TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi kibba Afrikaa keessatti argamtudha. Kibbaa fi kibba bahaan Afrikaa Kibbaa, dhihaa fi kaabaan Naamibiyaa, kaaba bahaan ammoo Zimbaabuwee waliin daangeffamti. Baay'ina ummataa tilmaamaan miliyoona 2.4 kan qabdu yoo ta'u, biyyoota Afrikaa keessatti baay'ina ummataa xiqqaa qaban keessaa tokkodha. Bootswaanaan tasgabbii siyaasaatiin kan beekamtu yoo ta’u, bara 1966 bulchiinsa Ingilizii jalaa walabummaa erga argatte as bulchiinsa dimokiraatawaa walitti fufiinsa qabu kan mudate yoo ta’u, biyyittiin sirna siyaasaa paartilee hedduu kan filannoon yeroo yeroon itti gaggeeffamu qabdi. Diinagdeen Bootswaanaa qabeenya uumamaa badhaadhaa keessattuu diyaamandii qabduun guddachaa dhufeera. Oomishtoota diyaamandii addunyaa irratti adda duree ta'an keessaa tokko yoo ta'u, indaastiriin kun GDP biyyattiif gumaacha guddaa qaba. Haa ta’u malee, dameewwan akka turizimii, qonnaa, oomishaa, fi tajaajilaatiin dinagdee ishee adda addaa gochuuf tattaaffiin taasifameera. Irra caalaa naannoo gammoojjii naannoo bal'aa cirracha Gammoojjii Kalahariin uwwifame ta'us, Bootswaanaan bineensota bosonaa adda addaa fi teessuma lafaa fakkii gaarii qabu kan turistoonni addunyaa hunda irraa dhufan hawwattu qabdi. Okavango Delta hawwata turizimii Bootswaanaa keessaa isa tokko yoo ta'u, gosoota bineensota bosonaa baay'ee ta'an waliin muuxannoo tapha addaa ilaaluu ni kenna. Bootswaanaan kunuunsa naannoo fi gochaalee misooma itti fufiinsa qabuuf iddoo guddaa kenniti. Bal’inni lafa ishee naannoo %38 paarkii biyyoolessaa ykn kuusaa heddummina lubbu qabeeyyii eeguuf jedhamee moggaafameera. Barnoonni Bootswaanaas waggoota dhiyoo asitti guddina guddaa kan argisiisu yoo ta’u, kaayyoon isaas lammiilee hundaaf barnoota qulqullina qabu kennuudha. Mootummaan damee kana irratti invastimantii guddaa kan godhu sadarkaa dubbisuu fi barreessuu guddisuu fi barattoonni hedduun sadarkaa hundatti barnoota akka argatan gochuudha. Gama aadaatiin Bootswaanaan garaagarummaa sabaa ishee kan hammattu yoo ta’u, Tswaana dabalatee saboonni hedduun duudhaa fi aadaa isaanii kan akka muuziqaa, shubbisa, aartii akkasumas ayyaanota akka Feestivaala Domboshaba waggaa waggaan hambaalee aadaa agarsiisaniin kabajamuun beekamtii argataniiru. Walumaagalatti,Botswanais saba tasgabbii siyaasaa,guddina dinagdee karaa albuuda diyaamandii, al-ergii foon goggogaa fi gogaa, fi hawwata turizimii kunuunsitu.Kun namoota dhuunfaa daawwachuu barbaadaniif hawwataa ta'a, gama addaa bineensota bosonaa fi aadaa Afrikaa tokko tokko mudachuuf.

Kibba Afrikaa keessaa biyyi lafaan hin marfamne Bootswaanaan maallaqa mataa ishee Botswana pula (BWP) jedhamuun beekamu qabdi. Jechi 'pula' jedhu afaan biyyoolessaa Bootswaanaa Setswanaatti "rooba" jechuudha. Bara 1976tti raandii Afrikaa Kibbaa bakka buusuuf kan jalqabame pulaan kun yuunitii 100tti qoodamee "thebe" jedhama. Baankiin Bootswaanaa maallaqa kana baasuu fi to’achuuf itti gaafatamummaa qaba. Yeroo ammaa kana nootiiwwan baankii maallaqa 10, 20, 50, fi 100 pula ta’aniin argamu. Saantima yeroo baayyee itti fayyadamnu pula 5 fi gatii xixiqqoo kan akka 1 ykn illee 1 thebe gatii qaba. Puulaan Bootswaanaa maallaqa idil-addunyaa gurguddoo cinatti gabaa sharafa alaa irratti dhaabbataadhaan daldalamaa jira. Imaammata dinagdee of eeggannoo qabuu fi kuufama cimaa al-ergii diyaamandii irraa ijaarame irraa kan ka’e maallaqa gurguddoo waliin wal bira qabamee yoo ilaalamu safartuu sharafa alaa tasgabbaa’aa ta’e eeguu danda’eera – madda galii jalqabaa Bootswaanaa keessaa tokko. Botswaana keessatti daldala guyyaa guyyaa keessatti, dhaabbileen daldalaa waltajjiiwwan adda addaa kan akka boorsaa moobaayilaa ykn sirna kaardii fayyadamuun kaffaltii maallaqaa fi elektirooniksii fudhachuun waanuma barame dha. Maallaqa baasuun salphaatti argachuuf magaalota gurguddoo biyyattii keessatti ATM argachuun ni danda’ama. Yeroo biyya alaa irraa gara Botswaanaa deemtan ykn qophii faayinaansii biyyattii keessatti karoorfattan, sharafni kun haala gabaa addunyaa irratti hundaa’uun guyyaa guyyaan jijjiiramuu waan danda’uuf karaa baankota hayyamamaniin ykn biiroo sharafa alaatiin sakatta’uun gaariidha. Walumaagalatti, haalli maallaqaa Bootswaanaa sirna maallaqaa haala gaariin bulfamu kan tasgabbii dinagdee biyyattii deeggaru kan calaqqisiisu yoo ta’u, daldalaa fi daldala idil-addunyaa haala mijeessa.

Maallaqni ofiisaa Bootswaanaa Botswana Pula jedhama. Tilmaamni jijjiirraa maallaqaa gurguddoo gara Botswana Pulaatti akka armaan gadiitti dhiyaata: Doolaara Ameerikaa 1 (USD) = 11.75 BWP 1 Yuuroo (EUR) = 13.90 BWP 1 Paawundii Biriteen (GBP) = 15.90 BWP 1 Doolaara Kanaadaa (CAD) = 9.00 BWP 1 Doolaara Awustiraaliyaa (AUD) = 8.50 BWP Hubadhaa, reetii kun tilmaama kan ta’ee fi haala gabaa amma jiru irratti hundaa’uun xiqqoo garaagarummaa qabaachuu danda’a. Yeroo dhugaa ykn saffisa jijjiirraa sirrii ta’eef, jijjiirraa maallaqaa amanamaa ykn dhaabbata faayinaansii tajaajila akkasii kennu irraa ilaaluun ni gorfama.

Bootswaanaan biyya Kibba Afrikaa keessatti hambaalee aadaa badhaadhaa fi duudhaa adda addaatiin beekamtudha. Ayyaanotaa fi ayyaanonni barbaachisoo ta’an hedduun waggaa guutuu kan kabajaman yoo ta’u, seenaa, aadaa fi tokkummaa saba kanaa kan mul’isan ta’uu ibsameera. Ayyaanonni beekamoo Bootswaanaa keessatti argaman tokko tokko kunooti: 1. Guyyaa Walabummaa (Adoolessa 30): Guyyaan kun Bootswaanaan bara 1966 bulchiinsa Ingilizii jalaa walaba ta’uu isheeti.Ayyaanni kun agarsiisa, haasaa hoggantoota biyyaalessaa, agarsiisa shubbisa aadaa, konsartii muuziqaa fi ibidda kan dabalatudha. 2. Ayyaana Guyyaa Pirezidaantii (July): Guyyaa dhaloota Pirezidaantii ammaa fi Sir Seretse Khama (Pireezidaantii Bootswaanaa isa jalqabaa) kan yaadatu ayyaanni kun bu’aa ba’ii hoggantoonni biyyaalessaa taateewwan adda addaa kan akka dorgommii, agarsiisa, agarsiisa aadaa, fi sochii ispoortiitiin galmeessa. 3. Ayyaana Aadaa Dithubaruba: Adoolessa hunda kutaa Ghanzi keessatti kan gaggeeffamu ayyaanni kun dorgommii shubbisa aadaa (Dithubaruba jedhamuun beekamu) kan hirmaattoota gosoota adda addaa guutuu Botswana irraa dhufan hirmaachisuun aadaa Setswana beeksisuuf kan akeekedha. 4. Feestivaala Maitisong: Waggaa waggaan Gaborone keessatti Ebla-Caamsaa keessa waggoota kurnan sadii oliif kan kabajamu yoo ta’u, Feestivaalli Maitisong konsartii muuziqaa artistoota biyya keessaa akkasumas idil-addunyaa dabalatee agarsiisa aartii fi aadaa agarsiisa. 5. Ayyaana Shubbisa Kuru: Waggaa lamatti naannoo ganda D’Kar ji’a Hagayyaa ykn Adoolessa keessa ummata San Botswana (saba dhalootaan) tiin kan qophaa’u, ayyaanni kun dorgommii sirbaa fi shubbisaa cinatti sochiiwwan adda addaa kan akka seenaa himuu naannoo ibiddaatti kabaja. 6. Feestivaala Aartii Idil-addunyaa Maun: Waggaa waggaan Onkoloolessa ykn Adoolessa keessa magaalaa Maun keessatti kan gaggeeffamu—karra Okavango Delta—sagantichi guyyoota hedduudhaaf turu kun artistoota gosoota adda addaa kanneen akka muuziqaa, aartii mul’ataa, agarsiisa tiyaatira dandeettii Afrikaa agarsiisan walitti fida. Ayyaanonni kunniin garaagarummaa aadaa Bootswaanaa ilaaluu qofa osoo hin taane namoonni naannoo sanaa fi turistoonni walqixa barmaatilee aadaa irratti akka bobba’an carraa kan kennan yoo ta’u, hafuura hawaasaa guutuu biyyattii keessatti guddisa.

