TogTok

Nkatsakanyo wa Tiko
Mali ya Rixaka
Ntsengo wa ku Cincana
Tiholideyi ta Nkoka
Xiyimo xa Mabindzu ya le Handle
Vuswikoti bya Nhluvukiso wa Makete
Switirhisiwa leswi xavisiwaka hi ku hisa emakete
Swihlawulekisi swa vaxavi na taboo
Endlelo ra vulawuri bya khastomo
Tipholisi ta xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe
Tipholisi ta xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe
Switifikheti leswi lavekaka ku rhumela ematikweni mambe
Vutleketli lebyi ringanyetiweke
Tichannel ta nhluvukiso wa vaxavi

Burundi, leyi tivekaka ximfumo tani hi Riphabliki ra Burundi, i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa. Leswi yi nga ni ndhawu ya kwalomu ka 27 834 wa swikwere-khilomitara, yi ni ndzilakano wa Rwanda en’walungwini, Tanzania evuxeni ni le dzongeni, ni Democratic Republic of Congo evupela-dyambu. Hi vaaki va kwalomu ka 11 wa timiliyoni ta vanhu, Burundi i rin’wana ra matiko lamatsongo swinene eAfrika. Doroba-nkulu na doroba lerikulu i Bujumbura. Tindzimi ta ximfumo leti vulavuriwaka eBurundi i Xikirundi, Xifurwa ni Xinghezi. Vukhongeri byo tala lebyi endliwaka i Vukreste. Burundi ri ni ndhawu yo hambana-hambana leyi vumbiwaka hi tindhawu leti tlakukeke ni ti- savannah leti nga ni mativa ni milambu. Tiva ra Tanganyika ri vumba xiphemu xa ndzilakano wa rona wa dzonga vupela dyambu naswona ri khome nkoka wa maqhinga eka swikongomelo swa vutleketli. Ikhonomi ya tiko yi titshege ngopfu hi vurimi lebyi tholaka kutlula 80% wa vatirhi va rona. Vuhumelerisi bya kofi na tiya swi hoxa xandla swinene eka GDP ya yona xikan’we na ku xaviseriwa matiko yale handle ka cotton. Hambi leswi ri nga na vuswikoti bya vurimi, Burundi ri langutane na mintlhontlho ya ikhonomi hikwalaho ka nhluvukiso wa switirhisiwa leswi nga nyawuriki. Burundi ri ve ni matimu lama nga ni mpfilumpfilu lama funghiweke hi ku nga twanani ka tinxaka exikarhi ka Mahutu (vunyingi) ni Matutsi (lava nga riki vatsongo). Mpfilumpfilu lowu wu endle leswaku ku va ni magandlati yo hlayanyana ya madzolonga lama siveleke ntshamiseko wa ntshamisano etikweni ku ringana makume ya malembe. Matshalatshala yo aka ku rhula ya endle nhluvuko ku sukela eku sunguleni ka malembe ya va 2000 loko nyimpi ya xin’wana-manana yi onhe tiko. Hi mayelana na vulawuri, Burundi yi tirha tani hi riphabliki ra vupresidente laha muungameri loyi a hlawuriweke a tirhaka tani hi nhloko ya tiko na mfumo. Ku tshamiseka ka tipolitiki ku tshama ku ri ka nkoka eka ku kondletela ku kula ka ikhonomi kambe ku tshama ku ri ehansi ka vukamberi lebyi tshamaka byi ri kona. Loko switirhisiwa swa vupfhumba switshama swiri swintsongo loko swipimanyisiwa na matiko yale kusuhi e Afrika Vuxa kufana na Kenya kumbe Tanzania, Burundi yinyika swilo swa ntumbuluko swofana na ti national parks leti kombisaka tinxaka to hlawuleka ta swiharhi swa nhova swofana na ti hippos kumbe ti buffalos xikan’we na tindzhawu to saseka leti rhendzeleke Lake Tanganyika- ndzhawu yo koka rinoko leyi yinga se tshuburiwaka hi vaendli va vupfhumba bya vunyingi . Ku nga khathariseki mintlhontlho ya yona ematin’wini ya sweswinyana, vanhu va le Burundi va hambeta va lwela ku rhula, ku tshamiseka ni ku humelela ka ikhonomi. Tiko ri khome vuswikoti eka swiyenge swo hambana naswona ri lava ku aka vumundzuku byo vangama eka vaaki va rona.

Burundi i tiko leritsongo leri kumekaka eAfrika Vuxa. Mali ya ximfumo ya Burundi i Burundi Franc (BIF). Franc yi ve mali ya tiko ra Burundi ku sukela hi 1960, loko tiko leri ri kuma ntshunxeko eka Belgium. Mali leyi yi humesiwa no lawuriwa hi Bangi ya Riphabliki ra Burundi. Khodi ya ISO ya Franc ya Burundi i BIF, naswona xikombiso xa yona i "FBu". Franc yin’we yinga tlhela yi avanyisiwa hi 100 wa ti centime, hambi leswi hikokwalaho ka inflexini, ti centimes tinga tirhisiwiki ngopfu eka mabindzu ya siku na siku. Mimpimo ya ku cincana ya Burundian Franc yi cinca-cinca loko yi pimanisiwa na timali tin’wana letikulu to fana na USD, EUR, na GBP. Swikahle ku kambela mimpimo ya sweswi ya ku cincana loko unga se famba kumbe ku endla bindzu e Burundi. Hi mayelana na tidinominexini, ti banknotes ti humesiwa hi mimpimo yo hambana ku katsa na 10 BIF, 20 BIF, 50 BIF, 100 BIFs xikan’we na 500 BIFs leyi tirhisiwaka ngopfu. Ti coins titlhela ti kumeka hi ti denominations letintsongo tofana na 5 francs naswona ti coins ta ntsengo wale hansi tofana na cent yin’we kumbe timbirhi titshama tinga tolovelekanga. Kufana na sisiteme yin’wana na yin’wana ya mali emisaveni hinkwayo, i swa nkoka kuva u lemuka tinotsi ta vuxisi leswaku unga amukeli mali ya vuxisi handle ko swi xiya. Hikwalaho swa hlohleteriwa ku tolovelana na swihlawulekisi swa vuhlayiseki eka swibalo swa ntiyiso u nga si swi khoma kumbe ku swi amukela. Hi ku angarhela, ku twisisa na ku tirhisa mali ya laha kaya swi ta endla leswaku vaendzi kumbe vaaki va kota ku fambisa mabindzu ya swa timali hi ku olova loko va ri karhi va xixima mabindzu ya laha kaya na ikhonomi ya vona.

Mali ya ximfumo ya Burundi i Burundi franc (BIF). Loko ku ri mimpimo ya ku cincana na timali letikulu ta misava, hi kombela mi xiya leswaku mimpimo leyi yi nga ha hambana naswona u nga kambela mimpimo leyi hanyaka eka tiwebsite ta swa timali. Ku sukela hi October 2021, hi leswi mimpimo leyi ringanyetiweke ya ku cincana ka 1 wa franc ya Burundi: - 1 USD (Dolara ya le United States) ≈ 2,365 BIF - 1 EUR (Yuro) ≈ 2,765 BIF - 1 GBP (Ponto ya le Britain) ≈ 3,276 BIF - 1 CAD (Dolara ya le Canada) ≈ 1,874 BIF - 1 AUD (Dolara ya le Australia) ≈ 1,711 BIF Hi kombela u tsundzuka leswaku mimpimo leyi yi le hansi ka ku cinca-cinca naswona swa antswa ku tiyisisa hi xihlovo lexi pfuxetiweke u nga si endla mabindzu wahi na wahi ya swa timali.

