TogTok

ሓፈሻዊ ትሕዝቶ ሃገር
ሃገራዊ ባጤራ
ሸርፊ ሸርፊ
ኣገደስቲ በዓላት
ኩነታት ንግዲ ወጻኢ
ናይ ዕዳጋ ልምዓት ዓቕሚ
ኣብ ዕዳጋ ውዑይ መሸጣ ፍርያት
ባህርያት ዓማዊልን ክልኩልን።
ስርዓት ምሕደራ ጉምሩክ
ፖሊሲታት ግብሪ ኣእትዎ።
ፖሊሲታት ግብሪ ሰደድ
ንሰደድ ዘድልዩ ምስክር ወረቐት
ዝምከር ሎጂስቲክስ
ንልምዓት ዓዳጊ ዝኸውን ቻነላት

ኣፍጋኒስታን ኣብ ማእከላይ ኤስያ እትርከብ መሬት ዘይብላ ሃገር ኮይና፡ ምስ ፓኪስታን፡ ኢራን፡ ቱርክመኒስታን፡ ኡዝቤኪስታን፡ ታጂኪስታንን ቻይናን ዶባት ዘለዋ ሃገር እያ። ኣስታት 652,864 ትርብዒት ኪሎ ሜተር ዝሽፍን ኮይኑ፡ ልዕሊ 32 ሚልዮን ካብ ዝተፈላለዩ ብሄራት ዝመጹ ሰባት ዝነብሩላ እያ። ርእሰ ከተማኣ ካቡል ኮይና ከም ፖለቲካውን ቁጠባውን ማእከል ኣፍጋኒስታን ኮይና እተገልግል እያ። እታ ሃገር ካብ ፋርሳውን እስላማውን ባህልታት ብዝረኸቦ ጽልዋታት ኣሽሓት ዓመታት ዝጸንሐ ሃብታም ታሪኽ ኣለዋ። ኣብ ሓደ እዋን ኣብ መስመራት ንግዲ መንገዲ ሐርጭ ኣገዳሲ መዕረፊት እያ ነይራ። መልክዓ ምድሪ ኣፍጋኒስታን ዝተፈላለየን ብዓብላሊ መልክዑ ኣኽራናዊን ኮይኑ ሰንሰለት ሂንዱ ኩሽ ኣብ ማእከላይ ዞባ ዓብሊሉ ይርከብ። እቲ ክሊማ ከከም ቁመት ይፈላለ ኮይኑ ብሓፈሻ ግን ውዑይ ሓጋይን ዝሑል ክረምትን የጋጥሞ። ሕርሻ ኣብ ቁጠባ ኣፍጋኒስታን ልዑል ተራ ኣለዎ፡ ልዕሊ ሰለስተ ርብዒ ህዝባ ኣብ ሕርሻ ወይ ምዕባይ ጥሪት ዝነጥፍ እዩ። ቀንዲ ዝራእቲ ስርናይ፡ ቆሎ፡ ፍረታት (ከም ወይንን ሮማንን)፡ ፍረታት (ከም ኣልሞንድ)፡ ምስ ጡጥ ይርከብዎም። እታ ሃገር ተፈጥሮኣዊ ጋዝ፣ ከሰል፣ ነሓስ፣ ማዕድን ሓፂን፣ከምኡውን ከም ኤመራልድ ዝኣመሰሉ ክቡራት ኣእማን ሓዊሱ ብብዝሒ ተፈጥሮኣዊ ሃፍቲ ትውንን። ይኹን እምበር፡ነዞም ጸጋታት ዕደና ዝኸውን ትሕተ-ቅርጺ ብሰንኪ ቀጻሊ ስክፍታታት ጸጥታ ገና ዘይማዕበለ እዩ። ኣፍጋኒስታን ኣብ ታሪኽ ወራራት ናይ ወጻኢ ሓይልታት፣መግዛእቲ ዕጡቓት ጣሊባን፣ከምኡውን ቀጻሊ ግጭታት ሓዊሱ ብርክት ዝበሉ ብድሆታት ኣጋጢምዋ እዩ።እንተኾነ ግን፣መንግስቲ ጣሊባን ኣብ 2001 ካብ ዝእለ፣እታ ሃገር ናብ ምርግጋእ፣ዳግመ ህንጸት ትካላት፣ከምኡውን ምስ ምምስራት ዲሞክራስያዊ ምሕደራ ምስ... ካብ ዓለምለኻውያን መሻርኽቲ ዝመጽእ ደገፍ። ዋላ እኳ ምዕባለታት እንተተራእየ፡ኣፍጋኒስታን ማሕበራዊ፡ቁጠባውን ጸጥታውን ብድሆታት ይገጥማ ኣላ።መጠን ድኽነት ልዑል ክኸውን ከሎ፡ ተበጻሕነት ኣገልግሎት ትምህርትን ክንክን ጥዕናን ብፍላይ ንደቂ ኣንስትዮ ድሩት ኮይኑ ይቕጽል።ጉዳያት ጾታዊ ማዕርነት እውን ይቕጽሉ ኣለዉ።ሕብረተሰብ ኣፍጋኒስታን ብጽኑዕ ቀቢላዊ ልምድታት ይፍለጥ ሕብረተሰባዊ ኣቃውማ፣ሕግታት፣ስርዓታት፣ከምኡውን ኣሰራርሓ ምሕደራ ኣብ መላእ ማሕበረሰባት ብደረጃ ሃገር። ኣብ መደምደምታ፣ኣፍጋኒስታን ብታሪኽ፣ብባህላዊ መልክዓ ምድሪ፣ብተፈጥሮኣዊ ጸጋታት ሃብታም ሃገር እያ፣ድሕሪ ናይ ዓመታት ግጭት ናብ ዳግመ ህንጸትን ምርግጋእን ስጉምቲ ወሲዳ እያ።እንተኾነ ግን፣ዘላቒ ሰላም፣ብልጽግና፣ልምዓትን ቅድሚ ምምዝጋባ ብዙሕ ብድሆታት የጋጥማ።

ኩነታት ባጤራ ኣፍጋኒስታን ኣዝዩ ፍሉይ እዩ። ወግዓዊ ባጤራ ኣፍጋኒስታን ኣፍጋኒስታን ኣፍጋኒ (AFN) እዩ። ካብ 1925 ጀሚሩ ሃገራዊ ባጤራ ኮይኑ ኣሎ።ሓደ ኣፍጋኒስታን ኣብ 100 ፑል ይምቀል። ይኹን እምበር ኣፍጋኒስታን ኣብ ዝሓለፈ ዓመታት ብሰንኪ ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእን ቀጻሊ ግጭታትን ርኡይ ቁጠባዊ ብድሆታት ከምዘጋጠማ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። ከም ውጽኢቱ ድማ ዋጋ ኣፍጋኒስታን ርኡይ ምልውዋጥ ኣጋጢምዎ ኣሎ። ብመንጽር ሸርፊ ሸርፊ፡ ብሰንኪ ዘይርጉእ ባህሪ ቁጠባ ኣፍጋኒስታን፡ ቅኑዕን ቅኑዕን ሓበሬታ ንምርካብ ኣጸጋሚ ክኸውን ይኽእል እዩ። ሸርፊ ሸርፊ ኣንጻር ዓበይቲ ኣህጉራውያን ባጤራታት ብተደጋጋሚ ስለዝለዋወጥ፡ ንንግዳውያንን ውልቀሰባትን ብኡ መሰረት ምግማት ወይ ምውጣን በዳሂ ይገብሮ። ካብዚ ሓሊፉ ብሰንኪ ስክፍታ ጸጥታን ኣብ ትካላት ፋይናንስ ውሽጢ ዓዲ እምነት ዘይምህላውን ብዙሓት ሰባት ኣብ ክንዲ ኣብ ኣፍጋኒስታን ጥራይ ዝምርኮሱ ዶላር ኣመሪካ ወይ ካልእ ናይ ወጻኢ ባጤራ ተጠቒሞም ንግዲ የካይዱ። እዚ ተግባር ኣብተን ኣህጉራዊ ንግዲ ዝካየደለን ዓበይቲ ከተማታት ዝያዳ ዝረአ እዩ። ብሓጺሩ ኩነታት ባጤራ ኣፍጋኒስታን ብዝተሓላለኸ ውህደት ወግዓዊ ሃገራዊ ባጤራ (ኣፍጋኒስታን ኣፍጋኒስታን)፡ ዘይርጉእ ሸርፊ ሸርፊ፡ ንዕላማ ንግዲ ኣብ ከም ዶላር ኣመሪካ ዝኣመሰሉ ናይ ወጻኢ ባጤራታት ምጽጋዕ፡ ከምኡ’ውን ካብ ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእን ቀጻሊ ግርጭታትን ዝምንጩ ሓፈሻዊ ቁጠባዊ ብድሆታትን ዝልለ እዩ።

ወግዓዊ ባጤራ ኣፍጋኒስታን ኣፍጋኒስታን (AFN) እዩ። ምስ ዓበይቲ ባጤራታት ዓለም ዝግበር ሸርፊ ክፈላለ ስለ ዝኽእል፡ ብዘይ ኣብ ሓቀኛ ግዜ ሓበሬታ ፍሉይ ዳታ ምሃብ ኣይከኣልን። በጃኹም እሙናት ፋይናንሳዊ ምንጭታት ተወከሱ ወይ ድማ ንሓደ ናይ ባጤራ ቀያሪ ተወከሱ ንእዋናዊ ሸርፊ ወጻኢታት።