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi kibba Afrikaa keessatti argamtudha. Diinagdee xiqqaa qabdi garuu haala siyaasaa tasgabbaa'aa fi imaammata dinagdee sirrii ta'e qabaachuu isheetiin seenaa milkaa'ina ardii kanaa keessaa tokko ta'ee fudhatama. Biyyattiin albuuda al-ergii keessumaa diyaamandii irratti hirkattee jirti, kunis galii al-ergii ishee keessaa harka caalu kan argamsiisudha. Industiriin albuuda diyaamandii Bootswaanaa dinagdee ishee keessatti gahee olaanaa qaba. Biyyattiin addunyaa irratti daayimandii qulqullina dhagaa gati jabeessa ta'e oomishuuf adda duree kan taate yoo ta'u, oomisha daayimandii qulqullina olaanaa qabuun maqaa gaarii horatteetti. Bootswaanaan kana kan galmaan geesse damee daayimandii ishee keessatti gochaalee bulchiinsa iftoominaa fi haala gaariin qajeelfama qaban hojiirra oolchuudhaan, gochaalee daldala haqa qabeessa ta’an mirkaneessuudhaani. Daayimandii cinaatti qabeenyi albuudaa biroo kan akka sibiila diimaa fi niikilii galii daldalaa Bootswaanaa keessatti gumaacha qaba. Albuudoonni kunneen baayyinaan biyyoota akka Beeljiyeem, Chaayinaa, Hindii, Afrikaa Kibbaa, Siwiizarlaand, fi Yunaayitid Arab Emireetitti ergamu. Haa ta’u malee, hirkattummaa Bootswaanaan albuuda irratti qabdu hir’isuuf tattaaffiin adda addaa taasifamaa jira. Mootummaan dameelee biroo kanneen akka turizimii fi qonnaa onnachiiftuu invastimantii fi pirojektoota misooma bu’uuraalee misoomaatiin misoomsuuf kaayyeffateera. Waggoota dhiyoo asitti Bootswaanaan tumsa daldala idil-addunyaa guddisuuf tattaaffii taasiftu agarsiifteetti. Qaama hawaasa dinagdee naannoo hedduu kan akka Hawaasa Misooma Afrikaa Kibbaa (SADC) fi Gabaa Waloo Bahaa fi Kibba Afrikaa (COMESA) ti. Dabalataanis, . Bootswaanaan waliigalteewwan daldalaa adda addaa kan akka seera carraa guddina Afrikaa (AGOA) Ameerikaa waliin taasifameen gabaa idil-addunyaa filannoodhaan argachuunis fayyadamti. Walumaagalatti, al-ergii diyaamandii jalqaba irratti haala gabaa addunyaa mijataa ta’een bocame irratti baay’ee kan hirkate ta’us; Bootswaanaan dinagdee ishee adda addaa gochuun, barmaatilee itti fufiinsa qaban kanneen daldala haqa qabeessa damee albuudaa keessatti deeggaran eeguun, carraa guddinaa industirii biroo kan akka turizimii ykn qonnaa qorachuuf kaayyeffatteetti.

Gaanfa Afrikaa keessatti kan argamtu Bootswaanaan gabaa daldala alaa ishee guddisuuf carraa guddaa qabdi. Biyyattiin haala siyaasaa tasgabbaa'aa fi dinagdee guddachaa jiru waan qabduuf invastaroota biyya alaatif bakka hawwataa taateetti. Dandeettii Bootswaanaan gabaa daldala alaa keessatti qabduuf wanti ijoo gumaache tokko qabeenya uumamaa baay’ee qabaachuu isheeti. Biyyattiin albuuda daayimandii, sibiila diimaa, niikeel, dhagaa boba’aa fi kanneen birootiin badhaatedha. Qabeenyi kunniin al-ergii fi walta’iinsa daldala idil-addunyaatiif carraa guddaa kan kennudha. Mootummaan Bootswaanaa imaammata invastimantii biyya alaa hawwachuu fi dinagdee ishee adda addaa taasisuu irratti xiyyeeffate hojiirra oolcheera. Inispeekshiniiwwan akka "Doing Business Reforms" dhaabbileen daldalaa biyyattii keessatti akka salphaatti akka hojjetan taasiseera. Haalli daldalaa mijataa ta’e kun dhaabbileen idil-addunyaa Botswaana keessatti hojii akka hundeessan ykn daldala biyya keessaa waliin tumsa daldalaa akka galan jajjabeessa. Kana malees, Bootswaanaan waliigalteewwanii fi miseensummaa adda addaa kan daldala alaa haala mijeessan hundeessiteetti. Miseensa Gamtaa Gumuruuka Afrikaa Kibbaa (SACU) fi Hawaasa Misooma Afrikaa Kibbaa (SADC) yoo ta’u, biyyoota ollaa kanneen akka Afrikaa Kibbaa fi Naamibiyaa waliin gabaa naannoo akka argatan kan taasisudha. Bakki tarsiimoo Bootswaanaan qabdus akka wiirtuu sochii daldalaa naannootti dandeettii qabdu irratti dabalata. Buufata xiyyaaraa, daandii baaburaa, fi toora daandii biyyoota ollaa walqunnamsiisu dabalatee bu’uuraalee geejjibaa haala gaariin guddatan kan qabdu Bootswaanaan meeshaalee gara kibba Afrikaa seenaniif karra taatee tajaajilti. Dabalataanis, Bootswaanaan jalqabbii turizimii carraa daldala alaatif gumaachan ni jajjabeessiti. Kuusaan bineensota bosonaa biyyattii adda addaa waggaa waggaan daawwattoota hedduu kan harkisu yoo ta’u, hojiiwwan turizimii waliin walqabataniin guddina dinagdeef gumaacha guddaa godhu. Haa ta’u malee, dandeettiiwwan kun jiraatanis, qormaanni guddina gabaa daldala alaa Bootswaanaa irratti dhiibbaa uumuu danda’u jira. Heddumina industirii biyyattii keessatti daangeffame guddina al-ergii qabeenya uumamaa bira darbee gufachiisuu mala. Danqaan bu’uuraalee misoomaa kan akka dhiyeessii anniisaas indaastiriiwwan omishaa gurguddoo hawwachuuf fooyya’iinsa barbaachisa. Xumura irratti, Bootswaanaan gabaa daldala alaa ishee keessatti dandeettii guddaa hin fayyadamne qaba, sababa tattaaffii dinagdee adda addaa tasgabbii siyaasaa,qabeenya uumamaa baay’ee,haala daldalaa mijataa,bakka tarsiimoo, fi jalqabbii turizimii irraa kan ka’e. Qormaata akka garaagarummaa industirii fi hanqina bu’uuraalee misoomaa furuun gabaa daldala alaa Bootswaanaa caalaatti guddisuuf murteessaa ta’a.