Burundi, tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle eAfrika Vuxa, ri tlangela tiholideyi to hlayanyana ta nkoka lembe hinkwaro. Hi leyi yin’wana ya minkhuvo ni swiendlakalo swa nkoka leswi tlangeriwaka eBurundi: 1. Siku ra Ntshunxeko (July 1st): Burundi ri tsundzuka ntshunxeko wa rona eka vulawuri bya vukoloni bya Belgium hi siku leri. Hi Siku ra Ntshunxeko, vaaki va hlengeletana eka ti parade, mintlangu ya ndhavuko na minkhuvo yin’wana ku xixima ntshunxeko wa vona. 2. Siku ra Vun'we (February 5th): Ri tlhela ri tiviwa tani hi "Ntwarante," holideyi leyi yi tlakusa vun'we bya rixaka na ku vuyelelana exikarhi ka tinxaka to hambana eBurundi. Swi tirha tanihi xitsundzuxo xo kurisa ku rhula na ku twanana endzeni ka rixaka. 3. Siku ra Vatirhi (May 1st): Ku fana na matiko yo tala emisaveni hinkwayo, Burundi ri tlangela Siku ra Vatirhi ku xixima ku hoxa xandla ka vatirhi na ku lemuka timfanelo ta vona. Vanhu va hlanganyela eka minhlangano, tinkulumo ni mintirho yo hambana-hambana ya vuhungasi ku fungha xiendlakalo lexi. 4. Siku ra Tinhenha ta Rixaka (February 1st): Holideyi leyi yi xixima tinhenha leti weke leti nyikeleke hi vutomi bya tona hikwalaho ka ku lwela ntshunxeko wa Burundi kumbe ku hoxa xandla swinene eka nhluvukiso wa rixaka eka matimu hinkwawo. 5. Siku ra Lembe Lerintshwa (January 1st): Ri tlangeriwa emisaveni hinkwayo tani hi masungulo ya lembe lerintshwa, vanhu va le Burundi va hlangana na vanghana na ndyangu ku amukela masungulo lamantshwa hi ku cincana hi ku navela, ku tiphina hi swakudya swa nkhuvo, na ku hlanganyela eka mikhuva ya ndhavuko. 6.Siku ra Mujeko wa Rixaka(27 Nhlangula). Siku leri ri tsundzuka loko mujeko wa Burundle wu amukeriwile hi Riphabliki lerintshwa leri tiyimeleke , ri fungha nhlayo yo ringana ya rixaka rin’wana na rin’wana lerikulu leri endlaka vaaki va vona,ri tirhela ku yimela ku rhula,ku veleka,na nhluvuko wa ikhonomi . Tiholideyi leti ti na nkoka lowukulu eka vanhu va Burundi tani hi leswi ti yimelaka swiendlakalo swa nkoka eka matimu ya tiko ra vona, mimpimanyeto yo fana na vun’we exikarhi ka tinxaka to hambana,na ku humelela loku faneleke ku tlangeriwa . Ku tlula kwalaho ti tirha tani hi minkarhi yo tisa mindyangu,vaaki,miganga yo hambana ekusuhi hi ku tirhisa minkhuvo leyi avelaniwa,ntshembo lowu pfuxetiweke,na migingiriko ya ndhavuko

Burundi i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa. Yina ikhonomi leyintsongo leyi titshegeke ngopfu hi vurimi, lebyi endlaka kwalomu ka 80% wa swixavisiwa swa tiko. Swilo leswikulu leswi endliwaka hi vurimi swi katsa kofi, tiya, khotoni ni fole. Emalembeni ya sweswinyana, ku ringanisela ka mabindzu ya Burundi a ku ri loku nga riki kunene, laha ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe swi tshamelaka ku tlula leswi xavisiwaka ematikweni mambe. Swixavisiwa leswikulu leswi humaka ematikweni mambe i michini ni switirhisiwa, swilo leswi endliweke hi petroliyamu, swakudya ni swilo leswi tirhisiwaka. Swixavisiwa leswi swa laveka ku seketela vaaki na indasitiri leyi kulaka ya tiko. Burundi yina timakete letinga ringanelangiki ta ku xaviseriwa matiko yale handle hikokwalaho ka ndzhawu ya yona leyi nga ngheniwiki hi misava xikan’we naku nga tshamiseki ka tipolotiki eka ndzhawu liya. Vatirhisani va yona lavakulu va mabindzu va katsa matiko ya vaakelani yo fana na Uganda, Tanzania, Rwanda na Democratic Republic of Congo. Matiko lawa ya tirha tanihi tindhawu to hundzisela nhundzu ya le Burundi yi nga si fika eka timakete ta matiko ya misava. United Arab Emirates (UAE) na yona i mutirhisani wa nkoka wa mabindzu eka Burundi. Ku xaviseriwa matiko yale handle kuya e UAE ngopfu ngopfu swivumbiwa hi nsuku lowu humelerisiwaka laha tikweni xikan’we na swin’wana leswi xavisiwaka ehandle ka kofi hikokwalaho ka ndzhawu ya yona ya maqhinga tani hi ndzhawu ya mabindzu e Middle East. Hambi leswi ku nga na matshalatshala ya mfumo yo hambanyisa ikhonomi ya wona hi ku tlakusa vupfhumba na ku koka rinoko ra vuvekisi bya matiko mambe eka tisekithara to fana na migodi na vumaki tiindasitiri letitsongo ta ha hluvuka kahle hikwalaho ka mintlhontlho ya switirhisiwa. Ku antswisa xiyimo xa vona xa mabindzu,Burundi ri tirhela eka migingiriko ya nhlanganelo wa miganga yo fana na ku joyina Nhlangano wa Afrika Vuxa(EAC). Leswi swi endla leswaku ku va na mfikelelo wo olova eka ikhonomi ya miganga leyikulu,swi tlakusa mabindzu ya le ndzeni ka miganga,na ku hlohlotela ku nghena ka vuvekisi.Ehandle ka sweswo,mfumo wu kongomisa eka ku antswisa nhluvukiso wa switirhisiwa ku katsa na magondzo,swiporo,na swikepe leswi nga ta ndlandlamuxa vuhlanganisi endzeni ka xifundzankulu xa Afrika Vuxa.Ku tshamiseka,ku va na xinghana eka mabindzu mbango,vuxaka bya le kusuhi bya Ikhonomi,na ku antswisiwa ka switirhisiwa swi nga pfuna ku tlakusa vuxaka bya mabindzu,ku kula ka ikhonomi hinkwayo ya Burundi hi ndlela yoleyo ku hunguta ku titshega ka vona hi sekithara ya vurimi

Burundi, tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa, ri na vuswikoti lebyikulu byo hluvukisa makete wa rona wa mabindzu ya le handle. Hambi leswi kunga rin’wana ra matiko lawa ya pfumalaka swinene emisaveni hinkwayo, ndzhawu ya maqhinga ya ntivo-misava ya Burundi na switirhisiwa swotala swa ntumbuluko swinyika minkarhi leyi tshembisaka eka indasitiri ya yona yo xavisela matiko yale handle. Burundi rina xiyimo xa kahle xa ndzhawu na mfikelelo eka timakete ta nkoka ta xifundzha tofana na Tanzania, Rwanda, Uganda, na Democratic Republic of Congo. Leswi swi tumbuluxa ndhawu leyinene eka tindlela ta mabindzu naswona swi endla leswaku Burundi yi tirha tanihi ndhawu yo hundzisela exikarhi ka matiko lawa ya vaakelani. Ku tlula kwalaho, yi nyika mfikelelo wo olova eka swikepe leswikulu eAfrika Vuxa ku fana na Dar es Salaam eTanzania na Mombasa eKenya. Sekithara ya vurimi leyikulu ya tiko yi humesa vuswikoti byo anama bya ku kula loku kongomisiweke eka ku xaviseriwa matiko mambe. Burundi yi tinyungubyisa hi misava leyi noneke leyinene yo byala swibyariwa kukatsa na kofi, tiya, khotoni, mavele, na tinyawa. Switirhisiwa leswi swa vurimi swina xilaveko xale henhla eka timakete ta matiko ya misava hikokwalaho ka khwalithi ya swona xikan’we na ntumbuluko wa organic. Hi vuvekisi lebyi faneleke eka tithekiniki ta vurimi bya manguva lawa xikan’we naku antswisiwa ka switirhisiwa eka ti network ta vutleketli endzeni ka tiko, Burundi yinga engetela swinene vuswikoti bya yona byo rhumela ematikweni mambe. Ku engetela kwalaho, migodi i sekithara yin’wana leyi nga na xitshembiso lexikulu xa nhluvukiso. Burundi rina switirhisiwa swa timinerali swofana na vuhlayiselo bya nickel ore xikan’we na ti deposits ta tin ore na timinerali ta misava leyi nga tolovelekangiki. Ku tirhisiwa ka switirhisiwa leswi swi nga tisa ku nghena ka mali ya matiko mambe loko ku ri karhi ku tumbuluxiwa swivandlanene swa mitirho laha kaya. Ku tlula kwalaho, vupfhumba byi khome vuswikoti lebyi nga tirhisiwangiki na byona. Hambi leswi ku nga tshamiseki ka tipolitiki eka makume ya malembe lama hundzeke ku khumbeke sekithara leyi hi ndlela yo biha; hambi swiritano,tindzhawu to saseka ta Burundi kukatsa na Tiva ra Tanganyika ti koka rinoko ra vaendzi lava nga na vutiolori lava lavaka mintokoto leyi nga riki endleleni. Hambiswiritano, ku na mintlhontlho leyi lavaka ku lulamisiwa ku lemuka hi ku hetiseka vuswikoti bya makete wa mabindzu ya matiko mambe ya Burundi.Tiko ri fanele ku kongomisa eka ku antswisa switirhisiwa ngopfungopfu magondzo,vuhlanganisi bya swiporo,na switirhisiwa swa le ribuweni.Leswi swi ta ndlandlamuxa maendlelo ya ku nghenisa/ku rhumela ehandle,hi ku famba ka nkarhi swi ta koka rinoko ra vavekisi.Ku engetela kwalaho, ku tshamiseka ka tipolitiki ku ya emahlweni ku tirhisiwa ka pholisi loku seketelaka ku kula ka ikhonomi ku fanele ku rhangisa emahlweni.Ku hlanganisa matshalatshala ku suka eka mihlangano ya mfumo ya laha kaya hi vumbirhi bya yona xikan’we na ntirhisano wa matiko ya misava,i.e.mintwanano ya mabindzu ya matiko mambirhi yi ta hoxa xandla swinene eku ndlandlamuxeni ka ku humelela ka mphikizano wa Burundi eka timakete ta misava hinkwayo. Hi ku angarhela, hi tindlela leti faneleke na vuvekisi eka switirhisiwa, vurimi, migodi,na swiyenge swa vupfhumba ,Burundi yi nga humesa vuswikoti bya yona byo va mutlangi loyi a humelelaka eka makete wa mabindzu ya matiko mambe wa misava hinkwayo.