ኣብ ማእከላይ ኤስያ እትርከብ ኣብ ባሕሪ ዘይትርከብ ሃገር ኣፍጋኒስታን፡ ኣብ ምሉእ ዓመት ሓያሎ ኣገደስቲ በዓላት ተብዕል። እዞም በዓላት ኣብ ባህሊ ኣፍጋኒስታን ልዑል ተራ ዘለዎም ኮይኖም ካብ ዝተፈላለየ ብሄርን ሃይማኖታዊ ድሕረ ባይታ ዝመጹ ሰባት ዝኽበርዎን እዮም። ገለ ካብቶም ፍሉጣት በዓላት ኣፍጋኒስታን እነሆ፤ 1. ናውሩዝ፡ ናውሩዝ ምጅማር ሓድሽ ዓመት ኣፍጋኒስታን ኮይኑ፡ 21 መጋቢት ይበዓል። ዳግማይ ልደትን ምሕዳስን ዘመልክት ጥንታዊ በዓል ፋርስ እዩ። ኣፍጋናውያን ነዚ መዓልቲ እዚ ዝተራቐቐ ድግሳት ብምእንጋድ፣ ስድራቤቶምን ፈተውቶምን ብምብጻሕ፣ ህያባት ብምልውዋጥ፣ ከምኡ’ውን ኣብ ባህላዊ ሙዚቃን ሳዕስዒትን ብምስታፍ የብዕልዎ። 2. መዓልቲ ናጽነት፡- ብ19 ነሓሰ ዝኽበር መዓልቲ ናጽነት ኣፍጋኒስታን ኣብ 1919 ካብ ቁጽጽር እንግሊዝ ናጽነታ ዝዝክር እዩ።ኣብዚ ዕለት እዚ ኣብ መላእ ሃገር ዝተፈላለዩ ባህላዊ ፍጻመታት ብሕብሪ ሃገራዊ ባንዴራ ኣፍጋኒስታን - ጸሊም፡ ቀይሕ፡ ቀጠልያ - ባህላዊ ሳዕስዒት፡ ሃገራውነት ዝገልጽ ናይ ሙዚቃ ምርኢታት። 3. ዒድ ኣል-ፊጥር፡- ኣብ መላእ ዓለም ካብ ዝካየዱ ኣገደስቲ በዓላት ኣስላም ሓደ ዒድ ኣል-ፊጥር ወይ "በዓል ጾም ምብታኽ" እዩ። እዚ በዓል እዚ ኣብ እስላማዊ ትዕዝብቲ ወርሓዊ ኣቆጻጽራ ዝተመርኮሰ ሮሞዳን (ንሓደ ወርሒ ዝጸንሕ ናይ ጾም ግዜ) ዝዛዘም እዩ። ኣብ ኣፍጋኒስታን፡ ስድራቤታት ከም ምልክት ሓጎስ ዝመልኦ ጽምብል ሓድሽ ክዳውንቲ ተኸዲኖም ብሓባር ናይ በዓል መግቢ ንምክፋል ይእከቡ። 4. ዒድ ኣል-ኣድሃ፡ ካልእ ብዓለም ደረጃ ዝኽበር ትርጉም ዘለዎ በዓል ኣስላም ዒድ ኣል-ኣድሃ ወይ "በዓል መስዋእቲ" እዩ። እዚ በዓል ኢብራሂም ንወዱ ከም ተግባር እምነት ክስውእ ዘለዎ ድልውነት ዘኽብር ኮይኑ ኣብ መወዳእታ ግን ኣብ ክንድኡ ብትእዛዝ ኣምላኽ እንስሳ መስዋእቲ ምዃኑ ዘኽብር እዩ። ኣፍጋኒስታናውያን ነዚ መዓልቲ ኣብ መሳጊድ ጸሎት ብምቕባል የብዕልዎ፣ ድሕሪኡ ድማ ካብ መስዋእቲ እንስሳታት ስጋ ምስ ኣባላት ስድራቤቶምን ዕድለኛታት ዘይኮኑን ብምክፋል የብዕልዎ። 5.ሃገራዊ መዓልቲ/መዓልቲ ሰውራ (Apr 28): እዚ ሃገራዊ በዓል ንመሓመድ ዳውድ ካን ኣብ 1978 ካብ ስልጣን ምእላይ ዝዝክር ኮይኑ ቅድሚ ኣብ ታሕሳስ 1979 ንሙሉእ ወራር ሶቭየት መንገዲ ምሃቡ ናብ ኮሚኒስታዊ ምሕደራ ዝመርሐ እዩ።ካብ ሽዑ ጀሚሩ ራዕዲ ሶቭየት ንፖለቲካን ሕብረተሰብን ኣፍጋኒስታን ከመይ ከም ብሓድሽ ከም ዝቐረጾ ንርኢ ፣ ንሚልዮናት ድማ ብኣግኡ ናብ ስደት ኣገዲዱ። ኣፍጋኒስታን ነዚ መዓልቲ ብኤግዚቢሽን፣ ባህላዊ ፍጻሜታትን ርችትን ተብዕሎ። እዚኦም ውሑዳት ካብቶም ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝኽበሩ ኣገደስቲ በዓላት እዮም። እዞም በዓላት እዚኣቶም ንኣፍጋናውያን ዓሚቝ ባህላዊ፡ ሃይማኖታውን ታሪኻውን ኣገዳስነት ዘለዎም ኮይኖም፡ ኣብ መንጎ ህዝባ ሓድነትን ሓጐስ ዝመልኦ በዓላትን ስምዒት ሃገራዊ ሓበንን የዕብዩ።

ኣብ ማእከላይ ኤስያ እትርከብ ኣፍጋኒስታን፡ ኣብ ሕርሻን ተፈጥሮኣዊ ሃብትን ኣዝያ ዝተመርኮሰ ዝተፈላለየ ቁጠባ ዘለዋ ሃገር እያ። ይኹን እምበር ብሰንኪ ናይ ዓመታት ግጭትን ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእን ኩነታቱ በዳሂ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ። ቀንዲ ሰደድ ኣፍጋኒስታን ከም ደረቕ ፍረታት (ብፍላይ ዘቢብ)፡ ፍሩታታት (ሮማንን ኣፕሪኮትን ሓዊሱ)፡ ፍረታት (ከም ፒስታን ኣልሞንድን)፡ ከምኡ’ውን ሱፍ ዝኣመሰሉ ፍርያት ሕርሻ ይርከብዎም። እታ ሃገር ከም ነሓስ፡ ማዕድን ሓጺን፡ ወርቂ፡ ሊትየምን ተፈጥሮኣዊ ጋዝን ዝኣመሰሉ ዓበይቲ ዕቑር ማዕድናት እውን ትውንን። ብኣንጻሩ ኣፍጋኒስታን ንዝተፈላለዩ ኣቑሑት ከም ፍርያት መግቢ (ስርናይን ሽኮርን)፡ ንጸዓት ዘድልዮም ፍርያት ነዳዲ፡ ንፕሮጀክትታት ልምዓት ትሕተ ቅርጺ ዝውዕሉ ማሽነሪታት፡ ንኢንዱስትሪታት ዝኸውን ኬሚካላት፡ ንዕላማታት ክንክን ጥዕና ዝኸውን መድሃኒት፡ ንመጓዓዝያ ዘድልዮም መካይን ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ብብዝሒ ትምርኮስ። ሓንቲ ካብተን ዓበይቲ ንግዳዊ መሻርኽቲ ኣፍጋኒስታን፡ ጎረቤት ሃገር ፓኪስታን እያ። ንኣፍጋኒስታን ምስ ዓለማዊ ዕዳጋታት ብወደብ ባሕሪ ካራቺ ኣቢሉ ዘራኽብ ኣገዳሲ መስመር መተሓላለፊ ኮይኑ የገልግል። ካልኦት ኣገደስቲ ንግዳዊ መሻርኽቲ ድማ ህንዲ፣ ኢራን፣ ቻይና-ካዛኪስታን-ቱርክመኒስታን መርበብ ባቡር ብመንገዲ መሳገሪ ዶብ ሃይራታን ይርከብዎም። መንግስቲ ኣፍጋኒስታን ኣብ 2016 ከም ፕሮቶኮል ምጽንባር ውድብ ንግዲ ዓለም ዝኣመሰሉ ኣህጉራዊ ስምምዓት ብምፍራም ሃዋህው ንግዲ እታ ሃገር ንምምሕያሽ ጻዕርታት ክገብር ጸኒሑ እዩ።ብተወሳኺ፤ ንሱ ድማ ምትብባዕ ግብሪ ብዘቕርቡ ተበግሶታትን ቢሮክራስያዊ መስርሕ ብምምሕያሽን ናይ ወጻኢ ወፍሪ ንምስሓብ ዝዓለመ እዩ። ዋላኳ ተኾነ; ዝተፈላለዩ ብድሆታት ንዕብየት ንግዲ ኣፍጋኒስታን ዝዕንቅፉ ኮይኖም ድኹም ትሕተ ቅርጺ ከም ዘይእኹል መርበባት መጓዓዝያ ንሰደድ ኣጸጋሚ ዝገብር ሓዊሱ። ካብዚ ተወሳኺ; ብልሽውና ንኽልቲኡ መስርሕ ኣእትዎ/ሰደድ ዝጸሉ ጉዳይ ኮይኑ ይቕጽል ኣሎ ምስ ስክፍታታት ጸጥታ ንመሳገሪ ዶባት ዝጸሉ ኣብ ምድንጓያት & ተወሳኺ ወጻኢታት ኣብ ኣህጉራዊ ዕዳጋታት ተወዳዳርነት ዝቕንስ ኣበርክቶ። ኣብ መደምደምታ፤ ኣፍጋኒስታን ኣብ ጽላት ንግዳ ብሰንኪ ቀጻሊ ግጭታት & ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእ ርኡይ ዕንቅፋታት የጋጥማ ኣሎ እዚ ድማ ንቁጠባዊ ዕብየትን ጻዕርታት ምብዛሕን ይዘርግ።መንግስቲ ኩነታት ንምምሕያሽ ቆሪጹ ተላዒሉ ኣሎ ግን ኣብ ትሕቲ ሃገራዊ ሰደዶም ዝተዘርዘረ ዘላቒ ቁጠባዊ ምዕባለ ንምምዝጋብ ካብ ማሕበረሰብ ዓለም ቀጻሊ ደገፍ ይሓትት። ሜላ

