TogTok

Haala Waliigalaa Biyyaa
Maallaqa Biyyaalessaa
Sadarkaa Jijjiirraa
Ayyaana Barbaachisaa
Haala Daldala Alaa
Dandeettii Misooma Gabaa
Oomishaalee gurgurtaa ho'aa gabaa irratti
Amaloota maamilaa fi dhorkaa
Sirna bulchiinsa gumurukaa
Imaammata gibira galtee
Imaammata gibira al-ergii
Mirkaneessitoota al-ergiidhaaf barbaachisan
Loojistikii gorfame
Chaanaalii misooma bitaa

Armeeniyaa, ifatti Rippabiliika Armeeniyaa jedhamuun kan beekamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamne kan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Dhihaan Turkii, kaabaan Joorjiyaa, bahaan Azarbaajaan, kibbaan Iraan dabalatee biyyoota afur waliin daangaa qaba. Hambaa aadaa badhaadhaa waggoota 3,000 oliif kan qabdu Armeeniyaa biyyoota addunyaa durii keessaa tokko taatee fudhatamti. Akkasumas bara 301 Dh.K.D.tti amantii Kiristaanummaa akka amantii mootummaatti fudhate saba jalqabaa ta’uun beekama. Har’as amantiin Kiristaanummaa aadaa Armeeniyaa keessatti dhiibbaa guddaa kan qabu ta’ee jira. Yerevan magaalaa guddoo fi magaalaa guddittii Armeeniyaa ti. Magaalattiin walnyaatinsa addaa ijaarsa durii fi ammayyaa kan qabdu yoo ta'u, lammiilee Armeeniyaatiif wiirtuu aadaa barbaachisaa ta'ee tajaajilti. Gaarri Araaraat mallattoo guddaa kan biraa eenyummaa Armeeniyaa wajjin wal qabate dha; akka seenaa macaafa qulqulluutti Bishaan Badiisaa Guddaa booda bakka dooniin Nohi itti boqotte ta’uu isaa waan amanamuuf gatii fakkeenyaa guddaa qaba. Diinagdeen Armeeniyaa irra caalaa industirii akka albuuda (keessattuu sibiila diimaa fi warqee), qonnaa (keessumaa kuduraa fi muduraa), huccuu, turizimii fi teeknooloojii odeeffannoo irratti hirkata. Biyyattiin waggoota darban keessa gara invastimantii biyya alaa guddisuu fi bu’uuraalee misoomaa fooyyessuutti tarkaanfii fudhattee jirti. Armeeniyaanis seenaa keessatti qormaata hedduu mudattee jirti. Keessattuu, yeroo Waraana Addunyaa Tokkoffaatti humnoota Usmaaniyaan duguuggaa sanyii hamaa kan mudate yoo ta’u, kunis ajjeechaa jumlaa fi dirqiin biyyaa ari’amuun lubbuu lammiilee Armeeniyaa tilmaamaan miliyoona 1.5 galaafate. Duguuggaan sanyii kun seenaa Armeeniyaa keessatti taatee guddaa ta’ee jira. Armeeniyaa hambaa aadaa cimaa ishee bifa adda addaa kan akka muuziqaa aadaa, shubbisa (shubbisa biyyoolessaa akka Kochari dabalatee), ogbarruu (namoota beekamoo akka Paruyr Sevak waliin), aartii (Arshile Gorky dabalatee fakkiiwwan beekamoo) ,fi nyaata (nyaata adda ta'e kan akka dolma dabalatee) iddoo guddaa kenniti ykn khorovats jedhaman). Dabalataanis, barnoonni lammiilee Armeeniyaa addunyaa guutuutti keessumaa damee saayinsii fi teeknooloojii keessatti gumaacha guddaa taasisaniif bakka guddaa qaba. Lammiileen Armeeniyaa beekamoo ta’an Hovhannes Shiraz, walaloo barreessaa beekamaa; Aram Khachaturian, qindeessaa muuziqaa beekamaa; fi Levon Aronian, ogeessa guddaa cheezii. Walumaagalatti, Armeeniyaa biyya seenaa badhaadhaa, aadaa socho’aa fi namoota dandamatan qabdudha. Jireenya isaa hunda qormaata mudatus, lammiileen Armeeniyaa hambaa addaa isaanii kabajuu itti fufaniiru, gara guddinaa fi misoomaatti dhiibaa jiru.

Armeeniyaa biyya naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Maallaqni ofiisaa Armeeniyaa Diraam Armeeniyaa (AMD) dha. Mallattoon diraamichaaf ֏ yoo ta’u, yuunitii xixiqqoo luma jedhamanitti qoodameera. Diraamiin Armeeniyaa bara 1993 erga Gamtaa Sooviyeet irraa walabummaa argateen booda maallaqa ofiisaa ta'ee kan jalqabame ture. Maallaqa Armeeniyaa ta'ee Ruubilii Sooviyeet bakka bu'e. Ergasii darbee darbee jijjiiramni mul’atus tasgabbaa’ee jira. Baankiin Giddugaleessaa Armeeniyaa, Baankii Giddugaleessaa Rippabiliika Armeeniyaa (CBA) jedhamuun kan beekamu, nootiiwwan baankii fi saantima maallaqa diraamaa 10 hanga 50,000 ta’u ni to’ata, ni baasa. Nootiiwwan baankii maallaqa 1,000֏, 2,000֏, 5,000֏, 10,000֏ ,20,o00֏ ,akkasumas saantima luma irraa eegalee hanga diraamii dhibba shanitti argamu. Diinagdeen Armeeniyaa industirii akka albuudaa fi turizimii waliin qonnaa irratti baay'ee hirkata. Kanarraa kan ka’e jijjiiramni gatii meeshaalee sharafa alaa isaa irratti dhiibbaa uumuu danda’a. Imaltoota Armeeniyaa daawwatan ykn achitti daldala gaggeessuuf,meeshaalee fi tajaajiloota biyya keessaa haala gaariin argachuuf maallaqa isaanii gara diraamaa Armeeniyaatti jijjiiruun barbaachisaa dha. Maallaqni biyya alaa baankota ykn waajjiraalee jijjiirraa hayyamame magaalota gurguddoo keessatti argamanitti jijjiiruun ni danda’ama.Daldaltoonni baay’een bittaadhaaf kaardii liqii kan akka Viisaa fi Maastarkaardiis ni fudhatu. Walumaagalatti,diraamiin Armeeniyaa sirna faayinaansii biyyattii keessatti gahee olaanaa qaba.Tasgabbii dinagdee guddisuun daldala daldalaa haala mijeessuun daldala biyya keessaa fi idil-addunyaa ni guddisa.

Maallaqni seera qabeessa Armeeniyaa Diraam Armeeniyaa (AMD) dha. Tilmaama sharafa alaa maallaqa addunyaa gurguddoo waliin yoo ilaalle, lakkoofsi waliigalaa tokko tokko (Hagayya 2021 irraa eegalee): - 1 USD tilmaamaan 481 AMD waliin walqixa - 1 EUR tilmaamaan 564 AMD waliin walqixa - 1 GBP tilmaamaan 665 AMD waliin walqixa - 100 JPY naannoo 4.37 AMD waliin walqixa Hubadhaa, safartuun jijjiirraa jijjiiramuu danda'a, kanaaf yeroo hunda daldala kamiyyuu gochuu dura gatii amma jiru ilaaluun gaariidha.

Biyya lafaan hin marfamne kan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtu Armeeniyaa waggaa guutuu ayyaanota barbaachisoo hedduu kabajti. Ayyaanni kun hambaa aadaa badhaadhaa fi hiika seenaa Armeeniyaa kan calaqqisiisudha. Ayyaanonni beekamoo Armeeniyaa keessatti kabajaman tokko tokko kunooti: 1. Guyyaa Walabummaa (Adoolessa 21): Ayyaanni kun Armeeniyaa bulchiinsa Sooviyeet irraa walaba ta’uu ishee Adoolessa 21, 1991. Armeeniyaan abbaa biyyummaa isaanii agarsiisa, konsartii, ibiddaa fi taateewwan ummataa birootiin kabaju. 2. Ayyaana Qillee (Guraandhala 6-7): Lammiileen Armeeniyaa duudhaa Kiristaanummaa Ortodoksii hordofuun Guraandhala 6-7tti guyyaa ayyaana masqalaa kabaju. Ayyaanni kun tajaajila waldaa faaruu fi kadhannaa mimmiidhagoodhaan guutameen jalqaba. 3. Ayyaana Faasikaa (guyyaan waggaa waggaan garaagarummaa qaba): Akkuma Ayyaana Qillee, Ayyaanni Faasikaa lammiilee Armeeniyaa biratti ayyaana amantii barbaachisaa dha. Ayyaanni kun tajaajila waldaa addaa, nyaata aadaa kan akka nyaata hoolaa fi hanqaaquu halluu itti godhame, akkasumas taphoota daa’immaniif qophaa’u kan dabalatudha. 4. Ayyaana Bishaanii Vardavar (July/August): Ayyaanni Armeeniyaa durii kun yeroo gannaa namoonni bishaan baaloon wal facaasuun ykn qawwee bishaanii biifachuun wal lola bishaanii irratti bobba'an - karaa bashannansiisaa ho'a gannaa mo'achuuf! 5. Guyyaa Raayyaa Ittisa Biyyaa (January 28th): Guyyaa kana lammiileen Armeeniyaa humna waraanaa isaanii kabajuun warra ittisa biyyattiif lubbuu isaanii wareegamaniif kabaja kennu. 6. Ayyaana Yerevan: Yerevan magaalaa guddoo Armeeniyaa yoo taatu, waggaa guutuu ayyaana socho'aa kan akka "Guyyaa Magaalaa Yerevan" jalqaba Onkoloolessaa ykn "Ayyaana Biiraa Yerevan" kan namoonni naannoo sanaa gosa biiraa adda addaa dhandhamuun waliin muuziqaa kallattiin itti gammadan ni gaggeessiti. Dabalataanis, ayyaanonni aadaa hedduun guutuu Armeeniyaa keessatti kan raawwataman yoo ta’u, muuziqaa aadaa ishee, bifa shubbisaa kan akka Kochari ykn Duduk agarsiisa yeroo taateewwan akka Feestivaala Fiilmii Walabaa Golden Apricot ykn Feestivaala Wayinii Areni hambaa wayinii Armeeniyaa kabaju irratti agarsiisa. Ayyaanonni kunniin of kennuu amantii fi boonsa sabaa kan calaqqisiisan yoo ta’u, lammiileen Armeeniyaa akka hawaasaatti walitti dhufanii aadaa isaanii akka kabajan carraa kan kennudha.