Loko ku langutiwa switirhisiwa leswi xavisiwaka eka mabindzu ya le handle ya Burundi, i swa nkoka ku kongomisa eka swilaveko swa yona swo karhi na leswi yi swi tsakelaka. Hi ku languta xiyimo xa ikhonomi ya tiko na swilaveko swa vatirhisi, hi leswi swin’wana swa nkoka leswi faneleke ku tekeriwa enhlokweni loko ku hlawuriwa swilo leswi xavisiwaka hi ku hisa eka makete wa Burundi. 1. Switirhisiwa swa Vurimi: Ikhonomi ya Burundi yi titshege ngopfu hi vurimi, leswi endlaka leswaku yi va makete lowu nga kotekaka wa switirhisiwa swa vurimi swo fana na kofi, tiya na cocoa. Swixavisiwa leswi swi na xilaveko xa le henhla laha tikweni na le matikweni ya misava. 2. Swiambalo na Swiambalo: Indasitiri ya swiambalo i xiyenge lexi hluvukaka eBurundi. Ku nghenisa malapi, swilo swa swiambalo, na switirhisiwa swi nga vuyerisa hikwalaho ka mikhuva ya fexeni leyi kulaka exikarhi ka vaaki va le madorobeni. Ku kongomisa eka swihlawulekisi leswi nga durhiki kambe leswi nga ni xitayili swi nga ha humesa vuyelo lebyinene. 3. Switirhisiwa swa Elektroniki swa Vatirhisi: Hi ku andza ka vaaki va xiyimo xa le xikarhi, ku na xilaveko lexi andzaka xa switirhisiwa swa elektroniki swa vatirhisi swo fana na ti-smartphone, tithebulete, tikhompyuta, na switirhisiwa swa le kaya eka tisenthara ta le madorobeni ya Burundi. 4. Switirhisiwa swo Aka: Tiphurojeke ta nhluvukiso wa switirhisiwa ti kula hi xihatla eBurundi; xisweswo switirhisiwa swo aka swo fana na semende, tinhonga ta nsimbi kumbe tibara swi nga va swihlawulekisi leswi dumeke tanihileswi swi khathalelaka ku andza ka tiphurojeke to aka etikweni hinkwaro. 5. Mirhi: Ku na vuswikoti bya mirhi leyi humaka ematikweni mambe hikwalaho ka vuswikoti bya vuhumelerisi bya laha kaya lebyi nga nyawuriki eka sekithara ya nhlayiso wa rihanyo ya Burundi. Mirhi ya nkoka xikan’we na switirhisiwa leswi fambelanaka na rihanyo swofana na mibedo ya swibedlhele kumbe switirhisiwa swo kambela swinga va ti niches ta swikumiwa leswi vuyerisaka. 6. Swihlovo swa Eneji leyi Pfuxetiwaka: Switshuxo swa eneji leyi pfuxetiwaka ku fana na tiphaneleni ta dyambu kumbe switirhisiwa leswi tirhisaka eneji hi ndlela leyinene swi nga koka rinoko ra ntsakelo loko ku langutiwa ku vilela loku andzaka ka mbango emisaveni hinkwayo na le ndzeni ka Afrika hi roxe. 7. Nhundzu ya Vaxavi leyi fambafambaka hi xihatla (FMCG): Swilaveko swa siku na siku swo fana na oyili yo sweka kumbe swakudya leswi pakiweke swi tala ku lava ku nghenisiwa etikweni hikwalaho ka vuswikoti bya le hansi bya vuhumelerisi bya laha kaya leswi endlaka leswaku nhundzu ya FMCG yi va ndlela yo koka rinoko eka swivandlanene swa mabindzu ya le handle. Loko swiyenge leswi swa swikumiwa swi khome xitshembiso endzeni ka makete wa Burundi hi ku ya hi swiyimo swa sweswi, i swa nkoka leswaku ndzavisiso lowu heleleke lowu fambelanaka na milawu ya laha kaya na swilo swa ndhavuko wu endliwa ku nga si hetisisiwa xiboho xihi kumbe xihi mayelana na swivandlanene swa ku rhumela ematikweni mambe/ku nghenisa etikweni.

Burundi, tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa, ri ni swihlawulekisi swo hlawuleka swa vaxavi ni swilo leswi yirisiweke. Hi ku ya hi mikhuva ya vaxavi, vanhu va le Burundi va teka vuxaka bya munhu hi xiyexe naswona va tiveka hi malwandla ya vona lama kufumelaka. Va tlangela ku xeweta hi ndlela ya xichavo naswona va langutele leswaku van’wamabindzu va hlayisa xichavo ni xinghana. Ku aka ku tshembana hi ku vulavurisana nkarhi na nkarhi i swa nkoka loko u tirhisana na vaxavi va le Burundi. Hikwalaho ka mikhuva ya ndhavuko, va tsakela ku tirhisana hi mahlo ku tlula tindlela ta vuhlanganisi bya le kule ku fana na ti-imeyili kumbe ku bela riqingho. Ku tlula kwalaho, ku burisana hi minxavo i nchumu lowu dzimeke timitsu eka ku cincana ka mabindzu eBurundi. Vaxavi va tala ku nghenela ku xaviselana tani hi leswi va tshembaka leswaku ku xaviselana swi nga endla leswaku ku va na nxavo lowu ringaneleke. Mabindzu ya fanele ku tilulamisela tindlela ta ku burisana loko ya ha hlayisa vutshembeki bya swikumiwa kumbe vukorhokeri bya wona. Hambiswiritano, ku ni swilo swo karhi leswi yirisiweke leswi mabindzu ma faneleke ma swi xiya loko ma tirhisana ni vaxavi eBurundi: 1. Vukhongeri: Papalata ku bula hi timhaka ta vukhongeri leti nga ni khombo handle ka loko nhloko-mhaka yi sunguriwe hi muxavi ku sungula. 2. Ndhawu ya Munhu: Ku xixima ndhawu ya munhu hi xiyexe i swa nkoka tanihileswi ku hlasela bubble ya munhu hi xiyexe swi nga n’wi endlaka a nga ntshunxekanga. 3. Voko ra Ximatsi: Ku tirhisa voko ra ximatsi eka swikombiso swo fana na ku nyikela kumbe ku amukela swilo swi tekiwa tanihi ku pfumala xichavo eka ndhavuko wa le Burundi. Voko ra xinene ri fanele ku tirhisiwa minkarhi hinkwayo eka swiendlo leswi. 4. Ku Lemuka Nkarhi: Ku hlayisa nkarhi swi tekiwa swi ri swa nkoka swinene eka vuhlanganisi bya mabindzu; hambiswiritano, swi nga ha hambana ku ya hi swiyimo swa munhu hi xiyexe ku fana na timhaka ta vutleketli kumbe ku hlwela loku nga papalatekiki hikwalaho ka mintlhontlho ya switirhisiwa. 5. Ku twisisa Ndhavuko: Tivonele eka mindhavuko yo hambana leyi kumekaka endzeni ka Burundi hi yoxe naswona papalata ku endla miehleketo kumbe ku andlala loku sekeriweke eka vutivi lebyi nga nyawuriki mayelana na tinxaka to karhi leti nga kona endzeni ka tiko. Hi ku angarhela, ku xixima mikhuva ni mindhavuko ya kwalaho loko u ri karhi u kombisa mahanyelo lamanene swi ta pfuna swinene loko u burisana ni vaxavi emakete wa le Burundi.

