi meeshaalee itti fayyadamaas biyya alaatii galchiti. Kirgistaan qaama waliigalteewwan daldalaa naannoolee hedduu hariiroo daldalaa saboota biroo waliin qabdu guddisuuf kaayyeffatan keessaa tokkodha. Miseensa Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EEU) yoo ta'u, kunis Raashiyaa dabalatee biyyoota miseensa ta'an gidduutti daldala haala mijeessa., Kaazaakistaan , Armeeniyaa ,fi Beelaaruus . Karaa gamtaa kanaa , Kirgistaan gabaa biyyoota kanaa argachuu kan dandeessu yoo ta'u, gabaa ishee keessatti meeshaalee isaaniif ilaalcha filannoo kennuudhaan.. Dabalataanis , seera daldalaa bilisa taasisuun tumsa dinagdee guddisuuf Turkii dabalatee biyyoota hedduu waliin waliigaltee biyyoota lamaanii mallatteessiteetti. Waggoota dhiyoo asitti invastimantii kallatti alaa (FDI) dameelee adda addaa kanneen akka albuudaa , qonnaa,fi turizimii irratti guddisuuf tattaaffiin taasifamaa tureera . Kunis guddina dinagdee deeggaruuf gargaaruu qofa osoo hin taane dabarsuu teeknooloojii oomishtummaa fooyyessuuf haala mijeessa kunis daldala daran guddisa Qormaatni adda addaa oomishaa wajjin walqabatee mudatus, jalqabbii akkasii mootummaan Kirgistaan barbaachisummaa daldala idil-addunyaa mejorar la productividad que a su vez mejora el comercio.. en la economía de su país y trabaja para fomentar las asociaciones comerciales a nivel nacional y regional akka hubatu agarsiisu , kon el objetivo de impulsar la dinagdee del país y lograr un crecimiento sostenible.

Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti kan argamtu Kirgistaan gabaa daldala alaa ishee guddisuuf carraa guddaa qabdi. Tokkoffaa, teessuma lafaatiin Kirgistaan giddugala tarsiimoo daldala Awurooppaa fi Eeshiyaa gidduu jiru taasisa. Kaazaakistaan, Chaayinaa, Taajikistaan fi Uzbeekistaan waliin kan daangeffamtu yoo ta’u, gabaa gurguddoo guddachaa jiran kan akka Chaayinaa fi Raashiyaa argachuuf carraa kan dandeessisudha. Ejjennoo faayidaa qabu kun Kirgistaan meeshaalee karaa Silk Road Economic Belt fi koridoorii geejjibaa naannoo biroo irra deemaniif akka biyya geejjibaatti akka tajaajiltu isa dandeessisa. Lammaffaa, Kirgistaan qabeenya uumamaa baay’ee kan akka warqee, sibiila diimaa, dhagaa boba’aa, oil shale, fi albuuda adda addaa qabdi. Qabeenyi kunniin indaastiriiwwan al-ergii irratti xiyyeeffatan kan akka albuudaa fi baafachuudhaaf carraa ni kennu. Dabalataanis biyyattiin dinagdee banaa sirna daldalaa bilisa ta’e qabdi. Miseensa dhaabbilee dinagdee naannoo barbaachisoo hedduu kanneen akka Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EEU) fi Dhaabbata Daldala Addunyaa (WTO) ti. Miseensummaan kun Kirgistaan biyyoota miseensa ta’an biroo waliin qophii daldalaa filannoo ta’e irraa akka fayyadamtu dandeessisa. Kana malees, mootummaan Kirgistaan imaammata invastimantii kallatti alaa (FDI) hawwachuuf dameewwan akka qonnaa, oomisha huccuu/uffata, misooma turizimii,fi tajaajila teeknooloojii odeeffannoo irratti hojiirra oolcheera. Dhaabbileen biyya alaa carraawwan kanneenitti fayyadamuun walta’iinsa hundeessuun ykn dameewwan kanneen irratti invastimantii gochuun ni danda’ama. Kana malees,waliigalteewwan biyyoota lamaanii kan akka Waliigaltee Daldala Walabaa (FTAs) biyyoota akka Turkii waliin mallattaa’aniiru.Biyyoota biroo waliin gabaa adda addaa addunyaa irratti carraa gabaa dabaluudhaaf carraa ni kenna,bu’aan isaas dandeettii al-ergii oomishaalee Kirgistaan guddisuudha. Haa ta’u malee,Kirgistaan dandeettii daldala alaa ishee guutummaatti fayyadamuuf qormaata furmaata argachuu qaban ni mudata: bu’uuraalee misoomaa gahaa dhabuu,hojimaata loojistikii baasii guddaa baasu,adda adda ta’uu dhabuu,fi deeggarsa dhaabbilee daangeffame.Dhimmoonni kunniin sansalata gatii addunyaa keessatti gahumsaan akka hin makamne gufachiiseera.Kanaaf ,invastimantii misooma bu'uuraalee misoomaa,rakkina walitti hidhamiinsa salphisuu ,imaammata bu'a qabeessa adda addaa guddisuu hojiirra oolchuun gabaa biyya alaa hin qoratamne bu'a qabeessa ta'een fayyadamuuf murteessaa ta'a . Walumaagalatti, Kirgistaan bakki tarsiimoo qabdu, qabeenyi baay’ee, dinagdeen banaa, fi jalqabbii mootummaan invastimantii alaa hawwachuuf godhe, biyya gabaa daldala alaa ishee guddisuuf carraa guddaa qabdu taasisa. Haa ta’u malee,dandeettii kana guutummaatti fayyadamuuf qormaata misooma bu’uuraalee misoomaa fi adda addaa furuun barbaachisaa ta’a.