Gabaa daldala alaa Bootswaanaaf oomisha gurgurtaa ho’aa filachuuf yeroo jennu fedhii fi filannoo addaa biyyattii ilaaluun barbaachisaa dha. Akkaataa oomishaalee gabaadhaaf dhiyaatan filachuuf yaadonni muraasni kunooti: 1. Qonnaa fi Oomisha Nyaataa: Bootswaanaan baay’ee qonnaa biyya alaatii galfamu irratti kan hirkattu yoo ta’u, dameen kun daldala alaatif abdii guddaa qaba. Midhaan qulqullina olaanaa qabu, midhaan, fuduraalee haaraa, fi kuduraalee sadarkaa idil-addunyaa guutan erguu irratti xiyyeeffadhu. Dabalataanis, meeshaaleen nyaataa qophaa’an kan akka meeshaalee qaruuraa ykn nyaata salphaa filannoo jaallataman ta’uu danda’u. 2. Meeshaalee fi Maashinoota Albuudaa: Bootswaanaan indaastirii albuudaa Afrikaa keessatti qooda guddaa akka qabduutti, albuuda diyaamandii isheef meeshaalee fi maashinoota albuudaa sadarkaa olaanaa qaban barbaaddi. Oomishaalee akka maashinoota qonnaa, meeshaalee lafa sochoosan, caccabsuu ykn meeshaalee dhagaa gati jabeessa qopheessan filachuun buʼaa guddaa argamsiisuu dandaʼa. 3. Furmaata Annisaa: Karoora misooma dinagdee Bootswaanaa keessatti maddoota anniisaa haaromfamuu danda’aniif xiyyeeffannoon kennamu dabalaa dhufuun, paanaalii aduu fi furmaata anniisaa qulqulluu biroo dhiyeessuun qabxii gurgurtaa ta’uu danda’a. 4. Huccuu fi Uffata: Uffanni yeroo hunda gareewwan galii adda addaa Bootswaanaa keessatti fedhii guddaa qaba. Uffata trendy garee umurii adda addaatiif mijatu gatii dorgomaa ta’een erguuf yaadaa. 5. Meeshaalee Ijaarsa: Pirojektoota bu’uuraalee misoomaa biyyattii keessatti adeemsifamaa jiran irraa kan ka’e (kan akka daandii ykn gamoo) meeshaaleen ijaarsaa kanneen akka simintoo, ulee sibiilaa/wayyaa fedhii guddaa qabaachuu danda’u. 6. Oomishaalee Fayyaa fi Fayyaa: Hubannoon dhimmoota fayyaa guddachaa dhufuun dabalata fayyaa (vitamin/minerals), oomishaalee kunuunsa gogaa (organic/natural), ykn meeshaalee sochii qaamaa damee kana keessatti filannoo hawwataa taasisa. 7.Teeknooloojii Eegumsa Fayyaa: Meeshaalee yaalaa kan akka meeshaalee adda baasuu ykn furmaata telemedicine jalqabsiisuudhaan guddina teeknooloojii fayyadamuun fedhii eegumsa fayyaa ummata Bootswaanaa dabalaa dhufe guutuu danda’a. 8.Teeknooloojii Tajaajila Faayinaansii: Damee tajaajila faayinaansii biyyattii keessatti saffisaan guddachaa jiruun,furmaata kalaqaa fintech kan akka sirna baankii moobaayilaa ykn appii kaffaltii maamiltoota fudhatama qaban argachuu danda'a . Haa ta’u malee,meeshaalee kana al-ergiidhaaf yeroo filataman qulqullina oomishaa,turtii,fi dorgomtummaa gatii irratti of eeggannoo guddaan ilaalamuu qaba. Dabalataanis, qorannoo gabaa gaggeessuu fi dhaabbilee daldalaa biyya keessaa waliin mari’achuun gabaa Bootswaanaa irratti hubannoo gatii guddaa qabu kennuu fi filannoo oomishaa caalaatti fooyyessuuf gargaaruu danda’a.

Gaanfa Afrikaatti kan argamtu Bootswaanaan biyya amala maamiltootaa adda ta'ee fi aadaan dhorkamuu isheetiin beekamuudha. Bootswaanaan ummata gara miliyoona 2.4 kan qabdu yoo ta'u, aadaa aadaa fi dhiibbaa ammayyaa walitti makamuu hawwataa ta'e dhiyeessiti. Amala maamiltootaa yoo ilaalle, lammiileen Botswaanaa akka waliigalaatti michuu, garaa ho’aa fi namoota biroof kabaja kan qabanidha. Keessummeessitoonni aadaa isaanii keessatti hidda gadi fageeffatee kan jiru siʼa taʼu, daawwattoonni harka banatanii akka simataman eeguu dandaʼu. Tajaajilli maamiltootaa Bootswaanaatti akka waan guddaatti fudhatama, sababiin isaas namoonni naannoo sanaa gargaarsa namoota biroof kennuudhaaf iddoo guddaa kennu. Gama naamusa daldalaatiin, Botswaana keessatti sa’aatii eeguun kabaja guddaa qaba. Daawwattoonni ykn daldaltoonni walgahii ykn beellamaaf yeroon dhufuun akka mallattoo yeroo qaama biraa kabajuutti barbaachisaa dha. Gahumsaa fi ogummaanis yeroo daldala daldalaa gaggeessan amala gatii guddaa qabudha. Haa ta’u malee, namni tokko ummata Bootswaanaa waliin yeroo walqunnamu seera dhorkaa aadaa murtaa’etu jira. Taboo akkasii keessaa tokko akka waan safuu fi kabaja dhabuutti waan ilaalamuuf quba keetiin namatti agarsiisuu irratti kan naanna’udha. Kanaa mannaa, haala dhokataa ta'een sochii qaamaa gochuu ykn yoo barbaachisaa ta'e harka banaa fayyadamuun gaariidha. Taboo biraa yeroo walqunnamtii harka bitaa fayyadamuu of keessaa qaba – harka kana nagaa gaafachuuf ykn meeshaalee dhiyeessuuf fayyadamuun akka aadaa isaatti gocha xuraa’aa wajjin waan walqabateef akka nama aarsutti ilaalamuu danda’a. Yeroo walqunnamtii hawaasummaa bifa kamiinuu irratti bobba'an harka mirgaa fayyadamuun barbaachisaa dha. Dabalataanis, mata dureewwan kunniin uffataa hawaasummaa hawaasa Bootswaanaa keessatti hiika waan qabaniif, mariin waa’ee siyaasaa ykn dhimmoota miira namaa kakaasan saba waliin walqabatan of eeggannoodhaan ilaalamuu qaba. Falmii nama argamu kamiyyuu mufachiisuu danda'u irratti hirmaachuu dhiisuun gaariidha. Walumaagalatti, namni tokko yeroo Botswaanaa daawwatu ykn daldala hojjetu, aadaa fi duudhaa naannoo kabajuu waliin amala safuu isaanii yaadachuu qaba, kallattiin namoota dhuunfaatti quba agarsiisuu irraa fagaachuu fi yeroo waljijjiirraa hawaasummaa harka bitaa fayyadamuu irraa of qusachuu qaba. Yeroo eeguun ogummaa kan agarsiisu yoo ta’u, haasawa falmisiisaa irraa fagaachuun ammoo yeroo walqunnamtii saba Afrikaa adda addaa kana keessatti taasifamu walsimsiisaa eega.

Sirni bulchiinsa gumurukaa fi dambiiwwan Bootswaanaa sochii meeshaalee fi namootaa daangaa ishee qaxxaamuranii bulchuu keessatti gahee murteessaa qaba. Yeroo biyyaa daawwatan ykn seenan qajeelfamaa fi yaada tokko tokko beekuun murteessaadha. Hojimaatni qulqullina gumurukaa Bootswaanaatti akka waliigalaatti qajeelaa yoo ta’u, qondaaltonni dambiiwwan galtee/al-ergii akka kabajaman mirkaneessuu, qaraxa gumurukaa walitti qabuu, fi hojiiwwan seeraan alaa kan akka kontirobaandii ittisuu irratti xiyyeeffatu. 1. Adeemsa Labsii: 1.1. - Imaltoonni yeroo dhufan Unka Immigireeshinii guutuu qabu, odeeffannoo dhuunfaa barbaachisaa ta’e kennuu. - Namoota dhuunfaa meeshaalee kaffaltii qaraxa irraa bilisa ta’e tumame ol fe’aniifis Unkaan Ibsa Gumurukaa barbaachisaadha. - Adabbii ykn akka hin qabamneef meeshaalee hunda sirritti labsuu. 2. Wantoota Dhorkaman/Daangeffaman: 1.1. - Meeshaaleen murtaa’an (fkn qoricha sammuu namaa hadoochu, meeshaa waraanaa, meeshaalee sobaa) hayyama sirrii malee akka hin seenne cimsee dhorkaadha. - Meeshaaleen daangeffaman kan akka oomishaalee sanyii balaa jala jiran seera qabeessaan galchuu/al-erguuf hayyama ykn hayyama barbaadu. 3. Mindaa Dirqama irraa Bilisa ta’e: 1.1. - Imaltoonni umuriin isaanii waggaa 18 fi isaa ol ta’e meeshaalee qaraxa irraa bilisa ta’an kanneen akka alkoolii fi tamboo hamma murtaa’e fiduu danda’u. - Daangaawwan kana darbuun gibira ol’aanaa ykn dhuunfachuu hawwachuu danda’a; kanaaf, dursanii allowance addaa beekuun barbaachisaadha. 4. Dambii Maallaqaa: 1.1. - Bootswaanaan daangaa maallaqaa galchuu/al-ergii daangaa murtaa’e ol qabdi; yoo barbaachisaa ta’e abbootii taayitaa gumurukaatiif maallaqa ni labsa. 5. Yeroodhaaf Galchuu/Al-ergii: . - Meeshaalee gatii guddaa qaban yeroodhaaf gara Bootswaanaatti fiduuf (fkn, kaameraa), yeroo seentan Hayyama Yeroo Galchuu argachuu. 6. Oomishaalee/Nyaata Beeyladaa: 1.1. Oomisha beeyladaa ykn nyaata sababa ittisa dhukkuba irraa kan ka’e biyya alaatii galchuu ilaalchisee tarkaanfiiwwan to’annoo ciccimoon fudhatamanii jiru; meeshaalee akkasii osoo hin seenin dura sakatta’uuf labsuu. 7.Sochiiwwan Daldalaa Dhorkaman: 1.1. Hojiin daldalaa daldalaa hayyama hin qabne yeroo daawwannaa namaa hayyamaa fi hayyama barbaachisaa ta’e malee cimsee dhorkaadha. Imala dura maddoota ofiisaa kanneen akka imbaasii/qoonsilaa mariisisuun ykn odeeffannoo bal’aa fi yeroo ammaa dambiiwwan gumurukaa irratti argachuuf Tajaajila Galii Tokkummaa Botswaanaa (BURS) ilaaluun baay’ee gorfama. Dambiiwwan kabajuun adeemsa seensaa ykn bahuu haala salphaan akka ta’u kan taasisu yoo ta’u, turtii gammachiisaa biyyattii keessatti akka ta’u ni taasisa.