Burundi i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa. Tanihi leswi yi nga riki na mindzilakano ya le ribuweni, a yi na ribuwa ra lwandle leri kongomeke kumbe ndzilakano wa le lwandle. Hambiswiritano, tiko leri ri ni swikepe swo hlayanyana swa misava leswi nghenaka eka swona leswi lawuriwaka hi valawuri va rona va swibalo. Nhlangano lowukulu lowu nga na vutihlamuleri byo lawula swibalo na vulawuri bya mindzilakano eBurundi i Vulawuri bya Mali ya le Burundi (Office Burundais des Recettes - OBR). OBR yi tiyisisa ku landzeleriwa ka milawu ya rixaka na swiletelo mayelana na ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe na ku rhumeriwa ka swilo ematikweni mambe. Va tirhisa magoza yo tlakusa vukorhokeri na ku va erivaleni eka mindzilakano, ku olovisa mabindzu loko va ri karhi va tiyisisa vuhlayiseki. Eka vafambi lava nghenaka kumbe ku huma eBurundi hi ku tirhisa swikepe swa misava leswi nghenaka, i swa nkoka ku tiva milawu yo karhi ya customs na maendlelo: 1. Vafambi va boheka ku va na matsalwa ya maendzo lama tirhaka yo fana na mapasi. Swilaveko swa vhisa swi fanele ku kamberiwa loko u nga si famba ku tiyisisa ku landzeleriwa. 2. Nhundzu leyi tisiweke kumbe leyi humesiweke eBurundi yi fanele ku tivisiwa ehofisini ya khastomo eka ndhawu yo tsemakanya ndzilakano. 3. Swilo swo karhi leswi siveleriweke swo fana na swibamu, swidzidziharisi, nhundzu ya vuxisi, na tibuku leti khunguvanyisaka swi yirisiwile ku tisiwa kumbe ku humesiwa etikweni. 4. Swipimelo swa mali swa tirha loko u rhwala mali yo tala (mali ya laha kaya na ya le matikweni mambe). Swa antswa ku tivisa mali yihi kumbe yihi leyi nga ehenhla ka mpimo wo karhi lowu vekiweke hi valawuri. 5. Switifikheti swa ntlhavelo swi nga ha laveka eka mavabyi yo karhi yo fana na yellow fever loko u fika ku suka eka ndhawu leyi nga na vuvabyi lebyi. 6. Vaofisiri va khastomo va nga endla vukamberi bya mindzhwalo, mimovha, kumbe ndzhwalo lowu nghenaka kumbe ku huma etikweni hi swikongomelo swa vuhlayiseki kumbe ku sindzisa milawu ya khastomo. 7. I swa nkoka ku tirhisana na vaofisiri va khastomo hi nkarhi wa ku kamberiwa na ku nyika vuxokoxoko lebyi kongomeke mayelana na nhundzu leyi rhwariweke loko yi komberiwa. Ku ringanyetiwa leswaku vafambi va tolovelana na vuxokoxoko bya nkarhi wa sweswi eka swilaveko swo nghena eBurundi ku suka eka swihlovo swa ximfumo swa mfumo swo fana na ti-embassy/consulate va nga si pulana riendzo ra vona. Ku namarhela swiletelo leswi swi ta pfuna ku kurisa vuhlanganisi byo olova na vatirhela-mfumo va swibalo loko ku ri karhi ku xiximiwa milawu ya rixaka mayelana na ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe na ku rhumeriwa ka swilo ematikweni mambe.

Burundi, tiko leri nga ngheniwiki hi misava eAfrika Vuxa, ri na pholisi yo karhi ya xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe ku lawula vuxaka bya rona bya mabindzu na ku humesa mali eka mfumo. Mimpimo ya xibalo xa ku nghenisa ya hambana kuya hi muxaka wa nhundzu leyi humaka ematikweni mambe. Hi ku angarhela, Burundi ri hakela swibalo swa ad valorem swa customs eka swilo leswi humaka ematikweni mambe. Ad valorem swi vula leswaku xibalo xi hlayeriwa tanihi phesente ya nkoka wa nhundzu leyi humaka ematikweni mambe. Mimpimo leyi tirhaka yisuka eka 0% kuya eka 60%, laha nhlayo ya xikarhi yinga kwalomu ka 30%. Hambiswiritano, swiyenge swo karhi swa switirhisiwa swa nkoka swo fana na mirhi na swakudya swa xisekelo swi nga ha ntshunxiwa kumbe ku hakerisiwa mimpimo ya le hansi. Ku engetela kwalaho, Burundi yi nga ha veka swibalo swo engetela swo fana na xibalo xa nkoka lowu engeteriweke (VAT) eka nhundzu leyi humaka ematikweni mambe. VAT hi ntolovelo yi hakerisiwa hi mpimo wa ntolovelo wa 18% kambe yi nga hambana kuya hi muxaka wa xiendliwa. Xibalo lexi xi hlengeletiwa eka xiteji xin’wana na xin’wana xa vuhumelerisi kumbe ku hangalasiwa loko xinga se fika eka muxavi wohetelela. Swi fanerile ku vula leswaku Burundi i tiko leri nga xirho xa Nhlangano wa Afrika Vuxa (EAC), xikan’we na Kenya, Tanzania, Rwanda, Uganda, na Sudan Dzonga. Tanihi tiko ra xirho xa EAC, Burundi ri vuyeriwa eka mintwanano ya mabindzu yo hlawuleka endzeni ka ntlawa lowu wa xifundzankulu. Nhundzu leyi humaka eka matiko ya swirho swa EAC yi faneleka ku hungutiwa mimpimo ya tihakelo kumbe hambi ku ri ku ntshunxiwa hi ku helela ehansi ka mintwanano leyi. Ku olovisa mabindzu na ku ndlandlamuxa ntirhisano wa ikhonomi endzeni ka Afrika ku ya emahlweni, Burundi yi tlhela yi nghenelela eka migingiriko yin’wana ya miganga yo fana na COMESA (Makete lowu Tolovelekeke wa Afrika Vuxa na Dzonga) na AGOA (Nawu wa ku Kula na Minkarhi ya Afrika). Vaxavisi va swilo leswi humaka ematikweni mambe eBurundi va fanele ku languta tipholisi leti ta xibalo loko va ri karhi va nghenisa nhundzu etikweni ku tiyisisa ku landzeleriwa ka milawu na ku hlayela ntsengo wa vona wa timali hi ku kongoma. Hi ku angarhela, ku twisisa pholisi ya Burundi ya xibalo xa swilo leswi humaka ematikweni mambe i swa nkoka swinene loko ku endliwa matirhelo ya mabindzu ya matiko ya misava na rixaka leri ra Afrika Vuxa.

Burundi, tiko leri nga ngheniwiki hi misava leri kumekaka eAfrika Vuxa, ri na pholisi yo karhi ya xibalo xo rhumela ematikweni mambe leyi nga kona ku lawula mabindzu ya rona na ku ndlandlamuxa nhluvukiso wa ikhonomi. Mfumo wa Burundi wu veka swibalo swa ku rhumela ematikweni mambe eka swixavisiwa swo hambana ku kuma mali na ku sirhelela tiindasitiri ta laha kaya. Hi lowu nkatsakanyo wa tipholisi ta xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe ya Burundi. Hi ntolovelo swibalo swa ku xaviseriwa matiko mambe swi hakeriwa eka swilo swo tanihi kofi, tiya, madzovo ni madzovo, matluka ya fole, timinerali leti nga si swekiwaka ni tinsimbi ta risima. Swibalo leswi swi hlayeriwa hi ku ya hi nkoka kumbe nhlayo ya nhundzu leyi rhumeriwaka ematikweni mambe. Mimpimo yinga hambana kuya hi xiendliwa xokarhi kumbe indasitiri kambe hi xitalo yisuka eka 0% kuya eka 30%. Kofi i yin’wana ya ti exports letikulu ta Burundi naswona yi le hansi ka xibalo xa export xa kwalomu ka 10%. Xibalo lexi xi hoxa xandla swinene eka mbuyelo wa mfumo tani hileswi vuhumelerisi bya kofi byi tlangaka xiave xa nkoka eka ikhonomi ya tiko. Ku xaviseriwa matiko yale handle ka tiya switlhela swiva na xibalo xaku xaviseriwa matiko yale handle leswi pfunetaka ku seketela vahumelerisi va tiya va laha kaya hiku sivela ku xaviseriwa matiko yale handle kutlula mpimo leswinga tisaka ku pfumaleka laha kaya. Switirhisiwa swin’wana swa vurimi swofana na madzovo na madzovo swinga va ehansi ka swibalo swale hansi loko swipimanyisiwa na swixavisiwa swofana na matluka ya fole hikokwalaho ka nkoka wa swona eka ti indasitiri ta laha kaya. Timinerali na tinsimbi ta risima swina mimpimo yohambana hambana ya xibalo kuya hi ntsengo wa swona wa makete. Mfumo wu kongomisa eka ku tlakusa maendlelo yo lulama loko wu ri karhi wu tlhela wu humesa mali eka switirhisiwa leswi swa nkoka. I swa nkoka eka vaxavisi lava tirhaka eBurundi kumbe ku pulana mabindzu na tiko ku langutisisa ku cinca kwihi na kwihi eka tipholisi ta xibalo hi vukheta. Milawu ya mfumo yi nga cinca nkarhi na nkarhi tanihi xiphemu xa matshalatshala lama kongomisiweke eka ku tlakusa ku kula ka ikhonomi kumbe ku cinca tindlela ta mabindzu. Hi ku angarhela, pholisi ya xibalo xa ku rhumela ematikweni mambe ya Burundi yi kongomisa eka ku lawula mabindzu ya matiko ya misava loko hi nkarhi wun’we yi seketela tiindasitiri ta laha kaya hi ku tiyisisa mphakelo lowu ringaneleke laha kaya handle ko kavanyeta swivandlanene swa ku tumbuluxa mali ya rixaka.