Gabaa daldala alaa Kirgistaan keessatti oomishaalee gurgurtaa ho’aa ta’an filachuuf yeroo jennu, wantootni ijoo muraasni ilaalamuu qaban jiru. Qabxiileen kunneenis filannoo biyya keessaa, fedhii gabaa, fi xiinxala dorgommii kan dabalatudha. Tokkoffaa, yeroo oomisha gabaa Kirgistaan filattan filannoo biyya keessaa hubachuun barbaachisaa dha. Aadaa fi akkaataa jireenya fayyadamtootaa qorachuun gosoota oomishaa beekamoo ta’an adda baasuuf gargaaruu danda’a. Fakkeenyaaf, hojiin harkaa aadaa fi meeshaaleen harkaan hojjetaman ummata Kirgistaan biratti gatii guddaa qabu. Oomishaaleen akka kaarpeeti fiiltii, huccuuwwan embroidered fi uffata aadaa gabaa kana keessatti hawwata cimaa qabaachuu danda’u. Lammaffaa, oomishaalee milkaa’an filachuuf fedhii gabaa xiinxaluun murteessaadha. Adeemsa fayyadamtootaa fi amala bittaa irratti qorannoo gadi fageenya qabu gaggeessuun dameewwan guddachaa jiran ykn gabaa Kirgistaan keessatti bakka guddachaa jiran irratti hubannoo kennuu danda’a. Fakkeenyaaf, akka addunyaatti fayyaa fi fayyaa gaarii irratti xiyyeeffannaan dabalaa dhufuun, oomishaaleen nyaata orgaanikii ykn meeshaaleen kunuunsa gogaa uumamaa Kirgistaan keessatti dhaggeeffattoota fudhatama qaban argachuu danda’u. Dabalataanis, oomishaalee filatte kanneen biroo duraan gabaa irratti argaman irraa adda baasuuf dorgomtoota hubachuun barbaachisaa dha. Qaawwa ykn fedhii hin ilaalamne adda baasuun meeshaalee haaraa ykn adda ta’an kanneen dorgomtoota keessaa adda ta’an galchuuf carraa kennuu danda’a. Fakkeenyaaf, damee daldala alaa Kirgistaan keessatti meeshaaleen elektirooniksii ykn teeknooloojiiwwan kalaqaa murtaa’an daangeffamanii yoo jiraatan garuu fedhiin meeshaalee akkasii fayyadamtoota biratti guddaan yoo jiraate; gosoota meeshaalee biyya alaatii galfaman kana ilaaluun faayidaa qabaachuu danda’a. Xumura irratti, gabaa Kirgistaan keessatti daldala alaatif oomisha gurgurtaa ho’aa ta’e yeroo filannu: 1. Filannoo naannoo hubachuu: Hojii harkaa aadaa ykn meeshaalee aadaan barbaachisoo ta’an kanneen namoota naannootiin gatii guddaa kennan adda baasuu. 2. Fedhii gabaa xiinxaluu: Dameewwan guddachaa jiran kan akka nyaata orgaanikii ykn kunuunsa gogaa uumamaa adda baasuuf haala fayyadamtootaa qorachuu. 3 Dorgommii ilaaluu: Qaawwa argama oomishaa adda baasuun meeshaalee adda ta’an filannoowwan jiran caalaa dhiyeessuu. Daldala al-ergii/galtee gara/Kirgistaan irraa yeroo filattu wantoota kana of eeggannoodhaan ilaaluun carraa milkaa’ina kee gabaa addaa kana keessatti guddisuu dandeessa.

Kirgistaan biyya lafaan hin marfamne kan Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, teessuma lafaa bareedaa, hambaa aadaa badhaadhaa fi namoota keessummeessitootaan beekamti. Amaloota maamiltootaa fi dhorkaawwan yeroo namoota dhuunfaa Kirgistaan irraa dhufan waliin wal qunnamnu beekuu qabdan muraasni kunooti: Amaloota Maamiltootaa: 1.1. 1. Keessummeessuu: Namoonni Kirgistaan keessummoota ho'aa fi michuu keessummootaaf qabaniin beekamu. Yeroo baay’ee daawwattoonni akka simataman fi mijataa ta’an akka itti dhaga’amu gochuuf waan danda’an hunda ba’u. 2. Kabaja jaarsolii: Kabajni jaarsolii aadaa Kirgistaan keessatti wanta barbaachisaa dha. Maamiltoonni hojjettoota dullooman ykn namoota dhuunfaa bakka aangoo qabaniif kabaja agarsiisuu danda’u. 3. Garee irratti xiyyeeffachuu: Hawaasni Kirgistaan dhuunfaa caalaa walta’iinsaaf iddoo guddaa kenna, kana jechuun yeroo baay’ee murtoon dhuunfaan osoo hin taane garee tokko keessatti waliigalteedhaan kan kennamu jechuudha. 4. Walitti dhufeenya maatii cimaa: Maatiin jireenya namoota Kirgistaan keessatti gahee giddugaleessaa waan qabuuf walitti dhufeenya dhuunfaa ijaaruun walitti dhufeenya daldalaa uumuu keessatti barbaachisaa ta’uu danda’a. Taboo Maamiltootaa: 1. Kophee mana keessaa: Kirgistaan keessatti mana namaa keessaa kophee uffachuun akka kabaja dhabuutti ilaalama. Mana ykn waajjira nama tokkoo osoo hin seenin dura kophee ofirraa baasuun aadaa dha. 2. Agarsiisa jaalala ummataa (PDA): Agarsiisni jaalala ummataa kan akka dhungachuu ykn wal hammachuu bakka namoonni baay’inaan argamanitti akka waan hin taaneetti waan ilaalamuuf irraa fagaachuu qabu. 3.Sadarkaa hawaasummaa: Hawaasa keessaa umrii fi ejjennoo irratti hundaa’uun sadarkaa hawaasummaa dhokataa (implicit social hierarchy) kabajamuu qabutu jira. Jaarsolii ykn namoota aangoo qabanitti kabaja dhabuu irraa fagaadhaa. Amaloonni fi dhorkaawwan kun nama dhuunfaa Kirgistaan hunda bakka bu’uu dhiisuu danda’u garuu akkaataa amala maamiltoota biyyattii aadaa fi duudhaa aadaa isaanii keessatti hidda gadi fageeffate irratti hubannoo waliigalaa kennuu akka danda’an yaadachuun barbaachisaadha

Kirgistaan Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti biyya lafaan hin marfamne yoo taatu, sirna to’annoo gumurukaa fi daangaa mataa ishee qaba. Yeroo daangaa qaxxaamuran ykn buufata xiyyaaraa geessan wantoota yaada keessa galchuu qabdan hedduudha. Tokkoffaa, yoo xiqqaate ji’a jahaaf kan hafe paaspoortii seera qabeessa ta’e qabaachuun barbaachisaa dha. Dabalataanis, daawwattoonni lammummaa isaanii irratti hundaa’uun viizaas isaan barbaachisuu danda’a. Imala dura ulaagaalee viizaa addaa barbaachisan ilaaluun gaariidha. Yeroo dhufan namoonni dhuunfaa hundi kaardii immigireeshinii kan odeeffannoo dhuunfaa kan akka maqaa, ibsa paaspoortii, kaayyoo daawwannaa, fi yeroo turtii of keessaa qabu guutuu qabu. Kaardii kun yeroo biyyaa bahan dhiyaachuu waan qabuuf daawwannaa guutuu nagaa ta’ee eegamuu qaba. Kana malees, imaltoonni yeroo gara Kirgistaan seenan meeshaalee daangeffaman ykn dhorkaman kamiyyuu labsuu qabu. Kunis qawwee, qoricha sammuu namaa hadoochu, oomishaalee nyaataa murtaa’oo balaa fayyaa fiduu danda’an ykn dambiiwwan cabsuu danda’an dabalata. Qondaaltonni gumurukaa yeroo dhufan sakatta’iinsa mi’a tasaa gaggeessuun dambiiwwan galtee kabajuu isaanii mirkaneessuu ni danda’u. Imaltoonni maallaqni guddaan qorannoo fi ibsi barbaachisaa ta’uu waan danda’uuf sanada sirrii malee maallaqa garmalee akka hin baatne gorfamaniiru. Akkasumas Kirgistaan daldala qoricha sammuu namaa hadoochu seeraan alaa irratti seera cimaa akka qabdu hubachuun barbaachisaadha; kanaaf mi’a hunda imaltoonni ofii isaaniitiin osoo paakeejii namoota biroo irraa hin fudhatiin of eeggannoodhaan qabamuu qabu. Yeroo Kirgistaan gadhiisan daawwattoonni kaardii immigireeshinii isaanii buufata sakatta'iinsa to'annoo daangaa irratti sanadoota barbaachisoo biroo kan akka nagahee meeshaalee gatii guddaa qaban biyyattii keessaa bitamanii yeroo sakatta'iinsaatti yoo qondaaltota gumurukaatiin gaafatan waliin deebisuun barbaachisaa dha. Rakkoo ykn harkifannaa kamiyyuu hambisuuf yeroo to'annoo gumurukaa fi daangaa Kirgistaan keessatti hojjetan,imaltoonni qajeelfama kana hordofuun ogummaa ta'a xiyyeeffannoo kun biyyattii seenuu fi ba'uu haala gaariin mirkaneessa

Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti biyyi lafaan hin marfamne Kirgistaan imaammata gibira galtee addaa kan qabdu yoo ta’u, dhangala’aa meeshaaleen gara biyyattiitti seenan to’ataniiru. Sadarkaan gibira galtee Kirgistaan keessatti seera gumurukaa biyyattiitiin kan murtaa’u yoo ta’u, maalummaa fi ka’umsa meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu danda’a. Walumaagalatti, Kirgistaan gibira ad valorem ykn gibira gatii irratti hundaa’e galtee irratti hojiirra oolchiti. Kana jechuun gibirri kun gatii gumurukaa meeshaalee irraa dhibbeentaadhaan shallagama. Giddugaleessaan gibirri galtee %0 hanga %10 kan ta’u yoo ta’u, kunis sababoota adda addaa kan akka gosa oomishaa galfamu irratti hundaa’a. Wantoonni barbaachisoo ta’an tokko tokko kan akka nyaataa fi qoricha, lammiileef dhaqqabummaa mirkaneessuuf gibira hir’ifame ykn zeeroo argachuu danda’u. Gama biraatiin ammoo oomishoonni qananiin ykn barbaachisoo hin taane yeroo baayyee gibira ol’aanaa aangawoonni Kirgistaan fayyadama isaanii to’achuuf kaa’an qabu. Dabalataanis, Kirgistaan miseensa Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EAEU) ta’uu ishee hubachuun barbaachisaadha, kunis imaammata gibira galtee ishee irrattis dhiibbaa qaba. Akka qaama gamtaa kanaatti meeshaaleen tokko tokko biyyoota miseensa EAEU irraa gara Kirgistaan seenan waliigalteewwan daldalaa filannootiin gibira gadi aanaa ykn bilisa ta’e argachuuf ulaagaa guutuu danda’u. Namoonni Kirgistaan keessa galchan invoice fi ragaa ka’umsaa dabalatee sanadoota barbaachisoo ergaa isaanii wajjin walqabatan dhiyeessu qabu. Ulaagaalee kana guutuu dhabuun buufataalee sakatta’iinsa gumurukaa irratti adabbii dabalataa ykn harkifannaa fiduu danda’a. Namoonni dhuunfaa ykn dhaabbileen daldalaa meeshaalee gara Kirgistaan galchan abbootii taayitaa gumurukaa naannoo ykn daldaltoota ogummaa waa’ee ramaddii taarifaa fi dambiiwwan hojiirra jiran beekumsa yeroo ammaa qaban waliin mari’achuun ni gorfama. Kunis hojimaatni dhimmi ilaallatu hunda akka eegamu mirkaneessuu fi yeroo biyya kanaatti galfamu dhimmoota gibiraa hin barbaachifne kamiyyuu akka hin uumamneef gargaara.

Kirgistaan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu yoo taatu, qabeenya uumamaa fi oomisha qonnaatiin beekamtudha. Biyyattiin imaammata gibiraa al-ergii meeshaalee waliin walqabatan hedduu hojiirra oolchitee jirti. Kirgistaan meeshaalee al-ergii irratti imaammata gibiraa bilisa ta’e hordofti. Mootummaan gibira al-ergii gadi aanaa taasisuun guddina dinagdee dagaagsuu fi invastimantii biyya alaa hawwachuuf kaayyeffateera. Walumaagalatti, gibirri al-ergii Kirgistaan biyyoota naannichaa biroo wajjin wal bira qabamee yoo ilaalamu gadi aanaadha. Imaammata gibiraa Kirgistaan keessatti wanti beekamaan tokko meeshaalee irra caalaan isaanii irratti gibira addaa al-ergii hin kaa’u. Kana jechuun oomishaalee akka huccuu, oomisha qonnaa, maashinarii, fi albuuda ba’aa gibiraa dabalataa osoo hin mudatin gara biyya alaatti erguun ni danda’ama. Haa ta’u malee, meeshaaleen tokko tokko gibira ykn qaraxa al-ergii hawwachuu kan danda’an wantoota adda ta’an ykn haalli addaa jiraachuu danda’a. Wantoonni ala ta’an kun akkaataa idileetti sibiilota gati jabeeyyii fi dhagaa akka warqee ykn daayimandii irratti raawwatiinsa qabu. Angawoonni daldala isaanii to’achuu fi hordoffii sirrii ta’e mirkaneessuuf meeshaalee gatii guddaa qaban kana irratti gibira addaa kaa’uu ni danda’u. Kirgistaan meeshaalee al-ergiidhaaf imaammata gibiraa mijataa qabaattus, daldaltoonni daldala idil-addunyaa irratti hirmaatan ammallee dambiiwwanii fi hojimaata gumurukaa eeguu akka qaban kaasuun barbaachisaadha. Al-ergitoonni sanada sirrii ta’e mirkaneessuu, kaffaltii hojiirra oolu (kan akka qaraxa gumurukaa) kaffaluu, fi ulaagaalee hayyamaa mootummaan kaa’e kamiyyuu kabajuu qabu. Walumaagalatti sirni gibiraa Kirgistaan gibira al-ergii gadi aanaa ta’e eeguun meeshaaleen al-ergii haala gaariin akka deeman haala mijeessa. Imaammanni kun invastimantii daldala alaa kan jajjabeessu yoo ta’u, dhaabbileen biyya keessaa gufuu maallaqaa guddaa malee oomisha isaanii gabaa idil-addunyaa irratti akka agarsiisan kan dandeessisudha.