Armeeniyaa biyya lafaan hin marfamne kan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Qabeenya uumamaa daangeffame qabaattus, Armeeniyaa waggoota darban keessatti dinagdee giddu galeessaa guddate fi adda addaa hundeessuu dandeesseetti. Gama daldalaatiin Armeeniyaa fedhii biyya keessaa ishee guutuuf galtee irratti hirkattee jirti. Galteewwan gurguddoon maashinarii fi meeshaalee, oomishaalee boba’aa, keemikaalota, nyaata, fi meeshaalee fayyadamaa adda addaa kan dabalatudha. Michoonni daldalaa gurguddoon galtee Raashiyaa, Jarman, Chaayinaa fi Iraan dha. Gama biraatiin, al-ergiin Armeeniyaa adda durummaan huccuu fi uffata, oomishaalee nyaataa qophaa’an (fuduraalee fi muduraalee qaruuraa dabalatee), maashinoota fi meeshaalee (keessattuu elektirooniksii), sibiilota bu’uuraa (kan akka albuuda sibiila diimaa), faaya, fi biraandii of keessaa qaba. Bakkeewwan al-ergii meeshaalee Armeeniyaa olaanaa ta’an Raashiyaa (kan qooda guddaa qabdu), Jarman, Siwiizarlaand, Yunaayitid Arab Emireets (UAE), Chaayinaa, Bulgaariyaa fi kanneen birooti. Gabaa al-ergii Armeeniyaa adda adda gochuuf jalqabbii tumsa naannoo kan akka bara 2015 Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EAEU)tti makamuu irratti bobba’uun tattaaffiin godhameera.Gloon daldalaa kun Raashiyaa Beelaaruus Kaazaakistaan Kirgistaan fi Armeeniyaa mataa ishee dabalatee biyyoota miseensa ta’an of keessaa qaba. Madaalliin daldalaa waliigalaa Armeeniyaa yeroon jijjiirama agarsiiseera. Biyyattiin yeroo baayyee dinagdee galtee ol’aantummaa qabuun hanqina daldalaa kan mudatu yoo ta’u; haa ta’u malee waggoonni tokko tokko wantoota adda ta’an kan akka fedhiin al-ergii murtaa’e dabaluu ykn barbaachisummaan galtee hir’achuu irratti hundaa’uun caalmaa ni arga. Daldala idil-addunyaa guddisuuf carraan guddina dabalataa dameewwan dabalatee tajaajila teeknooloojii odeeffannoo albuuda turizimii qonna albuuda oomisha anniisaa haaromfamuu fi kkf dabalatee argamuu danda’a. Xumura irratti Armeeniyaa meeshaalee fedhii biyya keessaa ishee guutan biyya alaatii galchuu irratti kan hirkattu yoo ta’u, irra caalaa huccuu elektirooniksii nyaata qophaa’e wayinii fi kkf erguudhaan.Biyyattiin gabaa al-ergii ishee adda addaa gochuuf tattaaffii taasisaa jirti, hunda caalaa heddummina daldalaa guddisuuf michoota naannoo waliin tumsa dabaluudhaan.Misooma dinagdee barbaaddi karaa dameelee akka tajaajila IT qonna turizimii outsourcing baayyee caalaa

Biyya lafaan hin marfamne kan Baha Awurooppaa fi Dhiha Eeshiyaa gidduutti argamtu Armeeniyaa daldala alaa keessatti guddina gabaaf carraa abdachiisaa qabdi. Armeeniyaa baayʼinni ishee xinnoo fi qabeenyi ishee muraasa taʼus, faayidaa adda taʼe hedduu kan qabdu siʼa taʼu, kunis daldala idil-addunyaatiif bakka hawwataa taʼa. Tokkoffaa, Armeeniyaa humna hojjettootaa barnoota olaanaa fi ogummaa qaban, keessumaa damee teeknooloojii fi IT irratti. Biyyattiin sirna ikoo hojii jalqabbii socho'aa ta'e kunuunsuun "Silicon Valley of the Caucasus" jedhamuun beekamtee jirti. Kunis Armeeniyaa tajaajila qulqullina olaanaa qabu misooma sooftiweerii, nageenya saayibarii fi industirii kalaqaa irratti akka kennitu dandeessisa. Kaappitaalli namaa ogummaa qabu jiraachuun isaa Armeeniyaa dhaabbilee IT addunyaatiif bakka hojii alaatti kennuuf mijataa ta’etti kaa’a. Lammaffaa, al-ergiin Armeeniyaa waggoota dhiyoo asitti guddina walfakkaatu agarsiiseera. Dameewwan al-ergii aadaa kanneen akka albuuda (albuuda sibiila diimaa), huccuu (kaarpeeti), qonnaa (wayinii), fi qophii nyaataa oomishaalee gatii dabalataa olaanaa qaban kanneen akka qaamolee elektirooniksii baay’inaan mul’achuun dabalamaniiru. Hariiroon daldalaa biyyoota ollaa kan akka Raashiyaa waliin jiru waliigalteewwan filannoo akka Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa jalatti tumsa biyyoota lamaanii carraa ni kenna. Dabalataanis, bakki tarsiimoo Armeeniyaa gabaa naannoo adda addaa - Awurooppaa, Giddugaleessa Eeshiyaa, Iraan - gidduutti akka karra ta'ee kan hojjetu yoo ta'u, daldaltoonni bu'uura fayyadamtootaa bal'aa naannoo isaanii jiran akka argatan taasisa. Waltajjiiwwan dinagdee idil-addunyaa kan akka European Union’s Generalized System of Preferences Plus keessatti walitti makamuun meeshaalee hedduu Armeeniyaa irraa gara biyyoota Gamtaa Awurooppaatti ergaman qaraxa irraa bilisa ta’een akka argatan taasisa. Kana malees, mootummaan Armeeniyaa imaammata daldalaa mijataa onnachiiftuu gibiraa industirii bakka bu’iinsa galtee ykn sagantaalee invastimantii xiyyeeffannoo qaban kanneen damee dinagdee addaa kanneen akka anniisaa haaromfamuu danda’u ykn misooma bu’uuraalee turizimii irratti xiyyeeffatan dabalatee hojiirra oolchuudhaan invastimantii biyya alaa dammaqinaan ni deeggara. Haa ta'u malee, gabaa daldala alaa Armeeniyaa caalaatti guddisuu irratti qormaanni ni jira. Isaan keessaa walitti hidhamiinsa bu’uuraalee geejjibaa biyyoota ollaa waliin fooyyessuudhaan dhangala’aa loojistikii daangaa qaxxaamuraa gahumsa qabu mijeessuuf; bu’uuraalee dhaabbilee ciccimoo ta’an ijaaruu; keessumaa IMX biratti qaqqabummaa faayinaansii guddisuu; gabaa al-ergii bakka aadaa irraa fagaatee gara gabaa guddachaa jiruutti addunyaa guutuutti adda adda gochuu; baasii R&D industirii adda addaa keessatti dabaluudhaan kalaqa guddisuu. Xumura irratti, danqaa teessuma lafaa qabaatus, dandeettiin Armeeniyaa guddina gabaa daldala alaa keessatti qabdu cimaadha. Humna hojjettootaa ogummaa qaban, al-ergii guddachaa jiru, imaammata mootummaa mijataa, fi bakka tarsiimoo qabduun biyyattiin dhaabbileen daldalaa argama isaanii babal’isuu fi hojiiwwan daldala idil-addunyaa milkaa’oo ta’an irratti akka bobba’aniif carraa hedduu ni kenniti.