Burundi i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka exifundzheni xa Great Lakes eAfrika Vuxa. Yitiveka hi tindzhawu ta yona to hlamarisa xikan’we na ndzhaka ya ndzhavuko leyi fuweke, Burundi yitlhele yi kongomisa eka ku tlakusa indasitiri ya yona yo xaviseriwa matiko yale handle ku fambisa kukula ka ikhonomi. Ku tiyisisa khwalithi na ntiyiso wa nhundzu ya yona leyi rhumeriwaka ematikweni mambe, Burundi yi tirhisile sisiteme leyi heleleke ya xitifikheti xa ku rhumela ematikweni mambe. Endlelo leri ra xitifikheti ri katsa tiejensi to hambana ta mfumo, mihlangano ya vulawuri, na minhlangano ya sekithara ya phurayivhete leyi tirhaka swin’we ku tiyisisa leswaku swikumiwa swi fikelela swiyimo swa matiko ya misava. Goza ro sungula eka phurosese ya xitifikheti xa ku rhumela ematikweni mambe i ku va mabindzu ya tsarisa eka valawuri lava faneleke. Leswi swikatsa ku nyika vuxokoxoko bya vuxokoxoko mayelana na switirhisiwa swa vona, maendlelo ya vuhumelerisi, na ti mphakelo. Loko se ti tsarisiwile, tikhamphani ti nga endla xikombelo xa switifikheti swo karhi swa swikumiwa. Ku kuma switifikheti leswi, vaxavisi va le handle va fanele ku landzelela swiletelo swo tika leswi fambelanaka na vulawuri bya khwalithi, milawu ya vuhlayiseki, na ku landzelela mintwanano ya mabindzu ya matiko ya misava. Leswi hi ntolovelo swikatsa ku kamberiwa ka nkarhi na nkarhi hi vahloti lava tiyisisiweke lava kambelaka swilo swofana na maendlelo ya vumaki, swipimelo swa ku paka, ku pakanisa ka malebvu, na ku landzelerisiwa ka swikumiwa. Eka swixavisiwa swa vurimi swofana na kofi kumbe tiya – swimbirhi swa swixavisiwa leswikulu swa Burundi – switifikheti swo engetelela swinga laveka kuya hi swipimelo swa indasitiri ya misava hinkwayo. Switifikheti leswi switala ku kongomisa eka maendlelo ya vurimi lawa yanga heriki kufana na maendlelo ya organic cultivation kumbe fair trade principles. Loko switifikheti hinkwaswo leswi lavekaka swi kumiwile no pasisiwa hi mavandla lama pfumeleriweke endzeni ka Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki bya Burundi (kumbe tindzawulo tin’wana ta mfumo leti tirhaka), vaxavisi va le handle va nga ya emahlweni na ku rhumela switirhisiwa swa vona ematikweni ya le handle hi ku tiyiseka. Switifikheti leswi humesiweke swi tirha tanihi vumbhoni bya leswaku nhundzu i swibyariwa swa xiviri leswi humaka eBurundi. Hi ku angarhela, hi ku tirhisa maendlelo yo tika ya xitifikheti xa ku rhumela ematikweni mambe lama fambelanaka na swiyimo na milawu ya matiko ya misava, . Burundi yi kongomisa ku hlayisa ndhuma ya yona tanihi muxavisi la tshembekaka loko yi ri karhi yi tiyisisa leswaku vaxavi va kuma switirhisiwa swa xiyimo xa le henhla ku suka eka tiindasitiri ta yona to hambana ku katsa na vuhumelerisi bya vurimi (ku fana na kofi), vumaki bya swiambalo, . xikan’we naku humesiwa ka switirhisiwa swa timinerali swofana na tin ore. Hi ku antswisiwa loku yaka emahlweni eka maendlelo ya ku ringanisa, . tiko ri lava ku ndlandlamuxa migingiriko ya ikhonomi ya laha kaya hi vumbirhi bya yona na vuxaka bya mabindzu ya le handle loko swi ri karhi swi hoxa xandla hi ndlela leyinene eka nhluvukiso wa misava hinkwayo lowu nga heriki.

Burundi i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa. Hambi leswi yi nga na swipimelo swa ndhawu, yi vile yi endla nhluvuko eku hluvukiseni ka netiweke ya yona ya vutleketli. Hi leswi swintshuxo swin’wana leswi ringanyetiweke swa vutleketli eka mabindzu lama tirhaka eBurundi: 1. Vutleketli: Netiweke ya vutleketli eBurundi ngopfu-ngopfu yi titshege hi switirhisiwa swa magondzo. Ndlela yo sungula yo fambisa nhundzu i tilori, leti hlanganisaka madoroba lamakulu ni ku ma hlanganisa ni matiko ya vaakelani yo tanihi Rwanda, Tanzania na Democratic Republic of Congo. Swikahle ku tirhisana na tikhamphani ta tilori ta laha kaya leti tshembekaka letingana ntokoto wo famba eka ndzhawu ya laha kaya naswona tinga nyika vukorhokeri bya vutleketli lebyi tirhaka kahle na lebyi sirhelelekeke. 2. Swikepe: Hambileswi Burundi ri pfumalaka ndlela yo kongoma elwandle, ri titshege hi swikepe swa le matikweni lama nga ekusuhi leswaku ri rhumeriwa ematikweni mambe. Ribuwa ra le kusuhi swinene i Ribuwa ra Dar es Salaam eTanzania, leri tirhaka tanihi nyangwa wo nghenisa na ku rhumela ehandle ku suka eBurundi. Loko u hlawula muphakeri wa vutleketli, xiya vutshila bya vona byo hlanganisa ku rhumeriwa ka swilo hi ku tirhisa swikepe leswi na ku lulamisa ku pfumeleriwa ka swibalo hi ndlela leyinene. 3. Vuhlayiselo: Switirhisiwa swa vuhlayiselo leswi tirhaka kahle swi tlanga xiave xa nkoka eku antswiseni ka tikheteni ta mphakelo. Kuna tindlela to hlaya to hlayisa swilo leti kumekaka endzeni ka madoroba lamakulu ya Burundi kufana na Bujumbura kumbe Gitega eka swikongomelo swo hlayisa swa xinkarhana kumbe ku hangalasa. Languta ti warehouses leti nyikaka magoza ya vuhlayiseki lawa ya ringaneleke na tisisiteme ta manguva lawa ta vulawuri bya nhundzu ku tiyisisa leswaku nhundzu ya wena yi hlayisiwile kahle naswona ya kumeka hi ku olova. 4. Ku Pfuxetiwa ka Khastomo: Ku twisisa kahle milawu ya ku nghenisa/ku rhumela ehandle i swa nkoka loko ku endliwa mabindzu ya matiko ya misava na Burundi. Tihlanganise na vaphakeri va vuxavisi bya swibalo lava nga na ntokoto lava nga na vutivi lebyinene bya milawu ya laha kaya naswona va nga pfunetaka hi ku rhumeriwa ka matsalwa lama faneleke ku tiyisisa leswaku maendlelo ya ku basisiwa ka swibalo ya kahle. 5.Vaphakeri va Logistics: Ku olovisa matirhelo ya wena ya vutleketli ku ya emahlweni, va ehleketa ku tirha na vaphakeri va vukorhokeri bya xiyenge xa vunharhu xa xiphurofexinali (3PL) lava nyikaka swintshuxo leswi heleleke swa makumu ku katsa ku yisa nhundzu emahlweni, vukorhokeri bya ku basisa ka swibalo, switirhisiwa swa vuhlayiselo, vuswikoti byo landzelerisa,na nhlanganiso lowu tirhaka kahle ya swirhumeriwa ku suka laha swi humaka kona ku ya laha swi yaka kona. 6.E-commerce Logistics: Loko e-commerce yi ya emahlweni yi kula emisaveni hinkwayo,Burundi ri tlhela ri kuma ku tlakuka ka migingiriko ya vuxavisi bya inthanete. Ku khoma makete lowu wu hluvukaka, tirhisana na vaphakeri va vutleketli lava nyikaka swintshuxo swo hlawuleka swa e-commerce swo fana na ku rhumeriwa ka khilomitara yo hetelela, vutleketli byo tlherisela endzhaku,na vukorhokeri byo hetisisa oda ku antswisa mphakelo wa wena eka matirhelo ya e-commerce. Tsundzuka leswaku hambileswi Burundi ri yaka emahlweni ri vekisa eka ku antswisa switirhisiwa swa rona swa vutleketli, ku nga ha va na mintlhontlho hikwalaho ka xiyimo xa tiko leri nga ngheniki emisaveni. Swi ringanyetiwa ku tirhisana na tikhamphani ta vutleketli leti nga na ntokoto na ndhuma leti nga fambisaka mintlhontlho leyi na ku nyika swintshuxo leswi lulamisiweke leswi simekiweke eka swilaveko swa wena swo karhi swa bindzu.