Biyya Giddugaleessa Eeshiyaa kan teessuma lafaa fakkii gaarii fi hambaa aadaa badhaadhaa ta'een beekamtu Kirgistaan oomishaalee al-ergii adda addaa qabdi. Qulqullinaa fi dhugummaa meeshaalee kanneenii mirkaneessuuf biyyittiin adeemsa mirkaneessa al-ergii hojiirra oolchitee jirti. Mirkaneessi al-ergii Kirgistaan keessatti kennamu dhaabbilee mootummaa hedduu kanneen akka Inispeekshinii Nageenya Beeyladaa fi Faayitoosanitarii Mootummaatiin to’atama. Dhaabbanni kun oomishoonni qonnaa kanneen akka fuduraalee, kuduraalee, foon, fi aannani ulaagaa idil-addunyaa nageenyaafi qulqullinaaf akka guutan ni taasisa. Warri meeshaalee kana erguun ulaagaa guutuu isaanii agarsiisuuf ragaa barbaachisaa ta’e argachuu qabu. Dabalataanis, Kirgistaan Tajaajila Mootummaa Rippabiliika Kirgistaan Istaandardii, Meetrooloojii fi Mirkaneessaa (Kyrgyzstandard) hundeessiteetti. Dhaabbatichi oomishaalee industirii gabaa biyya alaa keessatti dorgomtummaa isaanii guddisuuf istaandaardii idil-addunyaa irratti hundaa’uun mirkaneessuu irratti xiyyeeffata. Ragaa walsimsiisaa kennuu isaa dura qorannoo fi sakatta’iinsa oomishaatiin tajaajila madaallii walsimsiisaa ni kenna. Huccuu ykn uffata Kirgistaan irraa erguuf, al-ergitoonni dambiiwwan addaa walnyaatinsa meeshaalee ykn adeemsa omishaa biyyoota xiyyeeffannoo ykn gareewwan daldalaatiin kaa’aman kabajuu isaan barbaachisuu danda’a. Ministeerri Diinagdee waldaalee indaastirii waliin ta’uun oomishtoonni ulaagaalee kana akka guutan deeggaruuf dammaqinaan kan hojjetu yoo ta’u, agarsiisa daldala idil-addunyaa irratti hirmaatee al-ergii huccuu isaanii beeksisa. Kana malees, mirkaneessi al-ergii qabeenya albuudaa kan akka warqee fi dhagaa boba’aa daangaa biyyattii keessaa baafamanis ni babal’ata. Meeshaaleen kunneen dambiiwwan ciccimoo qaamolee mootummaa kan akka Ejensii To’annoo Industirii Albuudaa Mootummaatiin hojiirra oolchan kabajuu qabu. Walumaagalatti, adeemsi mirkaneessa al-ergii Kirgistaan meeshaaleen adda addaa oomisha qonnaa, oomishaalee industirii kan akka huccuu ykn meeshaalee uffata dabalatee; akkasumas qabeenyi albuudaa kan akka warqee ulaagaa nageenyaa fi qulqullina idil-addunyaa kan eegudha. Manneen hojii mootummaa dhimmicha irratti hirmaatan daldala mijeessuuf kan kaayyeffatan yoo ta’u, daldaltoonni biyya keessaa ulaagaalee addunyaa gahumsaan akka guutan jajjabeessuudha.