Gabaa al-ergii Armeeniyaa keessatti ta’uu danda’u qorachuuf yeroo jennu, oomishaalee fedhii guddaa qabaachuu danda’an filachuu irratti xiyyeeffachuun barbaachisaa dha. Daldala alaa Armeeniyaa keessatti oomishaalee kamtu dandeettii gabaa akka qabu yeroo filannu wantoota ilaalamuu qaban tokko tokko kunooti: 1. Waggaa guutuu wantoota barbaachisoo ta’an: Yeroo ykn haala dinagdee osoo hin ilaalin meeshaalee namoonni barbaadan filadhu. Fakkeenyaaf, nyaataa fi dhugaatii, oomishaalee qorichaa, meeshaaleen mana keessaa barbaachisoo ta’an kanneen akka meeshaalee mana fincaanii fi meeshaaleen qulqullinaa yeroo hunda fedhii guddaa qabu. 2. Meeshaalee qonnaa: Armeeniyaa haala qilleensaa mijataa fi biyyee lalisaa ta’een damee qonnaa badhaadhaa qabdi. Oomishaalee qonnaa kanneen akka fuduraalee, kuduraalee, muuzaa (keessattuu walnuts), damma, wayinii fi oomisha orgaanikii gara biyya alaatti erguu yaadaa. 3. Hojii harkaa aadaa: Hojiin harkaa Armeeniyaa eenyummaa aadaa adda ta’ee fi turistoota akkasumas bitoota idil-addunyaa biratti hawwata. Oomishaaleen akka kaarpeeti/rugs, suphe dhooftuu/seraamiksii (keessattuu khachkars - dhagaa irraa bocame), faaya (dizaayinii walxaxaa qabu) hojii harkaa aadaa wajjin walitti dhufeenya qabuun gabaa niche tajaajiluu danda'u. 4. Huccuu fi uffata: Meeshaaleen faashinii huccuu qulqullina olaanaa qabu indaastirii huccuu Armeeniyaatiin hojjetaman fedhii bitoota idil-addunyaa dizaayinii adda ta’e ykn filannoo uffata itti fufiinsa qabu barbaadan qabachuu danda’u. 5. Tajaajila IT: Armeeniyaa indaastirii misooma sooftiweerii guddachaa jiruu fi ogeeyyii IT dandeettii qaban kanneen furmaata baasii xiqqaa addunyaa irratti dhiyeessan waliin wiirtuu teeknooloojii taatee mul’atteetti. Kanaafuu misooma sooftiweerii ykn hojii alaatti kennuu dabalatee tajaajila IT erguun carraa qoratamuu qabu ta’uu danda’a. 6. Yaadannoowwan turizimii wajjin walqabatan: Armeeniyaa keessatti turizimiin saffisaan dabalaa waan jiruuf, yaadannoowwan hambaa biyyattii calaqqisiisan kanneen akka furtuu/furtuuwwan mallattoolee akka gaara Ararat agarsiisan ykn maagii iddoowwan seenaa akka Geghard Monastery ykn Garni Temple agarsiisan fedhiin ni jira. 7.Meeshaalee yaalaa / qoricha : Sirna eegumsa fayyaa haala gaariin guddate qabaachuun , fedhiin eegumsa fayyaa biyya keessaa dabaluu isaatiin meeshaalee/meeshaalee yaalaa fi qoricha gara Armeeniyaa galchuuf carraan jiraachuu danda'a. Fedhii, dorgommii, ulaagaalee danbiiwwanii, fi nuances aadaa madaaluuf qorannoo gabaa fi xiinxala gadi fageenya qabu gaggeessuun murteessaadha. Dhaabbilee daldalaa biyya keessaa waliin tumsuun ykn dhaabbata qorannoo gabaa qacaruun hubannoo gatii guddaa qabu kenna ture. Karaalee raabsaa cimaa diriirsuu fi filannoo fayyadamtoota Armeeniyaa hubachuun gabaa daldala alaa Armeeniyaa keessatti milkaa’inaan seenuu ni dandeessisa.

Biyyi naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessa jirtu Armeeniyaa, amala maamiltootaa fi dhorkaa addaa mataa ishee qabdi. Amaloota kana hubachuun dhaabbileen daldalaa maamiltoota Armeeniyaa haala bu’a qabeessa ta’een akka tajaajilaniifi tarkaanfiiwwan dogoggoraa aadaa akka hin fudhanne gargaaruu danda’a. Amaloota Maamiltootaa: 1.1. 1. Maatii irratti kan xiyyeeffate: Armeeniyaa walitti dhufeenya maatiidhaaf iddoo guddaa kan kennan siʼa taʼu, yeroo baayʼee murtoo waloo ni godhu. Murtoo bittaa gochuu isaanii dura miseensota maatii isaanii wajjin mariʼachuu dandaʼu. 2. Duudhaalee Aadaa: Lammiileen Armeeniyaa duudhaa, aadaa fi seenaaf iddoo guddaa kennu. Oomisha ykn tajaajiloota hambaa isaanii calaqqisan ni dinqisiifatu. 3. Uumama Keessummeessituu: Armeeniyaa keessummootaa fi daawwattootaaf keessummeessitoota ho’aa ta’een beekamu. Tajaajila maamiltootaa dhuunfaa fi xiyyeeffannoo bal’inaan kennamu ni dinqisiifatu. 4. Hariiroo irratti xiyyeeffate: Maamila Armeeniyaa waliin daldala yeroo gaggeessinu amantaa ijaaruun barbaachisaa dha. Walitti dhufeenya cimaa wal kabajuu irratti hundaa’e uumuun milkaa’ina yeroo dheeraaf murteessaadha. 5.Intellectual Curiosity: Lammiileen Armeeniyaa waa’ee addunyaa naannoo isaanii jiruuf fedhii sammuu cimaa qabu. Qabiyyee barsiisaa isaaniif kennuu ykn waa’ee taateewwan yeroo ammaa irratti marii irratti bobba’uun dinqisiifamuu danda’a. Taboo: 1.1. 1.Miira Amantii: Armeeniyaa baayyinaan Kiristaanota yoo taatu, keessumaa kan Waldaa Ergamoota Armeeniyaa keessa jirti. Mallattoolee amantii kabajuu dhabuu ykn waa’ee amantaa amantii irratti yaada xiqqeessuu kennuu dhiisuun barbaachisaa dha. 2.Seenaa seenaa: Duguuggaan sanyii Armeeniyaa bara 1915 mata duree garmalee miira namaa kakaasu Armeeniyaa biratti, jireenya dhuunfaa namoota dhuunfaa fi eenyummaa sabaa irratti dhiibbaa gadi fageenyaan. taateewwan raawwataman. 3.Naamusa Nyaataa:Yeroo nyaata nyaattan akka waan safuu hin qabneetti waan ilaalamuuf ulee nyaataa namoota birootti akeekuu irraa of qusadhaa.Yeroo nyaata nyaattan quba agarsiisuunis irraa fagaachuu qaba.Seerri nageenyaa bakka jireenyaa keessaniin alatti cirracha dheerinni isaa cm 10 ol ta'e qabachuu dhorka. Xumura irratti, amala addaa maamiltoota Armeeniyaa kanneen akka xiyyeeffannoo cimaa isaan gatii maatii, aadaa,keessummummaa,fi fedhii beekuuf qaban hubachuun dhaabbileen daldalaa hariiroo milkaa'aa akka uumuuf gargaara.Haa ta'u malee, seeraan dhorkame akka miira amantii fi seenaa, akka akkasumas maamiltoota Armeeniyaa wajjin yeroo bobba’an naamusa nyaataa hordofuu.

Armeeniyaa biyya lafaan hin marfamne kan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Akka saba lafaan marfameetti, Armeeniyaa daangaa galaanaa ykn buufata doonii hin qabdu. Haa ta'u malee daangaa lafaa fi buufata xiyyaaraa ishee irratti sirna to'annoo gumurukaa haala gaariin diriire qaba. Tajaajilli Gumurukaa Rippabiliika Armeeniyaa hojii galtee fi al-ergii biyyattii keessatti raawwatamu to’achuuf itti gaafatamummaa qaba. Kaayyoon tajaajila kanaa inni guddaan seeraa fi dambiiwwan biyyaalessaa akka kabajaman mirkaneessuu, daldalaaf haala mijeessuu, akkasumas daddabarsa seeraan alaa fi hojiiwwan seeraan alaa ittisuufi. Qondaaltonni gumurukaa to’annoo daangaa bu’a qabeessa ta’een bulchuudhaan kaayyoowwan kana kabachiisuuf imaanaa itti kennameera. Namoonni dhuunfaa gara Armeeniyaa yeroo imalan, dambiiwwan gumurukaa ilaalchisee wantoota ijoo tokko tokko beekuu qabu: 1. Ibsa Gumurukaa: Imaltoonni Armeeniyaa seenan ykn ba’an hundi unka ibsa gumurukaa guutuu qabu. Unkaan kun odeeffannoo dhuunfaa, ibsa bal’aa waa’ee mi’a waliin deeman, ibsa maallaqaa (yoo daangaa murtaa’e ol ta’e), fi ibsa meeshaalee kamiyyuu kan daangaa ykn dhorkaa jala jiran of keessatti qabata. 2. Meeshaalee Dhorkaman: Akkuma biyyoota irra caalaan Armeeniyaa meeshaalee murtaa’oo kanneen akka qoricha sammuu namaa hadoochu, qawwee dhukaasaa, dhoo’aa, meeshaalee sobaa, meeshaalee xuraa’oo fi kkf biyya alaatii galchuu dhorka.Imaltoonni daawwannaa isaanii dura daangaawwan kana of baruu qabu. . 4. Dambiiwwan Maallaqa: Imaltoonni dambiiwwan farra maallaqa seeraan alaa seeraan ala daddabarsuudhaan yeroo Armeeniyaa seenan ykn bahan maallaqa 10,000 USD (ykn kan kanaan wal gitu) ol ta’e labsuu qabu. 5. Oomisha Qonnaa: Oomishaaleen qonnaa tokko tokko tarkaanfiiwwan qulqullina faayitoosii dhukkuboota ykn raammoon akka hin babal’anne ittisuuf kaayyeffatan irraa kan ka’e gara Armeeniyaatti galchuuf hayyama addaa ykn ragaa barbaachisuu danda’u. 6.Successful use RED color channel's technology :To enhance efficiency at border crossings points ,Armenia sirna chaanaalii kalaqa “Use Red Color” channel kan imaltoonni waan labsan hin qabne ,qondaalli gumurukaa kamiyyuu qaamaan mi’a isaanii sakatta’uu osoo hin barbaachisin akka qaxxaamuran taasisu jalqabdeetti . Imaltoonni Armeeniyaa daawwachuu isaanii dura dambiiwwanii fi ulaagaalee addaa beekuun barbaachisaa dha. Kunis seensa sirrii ta’e mirkaneessuu fi bakka to’annoo daangaa irratti rakkoon hin barbaachifne ykn harkifannaa akka hin uumamneef gargaara.