Minkombiso ya nkoka ya mabindzu

Burundi i tiko leri nga ngheniwiki hi misava eAfrika Vuxa naswona ri na tindlela ti nga ri tingani ta nkoka ta matiko ya misava to xava na minkombiso ya mabindzu leswi hoxaka xandla eka nhluvukiso wa rona wa ikhonomi. Tipulatifomo leti ti tirha tanihi tinyangwa ta mabindzu ya le Burundi ku tihlanganisa na vaxavi va matiko ya misava, ku kombisa swikumiwa swa vona, na ku lavisisa vutirhisani lebyi nga vaka kona. Hi leti tin’wana ta tindlela ta nkoka ta matiko ya misava to xava na minkombiso ya mabindzu eBurundi: 1. Huvo ya Mabindzu na Vumaki bya Burundi (CCIB): CCIB yi tlanga xiave xa nkoka eku tlakuseni ka mabindzu exikarhi ka Burundi na matiko ya le handle. Yi hlela tiforamu ta mabindzu, minhlangano ya B2B, na minkombiso ku hlanganisa vaxavisi va laha kaya na vaxavi va matiko ya misava. 2. Nkombiso wa Mabindzu wa Sodeico: Nkombiso lowu wa mabindzu wa lembe na lembe wu khomeriwa eBujumbura, ku nga doroba-nkulu ra Burundi. Yi nyika pulatifomo eka tiindasitiri to hambana hambana to fana na vurimi, vumaki, ku aka, na swin’wana, ku kombisa switirhisiwa swa tona eka vaendzi va laha kaya na va matiko ya misava. 3. Minkombiso ya Mabindzu ya Nhlangano wa Afrika Vuxa (EAC): Tanihi tiko leri nga xirho xa ntlawa wa miganga wa EAC, mabindzu ya le Burundi na wona ya hlangana na minkombiso ya mabindzu leyi hleleriweke endzeni ka rimba ra vaaki. Tinhlengeletano ta EAC ti tirha tanihi swivandlanene swa vuhlanganisi na vaxavi lava nga ta va kona va miganga. 4. Nhlangano wa Matiko ya Misava wa Kofi (ICO): Kofi i nhundzu yo sungula ya Burundi leyi rhumeriwaka ematikweni mambe; hikokwalaho ICO yi tlanga xiave xa nkoka eka ku hlanganisa vahumelerisi va kofi kusuka emisaveni hinkwayo na va oxiwa kofi lava lavaka tinyawa ta xiyimo xale henhla leti humaka ematikweni yohambana hambana. 5. Foramu ya CEO ya Afrika: Hambi leswi yi nga kongomangiki eka Rwanda ntsena kambe yi katsa matiko ya Afrika yo anama ku katsa na Rwanda - foramu leyi yi hlanganisa tiCEO ku suka eka tikhamphani ta Afrika xikan’we na varhangeri va mabindzu ya misava hinkwayo ku tumbuluxa swivandlanene swa vuhlanganisi leswi nga yisa eka ku kuma ntirhisano kumbe timakete letintshwa ta ku rhumela ematikweni mambe. 6. Global Expo Botswana: Expo leyi yi koka rinoko ra vatekaxiave emisaveni hinkwayo lava kombisaka switirhisiwa swo hambana ku fana na michini, switirhisiwa & switirhisiwa vaxavisi/vaxavisi va le handle kumbe vatirhisani va vuvekisi eAfrika hinkwaro ku engetela ku vonakala exikarhi ka lava nga ta va vaphakeri/vaxavi. 7. Makete wa Maendzo ya Misava Afrika (WTM): WTM i yin’wana ya minkombiso ya mabindzu ya maendzo na vupfhumba leyi rhangelaka leyi khomeriweke eKapa, Afrika-Dzonga. Xiendlakalo lexi xi pfumelela Burundi ku kombisa ku saseka ka rona ka ntumbuluko, ndzhaka ya ndhavuko, na tindhawu to koka rinoko ra vaendzi eka vafambisi va maendzo ya matiko ya misava. 8. Senthara ya Mabindzu ya Matiko ya Misava (ITC): ITC yi nyika nseketelo wa nkoka na switirhisiwa eka vaxavisi va le Burundi hi ku tirhisa minongonoko ya vona yo hambana. Leswi swi katsa tiwekhixopo to aka vuswikoti, mpfuneto wa ndzavisiso wa makete, nseketelo wa nhluvukiso wa swikumiwa, na ku nghenelela eka minkombiso ya mabindzu ya matiko ya misava. 9. Minkombiso ya Mabindzu ya Vuyimeri: Varhumiwa va vudiplomati va Burundi ematikweni mambe va tala ku khoma minkombiso ya mabindzu kumbe tiforamu ta mabindzu ku tlakusa ku cincana ka ikhonomi na matiko lama amukelaka. Swiendlakalo leswi swi nyika pulatifomo eka mabindzu ya laha kaya ku tirhisana hi ku kongoma na lava nga ta xava ku suka ematikweni wolawo. Hi ku nghenelela eka tindlela leti ta matiko ya misava ta ku xava na minkombiso ya mabindzu, tikhamphani ta le Burundi ti nga ndlandlamuxa ku fikelela ka tona ku tlula mindzilakano ya matiko. Swi va pfuna ku hambanyisa xisekelo xa vaxavi va vona, ku kuma timakete letintshwa ta swivandlanene swa ku rhumela ematikweni mambe/ku nghenisa ehandle eka tiindasitiri hinkwato - ku katsa na vurimi (kofi), vumaki (swiambalo/swiambalo), na swin’wana, ku koka rinoko ra vuvekisi byo kongoma bya le handle ku tiyisisa ikhonomi ku ya emahlweni ku kurisa ku kula ka ikhonomi endzeni ka tiko.

Tinjhini to lavisisa leti tolovelekeke

Le Burundi, tinjhini to lavisisa leti tirhisiwaka ngopfu hi leti: 1. Google - www.google.bi 2. Bing - www.bing.com 3. Yahoo - www.yahoo.com Tinjhini leti to lavisisa ti nyika vatirhisi eBurundi vuxokoxoko byo hambana hambana naswona ti olovisa swivutiso swa vona swo lavisisa eka inthanete. Google yi tekiwa ngopfu tanihi njhini yo lavisisa leyi dumeke swinene emisaveni hinkwayo, leyi nyikaka mimbuyelo yo lavisisa leyi heleleke eka swiyenge swo hambana ku fana na matluka ya webu, swifaniso, tivhidiyo, swihloko swa mahungu, na swin’wana. Bing i ndlela yin’wana leyi tshembekaka leyi nyikaka swihlawulekisi leswi fanaka na Google. Yahoo yi tlhela yi tirhisiwa hi vanhu vo tala eBurundi eka swilaveko swa vona swo lavisisa. Yi nyika vukorhokeri byo hambana ku tlula ku lavisisa ntsena eka webu, ku katsa na vukorhokeri bya imeyili na ku pfuxetiwa ka mahungu. Tindhawu tin’wana leti nga tsakeriwiki ngopfu kumbe leti nga ni swifundzha swo karhi leti kumekaka eBurundi ti nga ha katsa: 4. Xiyauba - www.yauba.com 5. Yandex - www.yandex.com Yauba i njhini yo lavisisa leyi kongomisiweke eka vuhlayiseki bya xihundla leyi pfumelelaka vatirhisi ku pfula inthanete va nga tiviwi handle ko hlayisa vuxokoxoko byihi na byihi bya munhu hi xiyexe. Yandex i njhini yo lavisisa leyi simekiweke eRussia leyi tlhelaka yi katsa vukorhokeri byo fana na imeyili, mimepe, switori swa mahungu, na ku lavisisa swifaniso. Hambi leswi leti ku nga tinjhini tin’wana to lavisisa leti tirhisiwaka ngopfu eBurundi na ti-URL ta tona ta webusayiti leti fambelanaka leti boxiweke laha henhla, i swa nkoka ku xiya leswaku ku tsakela ka vatirhisi ku nga hambana swinene ku ya hi swilaveko swa munhu hi xiyexe na ku tsakela.

Matluka lamakulu yo tshwuka

Matluka lamakulu yo tshwuka ya le Burundi hi lawa: 1. Yellow Pages Burundi: Xikombo xa ximfumo xa matluka yo tshwuka xa Burundi, lexi nyikaka vuxokoxoko bya vuhlanganisi na minxaxamelo ya mabindzu eka swiyenge swo hambana. Website: www.matluka yo tshwukaburundi.bi 2. Annuaire du Burundi: I buku leyi heleleke ya le ka Internet ya mabindzu ni tinhlengeletano eBurundi, leyi nyikelaka vuxokoxoko bya vuhlanganisi, tiadirese ni swihlanganisi swa webusayiti. Website: www.telecomibu.afrika/annuaire 3. Kompass Burundi: I buku ya mabindzu ya matiko hinkwawo leyi nga ni xiyenge lexi nyiketeriweke eka tikhampani ta le Burundi. Yi nyika vuxokoxoko bya tiphrofayili ta khamphani, vuxokoxoko bya vuhlanganisi, minxaxamelo ya swikumiwa/vukorhokeri, na ku lavisisa loku kongomeke eka indasitiri. Website: www.kompass.com/burundi 4. AfriPages - Burundi Directory: I directory ya laha kaya leyi xaxametaka mabindzu lama hambanisiweke hi swiyenge swo fana na vurimi, ku aka, timali, nhlayiso wa rihanyo, vupfhumba, na swin’wana, leswi pfumelelaka vatirhisi ku lavisisa hi ndhawu kumbe vukorhokeri lebyi nyikiwaka. Webusayiti: www.afridex.com/burundidirectory 5. Trade Banque du Burundi Business Directory (TBBD): Yi lulamisiwile hi ku kongoma eka sekithara ya tibangi eBurundi, xikombo lexi xi xaxameta tibangi ta laha kaya xikan’we na tindhawu ta marhavi ya tona na vuxokoxoko byo tihlanganisa. Website: www.tbbd.bi/ts/xikombo-xa-mabindzu/ Tidayirekitara leti ta matluka yo tshwuka ti nga nghenisiwa eka inthanete ti nyika ndlela yo olova yo kuma vuhlanganisi na vuxokoxoko bya nkoka bya bindzu endzeni ka tiko ra Burindi