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi Gaanfa Afrikaa keessatti argamtuu fi sirna gibiraa meeshaalee biyya alaatii galfaman haala gaariin diriire qabdi. Imaammattoonni gibira galtee biyyattii industirii biyya keessaa guddisuu fi gabaa biyya keessaa eeguuf kan kaayyeffate ta’uu ibsameera. Sirna gibira galtee Bootswaanaa ilaalchisee ilaalchi waliigalaa kunooti. Bootswaanaan meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti qaraxa gumurukaa kan kaffaltu yoo ta’u, kunis gatii, gosaa fi ka’umsa oomishaalee irratti hundaa’uun shallagama. Reetiin meeshaa addaa galfamu irratti hundaa’uun garaagarummaa qabaachuu kan danda’u yoo ta’u, bakka kamiyyuu %5 hanga %30 ta’uu danda’a. Haa ta’u malee, meeshaaleen tokko tokko waliigalteewwan daldalaa tokko tokko ykn naannoo dinagdee addaa jalatti bilisa ta’uu ykn reetii hir’ifame argachuu danda’u. Bootswaanaan gibira gumurukaatiin alattis meeshaalee biyya alaatii galfaman irra caalaan isaanii irratti gibira gatii dabalataa (VAT) sadarkaa istaandaardii %12n kaa’a. VAT baasii oomishaa lamaan irratti gibira gumurukaa kaffalamu kamiyyuu cinatti kan kaffalamudha. Haa ta’u malee, oomishaaleen barbaachisoo ta’an tokko tokko kan akka nyaataa fi qoricha yookaan bilisa ta’uu yookaan VAT hir’isuun ni danda’ama. Garaagarummaa dinagdee guddisuu fi oomisha biyya keessaa jajjabeessuuf Bootswaanaan meeshaalee jallisii adeemsa omishaa keessatti fayyadaman sagantaalee daldalaa adda addaatiin biyya alaatii galchuuf onnachiiftuu ni kenniti. Tooftaaleen kunneen dhaabbilee daldalaa biyyattii keessatti hojii gatii dabalataa irratti bobba’aniif baasii hir’isuuf kan kaayyeffatanidha. Imaammatni gibira galtee Bootswaanaa dambiiwwan mootummaa fi waliigalteewwan daldala idil-addunyaa irratti hundaa’uun jijjiiramuu akka danda’u hubatamuu qaba. Kanaafuu, daldaltoonni meeshaalee gara Bootswaanaatti galchan hojii galtee kamiyyuu osoo hin raawwatin dura bulchitoota biyya keessaa ykn ogeessota dambiiwwan daldala idil-addunyaa sirriitti beekan mariisisuun gaariidha. Xumura irratti, dhaabbileen meeshaalee gara Bootswaanaatti yeroo galchan, reetii qaraxa gumurukaa gosa oomishaa fi ka’umsaan murtaa’e akkasumas kaffaltii VAT reetii istaandaardii %12n hojiirra oolu lamaan isaanii tilmaama keessa galchuu qabu. Dabalataanis, bilisa ta’uu ykn hir’ina gosoota adda ta’eef jiraachuu danda’u hubachuun imaammata gibira galtee Bootswaanaa hordofuudhaan baasii qusachuuf carraa kennuu danda’a.

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi Gaanfa Afrikaa keessatti argamtudha. Biyyattiin guddina dinagdee dagaagsuu fi daldala idil-addunyaa jajjabeessuuf imaammata taarifa al-ergii mijataa hojiirra oolchuun ishee ni yaadatama. Bootswaanaatti mootummaan sirna gibiraa meeshaalee al-ergii irratti kaffalamu xiqqaa ta’e fudhateera. Biyyattiin invastimantii biyya alaa hawwachuu fi al-ergii aadaa hin taane babal’isuun dinagdee ishee adda adda taasisuu irratti xiyyeeffatti. Akka kanaan meeshaalee Bootswaanaa irraa ergaman irra caalaan isaanii irratti gibirri al-ergii kaa’amu hin jiru. Haa ta’u malee, oomishaaleen addaa tokko tokko ramaddii isaanii irratti hundaa’uun qaraxa al-ergii ykn gibirri kaffalamuu akka danda’u hubachuun barbaachisaadha. Walumaagalatti meeshaaleen kun qabeenya uumamaa kan akka albuudaa fi dhagaa gati jabeessa kan dabalatu yoo ta’u, gibira al-ergii mootummaaf galii argachuuf qophaa’e kan kaffalamudha. Angawoonni Bootswaanaas tarkaanfiiwwan qabeenya uumamaa ishee itti fufiinsaan itti fayyadamuu mirkaneessuuf kaayyeffatan hojiirra oolchaniiru. Imaammattoonni daangeffaman tokko tokko oomishaalee bineensota bosonaa murtaa’oo kanneen akka gaanfa elemoo ykn gosoota balaa jala jiran, akkasumas waancaa adamsuuf hojiirra ooluu danda’u. Walumaagalatti, mala Bootswaanaan meeshaalee al-ergii irratti qabdu meeshaalee al-ergii irratti gibira ykn qaraxa olaanaa kaa’uu caalaa invastimantii fi adda addaa guddisuu irratti kan xiyyeeffatedha. Tarsiimoon kun daldala idil-addunyaatiif haala mijataa ta’e uumuun yeroo walfakkaatutti qabeenya uumamaa gatii guddaa qabu biyyattii daangaa itti fufiinsa qabuun eeguun invastaroota biyya alaa hawwachuuf kan akeekedha. Al-ergitoonni Bootswaanaa hojii daldala idil-addunyaa irratti bobba’uu isaanii dura dambiiwwan addaa oomisha isaanii ilaallatan beekuun barbaachisaa dha. Kutaalee mootummaa dhimmi ilaallatu waliin mari’achuun ykn qaamolee gumurukaa irraa qajeelfama barbaaduun gibira ykn gibira gosoota al-ergii adda addaa irratti adda ta’e kamiyyuu ilaalchisee odeeffannoo bal’aa kennuu ni danda’a.