Biyyi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu Kirgistaan tajaajila loojistikii fi geejjibaa adda addaa kenniti. Biyya keessaas ta’e idil-addunyaatti meeshaalee geejjibuuf yoo barbaaddan, Kirgistaan fedhii loojistikii keessan hundaaf filannoowwan gorfaman hedduu qabdi. 1. Geejjibaa Daandii: Kirgistaan networkii daandii haala gaariin guddate kan magaalota gurguddoo fi magaalota wal qunnamsiisu qabdi. Dhaabbileen konkolaataa fe’umsaa biyya keessaa meeshaalee biyya keessaa geessuuf tajaajila geejjibaa amanamaa fi gatii madaalawaa ta’e ni kennu. Dabalataanis, dhaabbileen fe’umsaa idil-addunyaa hedduun biyyattii keessatti kan socho’an yoo ta’u, ergaawwan daangaa qaxxaamuraniif geejjibaa daandii gahumsa qabu ni kennu. 2. Fe’umsa Qilleensaa: Ergaa yeroon kan ilaallatu ykn geejjibaa fageenya dheeraaf, Kirgistaan keessatti fe’umsa qilleensaa baay’ee gorfama. Magaalaan guddoon Bishkek buufata xiyyaaraa idil-addunyaa bakka fe'umsaa balalii fe'umsaa biyya keessaa fi idil-addunyaa raawwatu qabdi. Daandiiwwan qilleensaa beekamoo hedduun Kirgistaan irraa gara bakkeewwan addunyaa adda addaatti tajaajila geejjibaa ni kennu. 3. Geejjibaa Baaburaa: Geejjibni baaburaa biyya keessaa Kirgistaan keessatti loojistikiidhaaf filannoo hojiirra ooluu danda’u kan biraa yoo ta’u, keessumaa meeshaalee ulfaatoo ykn gurguddaa fageenya dheeraa irratti sochii baasii xiqqaa barbaadaniif. Neetworkiin baaburaa biyyoolessaa kun magaalota gurguddoo biyyattii keessa jiran akkasumas biyyoota ollaa kan akka Kaazaakistaan Uzbeekistaan wal qunnamsiisa. 4. Fe’umsa Galaanaa: Kirgistaan lafa irraa kan hin marfamne ta’us, tajaajila fe’umsa galaanaa karaa buufata doonii dhiyoo Raashiyaa (kan akka Novorossiysk), Chaayinaa (Buufata Doonii Tianjin), ykn Kaazaakistaan (Aktau) argachuu dandeessi. Buufatni doonii kun akka karra geejjibaa fe’umsaa galaana irraa ta’ee tajaajilu, bakka irraa ka’uun gara bakka birootti ergiin haala geejjibaa walqunnamsiisuudhaan qophaa’uu danda’a. 5. Dhaabbilee Loojistikii: Dhaabbileen loojistikii beekamoo ta’an hedduun Kirgistaan keessatti kan hojjetan yoo ta’u, kunis mana kuusaa, bulchiinsa inventarii, paakeejii, gargaarsa qulqulleessuu gumurukaa, fi tajaajila hordoffii ergaa dabalatee furmaata dhuma irraa gara dhumaatti kan kennan ta’a. Dhaabbileen ogummaa kunniin ulaagaalee waraqaa walxaxaa ta’an qabachuu fi yeroon akka geejjibsiisu gochuudhaan qindoominni hojii dhiyeessii sansalataa keessanii haala sirrii ta’een ni mirkaneessu. 6. Waliigaltee Daldalaa: Akka miseensa Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EAEU), kan Raashiyaa, Beelaaruus Armeeniyaa ,fi Kaazaakistaan of keessatti hammatetti; daldaltoonni Kirgistaan keessatti socho’an biyyoota miseensa ta’an keessatti hojimaata gumurukaa salphaa fi hir’ina taarifaa irraa fayyadamoo ta’u. Tumsa naannoo kana fayyadamuun hojii loojistikii sirreessuu fi baasii geejjibaa daangaa qaxxaamuraa hir’isuuf gargaaruu danda’a. Walumaagalatti, Kirgistaan meeshaalee biyya keessaa fi idil-addunyaa gahumsaan geejjibuuf filannoowwan loojistikii adda addaa ni kenniti. Karaa, qilleensaa, baaburaa ykn galaanaanis ta’e, fedhii doonii adda addaa guutuuf tajaajila kennitoonni beekamoo ta’an jiru. Qajeelfama ulaagaa addaa irratti hundaa’e argachuuf namoota fe’umsaa biyya keessaa ykn dhaabbilee loojistikii haala geejjibaa Kirgistaan irratti beekumsa bal’aa qaban waliin hojjechuun ni gorfama.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Biyyi gaarreen Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu Kirgistaan, daandii bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’anii fi agarsiisa daldalaa guddina daldalaaf oolu hedduu qabdi. Mee isaan keessaa muraasa isaanii haa qorannu: 1. Giddugala Agarsiisa Idil-addunyaa Kirgistaan: Magaalaa guddoo Bishkek keessatti kan argamu wiirtuun agarsiisaa kun agarsiisa daldalaa fi agarsiisa hedduu kan industirii adda addaa kanneen akka qonnaa, ijaarsaa, huccuu, fi meeshaalee fayyadamaa uwwisu ni keessummeessa. Daldaltoonni biyya keessaa bitoota idil-addunyaa waliin walqunnamsiisuu fi oomisha isaanii akka agarsiisan waltajjii ni kenna. 2. Taphoota Godaantoota Addunyaa: Bara 2014 irraa eegalee waggaa lamatti al tokko Kirgistaan keessatti kan gaggeeffamu Taphni Godaantoota Addunyaa kun hirmaattoota biyyoota adda addaa irraa dhufan kanneen dorgommii ispoortii aadaa kanneen akka farda yaabbachuu, wal’aansoo, xiyyaa, fi agarsiisa muuziqaa aadaa irratti bobba’an hawwata. Taatee kun waljijjiirraa aadaa guddisuu qofa osoo hin taane artiistonni biyya keessaa hojii harkaa isaanii turistoota daawwataniif akka gurguran carraa ni kenna. 3. Poortaalii Al-ergii: Waltajjiin onlaayinii kun al-ergitoonni Kirgistaan karaa gabaa dijitaalaa nageenya qabuun kallattiin galchitoota addunyaa waliin akka walqunnaman taasisa. Daldala idil-addunyaa nageenya qabuuf haala mijeessuuf amaloota akka tajaajila hiikkaa afaanii fi sirna mirkaneessa bituu ni dhiheessa. 4. Mana Maree Daldala Idil-addunyaa Daandii Siilkii (SRCIC): Akka qaama Inisheetiivii Beeltii fi Daandii Chaayinaa (BRI)tti, SRCIC Kirgistaan dabalatee daandii seena qabeessa daandii Silkii irratti biyyoota miseensa ta’an gidduutti tumsa daldalaa guddisuuf kaayyeffateera. Karaa konfiraansii, waltajjiiwwan, walsimsiisa daldalaa fi sochiiwwan biroo SRCICn qophaa’aniin, daldaltoonni Kirgistaan bitoota idil-addunyaa ta’uu danda’an waliin walitti dhufeenya uumuu danda’u. 5. Waltajjii Tuurizimii fi Invastimantii Alai Valley: Waggaa waggaan naannoo kibba Kirgistaan naannoo Alai Valley miila gaarreen gurguddoo akka Peak Lenin fi Khan Tengri keessatti kan qophaa’u; waltajjiin kun invastimantii turizimii waliin walqabatan guddisuu irratti kan xiyyeeffatu yoo ta’u, qooda fudhattoota hojii turizimii irratti hirmaatan gidduutti bakka walitti hidhamiinsa uumuuf kan gargaarudha. 6. Pirojektii daldala elektirooniksiiGiddugaleessaEeshiyaa (eTCA): Sagantaa Misooma Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii (UNDP)n kan deeggaramu eTCA tarsiimoo daldala elektirooniksii biyyoolessaa qopheessuun, bu’uuraalee dijitaalaa guddisuudhaan, fi IMXn e- barmaatilee daldalaa. Daldaltoonni Kirgistaan pirojektii kana irraa fayyadamoo ta’uun bu’uura bitoota isaanii idil-addunyaa karaa daldala toora interneetii babal’isuu danda’u. 7. Waltajjii Diinagdee Idil-addunyaa Kirgistaan (KIEF): Sagantaa waggaa waggaan Bishkek keessatti hoggantoota daldalaa biyya keessaa fi idil-addunyaa, imaammata baastoota, barsiisota, fi invastarootaaf tumsa dinagdee irratti mari’achuu fi carraa invastimantii dameelee dinagdee Kirgistaan adda addaa irratti dagaagsuuf gaggeeffamu. 8. Agarsiisa Daldala Idil-addunyaa: Kirgistaan agarsiisa daldalaa idil-addunyaa qonnaa, ijaarsa, huccuu, albuuda, anniisaa, fi teeknooloojii odeeffannoo dabalatee industirii adda addaatiin qophaa’an hedduu ni keessummeessiti. Agarsiisni kunniin bitoota idil-addunyaa adda addaa kan hawwatan yoo ta’u, kunis daldaltoonni biyya keessaa oomisha isaanii akka agarsiisaniifi tumsa ta’uu danda’u qorachuuf carraa kan kennudha. Kunniin fakkeenya muraasa karaalee bittaa idil-addunyaa fi agarsiisa daldalaa barbaachisoo Kirgistaan keessatti argaman keessaa muraasa. Waltajjiiwwan kanneen waliin bobba’uun daldaltoonni biyyattii daangaa biyyaalessaa bira darbee qaqqabummaa isaanii babal’isuu fi gabaa addunyaa akka fayyadamaniif balbala banuun ni danda’ama.

Motora barbaacha waliigalaa

Kirgistaan keessatti motoroonni barbaacha yeroo baay’ee itti fayyadaman hedduun kan namoonni interneetii daawwachuuf itti fayyadaman jiru. Mootoroonni barbaacha beekamoo Kirgistaan keessatti argaman keessaa muraasni URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Yandex (https://www.yandex.kg): Yandex motora barbaacha Kirgistaan keessatti bal’inaan itti fayyadaman keessaa tokko yoo ta’u, amaloota sadarkaa olaanaa fi qabiyyee naannootiin beekama. 2. Google (https://www.google.kg): Google barbaacha addunyaa irratti adda duree yoo ta’u, naannoon isaa Kirgistaan qabiyyee biyya keessaa fi addunyaa bal’aa argachuuf carraa kan kennudha. 3. Mail.ru Search (https://go.mail.ru): Mail.ru tajaajila email Raashiyaa fi biyyoota CIS biroo keessatti beekamaa ta’us, motora barbaacha amanamaa fayyadamtoota Kirgistaan irraa dhufaniif tajaajilu ni dhiheessa. 4. Namba.kg (https://namba.kg): Namba.kg waltajjii marsariitii hawaasaa beekamaa Kirgistaan keessatti argamu yoo ta’u, akkasumas dandeettii weeb daawwannaa naannootti argamu karaa barbaacha motora of keessaa qabuun kan dhiyeessudha. 5. Yahoo! Barbaadi (https://barbaadi.yahoo.com): Yahoo! Barbaacha jechuun motora barbaacha idil-addunyaa beekamaa kan biraa yoo ta’u, fayyadamtoonni Kirgistaan keessa jiran odeeffannoo barbaachisaa ta’e toora interneetii irraa argachuuf argachuu danda’u. 6. Aport (https://www.aport.ru): Aport adda durummaan poortala interneetii afaan Raashiyaatiin tajaajila adda addaa kan akka oduu, bittaa, iimeelii, fi meeshaa barbaacha gahumsa qabu kan fayyadamtoota biyyoota adda addaa Kirgistaan dabalatee tajaajila kennudha. Hubadhaa, kunniin motora barbaacha waliigalaa Kirgistaan keessatti fayyadaman yoo ta’an, filannoo dhuunfaa filannoo dhuunfaa ykn fedhii addaa fayyadamtootaa irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu danda’a.