Tipulatifomo letikulu ta mabindzu

Le Burundi, sekithara ya e-commerce ya ha ri eku humeleleni, naswona ku na tipulatifomo ti nga ri tingani letikulu ta e-commerce leti tirhaka etikweni. Hi leti tin’wana ta tipulatifomo letikulu ta e-commerce eBurundi swin’we ni tiwebsite ta tona hi ku hambana ka tona: 1. jumia.bi: Jumia i yin’wana ya tipulatifomo ta e-commerce leti rhangelaka leti tirhaka eka matiko yo hlayanyana ya Afrika, ku katsa na Burundi. Va nyikela hi swilo swo hambana-hambana swo tanihi switirhisiwa swa elektroniki, fexeni, switirhisiwa swa le kaya ni swin’wana. 2. qoqon.com: Qoqon i pulatifomo yo xava eka inthanete eBurundi leyi kongomisaka eka ku nyika ntokoto wo xava lowu olovaka no sirheleleka eka vaxavi va yona. Va nyikela hi swilo swo hambana-hambana ku sukela eka swa elektroniki ku ya eka swilo swa le kaya. 3. karusi.dealbi.com: Karusi Deal Bi i pulatifomo ya e-commerce leyi tirhelaka vaxavi hi ku kongoma eXifundzheni xa Karusi xa Burundi. Va nyikela hi swilo swo hambana-hambana ku katsa ni swa elektroniki, fexeni, swilo swo sasekisa ni swin’wana. 4. burundishop.com: Burundi Shop i ndhawu yo xavisa eka inthanete laha vanhu na mabindzu va nga xavisaka nhundzu ya vona hi ku kongoma eka vaxavi. Yi nyika switirhisiwa swo hambana hambana kusuka eka swiyenge swohambana hambana swofana na switirhisiwa, switirhisiwa swa swiambalo, na switirhisiwa swa elektroniki swa vatirhisi. 5. YannaShop Bi: Pulatifomo leyi yi tiveka ngopfu hi ku xavisa swilo swa fexeni swa vavanuna na vavasati eBurundi hi ku tirhisa xitolo xa yona xa inthanete eka yannashopbi.net. I swa nkoka ku xiya leswaku ku kumeka kumbe ku duma ka tipulatifomo leti swi nga cinca hi ku famba ka nkarhi ku ya hi swiyimo swa makete na leswi vaxavi va swi tsakelaka.

Tipulatifomo letikulu ta swihangalasamahungu swa le ka social media

Burundi i tiko leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa. Hambi leswi yi nga yitsongo, yi endlile nhluvuko lowukulu hi mayelana na vuhlanganisi bya xidijitali na vukona bya swihangalasamahungu swa le ka social media. Hi leti tipulatifomo tin’wana leti dumeke ta swihaxa-mahungu swa le ka Internet leti tirhisiwaka eBurundi: 1. Facebook - Tanihi sayiti leyikulu ya vuhlanganisi bya le ka social networking emisaveni hinkwayo, Facebook yi tirhisiwa ngopfu eBurundi. Vanhu va yi tirhisa ku tihlanganisa na vanghana na ndyangu, ku avelana swintshuxo na swifaniso, ku joyina mintlawa, na ku landzelela matluka ya ku tsakela. Website ya ximfumo ya Facebook i www.facebook.com. 2. Twitter - Twitter yi pfumelela vatirhisi ku veka marungula yo koma kumbe ti tweet ta swihlawulekisi swo fika eka 280. Yi tsakeriwa ngopfu eBurundi hi ku avelana mahungu lamantshwa, mavonelo ni ku burisana ni vanhu va le rivaleni. Website ya Twitter i www.twitter.com. 3. Instagram - Yi tiveka hi ku kandziyisa ka yona eka swilo leswi voniwaka swo fana na swifaniso na tivhidiyo, Instagram yi kumile ndhuma eka vanhu va le Burundi tanihi pulatifomo yo avelana vutumbuluxi bya vona hi ku tirhisa swifaniso na ku tihlanganisa na van’wana lava avelana ku tsakela loku fanaka. Website ya ximfumo ya Instagram i www.instagram.com. 4. WhatsApp - Hambi leswi yi nga tekiwiki hi ku kongoma tanihi pulatifomo ya swa mahungu ya swa matirhiselo ya vanhu, WhatsApp yi tirhisiwa ngopfu eBurundi tanihi app ya marungula leyi endlaka leswaku vatirhisi va kota ku rhumela matsalwa, ku bela riqingho hi rito na vhidiyo, ku cincana tifayela ta multimedia to fana na swifaniso na tivhidiyo hi ndlela leyinene eka inthanete hi ku tirhisa switirhisiwa swa tiselfoni kumbe tikhompyuta. 5.TikTok- TikTok yi kumile ndhuma leyikulu emisaveni hinkwayo ku katsa na Burundi hikwalaho ka xivumbeko xa yona xa tivhidiyo ta xivumbeko xo koma laha vanhu va tumbuluxaka swilo swo tumbuluxa swo fana na mintlhontlho ya ku hlanganisa milomu kumbe maendlelo yo cina lama vuriwaka 'TikToks.' U nga nghena eka TikTok hi ku tirhisa webusayiti ya yona ya ximfumo eka www.tiktok.com 6.LinkedIn- LinkedIn yi tala ku khathalela ngopfu eka vuhlanganisi bya xiphurofexinali ku tlula vuhlanganisi bya munhu hi xiyexe kambe yi tirhisiwa hi tiphurofexinali to tala ku katsa na vini va mabindzu/van’wamabindzu/valavi va mintirho/vathori na swin’wana, lava lavaka ku nghenelela hi xiphurofexinali endzeni ka miganga ya laha kaya/ya matiko ya misava leyi tsakelaka; u nga nghena eka LinkedIn hi ku tirhisa webusayiti ya vona ya ximfumo eka:www.linkedin.com Leswi i swikombiso swi nga ri swingani ntsena swa tipulatifomo to hambana ta swihangalasamahungu swa le ka social media leti tirhisiwaka eBurundi. Ndhawu ya xidijitali leyi kulaka ya tiko yi kombisa nkoka lowu yaka emahlweni wa vuhlanganisi bya inthanete na vuhlanganisi eka vutomi bya siku na siku. Minkarhi hinkwayo i mhaka ya kahle ku lavisisa na ku nghenelela na tipulatifomo leti hi vutihlamuleri, hi ku xixima mikhuva ya ndhawu, milawu, na ku twisisa ka ndhavuko.

Minhlangano leyikulu ya tiindasitiri

Burundi i tiko leritsongo leri nga ngheniwiki hi lwandle leri kumekaka eAfrika Vuxa. Hambi leswi yi nga vukulu, yi na minhlangano yo hlaya ya indasitiri leyi xiyekaka leyi tlangaka xiave xa nkoka eka nhluvukiso wa ikhonomi ya rixaka. Hi leyi yin’wana ya minhlangano leyikulu ya indasitiri eBurundi xikan’we na tiwebsite ta yona hi ku hambana ka tona: 1. Huvo ya Mabindzu na Vumaki bya Burundi (CCIB): Tanihi yin’wana ya tinhlengeletano ta mabindzu leti nga na nkucetelo swinene eBurundi, CCIB yi tlakusa mabindzu na vuvekisi endzeni ka tiko. Website ya vona yi nga kumeka eka www.ccib.bi. 2. Nhlangano wa Tibangi ta le Burundi (ABU): ABU yi yimela ku tsakela ka tibangi leti tirhaka eBurundi. Yi kongomisa eka ku kurisa ntirhisano exikarhi ka swirho swa yona na ku seketela tipholisi leti seketelaka ku kula ka sekithara ya tibangi. Website ya ximfumo yi kumeka eka www.abu.bi. 3. Nhlangano wo Tlakusa Mabindzu Lamatsongo na ya le Xikarhi (APME): APME yi seketela vubindzurisi na mabindzu lamatsongo ku ya eka ya le xikarhi (SMEs) hi ku nyika switirhisiwa, ndzetelo, na swivandlanene swa vuhlanganisi ku va pfuna ku kula.Hi vuxokoxoko byo tala mayelana na nhlangano lowu u nga ha endzela webusayiti ya vona: www.apme.bi. 4. Nhlangano wa Minhlangano ya Vathori ya le Burundi (FEB): FEB yi kongomisa ku sirhelela na ku tlakusa ku tsakela ka vathori eka swiyenge swo hambana eBurundi hi ku tirhisa vuyimeri, mbulavurisano wa pholisi, na minongonoko yo aka vuswikoti.vuxokoxoko byin’wana mayelana na nhlangano lowu byi nga kumiwa eka mutirhela-mfumo wa vona webusayiti ya:www.feb.bi. 5. Union des Industries du Burundi (UNIB): UNIB yi yimela tiindasitiri leti tirhaka endzeni ka ndhawu ya Burundi.Va tirhisana swinene na mihlangano ya mfumo ku lulamisa timhaka leti fambelanaka na nhluvukiso wa tiindasitiri.Ku dyondza swo tala hi migingiriko ya vona u nga endzelawww.unib-burundi.org 6.Nhlangano wa vatirhi va swa timali va burunde(APB). Leyi i nhlangano lowu hlanganisaka tibangi ans tinhlengeletano tin'wana ta swa timali leti nga na layisense hi BANK OF BURUNDI.u nga kuma swo tala hi vona hi ku tirhisa webaddress ya vona ya ximfumo; http://apbob.bi/ Xitsonga. Minhlangano leyi ya tiindasitiri yi tlanga xiphemu xa nkoka eku tlakuseni na ku seketela mabindzu, van’wamabindzu, na tiindasitiri eBurundi. Va nyika pulatifomo ya ntirhisano, vuyimeri, na ku avelana switirhisiwa ku kurisa ku kula ka ikhonomi etikweni.