Gaanfa Afrikaa keessatti kan argamtu Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamne dinagdee socho'aa fi qabeenya uumamaa adda addaatiin beekamuudha. Sabni mirkaneessa al-ergii ilaalchisee ulaagaalee ciccimoo hordofa. Bootswaanaan al-ergii gurguddoon daayimandii, foon loonii, koppaar-niikeel matte fi huccuu dabalata. Haa ta'u malee guddina dinagdee biyyattiif gumaacha olaanaa kan qabu al-ergii diyaamandiiti. Dhagoonni gati jabeeyyii kunneen gara biyya alaatti ergamuu isaanii dura adeemsa mirkaneessaa of eeggannoo qabu keessa darbu. Mootummaan Bootswaanaa Dhaabbata Daldala Daayimandii (DTC) hundeessee indaastirii diyaamandii to’achuu fi ulaagaalee idil-addunyaa akka eegamu mirkaneessuu danda’eera. Tokkoon tokkoon daayimandii Bootswaanaatti qotame sakatta’iinsaa fi madaalliif dhaabbata kana keessa darbuu qaba. Gaheen DTC inni jalqabaa ragaa qulqullinaa fi ka’umsa diyaamandii mirkaneessu kennuudhaan gocha naamusaa guutummaa dhiyeessii isaanii keessatti mirkaneessuudha. Kunis diyaamandiiwwan Bootswaanaa Iskimii Mirkaneessa Adeemsa Kimberley cimsanii waan hordofaniif waldhabdee irraa bilisa ta’uu isaaniif wabii ta’a. Daayimandii malee meeshaaleen biroos ragaa al-ergii barbaadu. Fakkeenyaaf, qonnaan bultoonni loonii foon loonii biyya alaa erguun dura dambiiwwan fayyaa beeyladaa Kutaa Tajaajila Beeyladaatiin kaa’an kabajuu qabu. Kunis oomishaalee nageenya qabaniifi dhukkuba irraa bilisa ta’an qofatu biyya alaa akka ergamu taasisa. Kana malees, al-ergitoonni ta’uu danda’an qaamolee dhimmi ilaallatu kan akka Giddugala Invastimantii fi Daldalaa Bootswaanaa (BITC) keessatti galmaa’uu qabu, kunis hariiroo daldalaa michoota biyya alaa waliin kan guddisu fi tokkoon tokkoon gosa oomishaa adda ta’eef ulaagaalee walsimannaa irratti qajeelfama kan kennudha. Al-ergitoonni oomisha isaanii biyya alaa erguun dura dhaabbilee mootummaa industirii isaanii to’achuuf itti gaafatamummaa qaban irraa hayyama ykn hayyama barbaachisaa ta’e argachuun dirqama. Ulaagaa qulqullina idil-addunyaa kan akka mirkaneessa ISO eeguunis maalummaa al-ergii irratti hundaa’uun barbaachisaa ta’uu danda’a. Xumura irratti, Bootswaanaan hojimaata mirkaneessa al-ergii cimaa dameelee adda addaa keessatti daayimandii, oomisha foon loonii, huccuu fi kanneen biroo dabalatee cimsitee jirti. Ulaagaa guutuun hariiroo daldalaa guddisuu qofa osoo hin taane oomishoonni Bootswaanaa irraa maddan sadarkaa oomishaa hundatti tarkaanfiiwwan to’annoo qulqullinaa ciccimoo akka guutan bitoota idil-addunyaa mirkaneessa

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi Gaanfa Afrikaa keessatti argamtudha. Diinagdee guddachaa jiruu fi naannoo siyaasaa tasgabbaa’aa ta’een Bootswaanaan daldalaa fi invastarootaaf carraa guddaa qabdi. Bootswaanaa keessatti yaada loojistikii yeroo ilaallu, qabxiileen ijoo ilaalamuu qaban tokko tokko kunooti: 1. Bu’uuraalee geejjibaa: Bootswaanaan magaalotaa fi naannolee gurguddoo biyyattii keessa jiran kan walqunnamsiisu neetworkii daandii haala gaariin guddate qabdi. Lafeen dugdaa inni jalqabaa daandii guddaa Trans-Kalahari Highway yoo ta’u, biyyoota ollaa kanneen akka Afrikaa Kibbaa fi Naamibiyaa dhaqqabuuf kan gargaarudha. Geejjibni daandii sochii fe’umsaa biyya keessaaf bal’inaan itti fayyadama. 2. Tajaajila fe’umsa qilleensaa: Buufatni Xiyyaaraa Idil-addunyaa Sir Seretse Khama Gaborone keessatti argamu akka karra guddaa geejjibaa fe’umsa qilleensaa Bootswaanaatti tajaajila. Balalii idil-addunyaa idilee wiirtuuwwan addunyaa gurguddoo waliin walqunnamsiisu kan dhiyeessu yoo ta’u, hojiiwwan galtee/al-ergiidhaaf mijataa taasisa. 3. Dhaabbilee kuusaa: Guutummaa biyyattii keessatti manneen kuusaa ammayyaa hedduun jiru, keessumaa wiirtuuwwan magaalota akka Gaborone fi Francistown keessatti. Manneen kuusaa kunneen tajaajila akka kuusaa, bulchiinsa inventarii, raabsaa, fi tajaajila gatii dabalataa ni kennu. 4. Hojimaata gumurukaa: Akkuma sochii daldala idil-addunyaa kamiyyuu, hojii loojistikii Bootswaanaa keessatti yeroo ilaallu dambiiwwanii fi hojimaata gumurukaa hubachuun barbaachisaa dha. Daldaltoota gumurukaa ykn fe’umsa geejjibaa beekamoo ta’an hirmaachisuun meeshaaleen daangaa ykn buufata xiyyaaraa irratti haala salphaan akka qulqulleessan gargaaruu danda’a. 5. Dhiyeessitoota loojistikii: Dhaabbileen loojistikii biyya keessaa adda addaa Bootswaanaa keessatti kan socho’an yoo ta’u, geejjibaa (karaa/baaburaa/qilleensa), mana kuusaa, bulchiinsa raabsaa, deeggarsa qulqulleessuu gumurukaa, fi tajaajila fe’umsaa dabalatee furmaata dhiyeessii dhuma irraa gara dhumaatti dhiyeessu. . 7.Teeknooloojii fudhachuu: Waltajjiiwwan dijitaalaa kan akka sirna hordoffii toora interneetii ykn furmaata sooftiweerii walitti makame hammachuun haala ergaa haaromsuu ykn hordoffii inventariitiin mul’achuu dhiyeessii hunda keessatti guddisuu danda’a. Xumura irratti,Lafti loojistikii Bootswaanaa dhaabbilee daldalaa biyyattii keessatti socho’uu fi daldaluu barbaadaniif carraa adda addaa dhiyeessa. Bu’uuraalee loojistikii jiran hubachuu fi itti fayyadamuun, dambiiwwan kabajuu wajjin walqabatee, sochii meeshaalee Botswaanaa keessatti gahumsaa fi baasii xiqqaadhaan mirkaneessuuf gargaaruu danda’a.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Gaanfa Afrikaa keessatti biyya lafaan hin marfamne kan taate Bootswaanaan, naannoo siyaasaa tasgabbaa’aa, raawwii dinagdee cimaa fi qabeenya uumamaa baay’ee qabaachuun beekamti. Kunis bitoota idil-addunyaa hedduu carraa bittaa fi karaalee misoomaa biyyattii keessatti akka qoratan hawwateera. Dabalataanis, Bootswaanaan agarsiisa daldalaa fi agarsiisa adda addaa qopheessitee walta’iinsa daldalaa mijeessuuf ni dandeessi. Mee karaalee bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’anii fi agarsiisa Bootswaanaa keessatti argaman tokko tokko haa qorannu. 1. Boordiin Bittaa fi Qabeenya Mootummaa (PPADB): Akka abbaa taayitaa to’annoo bittaa ijoo Bootswaanaatti, PPADB adeemsa bittaa mootummaa keessatti iftoominaa fi haqummaa guddisuu keessatti gahee murteessaa qaba. Bitamtoonni idil-addunyaa caalbaasii mootummaa irratti karaa poortala onlaayinii PPADB ykn taateewwan caalbaasii banaa irratti hirmaachuudhaan hirmaachuu ni danda’u. 2. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Bootswaanaa (BCCI): BCCI daldaltoonni biyya keessaa carraa daldalaaf michoota idil-addunyaa waliin akka walqunnaman waltajjii ta’ee tajaajila. Taateewwan akka waltajjii daldalaa, ergama daldalaa, fi walgahii networking kan bitoonni idil-addunyaa dhiyeessitoota damee adda addaa irraa dhufan waliin wal arguu danda’an ni qopheessu. 3. Dhaabbata Daldala Daayimandii: Bootswaanaan addunyaa irratti daayimandii oomishtoota gurguddoo keessaa tokko waan taateef, hojii gurgurtaa daayimandii to’achuuf Dhaabbata Daldala Daayimandii (DTC) hundeessiteetti. Bitamtoonni diyaamandii idil-addunyaa DTC waliin ta’uun diyaamandii qulqullina olaanaa qabu kallattiin albuuda beekamoo Bootswaanaa irraa madda gochuu danda’u. 4. Agarsiisa Daldala Idil-addunyaa Gaborone (GITF): GITF agarsiisa daldalaa waggaa waggaan Ministeera Daldalaa fi Industirii Invastimantii (MITI)n qophaa’ee fi oomisha biyya keessaa biyya keessaa fi idil-addunyaa beeksisuuf kaayyeffateedha. Bittoota idil-addunyaa hedduu kanneen dhiyeessitoota ta’uu danda’an Bootswaanaa qofa osoo hin taane biyyoota ollaa irraas barbaadan hawwata. 5.Botswanacraft: Waldaan hojii gamtaa hojii harkaa beekamaan kun oomishaalee harkaan hojjetaman walxaxaa ta’an kanneen hambaa aadaa aadaa hawaasa dhalootaan jiraatan guutuu Botwana bakka bu’an dhiyeessa.Manneen daldalaa isaanii artiistota biyya keessaa fi sansalata daldalaa idil-addunyaa hojii harkaa adda ta’e kan ogummaa harkaa/dubartoota ogummaa qabaniin hojjetaman barbaadan gidduutti akka bakka walgahii barbaachisaa ta’etti tajaajilu. 6.Agarsiisa Qonnaa Biyyaalessaa: Qonni dinagdee Bootswaanaa keessatti damee barbaachisaa tokko ta’uu isaatiin, Agarsiisni Qonnaa Biyyaalessaa taphattoonni indaastirii qonnaa oomishaa fi tajaajila isaanii akka agarsiisaniif waltajjii ni kenna. Bitamtoonni idil-addunyaa carraa madda meeshaalee qonnaa, maashinarii fi teeknooloojii qorachuu danda’u. 7.Abbaa Taayitaa Misooma fi Invastimantii Al-ergii Bootswaanaa (BEDIA): BEDIA agarsiisa daldala idil-addunyaa adda addaa irratti hirmaannaa qopheessuun al-ergii guddisuuf kaayyeffateera. BEDIA waliin tumsuun bitoonni idil-addunyaa taateewwan akka SIAL (Paaris), Canton Fair (Chaayinaa), ykn Gulfood (Dubai) irratti al-ergii fi oomishtoota Botswaana waliin akka walqunnaman gargaaruu danda’a. 8.Chaanaalii Raabsaa: Bitamtoonni idil-addunyaa Bootswaanaatti michoota raabsaa barbaadan raabsitoota, daldaltoota jumlaa, ykn daldaltoota biyyattii keessatti argaman hirmaachisuuf yaaduu danda’u. Yeroo baayyee networkii mul’achuu oomishaa fi seensa gabaa guddisuuf gargaaruu danda’u hundeessan qabu. Bitamtoonni idil-addunyaa dameewwan addaa fedhii qaban Botswaanaa irratti qorannoo gadi fageenya qabu gaggeessuun, karaalee misoomaa mijatoo ta’an adda baasuun, agarsiisa daldalaa/agarsiisa barbaachisaa kaayyoo daldalaa isaanii wajjin walsimu irratti hirmachuun barbaachisaa dha. Waltajjiiwwan kunneen bittaa qofa osoo hin taane dinagdee Bootswaanaa socho’aa ta’e keessatti hariiroo daldalaa, waljijjiirraa beekumsaa fi hariiroo daldalaa yeroo dheeraa ijaaruuf carraa ni kennu.