Naannoo Kibba Kaakaas keessatti biyyi lafaan hin marfamne Armeeniyaa imaammata gibira galtee ifa ta’e hojiirra oolchuun dhangala’aa meeshaaleen gara naannoo isheetti darban to’attee jirti. Mootummaan Armeeniyaa gibira galtee oomishaalee adda addaa irratti ramaddii fi ka’umsa isaanii irratti hundaa’uun kaa’a. Tokkoffaa, Armeeniyaa meeshaalee biyya alaatii galfaman irratti taarifa ad valorem kan kaffaltu yoo ta’u, kunis gatii oomishaa gumurukaa irratti dhibbeentaadhaan kan madaalamudha. Sadarkaan taarifaa kun gosa meeshaa biyya alaatii galfamuu irratti hundaa’uun %0 hanga %10 garaagarummaa qabaachuu danda’a. Dabalataanis, Armeeniyaa keessatti oomishaalee tokko tokko irrattis taarifa addaa ni kaffalama. Dirqamni kun gatii osoo hin taane baay’ina ykn ulfaatina irratti hundaa’uun reetii murtaa’een kan kaa’amudha. Meeshaaleen gosa adda addaa safartuu taarifa addaa adda addaa qabaachuu danda’u. Kana malees, Armeeniyaa qaama waliigalteewwan daldalaa naannoo hedduu imaammata gibira galtee ishee irratti dhiibbaa geessisanidha. Armeeniyaa miseensa Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EAEU) kan biyyoota akka Raashiyaa fi Kaazaakistaan of keessatti hammate ta’uun meeshaalee murtaa’oo daangaa isheetiin ala galfamaniif gamtichi taarifa alaa waloo gamtichi hundeesse hordofti. Biyyoota Armeeniyaa waliigaltee daldalaa biyyoota lamaanii ykn biyyoota hedduu waliin qabdu irraa galtee irratti taarifa filannoo raawwatiinsa qabaachuu akka danda’u hubachuun barbaachisaa dha. Waliigalteewwan kunneen danqaawwan daldalaa hir’isuu fi tumsa dinagdee saboota hirmaatan gidduu jiru jajjabeessuuf kan kaayyeffatanidha. Kana malees, gibirri eksaayizii qaraxa gumurukaa idileetiin alatti oomishaalee filatamoo kanneen akka alkoolii ykn tamboo biyya alaatii galfaman irratti kaffalamuu danda’a. Gibirri eksaayizii galii maddisiisuu fi dambii baasuuf akka safartuu dabalataatti hojiirra oola. Walumaagalatti, imaammanni gibira galtee Armeeniyaa industirii biyya keessaa eeguuf kan kaayyeffate yoo ta’u, gibira ramaddii oomishaa, adda ta’uu ka’umsaa, reetii ad valorem ykn safartuuwwan yuunitii/ulfaatinaa tokkoof maallaqa murtaa’e irratti hundaa’uun gibira mootummaaf galii maddisiisuudha. Namoonni gara Armeeniyaa galchuu danda’an saba kana waliin sochii daldala idil-addunyaa irratti bobba’uu isaanii dura safartuu taarifa addaa meeshaalee yaadaman irratti raawwatiinsa qabu qorachuun gaariidha.

Imaammanni gibira meeshaalee al-ergii Armeeniyaa guddina dinagdee guddisuu, invastimantii alaa hawwachuu fi daldala idil-addunyaa guddisuuf kan akeekedha. Biyyattiin al-ergitoota deeggaruuf onnachiiftuu fi bilisa adda addaa ni kenniti. Armeeniyaa meeshaalee al-ergii isheef sirna gibira gatii dabalataa (VAT) hordofti. VAT akka waliigalaatti meeshaalee fi tajaajiloota al-ergii irratti kan fe’amu gabaa idil-addunyaa keessatti dorgomtummaa isaanii mirkaneessuuf miti. Imaammanni kun daldaltoonni Armeeniyaa keessa jiran oomisha isaanii biyyattiin alatti gatii dorgomaa ta’e akka dhiyeessan kan taasisudha. Dabalataanis, Armeeniyaa onnachiiftuu gibiraa hedduu kan addatti al-ergitootaaf qophaa’e ni kenniti. Isaan keessaa galii hojii al-ergii irraa argamu irratti gibira bu’aa irraa bilisa ta’uu guyyaa al-ergii ta’ee galmaa’e irraa eegalee waggoota shaniif kan dabalatu ta’uu ibsameera. Kunis dhaabbileen al-ergii irratti akka bobba’anii fi bu’aa isaanii gara indaastirichaatti deebi’anii akka invast godhan jajjabeessa. Kana malees, mootummaan naannolee Armeeniyaa tokko tokko keessatti naannoo dinagdee bilisaa (FEZ) kan hundeesse yoo ta’u, dhaabbileen faayidaa dabalataa kanneen akka hojimaata gumurukaa salphaa, sirna gibiraa filannoo fi imaammata daldalaaf mijatu biroo argatu. FEZn kun invastaroota biyya alaa hawwachuu fi indaastiriiwwan akka oomishaa, misooma teeknooloojii, fi turizimii guddisuuf kan akeekedha. Damee al-ergii ishee daran deeggaruuf Armeeniyaa biyyootaa fi dhaabbilee biroo waliin waliigalteewwan daldalaa adda addaa raawwattee jirti. Fakkeenyaaf, miseensa Gamtaa Diinagdee Yureeshiyaa (EAEU) yoo ta’u, biyyoota miseensa ta’an gidduutti qaraxa gumurukaa kan dhabamsiisu yoo ta’u, biyyoota miseensa hin taaneef taarifa alaa waloo kan diriirsudha. Xumura irratti, imaammanni gibira meeshaalee al-ergii Armeeniyaa dhaabbilee daldalaa meeshaalee fi tajaajiloota al-ergii irratti bobba’aniif haala mijataa uumuuf dursa kenna. Oomishaalee al-ergii irratti VAT bilisa gochuu fi onnachiiftuu adda addaa kan akka galii al-ergitootaaf gibira bu’aa irraa bilisa ta’uu ykn FEZ sirna gibiraa filannoo qabu hundeessuun, dhaabbileen gabaa idil-addunyaa akka qoratan jajjabeessuun invastimantii biyya alaa gara dinagdeetti hawwachuu barbaada.