ኣፍጋኒስታን ኣብ ማእከላይን ደቡብን ኤስያ እትርከብ መሬት ዘይብላ ሃገር ኮይና፡ ልዕሊ 38 ሚልዮን ህዝቢ ዘለዋ ሃገር እያ። ኣፍጋኒስታን ከም ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእ፡ ስክፍታታት ጸጥታን ድኹም ትሕተ ቅርጽን ዝኣመሰሉ ብዙሓት ብድሆታት እኳ እንተገጠማ፡ ብመንጽር ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢኣ ዘይተጠቕመሉ ዓቕሚ ኣለዋ። ሓደ ኣገዳሲ መዳይ ናይ ሰደድ ዓቕሚ ኣፍጋኒስታን ኣብቲ ሃብታም ተፈጥሮኣዊ ጸጋታታ እዩ። እታ ሃገር ብሰፊሕ ዕቑር ተፈጥሮኣዊ ጋዝ፡ ነዳዲ፡ ከሰል፡ ነሓስ፡ ወርቂ፡ ዕንቊታትን ካልእ ክቡር ማዕድናትን ትፍለጥ። ነዚ ጸጋታት ብግቡእ ምድህሳስን ምዝመዛን ቀጥታዊ ወፍሪ ወጻኢ (FDI) ምልዕዓልን ሰደድ እታ ሃገር ከዕብን ይኽእል። ኣፍጋኒስታን ብዘይካ ተፈጥሮኣዊ ሃብቲ፡ ነዊሕ ታሪኽ ምህርቲ ሕርሻ ኣለዋ። እቲ ልሙዕ ሓመድን ምቹእ ኩነታት ኣየርን ስርናይ፣ ቆሎ፣ ስገም፣ ፍረታት ከም ወይንን ሮማንን ከምኡ እውን ከም ሳፍሮን ዝኣመሰሉ ፍርያት ሓዊሱ ዝተፈላለዩ ኣእካል ንምልማዕ ዘመቻችእ እዩ። ዘመናዊ ሜላታት ሕርሻ ብምትግባርን ድሕሪ ቀውዒ ትሕተ ቅርጺ ከም መዐሸጊ ወይ ሰንሰለት ዝሑል መኽዘን ብምምሕያሽን - ሃገርና ሕርሻዊ ሰደዳ ብዓቢኡ ክውስኽ ይኽእል። ካብዚ ሓሊፉ፡ ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ኢድ ኣፍጋኒስታን ብፍሉይነቱን ዝተሓላለኸ ዲዛይኑን ዓለምለኻዊ ተፈላጥነት ረኺቡ ኣሎ። ብሉጽ ምንጻፍ፡ ባህላዊ ክዳውንቲ (ከም ዝተጠልፈ ክዳውንቲ)፡ ስርሓት ሸኽላ، ስርሓት ዕንጨይቲ، ስልማት، ኣቑሑት ቆርበት، ምንጻፍ፡ንዓለባን፡ እታ ሃገር ክትምዝምዞ ርኡይ ናይ ሰደድ ተስፋታት የቕርቡ። ነዚ ናይ ንግዲ ዓቕሚ ምሉእ ብምሉእ ንምጥቃም፡ ኣቑሑት ብዝያዳ ብቑዕ መንገዲ ናብ ውሽጢ ሃገር ክጓዓዙ ወይ ናብ ወጻኢ ሃገራት ንኽለኣኹ፡ ምዕባለ ትሕተ ቅርጺ ዝያዳ ንምምሕያሽ - ብፍላይ ድማ ከም ጽርግያታት、ባቡር、ን ወደባትን ዝኣመሰሉ መርበባት መጓዓዝያ - ተበግሶታት የድሊ。 ብተወሳኺ፡ናብ ዝዓበየ ፖለቲካዊ ምርግጋእ ዝግበሩ ጻዕርታት、ካብ ንጥፈታት ዕጡቓት ውሕስነት ድሕነት ኣብ ዞባዊ ዕዳጋታት ድልዱል ክልተኣዊ ዝምድናታት ምህናጽ ንኣፍጋኒስታን ንደቡብ ኤስያ ምስ ማእከላይ ኤስያ ዘራኽብ ስትራተጂካዊ ጂኦግራፍያዊ ኣቀማምጣኣ ኣብ ግምት ብምእታው እውን ወሳኒ እዩ። ነጋዶ ንነዊሕ እዋን ዝፀንሕ ሽርክነት ንምምስራትን ተበፃሕነት ዕዳጋ ንምስፋሕን ዝዓለመ ምዃኑ ተገሊፁ። ኣብ መደምደምታ፡ ኣፍጋኒስታን ብመንጽር ምዕባለ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ዓቢ ዓቕሚ ኣለዋ。 ተፈጥሮኣዊ ጸጋታታ ብኣድማዒ መንገዲ ብምጥቃም፡ ሕርሻዊ ምህርቲ ብምዕባይ፡ ስርሓት ኢድ ብምድንፋዕ፡ ትሕተ ቅርጺ ብምምሕያሽ፡ ጸጥታ ብምርግጋጽን ዝሓየለ ዞባዊ ሽርክነት ብምፍጣርን፡ እታ ሃገር ዘይተጠቕመላ ዓቕማ ክትከፍትን ቁጠባዊ ክትዓቢን ትኽእል እያ። ዕብየት ብምውሳኽ ዕድላት ሰደድ።