Fuula keelloo gurguddoo

Kirgistaan, akka ofiisaatti Rippabiliika Kirgistaan jedhamuun beekamtu, biyya Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Fuulonni keelloo gurguddoo Kirgistaan keessatti argaman keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Yellow Pages KG - Galmee toora interneetii ofiisaa dhaabbilee daldalaa Kirgistaan keessatti argamaniif. Marsariitii: www.yellowpageskg.com 2. Fuula Keelloo Bishkek - Tarreeffama bal'aa daldalaa fi tajaajiloota magaalaa guddoo Bishkek. Marsariitii: www.bishkekyellowpages.com irratti argama 3. 24.kg Business Directory - Daayirektarii onlaayinii dhaabbilee fi dhaabbilee adda addaa damee adda addaa keessatti argaman of keessaa qabu. Marsariitii: www.daayirektarii daldalaa.24.kg 4. Yeroo Daldalaa KG - Waltajjii tarreewwan daldalaa, oduu, fi odeeffannoowwan barbaachisoo biroo waa’ee industirii Kirgistaan keessatti argaman dhiyeessuudha. Marsariitii: www.businesstimekg.com 5. Dunyo Pechati (Maxxansa Addunyaa) - Maxxansa maxxansaa beekamaa ta'ee fi beeksisaafi tarreeffama daldalaa magaalota adda addaa Kirgistaan of keessatti hammate. Marsariitii (Afaan Raashiyaa): https://duniouchet.ru/ 6. GoKG Business Directory - Poortaala mootummaa ofiisaa dhaabbilee daldalaa galmaa’aniif Kirgistaan keessatti. Weebsaayitii: www.daayirektarii daldalaa.gov.kg/eng 7. Findinall KYZ Central Asia Business Pages - Daayirektarii toora interneetii irratti odeeffannoo daldala damee adda addaa keessatti socho’an kennu. Marsariitii: kyz.findinall.com/en/ Daayirektaroota fuula keelloo kun tajaajiloota bal’aa kanneen akka mana nyaataa, hoteelota, manneen daldalaa, dhiyeessitoota eegumsa fayyaa, tajaajila seeraa, dhaabbilee geejjibaa fi kkf argachuuf gargaaraa ta’uu danda’u. Hubadhaa, marsariitiiwwan kun yeroo deebii kana barreessinu tarreewwan daldalaa fi odeeffannoo waa’ee dameewwan adda addaa Kirgistaan keessatti argaman kennuu danda’u; waltajjiiwwan toora interneetii ykn maxxansa yeroon fooyya’iinsa ykn jijjiiramuu danda’u ta’uun argamuu ykn itti fayyadamummaa isaanii irratti dhiibbaa uumuu danda’a

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Biyyi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtu Kirgistaan waggoota dhiyoo asitti waltajjiiwwan daldala elektirooniksii irratti guddina guddaa argiteetti. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Kirgistaan keessa jiran keessaa muraasni URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Shoppy.kg (https://shoppy.kg): Shoppy waltajjiiwwan daldala elektirooniksii Kirgistaan keessatti adda duree ta’an keessaa tokko yoo ta’u, meeshaalee elektirooniksii, uffata, meeshaalee manaa fi kkf dabalatee oomishaalee adda addaa dhiyeessa. Filannoo kaffaltii nageenya qabuu fi tajaajila geejjibaa amanamaa ni kenna. 2. Sulpak.kg (https://sulpak.kg): Sulpak waltajjii bittaa toora interneetii beekamaa ta’ee fi meeshaalee elektirooniksii fi meeshaalee manaa bal’inaan filachuudhaan beekamudha. Gatii dorgomaa fi filannoo geejjibaa mijataa maamiltoota guutuu Kirgistaan jiraniif ni dhiheessa. 3. Lamoda.kg (https://lamoda.kg): Lamoda daldalaa faashinii toora interneetii irratti fedhii uffata dhiiraa, dubartootaa fi daa'immaniif tajaajiludha. Maqaawwan biyya keessaa fi idil-addunyaa adda addaa gatii madaalawaadhaan kan agarsiisu yoo ta’u, saffisaa fi amanamaa ta’een balbalaan akka dhiyaatu taasisa. 4. AliExpress (https://www.aliexpress.com): AliExpress gabaa onlaayinii addunyaa irratti beekamtii qabuu fi maamiltoota Kirgistaan keessa jiranis tajaajiluudha. Oomishaalee gosa adda addaa kanneen akka elektirooniksii, faashinii, oomishaalee miidhaginaa, meeshaalee mana faaya filannoowwan ergaa idil-addunyaa qaban bal’inaan dhiyeessa. 5. Gabaa Kolesa (https://kolesa.market): Gabaa Kolesa waltajjii tarree konkolaataa guddaa Kirgistaan keessatti argamu yoo ta’u, namoonni dhuunfaa beeksisa dhokataa ykn kallattiin gurgurtoota waliin wal qunnamtiitiin konkolaataa haaraa ykn kan darbe salphaatti gurguruu ykn bitachuu danda’u. 6.Zamzam Market( https://zamzam.market) : ZamZam Market adda durummaan oomishaalee halaal mirkanaa'an kanneen akka foon,aannani,daabboo dabalatee meeshaalee Islaamaa nyaata waliin wal hin qabanne biroo waliin dhiyeessuun kan adda ta'edha.Daldaltoonni biyya keessaa carraa gurgurtaa isaanii ni kenna oomishaalee karaa interfeesii fayyadamtootaaf mijaawaa ta’een maamiltoota guddaa biyyattii keessa jiran bira akka ga’an isaan dandeessisu. Kunniin waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Kirgistaan keessatti argaman keessaa muraasa. Waltajjiiwwan kunneen namoonni mana isaanii keessaa osoo hin ba’iin toora interneetii irraa bittaa fi oomishaalee bal’aa akka argatan karaa salphaa fi mijataa ta’e ni kennu.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Kirgistaan, ifatti Rippabiliika Kirgistaan jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnee fi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Biyya xiqqoo ta'us, waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo ta'an hedduu kan lammiileen ishee bal'inaan itti fayyadaman waliin toora interneetii irratti sochii guddaa qabdi. Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa Kirgistaan keessatti yeroo baay’ee itti fayyadaman keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Odnoklassniki (OK.ru): Odnoklassniki tajaajila marsariitii hawaasaa beekamaa Raashiyaa keessatti argamu yoo ta’u, Kirgistaan keessatti bal’inaan itti fayyadama. Fayyadamtoonni hiriyyoota daree fi hiriyoota isaanii waliin akka wal qunnamanii fi suuraa, viidiyoo fi odeeffannoo haaraa akka qooddatan taasisa. Marsariitii: www.ok.ru 2. Feesbuukii: Akka addunyaatti waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa adda duree ta’an keessaa tokko ta’uun Feesbuukiin Kirgistaan keessattis jaalala horateera. Amaloota akka hiriyoota waliin wal qunnamsiisuu, odeeffannoo haaraa fi suuraa qooduun, gareetti makamuu, taateewwan uumuu fi kkf ni kenna. Marsariitii: www.facebook.com 3. Instagram: Instagram waltajjii suuraa fi viidiyoo qooduun Kirgistaan dabalatee addunyaa irratti jaalala guddaa argateera. Fayyadamtoonni suuraa ykn viidiyoo feed ykn seenaa isaanii irratti captions fi hashtags waliin maxxansuun dhaggeeffattoota bal'aa bira ga'uu danda'u. Marsariitii: www.instagram.com 4. VKontakte (VK): VKontakte (yeroo baay’ee VK jedhamuun beekama) marsariitii hawaasummaa kan biraa kan Raashiyaa keessatti argamu yoo ta’u dargaggoota Kirgistaan biratti jaalala guddaa qaba. Marsariitii: vk.com 5.Telegram Messenger: cimsinee akka marsariitii miidiyaa hawaasaa aadaa ta'ee akka armaan olitti ibsametti ramadamuu baatus,Teleram Messenger jiraattota Kirgistaan gidduutti kaayyoo qunnamtiidhaaf harkifannaa guddaa argateera. sagalee bilbilaa Marsariitii : telegram.org Hubachiisa kan qabu, kunniin waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo namoonni Kirgistaan keessa jiraatan fayyadaman tokko tokko yoo ta'an,fayyadamtoonni tokko tokkos tajaajila addunyaa kan akka Twitter,Youtube,Tiktok,fi Snapchat application ergaa biyya keessaa cinatti fayyadamuu danda'u.Waltajjiiwwan kun hundinuu qaamolee walqunnamtii hawaasummaa keessatti murteessoo ta'aniiru, ummata Kirgistaan biratti jaalala horachaa dhufeera.