Armeeniyaa biyya naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Diinagdee adda addaa kan qabdu yoo ta’u, industirii adda addaa gabaa al-ergii isheef gumaacha kan godhudha. Qulqullinaa fi dhugummaa al-ergii ishee mirkaneessuuf Armeeniyaa sirna mirkaneessa al-ergii hundeessiteetti. Armeeniyaa keessatti abbaan taayitaa mirkaneessa al-ergii irratti itti gaafatamummaa guddaa qabu Tajaajila Nageenya Nyaataa Mootummaa (SSFS) dha. Ejensiin kun oomishoonni nyaataa Armeeniyaa irraa ergaman hundi ulaagaa idil-addunyaa akka guutanii fi dambiiwwan barbaachisoo ta’an akka eegan ni taasisa. SSFSn nageenyaafi qulqullina meeshaalee al-ergiidhaaf mirkaneeffachuuf yeroo yeroon dhaabbilee nyaata qopheessanii fi qonna irratti sakatta’iinsa ni gaggeessa. Armeeniyaa keessatti wanti barbaachisaan biraa mirkaneessa al-ergii mirkaneessa oomishaati. Adeemsi kun oomishoonni ulaagaa qulqullinaa murtaa’e akka guutanii fi gabaa idil-addunyaatiif ulaagaa guutuu akka qaban mirkaneessa. Inistiitiyuutiin Istaandardii Biyyaalessaa Armeeniyaa (ANIS) mala qorannoo sadarkaa idil-addunyaatti beekamtii qabu irratti hundaa’uun ragaa oomishaa kennuudhaaf itti gaafatamummaa qaba. Kana malees, Armeeniyaanis gochaalee misooma itti fufiinsa qaban karaa mirkaneessa ikootiin guddisuu irratti xiyyeeffatti. Ministeerri Eegumsa Uumamaa mirkaneessitoota michuu naannoo waliin walqabatan kan akka qonna orgaanikii ykn adeemsa oomishaa ikoo-fayyadamaa ta’e ni to’ata. Armeeniyaa daldala addunyaa keessatti eegumsi mirga qabeenya kalaqa sammuu (IPR) barbaachisaa ta’uu ni beekti. Al-ergii isaanii oomisha sobaa ykn sarbama mirga waraabbii irraa eeguuf, al-ergitoonni Armeeniyaa qaamolee dhimmi ilaallatu kan akka Ejensii Qabeenya Kalaqa Sammuu irraa ragaa qabeenya kalaqa sammuu argachuu ni danda’u. Walumaagalatti, Armeeniyaa keessatti ragaa al-ergii argachuun meeshaaleen ulaagaa idil-addunyaa akka guutan kan taasisu yoo ta’u, qulqullinaa fi ka’umsa isaanii ilaalchisee bitoota biyya alaatif mirkaneessa kenna. Mirkaneessitoonni kunniin michoota daldalaa idil-addunyaa gidduutti amantaa fi amanamummaa uumuudhaan al-ergitoota Armeeniyaatiif qaqqabummaa gabaa guddisuu keessatti gahee olaanaa qabu.

Armeeniyaa naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti kan argamtu yoo ta'u, biyya lafaan hin marfamnedha. Armeeniyaa qormaata teessuma lafaa qabaatus damee loojistikii ishee guddisuu irratti guddina guddaa galmeessiteetti. Tajaajila loojistikii fi odeeffannoowwan daldalaa ykn namoota dhuunfaa Armeeniyaa keessatti daldala ykn meeshaalee geejjibaa irratti bobba’uu barbaadaniif gorfaman tokko tokko kunooti: 1. Bu’uuraalee Geejjibaa: 1.1. Armeeniyaa neetworkii geejjibaa walitti hidhamiinsa gaarii qabu kan daandii, daandii baaburaa fi buufata xiyyaaraa of keessaa qabu qabdi. Daandiiwwan gurguddoon biyyoolessaa jalqabaa magaalota gurguddoo akka Yerevan (magaalaa guddoo), Gyumri, fi Vanadzor walqunnamsiisu. Sirni baaburaa kun geejjibni fe’umsaa biyyattii keessaa akkasumas gara biyyoota ollaa kanneen akka Joorjiyaa fi Iranitti akka geejjibsiisu taasisa. Buufata Xiyyaaraa Idil-addunyaa Zvartnots Yerevan keessatti argamu hojiiwwan fe'umsa qilleensaa idil-addunyaa irra caalaan isaanii hojjeta. 2. Dhaabbilee Fe’umsa Dabarsan: 1.1. Hojimaata geejjibaa fi gumurukaa sirrii ta’e mirkaneessuuf, dhaabbilee fe’umsaa muuxannoo qaban kanneen Armeeniyaa keessatti socho’an waliin hojjechuun gaariidha. Dhiyeessitoonni amanamoo ta’an DHL Global Forwarding, DB Schenker Logistics, Kuehne + Nagel International AG, fi kanneen biroo ni argamu. 3. Dambii Gumurukaa: 1.1. Dambiiwwan gumurukaa Armeeniyaa yeroo meeshaalee gara biyyaatti galchinu ykn biyyatti galchinu ykn biyyatti erguuf murteessaadha. Koreen Galii Mootummaa Rippabiliika Armeeniyaa ulaagaalee galtee/al-ergii irratti qajeelfama bal’aa dhaabbileen daldalaatiin kabajamuu qaban ni kenna. 4. Dhaabbilee Kuusaa: 1.1. Armeeniyaa yeroodhaaf kuusaa ykn raabsuuf bakka kuusaa adda addaa ni dhiheessiti. Dhaabbileen akka Arlex Perfect Logistic Solutions bu’uuraalee misoomaa ammayyaa fi sirna nageenyaa sadarkaa olaanaa qaban furmaata kuusaa bal’aa ni kennu. 5.Sirna Bulchiinsa Geejjibaa (TMS): . Software TMS fayyadamuun baasii ergaa hir’isuun adeemsa dhiyeessii sansalataa fooyyessuu kan danda’u yoo ta’u, dandeettii hordoffii fi ulaagaalee filannoo geejjibaa yeroon geejjibuuf naannoolee adda addaa Armeeniyaa keessatti fooyyessuu danda’a. 6.Tajaajila Geejjibaa Maayilii Dhumaa: Tajaajila geejjibaa naannoo gahumsa qabuuf magaalota ykn magaalota Armeeniyaa keessatti, dhaabbilee akka Haypost Courier waliin walitti hidhamiinsa uumuun paakeejii hanga kg 30 maayilii dhumaa saffisaan akka geessu mirkaneessuu danda’a. 7.Waldaa Daldalaa fi Mana Maree Daldalaa: Gamtaan Industirii fi Abbootii Qabeenyaa Armeeniyaa (UIEA) fi Manni Maree Daldalaa fi Industirii Rippabiliika Armeeniyaa carraa networking, deeggarsa daldalaa, fi odeeffannoo gabaa madda gatii guddaa qabuudha. 8.Barnoota Loojistikii: 1.1. Dhaabbileen barnootaa Armeeniyaa keessatti barbaachisoo ta’an kan akka Yuunivarsiitii Diinagdee Mootummaa Armeeniyaa ykn Yuunivarsiitii Yerevan State Faculty of Economics & Management, ogeessota ogummaa qaban guddisuuf sagantaalee bulchiinsa loojistikii ni kennu. Akkuma biyya kamiyyuu hojii loojistikii irratti bobba’uu dura qorannoo gadi fageenya qabu gaggeessuu fi ogeeyyii irraa gorsa argachuun barbaachisaa dha. Yaadonni kennaman kun dhaabbilee daldalaa damee loojistikii Armeeniyaa guddachaa jiru keessatti tumsa amanamaa barbaadan ni gargaaru.

Agarsiisa daldalaa barbaachisoo

Armeeniyaa naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti kan argamtu yoo ta’u, karaalee bittaa idil-addunyaa gurguddoo fi agarsiisa guddina dinagdee isheef gumaachan hedduu qabdi. Waltajjiiwwan kunneen daldaltoonni bitoota addunyaa irraa dhufan waliin walqunnamsiisuu fi oomisha ykn tajaajila isaanii akka agarsiisan carraa ni kennu. Chaanaalonni bittaa idil-addunyaa barbaachisoo ta’anii fi agarsiisni Armeeniyaa keessatti raawwataman tokko tokko kunooti: 1. Waltajjii Daldalaa Armeeniyaa fi Xaaliyaanii: Waltajjiin kun tumsa dinagdee dhaabbilee Armeeniyaa fi Xaaliyaanii gidduutti taasifamuu ni jajjabeessa. Daldaltoonni biyyoota lamaanii michoota ta’uu danda’an waliin akka wal argan, carraa daldalaa akka qoratanii fi walitti dhufeenya daldalaa akka uumuuf bakka ta’a. 2. ArmProdExpo: Waggaa waggaan Yerevan keessatti kan qophaa’u ArmProdExpo agarsiisa idil-addunyaa gurguddoo Armeeniyaa keessatti argaman keessaa tokko yoo ta’u, meeshaalee biyya keessaa oomishaman bitoota idil-addunyaatiif beeksisuu irratti xiyyeeffata. Industiriiwwan adda addaa kanneen akka qonnaa, qophii nyaataa, oomisha maashinarii, huccuu, turizimii, fi kkf agarsiisa. 3. DigiTec Expo: Akka agarsiisa teeknooloojii Armeeniyaa keessatti adda duree ta’etti, DigiTec Expo hirmaattoota dameelee adda addaa kanneen akka telekoomii, misooma sooftiweerii, dhiyeessitoota tajaajila teeknooloojii odeeffannoo (ITSPs), opereetota neetworkii moobaayilaa (MNOs), oomishtoota haardwaarii fi kanneen biroo dabalatee hawwata. 4. Waltajjii Bizinesii Armtech: Waltajjiin kun adda durummaan dhaabbilee misooma sooftiweerii biyya keessaa bitoota idil-addunyaa furmaata hojii alaatti kennuu ykn carraa walta’iinsaa barbaadan waliin walqabsiisuudhaan damee IT Armeeniyaa guddisuu irratti xiyyeeffata. 5. BarCamp Yerevan: Agarsiisa daldalaa ykn agarsiisa aadaa mataa isaatiin ta’uu baatus; BarCamp Yerevan sagantaa waggaa waggaadhaan abbootii qabeenyaa fi quuqamtoota teeknooloojii guutuu Armeeniyaa irraa walitti fiduun aadaa jalqabbii gama adda addaa irratti mari’achuun ogeessota industirii adda addaa keessa jiraniif carraa networking kan kennudha. 6. Agarsiisa Nyaata Addunyaa Moskoo: Daangaa Armeeniyaa keessatti ofii isaatii osoo hin raawwatamin; agarsiisni nyaataa waggaa waggaadhaan Raashiyaa keessatti gaggeeffamu kun oomishtoonni nyaataa Armeeniyaa oomisha isaanii bitoota Raashiyaatti akka agarsiisaniif carraa barbaachisaa ta’e kenna-saba dhiyeenyaa fi hariiroo daldalaa seenaa qabeessa ta’een gabaa xiyyeeffannoo ijoodha. 7. Agarsiisa Tuurizimii Idil-addunyaa "Armenia": Waggaa waggaan koree Tuurizimii Ministeera Diinagdee Armeeniyaatiin kan qophaa'u; agarsiisni kun ogeessota turizimii fi dhaabbilee imala addunyaa irraa dhufan hawwata. Hambaa aadaa badhaadhaa Armeeniyaa, mallattoolee seenaa, bareedina uumamaa fi keessummeessitootaa beeksisuuf akka waltajjiitti tajaajila. Kunniin fakkeenya muraasa karaalee bittaa idil-addunyaa fi agarsiisa barbaachisoo Armeeniyaa keessatti argaman keessaa muraasa. Waltajjiiwwan kunneen daldala idil-addunyaa mijeessuuf, bitoota dameelee adda addaa irraa dhufan hawwachuu fi oomishaalee ykn tajaajiloota Armeeniyaa akka addunyaatti beeksisuuf gahee murteessaa qabu. Taateewwan kana irratti hirmaachuudhaan, daldaltoonni sadarkaa idil-addunyaatti mul’achuu isaanii guddisuu fi tumsa gatii guddaa qabu kan guddina indaastiriiwwan biyya keessaa fi al-ergii irratti xiyyeeffatan Armeeniyaa keessatti gumaachan uumuu danda’u.