ኣብ ኣፍጋኒስታን ንኣህጉራዊ ንግዲ ንዕዳጋ ዝቐርቡ ፍርያት ኣብ ግምት ኣብ እንኣትወሉ እዋን፡ ምስ ፍሉይ ድሌታትን ምርጫታትን እታ ሃገር ዝሰማምዑ ነገራት ምትኳር ኣገዳሲ እዩ። ኣብ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ኣፍጋኒስታን ንውዑይ መሸጣ ዘለዎም ኣቑሑት ዝምልከት ገለ ሓሳባት እነሆ፤ 1. ሕርሻን ፍርያት መግብን፦ ብዓብላሊ መልክዑ ሕርሻዊ ቁጠባ ስለዘለዎ፡ ፍርያት ሕርሻ ከም ፍሩታታት፡ ኣሕምልቲ፡ ፍረታት (ከም ኣልሞንድን ፒስታን)፡ ሳፍሮንን ቀመማትን ልዑል ጠለብ ኣሎ። ብፍላይ ኦርጋኒክን ሓላልን ዝተረጋገፀ ኣቑሑት ዋጋ ይወሃቦም። 2. ዓለባታት፡- ከም ባህላዊ ክዳውንቲ ኣፍጋኒስታን ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ክዳውንቲ (ከም ፐራሃን ቱንባን) ብናይቲ ከባቢ ጨርቅን ስነ-ጥበባዊ ስርሓትን ዝተሰርሑ ሓያል ጠለብ ኣሎ። ብተወሳኺ ከም ምንጻፍ፣ ምንጻፍ፣ ሻውል፣ ካብ ሱፍ ወይ ስልክ ዝተሰርሑ ስካርፍ ዝኣመሰሉ ዓለባታት ህቡባት ናይ ሰደድ ኣማራጺታት ክኾኑ ይኽእሉ። 3. ንብረት ህንፀት፦ ኣፍጋኒስታን ትሕተ ቅርፃ ዳግመ ህንፀት ኣብ እትቕፅለሉ ዘላ እዋን፣ ንመሬት ወይ ንመሸፈኒ መንደቕ ዝውዕሉ ከም ሲሚንቶ፣ ስቲል ባር፣ ታይልስ/ማርብል/ግራናይት ዝኣመሰሉ ንብረታት ህንፀት ኣብ ዕዳጋ ፅቡቕ ዓቕሚ ኣለዎም። 4. ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ኢድ፡- ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ኢድ ኣፍጋኒስታን ብፍሉይ ዲዛይኖምን ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ብዘለዎም ኣብ ውሽጢ ዓድን ዓለምን ዓቢ ተፈታውነት ኣለዎም። ከም ሸኽላ/ሴራሚክስ (ባህላዊ ሜላታት ተጠቒሞም ዝተሰርሑ)፣ ስራሕ ዕንጨይቲ/ቅርፂ/ፍርናሽ ካብ ዕንጨይቲ ዎልነት ወይ ሞልቤሪ ዝኣመሰሉ ኣቑሑት ኣዝዮም ተደለይቲ እዮም። 5. ሃብቲ ዕደና፦ ኣፍጋኒስታን ሰፊሕ ማዕድናዊ ሃብቲ ኣለዋ፣ እዚ ድማ ማዕድን ነሓስ/ኢንጎትስ/ናጌትስ/ቢሌትስ/ኣሎይስ/ፕሌትስ/ሸትስ/ስትሪፕስ/ዋየርስን ካልኦት ብዙሓት ካልኦትን ዝሓቖፈ ኮይኑ ብመሰረት ኣህጉራዊ ደንቢ ንግዲ ናብ ወፃኢ ክለኣኽ ይኽእል። 6. መድሃኒት/መሳርሒታት ሕክምና፡- ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝርከብ ጽላት ክንክን ጥዕና ጽሬት ዘለዎም መድሃኒታት - ብፍላይ ጸረ-ነፍሳት/ክታበት/መቐነሲ ቃንዛ -ከምኡ’ውን ከም መርመራ ማሽናት/መሳርሒታት ከም ራጂ ማሽናት/ኣልትራሶኖግራፊ(Echocardiogram) መሳርሒታት/ፒፒኢ ኪት ዝኣመሰሉ መሳርሒታት ሕክምና ዓቕሚ ክህልዎም ይኽእል። ናይ ሰደድ ኣቑሑት። 7.መሳርሒታት ዘፈር ጸዓት - ኣብ ጽላታት ጸዓት ዝዓቢ ዘሎ ጻዕርታት ኢንዱስትርያላይዜሽን ኣብ ግምት ብምእታው መፍትሒታት ተሓዳሲ ጸዓት/መሳርሒታት/መሳርሒታት(ጸሓያዊ/ንፋስ/ባዮጋዝ) ፅቡቕ ዓቕሚ ኣለዎም። 8. ሃለኽቲ ኤሌክትሮኒክስ፦ ጠለብ ኤሌክትሮኒካዊ ኣቑሑት ከም ስማርትፎናት፣ ላፕቶፕ፣ መሳርሒታት ገዛ ከም ፍሪጅ፣ ተለቪዥንን ስርዓተ ድምፅን ኣብ ህዝቢ ከተማ ብቕልጡፍ ይውስኽ ኣሎ። 9. ኣገልግሎት ትምህርቲ፡- ኣብ ኣብያተ ትምህርቲ ምብጻሕ ድሩት ኣብ ዝኾነሉ ከባቢታት ንርሑቕ ትምህርቲ ዝኸውን መፍትሒታት ኢ-ትምህርቲ ምቕራብ ኣታዊ ዘለዎ ናይ ንግዲ ዕድል ክኸውን ይኽእል። መፅናዕቲ ዕዳጋ ምክያድን ጠለባት ተጠቀምቲ በብእዋኑ ምትንታንን ኣይትረስዑ። ድልዱል መርበባት ምክፍፋል ምምዕባልን ምስ ባህላዊ ምርጫታት ውሽጢ ዓዲ ምትዕጽጻፍን ኣብ ዕዳጋ ንግዲ ወጻኢ ኣፍጋኒስታን ዕዉት ህላወ ንምምስራት ክሕግዝ እዩ።

ኣፍጋኒስታን ኣብ ደቡብ ኤስያ ብሃብታም ባህላዊ ቅርስታትን ዕግርግር ዝመልኦ ታሪኻን እትፍለጥ ኣብ ምድረበዳ ዘይትርከብ ሃገር እያ። ኣብ ኣፍጋኒስታን ንዘሎ ባህርያት ዓማዊልን ክልኩላትን ንምርዳእ ክመጽእ ከሎ፡ ሓያሎ ቁልፊ ነጥብታት ኣብ ግምት ክኣትዉ ይግባእ። ባህርያት ዓማዊል፤ 1. ኣቀባብላ ኣጋይሽ፡- ህዝቢ ኣፍጋኒስታን ኣብ ልዕሊ ኣጋይሽ ብዝገብርዎ ምዉቕ ኣቀባብላን ልግስን ይፍለጥ። በጻሕቲ ናብ ገዝኦም ዓዲሞም ሻሂ ወይ መግቢ ከቕርቡ ልሙድ እዩ። 2. ድልዱል ማሕበረሰባዊ ምትእስሳር፦ ኣፍጋናውያን ድልዱል ስምዒት ማሕበረሰባውን ስድራቤታውን ክብርታት ኣለዎም። ውሳነ ምሃብ መብዛሕትኡ ግዜ ምስ ሽማግለታት ምምኽኻር ወይ ካብ ኣባላት ስድራቤት ፍቓድ ምሕታት የጠቓልል። 3. ንስልጣን ምኽባር፦ ኣፍጋናውያን ብሓፈሻ ንሰብ ስልጣን ዘለዎም ሰባት፡ ከም ወለዲ፡ መራሕቲ ሃይማኖትን ሰበስልጣን መንግስትን ዓቢ ኣኽብሮት ኣለዎም። 4. ትውፊት ዋጋ ምሃብ፦ ኣብ ኣፍጋኒስታን ባህላዊ ልምድታት ልዑል ዋጋ ኣለዎ፣ እዚ ድማ ቋንቋ፣ ቅዲ ኣከዳድና (ከም ባህላዊ ኣከዳድና ኣፍጋኒስታን)፣ ሙዚቃ፣ ከም ኣታን ዝኣመሰሉ ቅዲታት ሳዕስዒትን ሃይማኖታዊ ስርዓታትን ይርከብዎም። ባህላዊ ምኽልካል፤ 1. ሃይማኖት፦ እስልምና ኣብ ኣፍጋኒስታን ብብዝሒ ዜጋታት ዝኽተልዎ ጽኑዕ ሃይማኖታዊ ኣሰራርሓ ዘለዎ ዓብላሊ ሃይማኖት እዩ። ነዚ እምነታት እዚ ምኽባርን ኣብ ልዕሊ ሃይማኖት ወይ ሃይማኖታውያን ሰባት ዝኾነ ይኹን ኣኽብሮት ዘይብሉ ኣካይዳ ምውጋድን ኣገዳሲ እዩ። 2. ጾታዊ ተራታት፡- ባህላዊ ጾታዊ ተራታት ኣብ ሕብረተሰብ ኣፍጋኒስታን ሰፊኑ ኣሎ፤ ደቂ ኣንስትዮ ልኡም ስርዓታት ኣከዳድናን ንባህርያት ብዝምልከት ዝተወሰነ ሕብረተሰባዊ ትጽቢታትን ክኽተላ ትጽቢት ይግበር። 3. ውልቃዊ ቦታ፡- ኣብ መንጎ ዘይተዛመዱ ደቂ ተባዕትዮን ደቂ ኣንስትዮን ዝግበር ኣካላዊ ርክብ፡ ኣብ ውሽጢ ዝምጥን ኩነታት ብተመሳሳሊ ጾታ ዘለዎ ሰብ እንተዘይተጀሚሩ ብኣሉታ ክረአ ይኽእል። 4.ማሕበራዊ ወጥሪ ከለዓዕሉ ዝኽእሉ ምስ ከባብያዊ ልምድታት ዝተኣሳሰሩ ከም ፖለቲካ ዝኣመሰሉ ኣካታዕቲ ኣርእስታት ብግልጺ ካብ ምዝታይ ምቑጣብ። ንንግዳዊ ርክባት ብዘይ ፍላጥ ንዝኾነ ሰብ ከየሕርቕ ነዞም ባህርያትን ክልኩላትን ኣብ ግምት ብምእታው ኣብ ባህሊ ኣፍጋኒስታን ብተሃዋስነት ምቕራብ ኣገዳሲ እዩ።

ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝርከብ ስርዓተ ምምሕዳር ጉምሩክ፡ ኣህጉራዊ ንግዲ ኣብ ምቁጽጻርን ዶባት እታ ሃገር ኣብ ምሕላውን ዓቢ ተራ ኣለዎ። ንኣፍጋኒስታን ዝኣትዉ ወይ ዝወጹ ኣቑሑትን ሰባትን ግቡእ ምሕደራ ንምርግጋጽ፡ ኣብ መፈተሺ ነቑጣታት ጉምሩክ ዝተወሰኑ ኣገባባትን ስርዓታትን ይትግበሩ። ቀዳማይ፡ ናብ ኣፍጋኒስታን ዝኣትዉ በጻሕቲ፡ ግቡእ ቪዛ ዘለዎ ሕጋዊ ፓስፖርት ክህልዎም ኣለዎ። ቅድሚ ናብ ኣፍጋኒስታን ምኻድካ፡ ከከም ዜግነትን ዕላማ ምብጻሕን ክፈላለ ስለ ዝኽእል፡ እዋናዊ ቪዛ ዘድልዮም ነገራት ምፍታሽ ይምከር። ተጓዓዝቲ ኣብ ዝበጽሕሉ እዋን መእተዊ ቅጥዒ ክመልኡ እውን ክግደዱ ይኽእሉ እዮም። ኣብ መሳገሪ ዶባት ኩሉ ሻንጣታት ብጉምሩክ መርመራ ይግበረሉ። ተጓዓዝቲ ዝኾነ ፍሉይ ቆላሕታ ዘድልዮም ነገራት ከም ብረት፡ ዕጸፋርስ ወይ ብዙሕ ባጤራ ምእዋጅ ኣገዳሲ እዩ። ከምኡ ዘይምግባር ድማ ምምንዛዕ ወይ ሕጋዊ ሳዕቤን ከስዕብ ይኽእል። ኣፍጋኒስታን ኣብ ልዕሊ ኣእትዎትን ሰደድን ቀረጽ ኣብ መደብ ታሪፋ ተመርኲሳ እያ ትትግብር። ኩሎም ናብ ሃገር ዝኣትዉ ወይ ዝወጽእ ኣቑሑት ብፍሉይ ደንቢ ነጻ እንተዘይኮይኖም ግብሪ ክኽፈሉ ይኽእሉ እዮም። ስለዚ ምስ ኣፍጋኒስታን ኣብ ንግዲ ዝነጥፉ ውልቀሰባት ነዞም ደንብታት ክኽተሉን ኣብ መስርሕ ምጽራይ ኣቑሑቶም ብትኽክል ክእውጁን ኣገዳሲ እዩ። ካብ ኣፍጋኒስታን ክቡር ስነ-ጥበባዊ ስርሓት ወይ ባህላዊ ቅርስታት ናብ ወጻኢ ኣብ ዝልእኹሉ እዋን፡ ተጓዓዝቲ ኣቐዲሞም ካብ ዝምልከቶም ኣካላት ኣድላዪ ፍቓድ ክረኽቡ ብሕጊ ይግደዱ። ከምዚኦም ዝበሉ ኣቑሑት ብዘይሕጋዊ መንገዲ ናብ ወጻኢ ምልኣኽ ከቢድ መቕጻዕቲ ከስዕብ ይኽእል። ብተወሳኺ ኣብ ነቑጣታት ጉምሩክ ኣፍጋኒስታን ዝውሰድ ስጉምትታት ጸጥታ ብሰንኪ ንጥፈታት ኮንትሮባንድን ስክፍታታት ግብረሽበራን ኣብ ውሽጢ እቲ ዞባ ክመጽእ ዝኽእል ሓደጋታት ጽኑዕ ምዃኑ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። ተጓዓዝቲ ኣብ እዋን መርመራ ምስ ሓለፍቲ ጉምሩክ ምሉእ ብምሉእ ክተሓባበሩን ብዘይ ተቓውሞ መምርሒታት ብዕምቆት ክኽተሉን ይግባእ። ኣብ መደምደምታ፡ እቶም ምስ ኣፍጋኒስታን መገሻ ዝሓስቡ ወይ ኣብ ኣህጉራዊ ንግዲ ዝዋፈሩ፡ ንናይ ጉምሩክ ስርዓት ምምሕዳር ጠለባታ ከስተብህሉሉ ይግባእ፡ እዚ ድማ ግቡእ ቪዛ ምሓዝ፡ ናብታ ሃገር ክኣትዉ/ክወጹ ከለዉ ዝተገደቡ ነገራት ብትኽክል ምእዋጅ፡ ንኣእትዎ/ሰደድ ዝምልከት ደንብታት ታሪፍ ብጥብቂ ምኽባር፡ ከምኡ’ውን ምኽባር ዘጠቓልል እዩ። completelywith inspections performedat custom check points due pruancesof ግብረሽበራዊ ንጥፈታትኣብዚ ዞባታት ክቡር ስነ-ጥበባዊ ስርሓትን ባህላዊ ቅርስታትን ንሰደድ ተወሳኺ ፍቓድ ረቛሒታት ከምዘድልዮም እናዘከርካ።

ፖሊሲ ቀረጽ ኣእትዎት ኣፍጋኒስታን፡ ንግዲ ኣብ ምቁጽጻርን ንሃገር እቶት ኣብ ምፍራይን ዓቢ ተራ ኣለዎ። መንግስቲ ካብ ወጻኢ ዝኣትዉ ኣቑሑት ኣብ ዝተፈላለየ ምድብ ብምምዳቦም መሰረት ቀረጽ ጉምሩክ ይገብር። ኣብ ኣፍጋኒስታን ሓፈሻዊ መጠን ቀረጽ ኣእትዎት 2.5% ኮይኑ፡ ብዘይካ ገለ ፍሉያት ፍርያት ዝለዓለ መጠን ዘለዎም ፍርያት። ይኹን እምበር ዝተወሰኑ ኣገደስቲ ነገራት ከም መግቢ፣ መድሓኒት፣ ሕርሻዊ እታዎታት ብተመጣጣኒ ዋጋ ምህላዎም ንምርግጋፅ ካብ ቀረፅ ኣእትዎት ነፃ ይኾኑ። ኣፍጋኒስታን ብዘይካ እቲ መሰረታዊ ቀረጽ ኣእትዎት ኣብ ዝተወሰኑ ኣቑሑት ተወሳኺ ግብሪን ክፍሊትን ትትግብር። ንኣብነት ካብ ወጻኢ ዝኣትዉ ምቾት ዘለዎም ኣቑሑት ከም መካይንን ኤሌክትሮኒክስን 10% ተወሳኺ እሴት ግብሪ (ቫት) ይኽፈል። ኣፍጋኒስታን ውሽጣዊ ምህርቲ ንምትብባዕን ንናይ ውሽጢ ዓዲ ኢንዱስትሪታት ንምሕላውን ኣብ ልዕሊ ዋጋ ምህርቲ ትሕቲ ዋጋ ዘለዎም ወይ ብዘይፍትሓዊ ትሑት ዋጋ ዝሽየጡ ኣቑሑት ጸረ-ምጉሓፍ ቀረጽ ትገብር፡ እዚ ድማ ካብ ዕዳጋታት ወጻኢ ዘይፍትሓዊ ውድድር ንኸይፍጠር ይሕግዝ። ካብዚ ሓሊፉ ኣፍጋኒስታን ምስ ከም ኢራንን ፓኪስታንን ዝኣመሰላ ጎረባብቲ ሃገራት ምሩጽ ንግዳዊ ስምምዓት ብምፍጣር ብእኡ ኣቢለን ንገለ ኣቑሑት ዝተቐነሰ ወይ ዝተሓድገ ቀረጽ ብምሃብ ዞባዊ ንግዲ ንምድንፋዕ ይሰርሕ። ነዞም ፖሊሲታት ግብሪ ኣብ ምትግባር ኣገባባት ምጽራይ ጉምሩክ ዓቢ ተራ ከምዘለዎ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ንብረት ብግቡእ ናይ ሰነድ ምፍታሽ ክሓልፍ ኣለዎ፣ ኣብኡ ድማ ሓለፍቲ ጉምሩክ ንዕላማ ግብሪ ዝኸውን ዋጋ ካብ ወጻኢ ዝኣቱ ኣቑሑት ይግምግሙ። ኣብ መደምደምታ፡ ፖሊሲ ቀረጽ ኣእትዎት ኣፍጋኒስታን፡ ሓፈሻዊ መጠን ታሪፍ 2.5% ምስ ኣገደስቲ ነገራት ነጻ ምግባር ዘጠቓልል እዩ። ከም ቫት ዝኣመሰሉ ተወሳኺ ግብሪታት ኣብ ምቾት ዘለዎም ኣቑሑት ክውዕል ይኽእል እዩ፡ ጸረ-ምጉሓፍ ስጉምትታት ድማ ንናይ ውሽጢ ዓዲ ኢንዱስትሪታት ይከላኸሉ። ዞባዊ ንግዲ ንምምችቻው ምስ ጎረባብቲ ሃገራት ምርጫዊ ንግዳዊ ስምምዓት ኣሎ።

ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ሸቐጣት ኣፍጋኒስታን ዕብየት ቁጠባኣ ብግብሪ ዝተፈላለዩ ኣቑሑት ንምድጋፍን ንምድንፋዕን ዝዓለመ እዩ። እታ ሃገር ብቐንዱ ንሰደድ ኣብ ፍርያት ሕርሻ፣ ማዕድናትን ተፈጥሮኣዊ ሃብትን እትምርኮስ ኮይና፣ ፍትሓዊ ኣሰራርሓ ንግዲ ኣብ ምርግጋፅ እቶት ኣብ ምዕባይ ትኹረት ትገብር። ብመሰረት ሕጊ ኣፍጋኒስታን፡ ሰደድቲ ከከም ዓይነት እቲ ናብ ወጻኢ ዝለኣኽ ኣቑሑት ፍሉይ ግብሪ ክኸፍሉ ይግደዱ። እዞም ግብሪታት ንመንግስቲ እቶት ንምፍራይ ዝሕግዙን ኣብ ልምዓት ትሕተ ቅርጽን ህዝባዊ ኣገልግሎታትን ኣበርክቶ ዝገብሩን እዮም። ከም ፍረታት፡ ኣሕምልቲ፡ ፍረታትን ጡጥን ዝኣመሰሉ ፍርያት ሕርሻ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ኣህጉራዊ ዕዳጋታት ሰደዶምን ተወዳዳርነቶምን ንምትብባዕ ዝተሓተ መጠን ግብሪ ወይ ነጻ ምግባር የጋጥሞም። እዚ ስትራተጂ እዚ ሕርሻ ኣብ ቁጠባ ኣፍጋኒስታን ዘለዎ ኣበርክቶ ንምዕባይ ዝዓለመ ኮይኑ፡ ልምዓት ገጠር ንምንቕቓሕ ዝዓለመ እዩ። ብኻልእ ወገን ድማ ከም ማዕድን ነሓስ፣ ከም ኤመራልድ ወይ ላፒስ ላዙሊ ዝኣመሰሉ ክቡራት ኣእማን፣ ከሰል፣ ተፈጥሮኣዊ ጋዝ ወይ ኣብ ነዳዲ ዝተመስረቱ ፍርያት ብሓፈሻ ብሰንኪ ልዑል ቁጠባዊ ዋጋ ክህልዎም ዝኽእል ዝለዓለ ግብሪ ይኸፍሉ። ወሰኽ መጠን ግብሪ ምትግባር እዞም ክቡራት ጸጋታት ንጻዕርታት ህንጸት ሃገር ዝጠቕሙን ንነዊሕ እዋን ዝጸንሕ ቁጠባዊ ዘላቕነት ንምርግጋጽን ይሕግዝ። ሰበስልጣን ኣፍጋኒስታን ነዞም ፖሊሲታት ግብሪ በብእዋኑ ኣብ ኩነታት ዕዳጋን ሃገራዊ ቀዳምነታትን ተመርኲሶም ከምዝምርምሩ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ። እዞም ምምሕያሻት ኣብ መንጎ ሰደድ ምድንፋዕ ኣብ ርእሲኡ ድማ ንኣገደስቲ ስራሕቲ መንግስቲ እኹል እቶት ምፍራይ ሚዛን ንምሓዝ ዝዓለሙ እዮም። ብሓፈሻ ኣፍጋኒስታን ኣብ ፖሊሲ ግብሪ ሰደድ ሸቐጣት ምስ ኣህጉራዊ ደረጃታት ዝሰማማዕ ፍትሓዊ ንግዳዊ ኣሰራርሓታት ተጉልሕ። እቲ ዕላማ እቶት ምእካብ ጥራሕ ዘይኮነስ ምስ ስትራተጂታት ዘላቒ ቁጠባዊ ዕብየት ዝሰማማዕ ምዕሩይ ዕድላት ተበፃሕነት ዕዳጋን ዓለማዊ ውድድርን ምርግጋፅ እዩ።

ኣብ ደቡብ ኤስያ እትርከብ ኣፍጋኒስታን፡ ንውሽጣዊ ሃልኪን ኣህጉራዊ ንግድን ዝኸውን ዝተፈላለዩ ኣቑሑት ናይ ምፍራይ ታሪኽ ዘለዋ፡ ምድረበዳ ዘይብላ ሃገር እያ። ኣፍጋኒስታን ፅሬትን ድሕንነትን ሰደዳ ንምርግጋፅ ስርዓት ሰደድ ምስክር ወረቐት ተግባራዊ ገይራ ኣላ። ኣብ ኣፍጋኒስታን ሰደድ ምስክር ወረቐት ምሃብ ሰደድቲ ክኽተልዎም ዘለዎም ሓያሎ ስጉምትታት ዘጠቓልል እዩ። ቀዳማይ፡ ሰደድቲ ንግዶም ኣብ ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ኣፍጋኒስታን (ACCI) ክምዝግቡ ኣለዎም። እዚ መስርሕ ምዝገባ ኣብታ ሃገር ንዝካየድ ንጥፈታት ሰደድ ንምቁፅፃርን ንምክትታልን ይሕግዝ። ካልኣይ ድማ ሰደድቲ ከከም ዓይነት ፍርያት ሰደድ ክገብሩ ዝደልዩ ዝተፈላለዩ ምስክር ወረቐት ክረኽቡ ይግደዱ። ንኣብነት ፍርያት ሕርሻ ብሚኒስትሪ ሕርሻ፣ መስኖን ጥሪትን (MAIL) ዝወሃብ ናይ ፋይቶሳኒታሪ ምስክር ወረቐት የድሊ። እዚ ምስክር ወረቐት እዚ፡ ኣቑሑት ሕርሻ ንባልዕን ሕማማትን ዝምልከት ዓለምለኻዊ ደረጃታት ጥዕና ከምዘማልኡ የረጋግጽ። ብተወሳኺ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝተሰርሑ ፍርያት ከም ክዳውንቲ ወይ ስነ-ጥበባዊ ስርሓት፡ ብሓቅነቶም ወይ መበቆሎም ዝብል ክሲ ኣህጉራዊ ኣፍልጦ ንዝደልዩ፡ ሰደድቲ ንጂኦግራፊያዊ ምልክታት (GI) ምስክር ወረቐት ከመልክቱ ይኽእሉ። GI certification ዝተወሰኑ ባህርያት ወይ ባህርያት ናይ ሓደ ፍርያት ኣብ ውሽጢ ኣፍጋኒስታን ምስ ጂኦግራፍያዊ መበቆሉ ዝተኣሳሰር ምዃኑ የረጋግጽ። ካብዚ ሓሊፉ ገለ ኢንዱስትሪታት ምስ ኣእትዮም ዝኣትዉ ሃገራት ዝተቐመጡ ፍሉያት ቴክኒካዊ ደንብታት ወይ ደረጃታት ምኽባር ንምርኣይ ናይ ምትእስሳር ምስክር ወረቐት እውን ክጠልቡ ይኽእሉ እዮም። እዞም ምስክር ወረቐት እዚኦም ናብ ወጻኢ ዝለኣኹ ኣቑሑት ምስ ኣገባባት ቁጽጽር ጽሬት ወይ ስጉምትታት ሓለዋ ከባቢ ዝተኣሳሰሩ ናይ ድሕነት ረቛሒታት ከምዘማልኡ ከም መርትዖ ኮይኖም የገልግሉ። ኣብ መወዳእታ፡ ቅድሚ ዝኾነ ሸቐጥ ካብ ዶባት ኣፍጋኒስታን ወጻኢ ምልኣኾም፡ ሰደድቲ ኣብቶም ከም ንግዳዊ ፋክቱራትን ዝርዝር መዐሸጊታትን ዝኣመሰሉ ሰነዳት ብሰበስልጣን ጉምሩክ ብዕምቆት ዝግምገሙሉ ናይ ዶባት መፈተሺ ነቑጣታት ኣገባባት ጉምሩክ ክዛዝሙ ኣለዎም። ኣብ መደምደምታ፡ ሰደድ ኣፍጋኒስታን ዓለማዊ ደረጃታት ከምዘማልእ ኣብ ምርግጋጽ ሰደድ ምስክር ወረቐት ዓቢ ተራ ኣለዎ። ኣብ ACCI ብግቡእ ብምምዝጋብን ኣድላዪ እንተኾይኑ ከም ፋይቶሳኒታሪ ምስክር ወረቐት ወይ GI ምስክር ወረቐት ዝኣመሰሉ ኣገደስቲ ምስክር ወረቐት ብምርካብን፡ ኣፍጋኒስታናውያን ሰደድቲ፡ ኣብ ውሽጢ ሃገር ዝሰርሕዎ ፍርያቶም ኣብ ወጻኢ ሃገራት ብምልላይ ኣብ መንጎ ዓለምለኻውያን ዓደግቲ ምትእምማን ኣብ ምፍጣር ኣበርክቶ ይገብሩ።