Motora barbaacha waliigalaa

Biyyi Gaanfa Afrikaa lafaan hin marfamne Bootswaanaan, motora barbaacha yeroo baay'ee itti fayyadamnu muraasa qabdi. Isaan keessaa muraasni URL isaanii waliin kunooti: 1. Google Botswana - Mootora barbaacha addunyaa irratti baay'ee beekamaa ta'e, Googlen localized version addatti Botswana'f ta'e qaba. www.google.co.bw irraa argachuu dandeessu. 2. Bing - Barbaacha Microsoft's bu'aa barbaacha Botswanaan walqabatee jiruufis ni kenna. www.bing.com irratti argachuu dandeessu. 3. Yahoo! Barbaadi - Akka Google ykn Bing bal'inaan itti fayyadamuu baatus, Yahoo! Barbaacha filannoo biraa Botswaana keessaa barbaaduuf jiruudha. www.search.yahoo.com irratti daawwachuu dandeessu. 4. DuckDuckGo - Icciitiif kutannoo qabaachuun kan beekamu DuckDuckGo motora barbaacha fayyadamtoonni osoo hin hordofamiin marsariitii akka daawwatan kan taasisu yoo ta'u, odeeffannoo dhuunfaa kan hin kuusnedha. Marsariitiin isaa www.duckduckgo.com jedhama. 5. Ecosia - Motora barbaacha ikoo-fayyadamaa ta'ee fi galii beeksisa irraa argamu fayyadamuun Botswaana dabalatee addunyaa guutuutti biqiltuu dhaabu. Ecosia www.ecosia.org irratti daawwadhaa. 6. Yandex – Biyyoota afaan Raashiyaa dubbatan keessatti beekamaa ta’us deeggarsa afaan Ingiliffaa kan kennu yoo ta’u, qabiyyee addunyaa guutuu kan uwwisu yoo ta’u, Botswana dabalatee; www.yandex.com seenuudhaan Yandex fayyadamuu dandeessu. Kunniin fakkeenyota muraasa motora barbaacha Bootswaanaa keessatti yeroo baay’ee itti fayyadamanii fi amaloota adda addaa fi mala adda addaa weebsaayitii gahumsaa fi nageenya qabuun barbaaduu dhiyeessanidha.

Fuula keelloo gurguddoo

Bootswaanaa keessatti fuula keelloo beekamoo ta’an hedduun tajaajila adda addaa fi daldala adda addaa argachuuf si gargaaran jiru. Kanneen ijoo keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Fuula Keelloo Botswaana - Kun galmee fuula keelloo biyyattii keessatti bal'aa ta'e keessaa isa tokkodha. Bakka jireenyaa, konkolaataa, barnoota, fayyaa, tajaajila seeraa, mana nyaataa fi kanneen biroo hedduu dabalatee gosoota bal’aa kan hammatudha. Marsariitii: www.yellowpages.bw. 2. Yalwa Botswana - Yalwa jechuun galmee daldalaa onlaayinii kan odeeffannoo daldala adda addaa magaalotaa fi magaalota adda addaa Botswana keessatti kennudha. Tarreefama industirii kanneen akka ijaarsaa, qabeenyaa hin sochoone, faayinaansii, qonnaa fi kkf of keessatti qabata. Marsariitii: www.yalwa.co.bw. 3. Daayirektarii Daldala Biyya Keessaa (Botswana) - Daayirektariin kun waa’ee oomishaalee ykn tajaajila dhaabbata tokkoon tokkoo isaanii odeeffannoo bal’aa kennuudhaan daldala biyya keessaa fayyadamtoota naannoo isaanii jiran waliin wal qunnamsiisuuf kan akeekedha. Gosoota adda addaa kan akka giddugala daldalaa, tajaajila taaksii, mana miidhaginaa, kontiraaktaroota elektirikii fi kkf kan hammatudha. Marsariitii: www.localbotswanadirectory.com. 4. Brabys Botswana - Brabys galmee bal'aa barbaadamu kan tarreeffama daldalaa guutuu Botswana irraa of keessaa qabu dhiyeessa. Gosoota akka hospitaalota & kilinika, . hoteelota fi loojii, . tajaajila turizimii, . daldaltoota & ijaarsaa, . fi kanneen biroo hedduu. Marsariitii: www.brabys.com/bw. 5.YellowBot Botswana- YellowBot waltajjii fayyadamtootaaf mijatu kan namoonni dhuunfaa daldala biyya keessaa salphaatti bakka ykn gosa murtaa'een barbaaduu danda'an ni kenna.Isaanis tarreefama fuula keelloo qulqullaa'e dameelee adda addaa kanneen akka dhiyeessitoota eegumsa fayyaa,sochii bashannana,tajaajila,dhaabbilee mootummaa,fi caalaatti.Weebsaayitii:www.yellowbot.com/bw Daayirektaroota fuula keelloo kun yeroo oomisha addaa ykn gargaarsa ogummaa Bootswaanaa keessatti barbaaddan akka qabeenya gatii guddaa qabuutti tajaajilu. Nageenyaa fi sirrii ta’uu odeeffannoo mirkaneessuuf marsariitiiwwan kunneen maddoota interneetii amanamoo ta’an fayyadamuun argachuu akka qaban hubadhaa