Motora barbaacha waliigalaa

Biyya xiqqoo naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtu Armeeniyaa, motora barbaacha muraasa kan baay'inaan itti fayyadaman kanneen addatti ummata isheef tajaajilan qabdi. Mootoroonni barbaacha kun qabiyyee afaan Armeeniyaa kan kennan yoo ta’u, oduu, odeeffannoo fi tajaajila biyya keessaa irratti xiyyeeffatu. Mootoroonni barbaacha beekamoo Armeeniyaa keessatti URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Mail.ru (https://www.mail.ru/) irratti kan argamu. Mail.ru tajaajila email qofa osoo hin taane Armeeniyaa keessatti barbaacha bal'inaan itti fayyadamudha. Amaloota akka barbaacha weeb, haaromsa oduu, fi tajaajila iimeelii ni kenna. 2. Google Armeeniyaa (https://www.google.am/) Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. Googlen akka addunyaatti akka motora barbaacha olaantummaa qabuutti beekamtii argatus, bu’aa naannoo addaa fayyadamtoota biyya tokkoon tokkoon isaaniif mijate dhiyeessuuf domeenii biyyoota adda ta’anis ni dhiheessa. Google.am domeenii Armeeniyaa ti. 3. Yandex (https://www.yandex.am/) Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. Yandex motora barbaacha beekamaa kan biraa fayyadamtoonni interneetii Armeeniyaa itti fayyadamanidha. Tajaajila biroo kan akka kaartaa, suuraa, viidiyoo fi kkf waliin marsariitiiwwan Armeeniyaa naannootti barbaacha ni kenna. 4. Mana Kitaabaa Dijiitaalaa AUA (http://dl.aua.am/aua/search) . Yuunivarsiitiin Ameerikaa Armeeniyaa mana kitaabaa dijitaalaa fayyadamtoonni meeshaa barbaacha toora interneetii mana kitaabaa isaanii fayyadamuun qabeenya barnootaa naannoo isaaniitti akka qoratan kan taasisu dhiyeessa. 5. Armtimes.com (https://armtimes.com/en) Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. Armtimes.com sirriitti barbaacha aadaa osoo hin taane waltajjii oduu Armeeniyaa barruulee oduu yeroo ammaa gosoota adda addaa kanneen akka siyaasaa, aadaa, akkaataa jireenyaa fi kkf waliin dhiyeessuudha – fayyadamtoonni waan barbaadan salphaatti keessaa akka argatan kan taasisudha marsariitii ofii isaatii. 6.Hetq Online( https://hetq.am/en/fuula duraa) Hetq Online oduu beekamaa Armeeniyaa kan biraa kan gaazexeessummaa qorannoo irratti xiyyeeffatee dinagdee , hawaasa , malaammaltummaa fi kkf dabalatee mata dureewwan adda addaa irratti uwwisa bal'aa kan kennudha. While these are some commonly utilized sources for searching information online in Armenia , namoonni baay'een ammallee motora barbaacha idil-addunyaa kan akka Google, Bing, ykn Yahoo akkasumas akka hirkatan hubachuun barbaachisaadha.

Fuula keelloo gurguddoo

Armeeniyaa biyya bareedduu naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Fuulota keelloo isaa gurguddoo yoo ilaalle, daayirektaroota beekamoo ta'an tokko tokko marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Fuula Keelloo Armeeniyaa - Galmee fuula keelloo Armeeniyaa keessatti bal’inaan itti fayyadamu, odeeffannoo bal’aa daldalaa fi tajaajila industirii adda addaa keessatti kenna. Marsariitii: https://www.fuula keelloo.am/ 2. MYP - My Yellow Page - Waltajjii beekamaa kan biraa kan tarreeffama daldalaa fi odeeffannoo quunnamtii bal'aa dhiyeessuudha. Marsariitii: https://myp.am/ 3. 168.am - Daayirektarii onlaayinii adda duree ta'ee fi fayyadamtoonni daldala, tajaajila, fi dhaabbilee guutuu Armeeniyaa keessatti akka argatan kan taasisu. Marsariitii: https://168.am/ 4. ArmenianYP.com - Daayirektarii bal'aa daldalaa fi tajaajiloota biyya keessaa damee industiriitiin ramadaman agarsiisu. Marsariitii: http://www.armenianyp.com/ irratti argama. 5. OngoBook.com - Waltajjii dijitaalaa fayyadamtoonni daldala biyya keessaa gosa ykn bakka Armeeniyaa keessatti barbaaduu danda'an. Marsariitii: https://ongobook.com/ 6. BizMart.am - Bakki gabaa onlaayinii kun bitootaa fi gurgurtoota walqunnamsiisuu qofa osoo hin taane dhaabbilee adda addaa Armeeniyaa keessatti socho’aniif akka wiirtuu odeeffannootti tajaajila. Marsariitii: https://bizmart.am/en 7. Fuula Yerevan - Addatti magaalaa guddoo Yerevan irratti kan xiyyeeffate, galmeen kun odeeffannoo waa’ee daldala naannoo kaartaa fi kallattii waliin ni kenna. Marsariitii: http://yerevanpages.com/ irratti argama. Daayirektaroota fuula keelloo kun yeroo daldala ykn tajaajila addaa guutuu Armeeniyaa keessatti barbaaddan akka qabeenya gatii guddaa qabuutti tajaajiluu qabu. Weebsaayitoonni kun madda amanamoo ta’anis, yeroo hunda murtii ykn daldala kamiyyuu gochuu dura odeeffannoo kenname qaxxaamuree wabii gochuun gaarii ta’uu isaa hubachuun barbaachisaadha. Maaloo, argamuun fi sirrii ta’uun marsariitiiwwan kanaa yeroon garaagarummaa qabaachuu akka danda’u yaada keessa galchaa, kanaaf yoo barbaachisaa ta’e haala amma jiran karaa motora barbaacha interneetii mirkaneessuun ni gorfama. Odeeffannoo dhuunfaa toora interneetii irratti yeroo qooddan of eeggannoo gochuu fi namoota dhuunfaa ykn dhaabbilee karaa fuula keelloo kanaan isin qunnaman waliin walqunnamtii ykn qophii hin baramne kamiyyuu yeroo qorattan nageenya keessan mirkaneessuu hin dagatinaa.