Waldaalee industirii gurguddoo

Kirgistaan waldaalee indaastirii gurguddoo dameewwan dinagdee biyyattii adda addaa guddisuu fi guddisuu keessatti gahee olaanaa qaban hedduu qabdi. Waldaaleen indaastirii beekamoo Kirgistaan keessaa muraasni, URL marsariitii isaanii waliin,: 1. Waldaa Misooma Tuurizimii Kirgistaan (KADT) . Marsariitii: http://www.tuurizimii.kg/om/ KADTn turizimii guddisuu fi dorgommii Kirgistaan akka bakka turistiitti qabdu fooyyessuuf hojjeta. Damee turizimii guddisuuf hojiiwwan akka gabaa, sagantaa leenjii, fi imaammata leellisuu irratti bobba’u. 2. Gamtaa Industirii fi Abbootii Qabeenyaa (UIE) . Marsariitii: https://ofa.spp.kg/ UIEn daldala dhuunfaa industirii adda addaa Kirgistaan keessatti argaman bakka bu’a. Abbootii qabeenyaa carraa networking, jalqabbii misooma daldalaa, haala daldalaa mijataa ta’eef lobbiin, fi agarsiisa daldalaa qopheessuun deeggarsa ni kennu. 3. Mana Maree Daldalaa fi Industirii (CCI) Rippabiliika Kirgistaan Marsariitii: https://cci.kg/en/ CCIn akka dhaabbata bu’aa hin arganneetti kan hojjetu yoo ta’u, invastimantii biyya keessaa fi alaa jajjabeessuun, hariiroo daldala idil-addunyaa guddisuudhaan, tajaajila odeeffannoo daldalaa kennuudhaan, akkasumas falmii karaa giddu-galeessaatiin furuun sochii dinagdee Kirgistaan keessatti haala mijeessuu kaayyeffateera. 4. Waldaa Baankotaa (ABKR) . Marsariitii: https://abkr.kg/eng/main ABKR waldaa baankota daldalaa damee faayinaansii Kirgistaan keessatti socho’an bakka bu’ee hojjetudha. Imaammata guddina dinagdee itti fufiinsa qabu guddisan deeggaruun qormaata damee addaa furuuf baankota gidduutti walta’iinsa akka waltajjii ta’ee hojjeta. 5. Waldaa "Qonna deeggaru". Marsariitii: http://dszkg.ru/ Waldaan kun oomishtoota qonnaa Kirgistaan keessatti argaman faayinaansii, sagantaa dabarsuu teeknooloojii, . jalqabbii misooma gabaa, . Kuusaan odeeffannoo koo waldaa kana irratti odeeffannoo bal'aa waan hin qabneef Kunniin fakkeenya muraasa qofa; Kirgistaan keessattis waldaaleen industirii adda ta’an biroo jiraachuu danda’u.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Kirgistaan biyya Giddugaleessa Eeshiyaa kan teessuma lafaa miidhagaa, hambaa aadaa badhaadhaa fi dinagdee guddachaa jiruun beekamuudha. Yoo odeeffannoo carraa dinagdee fi daldalaa Kirgistaan barbaaddan, marsariitiiwwan odeeffannoo barbaachisaa ta’e isiniif kennuu danda’an tokko tokko kunooti: 1. Ministeera Diinagdee Rippabiliika Kirgistaan: Weebsaayitiin ofiisaa Ministeera Diinagdee qabeenya daldalaa fi invastimantii Kirgistaan waliin walqabatu bal’aa ni dhiheessa. Imaammata mootummaa, carraa invastimantii, dambiiwwan daldalaa fi agarsiistota dinagdee irratti odeeffannoo ni kennu. Marsariitii: http://www.dinagdee.gov.kg/en 2. InvestInKyrgyzstan.org: Weebsaayitiin kun waa’ee dameelee adda addaa kanneen akka qonnaa, turizimii, albuuda, anniisaa, fi oomishaa odeeffannoo bal’aa kennuudhaan invastimantii kallattiin alaa Kirgistaan keessatti guddisuu irratti xiyyeeffata. Akkasumas hojimaata invastimantii fi onnachiiftuu ilaalcha waliigalaa ni kenna. Marsariitii: https://www.investinkyrgyzstan.org/ jedhuun kan qophaa’edha. 3. Mana Maree Daldalaa fi Industirii (CCI) Rippabiliika Kirgistaan: CCIn daldala Kirgistaan bakka bu’ee dhaabbilee biyya keessaa fi alaatif haala daldalaa mijataa uumuuf hojjeta. Weebsaayitiin isaanii qabeenya faayidaa qaban kanneen akka gabaasa qorannoo gabaa, galmee daldalaa, sagantaa agarsiisa daldalaa, . fi gorsa seeraa biyya keessatti daldala hojjechuuf kennamu. Marsariitii: https://cci.kg/eng/ 4. Koreen Istaatistiksii Biyyaalessaa Rippabiliika Kirgistaan: Daataa bal’aa agarsiistota dinagdee kan akka saffisa guddina GDP waliin walqabateef, . qaala'iinsa jireenyaa, . sadarkaa hoji dhabdummaa, . istaatiksii daldala alaa (daataa galtee/al-ergii), . lakkoofsa invastimantii, . fi dimogiraafii ummataa, . marsariitiin Koree Istaatistiksii Biyyaalessaa qabeenya gaarii dha. Marsariitii: http://www.stat.kg/en/ 5.Bishkek Stock Exchange (BSX): Yoo gabaa kaappitaalaaf fedhii qabaattan ykn carraa invastimantii karaa meeshaalee jijjiirraa aksiyoonaa ykn daldala sekuritiiwwan Kirgistaan keessatti qorachuu barbaaddan,website ofiisaa kun yeroo qabatamaa keessatti caqasa,oduu gabaa kaappitaalaa,fi qajeelfama qajeelfamaa ni kenna. Marsariitii:http://bse.kg/qabiyyee/odeeffannoo-quunnamtii- Yeroo hunda murtii invastimantii kamiyyuu kennuu ykn hojii daldalaa irratti bobba’uu kee dura odeeffannoo maddoota hedduu irraa argamu mirkaneessuu fi qaxxaamuraa wabii gochuu yaadadhu.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Kirgistaan, ifatti Rippabiliika Kirgistaan jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnee fi Giddugaleessa Eeshiyaa keessatti argamtudha. Diinagdee guddachaa jiru kan qonna, albuudaa, fi industirii omishaa irratti xiyyeeffate qaba. Kan nama dhibu, marsariitiin addaa tokko kan daataa daldalaa hunda Kirgistaan kennu hin jiru. Haa ta'u malee, maddoonni istaatiksii daldalaa Kirgistaan irratti odeeffannoo argachuu dandeessan hedduutu jiru: 1. Koreen Istaatistiksii Biyyaalessaa Rippabiliika Kirgistaan (NSC) - Ejensiin istaatistiksii ofiisaa Kirgistaan agarsiistota dinagdee adda addaa fi gabaasa daldala alaa ni kenna. Marsariitii isaanii kana irraa argachuu dandeessu: http://www.stat.kg/en/ 2. Baankii Addunyaa - Poortaalli daataa Baankii Addunyaa, Kirgistaan dabalatee biyyoota adda addaatiif daldala idil-addunyaa waliin walqabatee meetirikii adda addaa qorachuuf si dandeessisa: https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators 3. Giddugala Daldala Idil-addunyaa - ITCn istaatiksii daldalaa fi xiinxala gabaa bal’aa biyyoota addunyaa maraaf karaa waltajjii Kaartaa Daldalaa isaanii: https://www.trademap.org/ ni kenna. 4.Export.gov - Weebsaayitiin kun kan hoogganamu Ministeera Daldalaa U.S yoo ta’u, qorannoo gabaa fi odeeffannoo waa’ee carraa al-ergii biyyoota adda addaa kan akka Kirgistaan Rippabiliika: https://www.export.gov/welcome of keessatti qabata 5.Dhaabbata Tumsa Diinagdee Naannoo Giddugaleessa Eeshiyaa (CI) – Marsariitiin ofiisaa CI odeeffannoowwan dinagdee naannoo biyyoota Giddugaleessa Eeshiyaa kanneen akka Kirgistaan keessatti daldala alaa ilaalchisee odeeffannoo barbaachisaa ta’e of keessatti qabachuu danda’u ni dhiheessa: http://carecinstitute.org/ Hubadhaa, waltajjiiwwan ykn dhaabbileen qorannoo maallaqa maallaqaan bitamuu irratti hundaa’an tokko tokkos daataa daldalaa bal’aa addatti industirii ykn gabaa murtaa’oo Kirgistaan keessa jiran irratti xiyyeeffate kennuu danda’u. Odeeffannoo wayitawaa galtee/al-ergii damee industirii, michoota daldalaa, taarifa, ramaddii meeshaalee, fi istaatiksii barbaachisoo biroo daldala alaa Kirgistaan waliin walqabatan argachuuf marsariitiiwwan kana daawwachuun ni gorfama.