Tiwebsite ta mabindzu na mabindzu

Hi leti tiwebsite tin’wana ta ikhonomi na mabindzu leti fambelanaka na Burundi, kun’we na ti-URL ta tona hi ku hambana ka tona: 1. Ejensi ya Ntlakuso wa Vuvekisi ya Burundi (API): Webusayiti ya ximfumo ya API leyi nyikaka vuxokoxoko bya swivandlanene swa vuvekisi, milawu, swihlohloteri, na swiendlakalo swa mabindzu. URL: http://investburundi.bi/ts/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga 2. Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki: Webusayiti ya ximfumo ya Vukorhokeri bya Mabindzu na Vumaki eBurundi leyi nyikaka vuxokoxoko eka tipholisi ta mabindzu, rimba ra milawu, mfikelelo wa makete, na vukorhokeri bya nseketelo wa mabindzu. URL: http://www.mabindzu.gov.bi/ 3. Burundi Revenue Authority (OBR): Webusayiti ya ximfumo ya OBR leyi katsaka vuxokoxoko bya tipholisi ta xibalo, maendlelo ya customs, milawu ya ku nghenisa/ku rhumela ehandle, tisisiteme ta ku hakela xibalo eka inthanete. URL: http://www.obr.bi/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga 4. Bangi ya Rixaka ya Burundi (BNB): Webusayiti ya bangi ya le xikarhi yi nyika mfikelelo eka swikombiso swa ikhonomi swo fana na mimpimo ya ntswalo, mimpimo ya ku cincana, swiviko swa sekithara ya swa timali xikan’we na tipholisi ta swa timali. URL: https://www.burundibank.org/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga 5. Huvo ya Mabindzu na Vumaki bya Burundi (CFCIB): Sayiti leyi yi nyika vuxokoxoko mayelana na mimbuyelo ya swirho, tidayirekitara ta mabindzu leti xaxameta tikhamphani ta laha kaya eka swiyenge swo hambana xikan’we na swiendlakalo leswi hleriweke hi Huvo. URL: http://www.cfcib.bi/xikombo_xitsonga.htm 6. Ntlawa wa Bangi ya Misava - Phurofayili ya Tiko ya Burundi: Tluka ra Bangi ya Misava leri nyiketeriweke ku nyika datha yo anama mayelana na ikhonomi ya tiko ku katsa na swikombiso swa nkoka leswi fambelanaka na mabindzu, . swikambelo swa maxelo ya vuvekisi, . na tiphurojeke ta nhluvukiso eBurundi. URL: https://datahelpdesk.worldbank.org/xihlovo xa vutivi/swihloko/906519-burundi Hi kombela u xiya leswaku ti-URL leti ti nga cinca kumbe ti nga ha pfuxetiwa hi ku famba ka nkarhi; swi ringanyetiwa ku tiyisisa ku pakanisa ka tona nkarhi na nkarhi loko u ti fikelela.

Tiwebsite ta swivutiso swa data swa mabindzu

Kuna tiwebsite to hlaya ta swivutiso swa data ya mabindzu ta Burundi, leti nyikaka vuxokoxoko mayelana na ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe na leswi rhumeriwaka ematikweni mambe. Hi leti tiwebsite tinharhu to tano swin’we ni ti-URL ta tona: 1. Xitshunxo xa Mabindzu ya Misava Hinkwayo lexi Hlanganisiweke (WITS): . URL: https://wits.worldbank.org/Xivumbeko xa Tiko/ts/Tiko/BDI WITS i dathabeyisi ya mabindzu leyi heleleke leyi endlaka leswaku vatirhisi va kota ku xopaxopa ku khuluka ka mabindzu, tiphrofayili ta tihakelo, na magoza lama nga riki ya tihakelo exikarhi ka matiko emisaveni hinkwayo. Yi nyika vuxokoxoko bya vuxokoxoko bya ku xaviseriwa matiko mambe ka Burundi, ku xavisiwa ka swilo leswi humaka ematikweni mambe, ku ringanisela ka mabindzu, na tinhlayo tin’wana leti faneleke. 2. Mepe wa Mabindzu ya Senthara ya Mabindzu ya Matiko ya Misava (ITC): . URL: https://www.mepe wa mabindzu.org/Burundi/ . ITC Trade Map i portal ya inthanete leyi nyikaka switirhisiwa leswi endleriweke ku xopaxopa tinhlayo ta mabindzu ya matiko ya misava. Vatirhisi va nga fikelela datha ya mabindzu ya Burundi hi sekithara ya swikumiwa kumbe indasitiri. Webusayiti yi tlhela yi katsa vuxokoxoko bya mikhuva ya makete wa misava hinkwayo na minkarhi. 3. Ndzawulo ya Dathabeyisi ya Comtrade ya UN: URL: https://comtrade.un.org/data/bd/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga Dathabeyisi ya UN Comtrade yi nyika vuxokoxoko bya tinhlayo ta mabindzu ya swixavisiwa ya matiko ya misava leti vikiweke hi matiko emisaveni hinkwayo. Vatirhisi va nga lavisisa swikumiwa swo karhi kumbe ku languta matirhelo hinkwawo ya mabindzu ya Burundi hi lembe kumbe tiko ra mutirhisani. Tiwebsite leti ti tirha tanihi switirhisiwa swa nkoka eka vanhu, mabindzu, valavisisi, na vaendli va tipholisi lava lavaka ku kuma vutivi lebyi heleleke eka migingiriko ya mabindzu ya Burundi eka miganga na misava hinkwayo.

Tipulatifomo ta B2b

Burundi i tiko leritsongo leri nga ngheniwiki hi lwandle eAfrika Vuxa. Hambi leswi yi nga ha vaka yi nga tiveki ngopfu hi switirhisiwa swa yona swa xidijitali, ka ha ri na tipulatifomo tin’wana ta B2B leti kumekaka etikweni. Hi leswi swikombiso swi nga ri swingani swin’we ni ti-URL ta vona ta webusayiti: 1. Netiweke ya Mabindzu ya le Burundi (BBN) - http://www.burundibusiness.net/ . BBN i pulatifomo ya inthanete leyi kongomisaka ku hlanganisa mabindzu na ku olovisa mabindzu endzeni ka Burundi. Yi nyika vukorhokeri bya mabindzu lama tirhaka eka swiyenge swo hambana, leswi pfumelelaka vatirhisi ku kuma hi ku olova vatirhisani lava nga ta va kona na tiklayenti. 2. BDEX (Ku Cincana ka Dijitali ka Burundi) - http://bdex.bi/ BDEX i pulatifomo ya B2B leyi endleriweke makete wa Burundi hi ku kongoma. Yi nyika nxaxamelo lowu heleleke wa vukorhokeri byo fana na e-commerce, minxaxamelo ya mabindzu, swivandlanene swa swinavetiso, na switirhisiwa swa ntirhisano. 3. TradeNet Burundi - Xihlamusela-marito xa Xitsonga TradeNet yi nyika ndhawu yo xavisa ya inthanete eka mabindzu eBurundi ku tlakusa swikumiwa kumbe vukorhokeri bya vona laha tikweni na le matikweni ya misava. Swi pfumelela tikhamphani ku tumbuluxa tiphrofayili, ku kombisa leswi ti swi nyikelaka, na ku tihlanganisa na lava nga ta xava kumbe vatirhisani. 4. BizAfrica - https://www.bizafrica.bi/ Xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga xitsonga BizAfrica i pulatifomo ya inthanete leyi kongomisaka eka ku tlakusa swivandlanene swa mabindzu endzeni ka Afrika, ku katsa na Burundi. Webusayiti yi kombisa xiyenge lexi tinyiketeleke eka tikhamphani leti lavaka vuhlanganisi bya B2B eka swiyenge swo hambana ku fana na vurimi, vumaki, vupfhumba, na swin’wana. 5. Makete wa Jumia - https://makete.jumia.bi/ Jumia Market i pulatifomo ya e-commerce laha vanhu na mabindzu va nga xavisaka switirhisiwa swa vona eka inthanete eAfrika hinkwaro, ku katsa na Burundi. Loko ngopfungopfu yi tirhela makete wa vatirhisi, yi tlhela yi nyika tindlela to hlawula eka mabindzu ku xavisa switirhisiwa swa vona hi ku kongoma eka mabindzu man’wana. Hi kombela u xiya leswaku tipulatifomo leti ti nga ha hambana hi ku ya hi ku duma na ku tirha endzeni ka mabindzu ya ndhawu ya Burundi.Tiyiseka leswaku u endla ndzavisiso lowu engetelekeke u nga si teka xiboho xa leswaku hi yihi leyi fanelaka swilaveko swa wena swinene.