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi Gaanfa Afrikaa keessatti argamtudha. Industirii daldala elektirooniksii guddachaa jiruun kan of jaju yoo ta’u, waltajjiiwwan gurguddoon onlaayinii hedduun fedhii fayyadamtoota isaa guutuuf mul’ataniiru. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii jalqabaa Bootswaanaa keessaa muraasni teessoo marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. MyBuy: MyBuy iddoowwan gabaa onlaayinii Bootswaanaa keessatti adda duree ta’an keessaa tokko yoo ta’u, meeshaalee elektirooniksii, uffata, meeshaalee manaa fi kkf dabalatee oomishaalee adda addaa dhiyeessuudha. Marsariitii: www.mybuy.co.bw 2. Golego: Golego waltajjii daldala elektirooniksii yoo ta’u, oomisha harkaan hojjetame biyya keessaa ogeeyyii harkaa fi ogeeyyii harkaa adda addaa Botswana keessatti argaman gurguruu irratti xiyyeeffata. Namoonni dhuunfaa meeshaalee gosa tokko ta’an osoo bitatanii dandeettii biyya keessaa akka deeggaran carraa addaa ni kenna. Marsariitii: www.golego.co.bw 3. Tshipi: Tshipi suuqii onlaayinii kan uffata, meeshaalee, meeshaalee miidhaginaa, elektirooniksii, fi meeshaalee mana faaya dabalatee oomishaalee adda addaa dhiyeessuudha. Guutummaa Botswaanaatti tajaajila geejjibaa guutuu biyyattii ni kennu. Marsariitii: www.tshipi.co.bw 4.Choppies Online Store - Choppies supermarket chain suuqii onlaayinii maamiltoonni mijataa mana isaanii ykn waajjira isaanii irraa haala mijataa ta'een mi'a gurgurtaa fi meeshaalee manaa bitachuu danda'an hojjeta.. Website: www.shop.choppies.co.bw 5.Botswana Craft - Waltajjiin kun hojii harkaa biyya keessaa hojjetaman kan akka suphe dhooftuu, aartii, faaya aadaa,yaadannoo fi kkf yeroo baayyee hambaa aadaa badhaadhaa Botswana calaqqisu gurguruu irratti kan adda ta'edha..Website :www.botswanacraft.com 6.Jumia Botswana- Jumia gabaa onlaayinii Pan-African beekamaa ta'ee fi Bostwana dabalatee biyyoota Afrikaa hedduu keessatti hojii kan hojjetudha.Oomishaaleen Jumia irratti argaman electronics,fashion,clothing,groceries etc.Website :www.jumia.com/botswanly they offer.products kan akka uffata. Kunniin fakkeenya waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Bootswaanaa keessatti hojjetan keessaa muraasa; kanneen xixiqqoo ta’an kanneen niche ykn industirii adda ta’aniif tajaajila kennan jiraachuu danda’u. Yeroo hunda bittaa raawwachuu dura waltajjiiwwan hedduu qorachuu fi gatii, argama, fi gamaaggama maamiltootaa wal bira qabuun yaada gaarii dha.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi Gaanfa Afrikaa keessatti argamtudha. Biyyattiin waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa adda addaa irratti argamuun guddachaa kan jirtu yoo ta’u, kunis fayyadamtoonni akka walqunnamsiisan, odeeffannoo akka qooddataniifi taateewwan yeroo ammaa Bootswaanaa keessatti raawwataman akka beekan kan taasisudha. Waltajjiiwwan marsariitii hawaasaa beekamoo Bootswaanaa keessatti fayyadaman keessaa muraasni teessoo marsariitii isaanii walgitu waliin kunooti: 1. Feesbuukii (www.facebook.com) - Feesbuukiin Botswaana keessatti namoota dhuunfaa fi dhaabbilee daldalaatiin bal’inaan itti fayyadama. Namoonni karaa itti wal qunnaman, suuraa fi viidiyoo akka qooddatan, akkasumas hiriyootaafi maatii isaanii waliin akka bobba’an ni taasisa. 2. Twitter (www.twitter.com) - Twitter waltajjii beekamaa biraa fayyadamtoonni ergaa gabaabaa ykn update tweet jedhamuun beekamu maxxansuu danda'anidha. Namoonni beekamoo, dhaabbileen daldalaa, dhaabbilee fi qondaaltota mootummaa Bootswaanaa dabalatee namoonni dhuunfaa hedduun oduu fi odeeffannoo haaraa qooduuf Twitter fayyadamu. 3. Instagram (www.instagram.com) - Instagram adda durummaan waltajjii suuraa waliif qoodu yoo ta'u, fayyadamtoonni suuraa fi viidiyoo caption ykn filter waliin akka olkaa'an kan taasisudha. Batswana hedduun (namoonni Botswana irraa dhufan) aadaa isaanii, akkaataa jireenyaa isaanii, bakka turizimii isaanii, faashinii isaanii fi kkf agarsiisuuf Instagram fayyadamu. 4. YouTube (www.youtube.com) - YouTuben akka addunyaatti waltajjii viidiyoo qooduun adda dureedha; Bootswaanaattis itti fayyadama guddaa ni arga. Fayyadamtoonni viidiyoo qabiyyee bashannanaa, qabeenya barnootaa ykn taateewwan naannoo biyyattii keessatti raawwataman illee olkaa’uu ykn ilaaluu danda’u. 5. LinkedIn (www.linkedin.com) - LinkedIn akka marsariitii networking ogummaatti ogeessota industirii adda addaa Bootswaanaa keessatti bal’inaan itti fayyadamanitti tajaajila. Fedhii hojii irratti hundaa’uun walitti dhufeenya kan mijeessuu yoo ta’u, hojjettoota hojii barbaaduu/barbaaduuf carraa ni kenna. 6.Whatsapp(https://www.whatsapp.com/) - Whatsapp application ergaa battalaa yeroo baayyee Batswanaan hiriyyoota ykn garee gidduutti qunnamtiidhaaf itti fayyadamu yoo ta'u ergaa barreeffamaa akkasumas yaadannoo sagalee qooddatan 7.Telegram App(https://telegram.org/) Appi ergaa battalaa kan biraa kan akka Whatsapp garuu nageenya caalaatti fooyya'ee fi tajaajila chatting nageenya qabu kennu Tarreen kun guutuu akka hin taane hubadhaa, waltajjiiwwan biroo Batswanaanis itti fayyadamu jiraachuu danda'u. Kanas ta’e sana, kunniin waltajjiiwwan marsariitii hawaasaa Bootswaanaa keessatti baay’inaan itti fayyadaman keessaa muraasa.