Waltajjiiwwan daldalaa gurguddoo

Armeeniyaa biyya naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtudha. Waggoota darban keessatti damee daldala elektirooniksii isaa irratti guddina guddaa kan arge yoo ta’u, bakkeewwan gabaa onlaayinii beekamoo hedduun mul’ataniiru. Waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo Armeeniyaa keessatti argaman keessaa muraasni teessoo marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Benivo (www.benivo.am): Benivo waltajjiiwwan gabaa onlaayinii Armeeniyaa keessatti adda duree ta’an keessaa isa tokkodha. Elektirooniksii, faashinii, meeshaalee manaa fi kkf dabalatee oomishaalee fi tajaajiloota adda addaa ni dhiheessa. 2. Gabaa HL (www.hlmarket.am): Gabaa HL waltajjii daldala elektirooniksii Armeeniyaa keessatti beekamaa ta’e kan biraati. Gosoota adda addaa kanneen akka uffata, meeshaalee gargaarsaa, oomishaalee miidhaginaa, elektirooniksii fi kkf irratti dhiyeessii bal’aa ni kenna. 3. Bravo AM (www.bravo.am): Bravo AM suuqii onlaayinii Armeeniyaa hundeeffame yoo ta’u, oomishaalee uffataa irraa kaasee hanga meeshaalee manaa hanga meeshaalee elektirooniksii filannoo bal’aa dhiyeessuudha. 4. 24azArt (www.apresann.com): 24azArt adda durummaan hojii aartii artistoota Armeeniyaa toora interneetii irratti gurguruu irratti xiyyeeffata. Waltajjiin kun artistoonni hojii isaanii akka agarsiisan karaa kan taasisu yoo ta’u, maamiltoonni addunyaa irraa dhufan ammoo meeshaalee aartii Armeeniyaa dhugaa ta’an akka bitatan kan taasisudha. 5. ElMarket.am (www.elmarket.am): ElMarket.am waltajjii daldala elektirooniksii kan meeshaalee elektirooniksii fi meeshaalee manaa Armeeniyaa keessatti daldalaman irratti adda ta’eedha. Oomishaalee maqaa daldalaa qaban bal’aa gatii dorgomaa ta’een dhiyeessa. 6.Amazon Armania(https://www.amazon.co.uk/Amazon-Armenia/b?ie=UTF8&node=5661209031):Amazon Armania oomishaalee miliyoonaan lakkaa'aman gosoota adda addaa kanneen akka kitaaba, elektirooniksii, uffata faashinii & . meeshaalee gargaarsaa kallattiin maamiltoota Armeeniyaa keessa jiraniif Amaazoon UK ykn gurgurtoota idil-addunyaa birootiin ergaman Kunniin fakkeenya waltajjiiwwan daldala elektirooniksii gurguddoo har’a Armeeniyaa keessatti socho’an kanneen fayyadamtoota damee adda addaa keessatti argamaniif filannoo oomishaa adda addaa dhiyeessan keessaa muraasa.

Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa gurguddoo

Armeeniyaa keessatti waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo ta’an hedduun namoonni waliin wal qunnamsiisuu fi walitti dhufeenya uumuuf itti fayyadaman jiru. Waltajjiiwwan kun waggoota darban keessatti jaalala guddaa kan argatan yoo ta’u, akka meeshaalee barbaachisoo walqunnamtii, yaada waliif qooduuf, fi walitti dhufeenya qabaachuuf tajaajilu. Waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa beekamoo Armeeniyaa keessatti argaman tokko tokko hidhaa marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Feesbuukii (www.facebook.com): Feesbuukiin waltajjii marsariitii hawaasaa Armeeniyaa keessatti baay’inaan itti fayyadamnu yoo ta’u, namoota kutaa jireenyaa hunda irraa walitti hidhamuudha. Fayyadamtoonni piroofaayilii akka uumuu, haaromsa, suuraa, viidiyoo akka qooddatan, akkasumas hiriyootaafi maatii isaanii waliin akka wal qunnaman taasisa. 2. Instagram (www.instagram.com): Instagram waltajjii Armeeniyaa keessatti beekamaa ta’e kan biraa yoo ta’u, suuraa fi viidiyoo gaggabaaboo qooduu irratti xiyyeeffata. Fayyadamtoonni akkaawuntii namoota biroo hordofuu, maxxansa like gochuu, yaada dhiisuu ykn ergaa kallattiin erguu danda'u. 3. Twitter (www.twitter.com): Twitter yeroo qabatamaa oduu haaromsuu fi microblogging waltajjii waan ta’eef Armeeniyaa keessattis fayyadamtoota guddaa qaba. Fayyadamtoonni yaada ykn odeeffannoo arfiilee 280 keessatti "tweets" jedhaman qooddachuu, akkaawuntii namoota biroo hordofuu fi hashtag fayyadamuun haasawa irratti bobba'uu danda'u. 4. LinkedIn (www.linkedin.com): LinkedIn ogeessota Armeeniyaa keessatti akka meeshaa networking walitti dhufeenya daldalaan walqabatee fi carraa guddina hojiitti bal’inaan itti fayyadama. 5. VKontakte/VK (vk.com): VKontakte ykn VK fayyadamtoota Armeeniyaa biratti waltajjii miidiyaa hawaasaa beekamaa kan biraa yoo ta’u, adda durummaan hawaasa afaan Raashiyaa dubbatan irratti kan xiyyeeffate ta’us ammallee biyya keessaa keessatti sochii guddaa qaba. 6. Odnoklassniki (ok.ru): Odnoklassniki ("Classmates" afaan Ingiliffaatiin) tajaajila marsariitii hawaasaa lammiileen Armeeniyaa yeroo baay'ee hiriyyoota daree isaanii durii mana barumsaa ykn kolleejjii irraa deebi'anii wal qunnamuuf itti fayyadamanidha. 7. YouTube (www.youtube.com):YouTube akka giddugala bashannanaa qofa osoo hin taane namoota dhuunfaa Armeeniyaa biratti qabiyyee uumuuf kan akka vlogging ykn sochii viidiyoo qooduuf meeshaa barbaachisaa ta'ee tajaajila. 8.Tiktok(www.tiktok.com)- Fayyadamtoonni TikTok addunyaa guutuutti saffisaan guddachaa dhufeera,fayyadamtoota Armeeniyaa irraa dhufan hedduu dabalatee, namoonni viidiyoo gaggabaaboo kalaqaa uumuu fi qooddatan. 9. Telegram (telegram.org): Telegram appii ergaa dabarsuu Armeeniyaa keessatti bal’inaan itti fayyadamu yoo ta’u, marii dhuunfaa fi garee kan dhiyeessu yoo ta’u, garuu akka waltajjii miidiyaa hawaasaa fayyadamtoonni chaanaaliitti makamuu ykn oduu haaraa fi marii hordofuu danda’anittis tajaajila. Hubadhaa, jaalalaafi itti fayyadamni waltajjiiwwan miidiyaa hawaasaa kanaa yeroon jijjiiramuu waan danda’uuf, yeroo hunda odeeffannoo yeroo ammaa argachuuf marsariitii ykn mana appii isaanii daawwachuun ni gorfama.

Waldaalee industirii gurguddoo

Armeeniyaa waldaalee indaastirii dameelee dinagdee adda addaa bakka bu’an adda addaa qabdi. Waldaalee indaastirii gurguddoo Armeeniyaa keessa jiran keessaa muraasni marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Gamtaa Oomishtootaa fi Daldaltoota Armeeniyaa (UMBA) - UMBAn waldaa dantaa abbootii qabeenyaa fi industirii Armeeniyaa bakka bu’ee fi ittisuudha. Marsariitii: http://www.umba.am/ 2. Mana Maree Daldalaa fi Industirii Rippabiliika Armeeniyaa (CCI RA) - CCI RAn daldala biyya keessaa deeggaruun, tumsa idil-addunyaa guddisuudhaan, fi tajaajila daldalaan walqabatee kennuudhaan misooma dinagdee guddisuuf kaayyeffateera. Marsariitii: https://www.armcci.am/ 3. Waldaa Intarpiraayizii Teeknooloojii Odeeffannoo (ITEA) - ITEA dhaabbilee damee teeknooloojii odeeffannoo keessatti socho’an bakka bu’ee kalaqa deeggaruun, imaammata mijataa leellisuudhaan, fi carraa networking kennuudhaan guddina isaaf dammaqinaan gumaacha. Marsariitii: http://itea.am/ 4. Waldaa Faaya Armeeniyaa (AJA) - AJA waldaa oomishtoota faaya, dizaayinarota, daldaltoota, daldaltoota dhagaa gati jabeessa, fi ogeessota biroo indaastirii faaya Armeeniyaa keessatti hirmaatan bakka bu’ee hojjetudha. Marsariitii: https://armeniajewelers.com/ Afaan Oromoo fi Jechoota Dinqisiiso Afaan Oromoo. 5. Faawundeeshinii Misooma Tuurizimii (TDF) - TDF dhaabbata jalqabbii gabaa, hojii qorannoo, sagantaa leenjii, fi tumsa tarsiimootiin misooma turizimii Armeeniyaa keessatti guddisuu irratti xiyyeeffatudha. Marsariitii: https://tdf.org.am/ . Marsariitii: http://r2e2.am/en Waldaaleen industirii biroo dameewwan akka qonnaa/oomisha nyaataa, ijaarsa/misooma qabeenyaa, qorichaa/dhiyeessitoota eegumsa fayyaa fi kkf bakka bu’an hedduun waan jiraniif tarreen kun guutuu akka hin taane, kanneen qorannoo dabalataa ykn barbaacha naannoo addaa kanaan walqabatee argachuu dandeessan fedhii ykn gaaffii industirii Armeeniyaa ilaalchisee qabdan.