Waltajjiiwwan B2b

Kirgistaan keessatti waltajjiiwwan B2B hedduun dhaabbileen daldalaa daldala irratti bobba’uu fi michoota ta’uu danda’an argachuu danda’an jiru. Waltajjiiwwan B2B Kirgistaan keessatti beekamoo ta’an keessaa muraasni, URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. BizGate (www.bizgate.kg): BizGate waltajjii B2B Kirgistaan keessatti adda duree ta’ee fi daldala walitti hidhuu fi carraa daldalaa biyyattii keessatti haala mijeessuudha. Galmee daldalaa, tarreeffama oomishaa, fi tajaajila walsimsiisaa dabalatee amaloota bal'aa ni kenna. 2. GROW.TECHNOLOGIES (www.growtech.io): GROW.TECHNOLOGIES waltajjii kalaqa B2B kan daldala teeknooloojii irratti hundaa’e Kirgistaan keessatti walitti hidhuu irratti xiyyeeffateedha. Qabeenya adda addaa kan akka oduu industirii, taateewwan networking, fi business intelligence kan dhaabbileen jalqabaa akka guddatan gargaara. 3. Qoovee.com (www.qoovee.com): Qoovee.com gabaa jumlaa idil-addunyaa yoo ta’u, Kirgistaan keessatti argama guddaa qaba. Waltajjiin B2B kun daldaltoonni biyya keessaa fi biyya alaa dhiyeessitoota, oomishtoota, daldaltoota jumlaa, fi daldaltoota industirii adda addaa keessatti akka walqunnaman dandeessisa. 4. Alibaba.kg: Alibaba.kg gabaa B2B addunyaa beekamaa ta'e kan biyya keessaati - Alibaba.com - addatti gabaa Kirgistaansiif kan qophaa'edha. Oomishaalee gurgurtoota adda addaa naannoolee biyyattii adda addaa irraa argaman bal’inaan ni dhiheessa. 5. TradeFord (www.tradeford.com/kg/): TradeFord galmee onlaayinii kan galchitootaa fi al-ergitoota Kirgistaan akkasumas biyyoota addunyaa biroo keessatti argamudha. Dhaabbileen daldalaa oomisha isaanii agarsiisuu ykn michoota ta’uu danda’an industirii ykn bakka waltajjii kana irratti barbaaduu danda’u. Hubadhaa, waltajjiiwwan kun hawaasa daldalaa Kirgistaan keessatti kaayyoo B2B tiif bal’inaan kan itti fayyadaman ta’us, waltajjii ykn michuu addaa kamiyyuu waliin bobba’uu kee dura qorannoo gadi fageenya qabu gaggeessuun amanamummaa fi nageenya daldala keessan mirkaneessuun barbaachisaa dha.