ኣብ ማእከላይ ኤስያ እትርከብ ኣፍጋኒስታን፡ ብጽኑዕ መሬትን ሃብታም ባህላዊ ታሪኻን ትፍለጥ። ቀጻሊ ፖለቲካዊ ዘይምርግጋእን ጸጥታዊ ስክፍታታትን ዘስዕቦ ብድሆታት እኳ እንተሃለወ፡ ገና ኣብታ ሃገር ዝተፈላለዩ ኣማራጺታት ኣገልግሎት ሎጂስቲክስ ኣለዉ። ናብ ኣፍጋኒስታን ኣቑሑት ኣብ ምልኣኽ ክመጽእ ከሎ፡ ሓደ ካብቲ ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ ሜላታት፡ ናይ ኣየር ጽዕነት እዩ። ኣብ ካቡል ዝርከብ ኣህጉራዊ መዓርፎ ነፈርቲ ሓሚድ ካርዛይ ከም ቀንዲ መእተዊ ኣህጉራዊ ጽዕነት ኮይኑ የገልግል። ሓያሎ ናይ ጽዕነት መንገዲ ኣየራት ከም DHL, FedEx, UPS ናብ ኣፍጋኒስታን ስሩዕ በረራታት ብምክያድ ስሉጥ ስርሓት ኣእትዎን ሰደድን የመቻችኡ። ጽዕነት ኣየር ክቡር ክኸውን ይኽእል እኳ እንተኾነ፡ ቅልጡፍ ናይ መጓዓዝያ ግዜ ዝህብ ኮይኑ፡ ብፍላይ ንጊዜ ዝምልከት ወይ ልዑል ዋጋ ዘለዎ ጽዕነት ዝምችእ እዩ። ንዓበይቲ ኣቑሑት ወይ ብጅምላ ንዝግበር ጽዕነት፡ ጽዕነት ባሕሪ ተግባራዊ ኣማራጺ ክኸውን ይኽእል። ከም ኢራን ወይ ፓኪስታን ዝኣመሰላ ጎረባብቲ ሃገራት ምጉዓዝ ከከም መበገሲ ወይ መዕለቢ ናይቲ ጽዕነት ከድሊ ይኽእል። ኣብ ፓኪስታን ዝርከብ ወደብ ካራቺ፡ ካብ ከም በዓል ፔሻዋር ወይ ኲታ ዝኣመሰላ ዶባዊ ከተማታት ፓኪስታን ብናይ ጽርግያ መጓዓዝያ ናብ ኣፍጋኒስታን ዝኸይድ ኣቑሑት ንምልኣኽ ልሙድ እዩ። ብመንጽር ውሽጣዊ ሎጂስቲክስ ኣብ ውሽጢ ኣፍጋኒስታን ባዕላ፡ መጓዓዝያ ጽርግያ ብሰንኪ ውሱን ትሕተ ቅርጺ ባቡር ዓቢ ተራ ኣለዎ። ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝርከባ ናይ ጽዕነት መካይን ኩባንያታት ኣብ ውሽጢ ሃገር ኣብ ዝርከባ ዝተፈላለያ ኣውራጃታት ኣገልግሎት መጓዓዝያ ይህባ። ይኹን እምበር ምስ ጉዕዞ ጽርግያ ዝተኣሳሰሩ ሓደጋታት ጸጥታ ኣብ ግምት ምእታውን ብዛዕባ ዞባዊ ዳይናሚክስ ኣፍልጦ ዘለዎም እሙናት ወሃብቲ ኣገልግሎት ጽዕነት ምቑጻርን ኣገዳሲ እዩ። ካብዚ ብተወሳኺ ኣብ መጻኢ ብኣፍጋኒስታን ዝሓልፍ ንግዳዊ መስመራት ንምምችቻው ከም በዓል ኡዝቤኪስታንን ቱርክመኒስታንን ዝኣመሰላ ጎረባብቲ ሃገራት ዘራኽብ መርበባት ባቡር ንምምዕባል ዝግበር ጻዕርታት እውን ይቕልቀል ኣሎ። ኣቑሑት ናብ ኣፍጋኒስታን ኣብ እተእትወሉ እዋን ስሉጥ ምጽራይ ጉምሩክን ምስ ናይ ውሽጢ ዓዲ ደንብታት ምኽባርን ንምርግጋጽ፡ ስሙያት ትካላት ደላሎ ጉምሩክ ምቑጻር፡ ቢሮክራስያዊ መስርሕ ብኣድማዒ መንገዲ ንምጉዓዝ ክሕግዝ ይኽእል። ብሓፈሻ ምስ ጉዳያት ፀጥታን ውሱን ልምዓት መሰረተ ልምዓትን ዝተኣሳሰሩ ብድሆታት እኳ እንተሃለዉ፤ ብመዓርፎ ነፈርቲ ካቡል ኣቢሉ ዝግበር ናይ ኣየር ጽዕነት ንኣህጉራዊ ሎጂስቲክስ ስሉጥ መገዲ ክህብ እንከሎ፡ ናይ ውሽጢ ዓዲ ናይ ጽርግያ መጓዓዝያ ኣማራጺታት ድማ ኣብ ውሽጢ ሃገር ንዘሎ ውሽጣዊ ናይ ምክፍፋል ድሌታት ዘማልእ እዩ። ቅድሚ ናብ ኣፍጋኒስታን ወይ ካብ ኣፍጋኒስታን ዝግበር ዝኾነ ጽዕነት ምቕጻልካ፡ ከም ተመኩሮ ኣብቲ ዞባ፡ ስጉምትታት ጸጥታን ምኽባር ናይቲ ከባቢ ደንብታትን ዝኣመሰሉ ረቛሒታት ኣብ ግምት ብምእታው፡ ኣብ ስሙያት ወሃብቲ ሎጂስቲክስ ዕሙቕ ዝበለ መጽናዕቲ ምክያድ ኣገዳሲ እዩ። ፖለቲካዊ ኩነታት ምክትታልን ምስ ሃዋህው ሎጂስቲክስ ኣፍጋኒስታን ዝፈልጡ ሰብ ሞያ ምምኽኻርን እውን ኣብታ ሃገር ዕዉት ንግዳዊ ስርሓት ንምርግጋጽ ክሕግዝ ይኽእል።

ኣገደስቲ ምርኢታት ንግዲ

Afghanistan, located in Central Asia, offers various development channels and exhibitions for international buyers to engage in trade and business opportunities. This article will discuss some of the significant international procurement avenues and exhibitions in Afghanistan. 1. Kabul International Trade Fair: The Kabul International Trade Fair is one of the most prominent events in Afghanistan, attracting numerous international buyers seeking business opportunities within the country. This exhibition showcases a wide range of products such as textiles, machinery, electronics, construction materials, food products, and much more. It is an excellent platform for connecting with Afghan businesses and exploring potential partnerships. 2. Afghan Chamber of Commerce and Industries (ACCI): The Afghan Chamber of Commerce and Industries plays a crucial role in promoting trade between Afghanistan and the rest of the world. It facilitates networking among local businesses while also providing information on export-import policies, market analysis reports, investment opportunities, etc. International buyers can connect with ACCI to identify reliable suppliers or explore potential collaborations. 3. Ministry of Commerce & Industry (MoCI): The Ministry of Commerce & Industry is responsible for formulating trade policies aimed at stimulating economic growth through domestic production and foreign investments. International buyers can cooperate with MoCI to navigate legal procedures related to import-export licenses or gain insights into market trends. 4. Export Promotion Agency (EPAA): The Export Promotion Agency serves as a bridge between Afghan producers/exporters and international buyers/investors by promoting Afghan products worldwide through participation in various events like trade fairs/exhibitions outside Afghanistan or organizing buyer-seller meets within the country itself. 5. USAID Promote Program: USAID's Promote program focuses on economic empowerment initiatives for women entrepreneurs in Afghanistan who often face challenges regarding access to markets or resources required for business expansion. Through this program's networking events/seminars focused on women-led enterprises across different sectors such as agriculture/textiles/handicrafts/services – international buyers can identify potential partners while contributing to women's economic empowerment. 6. Agriculture Exhibitions: Afghanistan is known for its agricultural produce such as saffron, fruits, nuts, and spices. Therefore, agricultural exhibitions like the AgFair provide a platform for international buyers looking to procure high-quality Afghan agricultural products directly from local farmers and producers. 7. Natural Resource and Mining Exhibitions: Given Afghanistan's substantial deposits of natural resources like minerals such as copper, iron ore, and precious stones, exhibitions like the International MineExpo focus on highlighting investment opportunities in the mining sector. International buyers interested in sourcing raw materials or investing in mining projects can participate in these exhibitions. It is essential to note that due to security concerns or logistical challenges related to infrastructure development in Afghanistan, some exhibitions/events may have limited availability or fluctuating schedules. International buyers are advised to stay updated with reliable sources like embassy websites or trade association portals regarding upcoming events/exhibitions before planning their business visits. In conclusion, Afghanistan offers several significant international procurement channels through its trade fairs/exhibitions like the Kabul International Trade Fair and specific agencies/institutions such as ACCI or MoCI dedicated to promoting bilateral trade partnerships. By engaging with these platforms effectively, international buyers can explore diverse business opportunities across various sectors within this dynamic Central Asian nation.