Waldaalee industirii gurguddoo

Kibba Afrikaatti kan argamtu Bootswaanaan waldaalee indaastirii gurguddoo adda addaa dameelee adda addaa bakka bu’an qabdi. Waldaalee indaastirii beekamoo Bootswaanaa keessaa muraasni kunooti: 1. Mana Maree Albuudaa Bootswaanaa (BCM): Waldaan kun indaastirii albuudaa Bootswaanaa bakka bu’ee kan hojjetu yoo ta’u, misooma itti fufiinsa qabuu fi gochaalee albuudaa itti gaafatamummaa qaban guddisuuf kan akeekedha. Weebsaayitii: https://www.bcm.org.bw/ 2. Bizinesii Bootswaanaa: Waldaa daldalaa ol’aanaa kan ta’ee fi dameelee adda addaa damee dhuunfaa Bootswaanaa bakka bu’u yoo ta’u, kunis oomishaa, tajaajila, qonnaa, faayinaansii fi kkf dabalatee. Marsariitii: https://www.daldalabotswana.org.bw/ 3. Waldaa Keessummeessitootaa fi Tuurizimii Bootswaanaa (HATAB): HATAB fedhii damee turizimii fi keessummeessitootaa Bootswaanaa bakka bu’a. Guddinaa fi misooma turizimiidhaaf haala mijataa uumuu irratti xiyyeeffata. Marsariitii: http://hatab.bw/ 4. Konfedereeshinii Industirii Daldalaa fi Humna Namaa (BOCCIM): BOCCIM haala daldalaa mijataa uumuuf qaamolee imaammata baasan waliin hojjechuun industirii adda addaa keessatti daldala ni leellisa. Marsariitii: http://www.boccim.co.bw/ irratti argama. 5. Waldaan Teeknishaanota Herregaa (AAT): AAT sagantaa leenjii, mirkaneessa, fi carraa guddina ogummaa itti fufiinsa qabu dhiyeessuudhaan teeknishaanota herregaa biratti ogummaa ni guddisa. Marsariitii: http://aatcafrica.org/botswana 6. Waldaa Odiitii fi To’annoo Sirna Odeeffannoo - Gaborone Chapter(ISACA-Gaborone Chapter): Boqonnaan kun ogeessota sirna odeeffannoo odiitii, to’annoo, nageenya, damee nageenya saayibarii irratti hojjetan gidduutti beekumsa waliif qooduun ni jajjabeessa. Marsariitii: https://engage.isaca.org/gaboronechapter/manaa 7. Inishiyeetiivii Tumsa Barnoota Fayyaa Waltajjii Michoota Tirastii(MEPI PFT): . Imaanaan kun dhaabbilee barnoota yaalaa irratti hirmaatan qooda fudhattoota waliin walitti fiduun qulqullina barnoota eegumsa fayyaa biyyattii keessatti guddisuuf kan gargaarudha. Hubadhaa, kunniin fakkeenyota muraasa dameelee adda addaa dinagdee Bootswaanaa keessaa ta’an; waldaalee ykn dhaabbilee xixiqqoo biroo hedduun industirii adda addaa irratti adda ta’an jiraachuu danda’u.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Weebsaayitoonni dinagdee fi daldalaa Bootswaanaan walqabatan hedduun jiru. Tarreen isaan keessaa muraasa isaanii URL isaanii waliin kunooti: 1. Poortaala Mootummaa - www.gov.bw Weebsaayitiin ofiisaa Mootummaa Bootswaanaa damee dinagdee adda addaa, carraa invastimantii, imaammata daldalaa, fi dambiiwwan daldalaa irratti odeeffannoo kenna. 2. Giddugala Invastimantii fi Daldalaa Bootswaanaa (BITC) - www.bitc.co.bw BITC carraa invastimantii ni guddisa, daldala Botswaanaa keessattis haala mijeessa. Weebsaayitiin isaanii odeeffannoo damee invastimantii, onnachiiftuu, qaqqabummaa gabaa, fi tajaajila deeggarsa daldalaa ni kenna. 3. Baankii Bootswaanaa (BoB) - www.bankofbotswana.bw BoB baankii giddugaleessaa Bootswaanaa imaammata maallaqaa fi tasgabbii faayinaansii eeguuf itti gaafatamummaa qabudha. Weebsaayitiin isaanii daataa dinagdee, dambiiwwan baankii, sharafa alaa, fi gabaasa damee faayinaansii biyyattii ni kenna. 4. Ministeera Daldalaa fi Industirii Invastimantii (MITI) - www.met.gov.bt MITIn misooma industirii, daldala idil-addunyaa, fi dorgommii biyyattii keessatti ni jajjabeessa. Weebsaayitiin kun imaammata, sagantaa abbootii qabeenyaa fi invastarootaaf ta’u irratti odeeffannoo ni kenna. 5.Abbaa Taayitaa Misooma Al-ergii fi Invastimantii Bootswaanaa (BEDIA) - www.bedia.co.bw BEDIA invastimantii kallattiin alaa (FDI) hawwachuu irratti xiyyeeffata, al-ergii industirii Bootswaanaa kanneen akka damee albuudaa, oomishaa fi tajaajilaa irraa dhufu guddisuudha. 6.Daldalaa fi Industirii Mana Maree Bootswaanaa(BCCI)-www.botswanachamber.org BCCI fedhii daldalaa industirii adda addaa Bootswaanaa keessatti bakka bu’a.Weebsaayitiin isaanii odeeffannoo waa’ee taateewwanii,heyyama daldalaa,fi miseensota gidduutti networking ni mijeessa. Weebsaayitoonni kun yeroon darbaa deemuun jijjiiramuu ykn fooyya’uu akka danda’an hubadhaa; kanaaf tokkoon tokkoon marsariitii kallattiin daawwachuun ykn sochii dinagdee Bootswaanaa ilaalchisee odeeffannoo yeroo ammaa ta’e toora interneetii irratti barbaaduun gaariidha

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Botswaanaaf marsariitiiwwan gaaffii daataa daldalaa hedduun jiru. Isaan keessaa muraasni URL isaanii waliin kunooti: 1. Giddugala Daldala Idil-addunyaa (ITC) . Marsariitii: https://www.intracen.org/Botswana/ ITCn daldala idil-addunyaa Bootswaanaa xiinxaluuf galtee, al-ergii, fi odeeffannoo barbaachisaa dabalatee istaatiksii daldalaa bal’aa ni kenna. 2. Kuusaa Odeeffannoo Comtrade Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii Marsariitii: https://comtrade.un.org/ UN Comtrade kuusaa odeeffannoo daldalaa bal’aa kutaa Istaatistiksii Dhaabbata Mootummoota Gamtoomaniin kunuunfamuudha. Daataa galtee fi al ergii bal'aa Bootswaanaaf ni dhiheessa. 3. Daataa Banaa Baankii Addunyaa Marsariitii: https://data.baankii addunyaa.org/ Waltajjiin Daataa Banaa Baankii Addunyaa kun istaatiksii daldala idil-addunyaa biyyoota adda addaa dabalatee kuusaawwan daataa adda addaa argachuuf carraa kan kennu yoo ta’u, kunis Botswaanaa dabalatee. 4. Indeeksii Mundi Marsariitii: https://www.indexmundi.com/ . Indeeksii Mundi maddoota adda addaa irraa daataa walitti qabuun odeeffannoo istaatiksii meeshaalee biyya alaatii fi al ergii Bootswaanaa irratti dhiyeessa. 5. Diinagdee Daldalaa Marsariitii:https://tradingeconomics.com/botswana/al-ergii-dhibbeentaa-gdp-wb-data.html Diinagdeen Daldalaa agarsiistota dinagdee fi ragaa daldalaa seenaa kan kennu yoo ta’u, raawwii al-ergii biyyattii yeroon agarsiisu irratti hubannoo ni kenna. Weebsaayitoonni kunniin odeeffannoo gatii guddaa qabu waa’ee sochii daldalaa Bootswaanaa kanneen akka michoota daldalaa ishee gurguddoo, meeshaalee gurguddoon al-ergii ta’an ykn dameewwan karaa daldala alaatiin dinagdeef gumaachan, madaallii galtee/al-ergii reeshiyoo & adeemsa yeroon fi gama biroo wajjin walqabatan argachuuf si gargaaruu danda’u dhangala’aa daldala idil-addunyaa biyya kana hirmaachisu.

Waltajjiiwwan B2b

Bootswaanaan biyya lafaan hin marfamnee fi Gaanfa Afrikaa keessatti argamtudha. Tarreen bal’aan waltajjiiwwan B2B kan Bootswaanaaf adda ta’an jiraachuu baatus, marsariitiiwwan tokko tokko biyyattii keessatti daldala daldalaa fi daldalaaf haala mijeessuu danda’an jiru. Isaan keessaa muraasni kunooti: 1. Tradekey Botswana (www.tradekey.com/country/botswana): Tradekey gabaa B2B addunyaa kan bitootaa fi gurgurtoota biyyoota adda addaa irraa walitti hidhu yoo ta’u, Botswana dabalatee. Dhaabbileen daldalaa oomishaa fi tajaajila isaanii akka agarsiisan, bitoota ykn dhiyeessitoota ta’uu danda’an waliin akka walqunnaman, akkasumas daldala irratti akka bobba’aniif waltajjii ni dhiheessa. 2. Afrikta Botswana (www.afrikta.com/botswana/): Afrikta galmee onlaayinii yoo ta’u, Botswaana dabalatee daldala Afrikaa dameelee adda addaa keessatti tarreessudha. Waa’ee dhaabbilee Bootswaanaa keessatti socho’an odeeffannoo kan kennu yoo ta’u, daldaltoonni michoota ykn tajaajila kennitoota ta’uu danda’an akka argatan taasisa. 3. Yellow Pages Botswana (www.yellowpages.bw): Yellow Pages marsariitii daayirektarii beekamaa ta’ee fi tarreeffama daldala adda addaa industirii adda addaa Botswana keessatti argaman dhiyeessuudha. Adda durummaan maamiltoota biyya keessaatiif akka galmee daldalaatti kan tajaajilu yoo ta’u, ammallee dhaabbileen B2B quunnamtii ykn dhiyeessitoota barbaachisoo ta’an argachuuf itti fayyadamuu ni danda’u. 4. GoBotswanabusiness (www.gobotswanabusiness.com/): GoBotswanabusiness akka waltajjii toora interneetii carraa daldalaa fi invastimantii Botswana keessatti beeksisutti tajaajila. Abbootii qabeenyaa biyya keessatti hojii isaanii jalqabuu ykn babal’isuuf barbaadaniif qabeenya faayidaa qabu ni dhiheessa. 5. GlobalTrade.net - Waldaa Daldalaa Discoverbotwsana (www.globaltrade.net/Botwsana/business-associations/expert-service-provider.html): GlobalTrade.net waa’ee waldaalee daldalaa fi tajaajila kennitoota addunyaa guutuu kanneen Botwsana.You keessatti hundaa’an dabalatee odeeffannoo ni kenna kuusdeetaa isaa kan piroofaayilii waldaalee industirii biyyoolessaa fi dhaabbilee dhimmi ilaallatu biroo biyyattii keessa jiran of keessatti hammate qorachuu ni danda’a. Hubadhaa, waltajjiiwwan kun dhaabbilee Bootswaanaa keessatti hundaa’an ykn waliin walqabatan waliin daldala hojjechuu wajjin walqabatee walitti dhufeenya B2B haala mijeessuu danda’u, daldala kamiyyuu irratti bobba’uu dura qorannoo barbaachisaa gaggeessuu fi amanamummaa fi amanamummaa michoota daldalaa ta’uu danda’an mirkaneessuun murteessaadha.