Marsariitii daldalaa fi daldalaa

Biyya lafaan hin marfamne kan naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtu Armeeniyaa, marsariitiiwwan dinagdee fi daldala irratti xiyyeeffatan hedduu kanneen odeeffannoo fi qabeenya daldalaa fi invastarootaaf kennan qabdi. Marsariitiiwwan dinagdee fi daldalaa Armeeniyaa beekamoo ta’an tokko tokko URL isaanii waliin kunooti: 1. Weebsaayitii Ofiisaa Ministeera Diinagdee - Weebsaayitiin kun waa’ee dinagdee Armeeniyaa, carraa invastimantii, dambiiwwan daldalaa, fi istaatiksii daldalaa irratti odeeffannoo bal’aa kenna. Gabaasa fi maxxansa adda addaa guddina diinagdee biyyattii waliin walqabatanis akka argatan ni taasisa. URL: http://dinagdee albuudaa.am/ 2. Bu’uura Misooma Armeeniyaa - Ministeera Diinagdee jalatti kan hundeeffame dhaabbati kun dameewwan dinagdee Armeeniyaa ijoo ta’an keessatti invastimantii kallattiin alaa guddisuuf kan akeekedha. Weebsaayitiin isaanii pirojektoota invastimantii, onnachiiftuu daldalaa, tajaajila invastaroota ta’uu danda’aniif, akkasumas oduu haaraa sochii dinagdee biyyattii irratti odeeffannoo bal’aa ni kenna. URL: https://investarmenia.org/ irratti kan argamu. 3. Baankii Giddugaleessaa Armeeniyaa - Akka abbaa taayitaa maallaqaa Armeeniyaatti, marsariitiin kun murtii imaammata maallaqaa, safartuu sharafa alaa, qajeelfama dambii baankii, ragaa istaatiksii qaala’iinsa jireenyaa fi agarsiistota gabaa dabalatee odeeffannoo gatii guddaa qabu kan sirna faayinaansii biyyattii waliin walqabatu of keessaa qaba. URL: https://www.cba.am/ irratti argama. 4. Ejensii Guddina Al-ergii Armeeniyaa (ARMEPCO) - Ejensiin mootummaa kun oomishaalee Armeeniyaa gabaa idil-addunyaa keessatti beeksisuuf deeggarsa al-ergii kan akka gargaarsa qorannoo gabaa, . qajeelfama hirmaannaa haqa daldalaa,fi tajaajila wal-qunnamtii saalaa bitoota ta’uu danda’an waliin akka addunyaatti. URL: http://www.armepco.am/en irratti kan argamu 5.Armenia Export Catalog - ARMEPCO (armaan olitti ibsame)n kan deeggaramu, waltajjiin kun oomishaalee Armeeniyaa bal’aa al-ergiidhaaf dhiyaatan damee industiriitiin ramadaman agarsiisa.Bitoonni idil-addunyaa oomishaalee biyya keessaa qulqullina olaanaa qaban akka argatan,fi tumsa daldalaaf dhiyeessitoota waliin akka walqunnaman taasisa URL: https://kataloogii al-ergii.armepco.am/en 6.America Chamber Of Commerce In Georgia – Armeeniyaaf adda ta’uu baatus,golli kun akka waltajjii barbaachisaa abbootii qabeenyaa biyyoota lameenii walitti hidhutti tajaajila.Kana malees,daldaltoonni Armeeniyaa qabeenya isaanii argachuun gabaa Joorjiyaa irratti hubannoo argachuuf ykn michoota daldalaa argachuu danda’u. URL: https://amcham.ge/ irratti kan argamu. Weebsaayitoonni kun namoota dinagdee Armeeniyaa, carraa daldalaa, abdii invastimantii fi odeeffannoo daldalaa waliigalaa irratti fedhii qabaniif akka qabeenya gatii guddaa qabuutti tajaajilu.

Weebsaayitoota gaaffii daataa daldalaa

Odeeffannoo daldalaa Armeeniyaa gaafachuuf marsariitiiwwan daataa daldalaa hedduun jiru. Muraasni isaanii kunooti: 1. Tajaajila Istaatistiksii Biyyaalessaa Rippabiliika Armeeniyaa (NSSRA) - Weebsaayitiin ofiisaa Tajaajila Istaatistiksii Biyyaalessaa istaatiksii daldalaa dabalatee ragaalee istaatiksii adda addaa ni kenna. Daataa daldalaa fi gabaasa bal’aa marsariitii kana irraa argachuu dandeessu. Marsariitii: https://www.armstat.am/en/ 2. Furmaata Daldala Walitti Makamaa Addunyaa (WITS) - WITS kuusaa odeeffannoo onlaayinii Baankii Addunyaatiin hojjetamu yoo ta’u, Armeeniyaa dabalatee biyyoota 200 ol irraa ragaalee daldala meeshaalee idil-addunyaa bal’aa kan kennudha. Agarsiistota daldalaa adda ta'an gaafachuuf filannoowwan barbaacha haala barbaadamuun jijjiiramuu danda'an ni dhiheessa. Marsariitii: https://wits.worldbank.org/Profile Biyyaa/om/Biyya/ARM 3. Giddugala Daldala Idil-addunyaa (ITC) - ITC dhaabbata waloo Dhaabbata Mootummoota Gamtoomanii fi Dhaabbata Daldala Addunyaa yoo ta’u, dhaabbilee xixiqqaa fi giddu galeessaa biyyoota guddachaa jiran keessatti dorgomtummaa idil-addunyaa isaanii guddisuudhaan kan deeggarudha. Weebsaayitiin isaanii istaatiksii daldalaa, meeshaalee xiinxala gabaa fi qabeenya biroo daldala Armeeniyaa wajjin walqabatan ni dhiheessa. Marsariitii: https://www.intracen.org/ jedhuun kan qophaa’edha. 4. Diinagdee Daldalaa - Diinagdeen Daldalaa agarsiistota dinagdee fi ragaa daldalaa seenaa biyyoota adda addaa, Armeeniyaa dabalatee ni kenna. Mul’ata, tilmaama, fi chaartii gama adda addaa daldala idil-addunyaa waliin walqabatu ni dhiheessa. Marsariitii: https://tradingeconomics.com/armenia/al-ergii Weebsaayitoonni kunniin haala daldalaa Armeeniyaa, al-ergii, galtee fi istaatiksii barbaachisoo biroo dinagdee ishee gama daldala idil-addunyaatiin xiinxaluuf barbaachisan irratti odeeffannoo bal’aa isiniif kennuu qabu.

Waltajjiiwwan B2b

Biyya lafaan hin marfamne naannoo Kibba Kaakaas Yureeshiyaa keessatti argamtu Armeeniyaa waltajjii daldalaa gara daldalaatti (B2B) guddachaa jiru qabdi. Waltajjiiwwan kunneen daldaltoonni Armeeniyaa keessatti akka walqunnamsiisan, akka tumsan, fi daldalaniif carraa ni kennu. Waltajjiiwwan B2B Armeeniyaa keessatti beekamoo ta’an tokko tokko URL marsariitii isaanii waliin kunooti: 1. Armeniab2b.com: Waltajjiin B2B kun akka gabaa onlaayinii daldaltoonni Armeeniyaa michoota argachuu fi carraa daldalaa haaraa qorachuu danda’anitti hojjeta. URL marsariitii kanaa https://www.armeniab2b.com/ dha. 2. TradeFord.com: TradeFord waltajjii B2B idil-addunyaa yoo ta’u, daldala Armeeniyaas kan hammatedha. Gosoota oomishaa bal’aa kanneen akka qonnaa, maashinarii, huccuu fi kkf ni dhiheessa. Kutaan Armeeniyaa TradeFord karaa https://armenia.tradeford.com/ argachuun ni danda'ama. 3. ArmProdExpo.am: ArmProdExpo galmee onlaayinii oomishtootaa fi al-ergitoota Armeeniyaa kanneen oomishaalee adda addaa industirii adda addaa kanneen akka nyaata qopheessuu, injinariingii, faaya hojjechuu fi kkf keessatti dhiyeessan walitti fiduudha. Karaa http://www.armprodexpo.am/en/ gara marsariitichaa deemuun ni danda’ama. 4. Noqart.am: Noqart akka iddoo gabaa onlaayinii addatti namoota hojii aartii artistoota fi artiistota Armeeniyaa irraa bitachuu ykn gurguruuf fedhii qabaniif tajaajila. Jaallattoonni aartii fi aartistoonni uumama isaanii akka addunyaatti agarsiisuudhaan haala mijataa ta’een akka wal qunnamaniif waltajjii mijataa ta’e kan kennudha. Marsariitii kana https://noqart.com/am/ daawwadhaa. 5. Hrachya Asryan Business Community Network: Neetworkiin kun ogeessota industirii adda addaa Armeeniyaa keessa jiran walitti hidhuudhaaf meeshaalee fi qabeenya walta’iinsa pirojektoota ykn misooma walta’iinsa dhaabbilee ykn namoota dhuunfaa damee addaa kanneen akka IT/teknooloojii ykn industirii kalaqaa/ . damee tajaajila daldalaa wajjin walqabatu. Waltajjiiwwan kun yeroon darbaa deemuun jijjiiramuu akka danda’an hubadhaa; kanaaf yeroo hunda odeeffannoo kana guutummaatti irratti hirkatanii jiraachuu isaanii mirkaneessuun gaariidha