ልሙዳት ሞተር ምድላይ

ኣብ ኣፍጋኒስታን፡ እቶም ልሙድ ዝኾኑ ሞተር ምድላይ እዞም ዝስዕቡ እዮም፤ 1. ጉግል፡ ጉግል ኣብ መላእ ዓለም እቲ ዝበዝሐ ተፈታዊ ሞተር ምድላይ ብምዃኑ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን እውን ብሰፊሑ ይጥቀመሉ። ሰፊሕ ውጽኢት ዝህብን ንፍሉያት ሃገራት ዝኸውን ውሽጣዊ ስሪት ዘቕርብን እዩ። እቲ ናይ ኣፍጋኒስታን ቅዲ ኣብ www.google.com.af ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 2. Bing: ብ Microsoft ዝተዳለወ Bing ካልእ ኣብ ኣፍጋኒስታን ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ ሞተር ምድላይ እዩ። ኣብ መርበብ ሓበሬታ ምድላይ ተግባር ምስ ከም ምስልን ቪድዮን ምድላይ ዝኣመሰሉ ባህርያት የቕርብ። ኣብ www.bing.com ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 3. ያሁ፡ ዋላ’ኳ ከም ጉግል ወይ ቢንግ ተፈታዊ እንተዘይኮነ፡ ያሁ ግን ክሳብ ሕጂ ኣብ ዕዳጋ ሞተር ምድላይ ኣፍጋኒስታን ህላወኡ ይቕጽል። ዝተፈላለዩ ኣገልግሎታት ከም ኢመይል፡ ዜና፡ ፋይናንስ፡ ብርግጽ ድማ ናይ መርበብ ሓበሬታ ምድላይ ባህሪ እውን ይህብ። ናይ ኣፍጋኒስታን ስሪቱ ኣብ www.yahoo.com.af ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 4. AOL Search: AOL (America Online) ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝርከቡ ተጠቀምቲ ኢንተርነት ኣብ መርበብ ሓበሬታ ሓበሬታ ንምርካብ ዝጥቀሙሉ ሞተር ምድላይ እውን ኣለዎ። ኣብ www.search.aol.com ክትረኽብዎ ትኽእሉ ኢኹም። 5 ዳክዳክጎ፡- ካብ ተጠቀምቲ ውልቃዊ ሓበሬታ ከይኣከበ ኣብ ኢንተርነት ንምድላይ ብሕታዊነት ዝተመርኮሰ ኣገባብ ዝፍለጥ ዳክዳክጎ፡ ኣብ ውሽጢ ኣፍጋኒስታን ሓዊሱ ብዓለም ደረጃ ተፈታውነት እናረኸበ ይርከብ። ኣብ መርበብ ሓበሬታኦም www.duckduckgo.com ተወከሱ። 6 ናቨር፡ ድልዱል ሞተር ምድላይ ዘለዎ ናይ ደቡብ ኮርያ ኦንላይን መድረኽ ኮይኑ፡ ንኣፍጋናውያን ተጠቀምቲ ኮርያ መሰረት ዝገበረ ምድላይ ዝመርጹ ወይ ምስ ኮርያን ካልኦት ተዛመድቲ ግዝኣታትን ዝዛመድ ዞባዊ ትሕዝቶ ኤስያ ዝደልዩ - ብመንገዲ መበገሲ ገጹ ናቨር ዝረኽብዎ - ከም ሓደ ካብቶም ቀንዲ ኣማራጺታት ኮይኑ ዘገልግል እዩ። .com ዝብል ጽሑፍ ኣሎ። እዚኦም ገለ ኣብ ኣፍጋኒስታን ልሙዳትን ብሰፊሑ ዝጥቀሙን ሞተር ምድላይ ኮይኖም፡ ኣብ ሕቶታትን ድሌታትን ተጠቀምቲ ተመርኲሶም ናብ ዝተፈላለዩ መርበብ ሓበሬታታት ምብጻሕ ዝህቡ እዮም።

ዓበይቲ ብጫ ገጻት።

ኣብ ኣፍጋኒስታን፡ ቀንዲ ምንጪ ብጫ ገጻት ብቐንዱ ብመንገዲ ኦንላይን ማህደር እዩ። እዞም ማህደርታት ኣብ መላእ ሃገር ንዝርከቡ ትካላት ንግዲ፣ ትካላትን ውልቀሰባትን ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ርክብ ሓበሬታ ይህቡ። ገለ ካብቶም ቀንዲ ብጫ ገጻት ዘለዎም መርበብ ሓበሬታታት ኣፍጋኒስታን እነሆ፤ 1. ብጫ ገጻት ካቡል፡- እዚ መርበብ ሓበሬታ ኣብ ካቡልን ካልኦት ዓበይቲ ከተማታት ኣፍጋኒስታንን ዝርከቡ ትካላት ንግዲ ሰፊሕ ዝርዝር ኣለዎ። ሆቴላት፣ ቤት መግቢ፣ ሆስፒታላት፣ ኣብያተ ትምህርቲ፣ ኩባንያታት ህንፀትን ካልኦትን ሓዊሱ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ዝሽፍን እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.kabulyellowpages.com 2. ኣፍጋኒስታን ቢዝ፡ ኣፍጋኒስታን ቢዝ ኣብ መላእ ኣፍጋኒስታን ዝንቀሳቐሱ ትካላት ንግዲ ሓበሬታ ዝህብ ናይ ኦንላይን ማህደር እዩ። ከም ሕርሻ፡ ኣገልግሎት መካይን፡ ባንክን ፋይናንስን፡ ማእከላት ትምህርቲ፡ ትካላት ቱሪዝምን ካልኦት ብዙሓት ምድባትን ዘጠቓልል እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.afghanbiz.com 3. ኣርያን ኦንላይን ብጫ ገጻት፡ ኣርያን ኦንላይን ብጫ ገጻት ሓደ ካብቶም ኣብ ኣፍጋኒስታን ኣብ ምትእስሳር ንግዲ ምስ ንግዲ ዘተኮሩ ፍሉጣት ናይ ኦንላይን ማውጫታት እዩ። ንዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ከም ወሃብቲ ኣገልግሎት ቴሌኮሙኒኬሽን፣ ኣፍረይቲ/ኣቕረብቲ/ነጋዶ ዝተፈላለዩ ፍርያት/ኣገልግሎታት ወዘተ ዝርዝር የቕርብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.yellowpagesafghanistan.net 4. ማንታ ኣፍጋኒስታን፡- ማንታ ዓለማዊ ናይ ኦንላይን ማውጫ ኮይኑ፡ ኣብ ውሽጢ ዶባት ኣፍጋኒስታን ዝንቀሳቐሱ ሓዊሱ ኣብ መላእ ዓለም ንዝርከቡ ዝተፈላለዩ ንግዳዊ ትካላት ዘራኽብ ብጫ ገጻት መድረኽ ኮይኑ እውን ዘገልግል እዩ። መርበብ ሓበሬታ፤ www.manta.com/world/ኤስያን-ፓሲፊክን/ኣፍጋኒስታን/ 5. ብጫ ገጻት ብ EasyFind.af : EasyFind.af ካብ ዝተፈላለዩ ዞባታት ኣፍጋኒስታን ዝመጹ ዝርዝር ዝርዝር ዘለዎም ብዙሓት ምድባት ዝሓዘ ሰፊሕ ክፍሊ ብጫ ገጻት ይህብ። መርበብ ሓበሬታ : www.easyfind.af/en/ እዞም መርበባት ሓበሬታ ተጠቀምቲ ዝደልይዎ ፍሉያት ፍርያት ወይ ኣገልግሎታት ምስ ዝርዝር ርክብ ከም ቁጽሪ ተሌፎን ወይ ኣድራሻ ንኽረኽቡ ዘኽእሎም ናይ ምድላይ ኣማራጺታት የቕርቡ። እዞም መርበባት ሓበሬታ ምስ ግዜ ለውጢ ወይ ምውሳኽ ከም ዝግበረሎም ኣስተውዕሉ፤ ስለዚ ኣብ ብጫ ገጻት ኣፍጋኒስታን ቅኑዕን እዋናውን ሓበሬታ ንምርካብ ብቐጥታ ናብ ነፍሲ ወከፎም መድረኻት ምብጻሕ ይምከር።

ዓበይቲ ናይ ንግዲ መድረኻት።

ኣብ ኣፍጋኒስታን ሓያሎ ዓበይቲ ናይ ኢ-ኮሜርስ መድረኻት ኣለዉ። ኣብዚ፡ ገለ ካብኣቶም ምስ ኣድራሻ መርበብ ሓበሬታኦም ክዝርዝሮም እየ፤ 1. ዕዳጋ ኦንላይን ኣፍጋኒስታን (www.afghanistanonlinemarket.com) እዚ መድረኽ እዚ ኤሌክትሮኒክስ፣ ፋሽን፣ መሳርሒታት ገዛን ካልእን ሓዊሱ ዝተፈላለዩ ፍርያት የቕርብ። ንተጠቃሚ ምቹእ ዝኾነ መተሓላለፍን ውሑስ ናይ ክፍሊት ኣማራጺታትን ይህብ። 2. ኣፍጋኒስታናዊ ኢ-ኮሜርስ (afgcommerce.com) ኣፍጋኒስታናዊ ኢ-ኮሜርስ ሓደ ካብቶም ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝርከቡ ፍሉጣት ናይ ኦንላይን ዕዳጋታት እዩ። ዝተፈላለዩ ፍርያት ከም ክዳውንቲ፡ ኤሌክትሮኒክስ፡ ፍርያት ጽባቐ፡ ከምኡ’ውን ናውቲ ስፖርት የቕርብ። 3. ካቡል ብኢንተርነት ዕዳጋ (www.kabulonlineshopping.com) እዚ መድረኽ ተጠቀምቲ ክዳውንቲ፣ መሳርሒታት፣ ፍርያት ስልማት ገዛን መሳርሒታት ክሽነን ሓዊሱ ዝተፈላለዩ ኣቑሑት ክዕድጉ የኽእሎም። ኣብ መላእ ዓበይቲ ከተማታት ኣፍጋኒስታን ምቹእ ናይ ምብጻሕ ኣገልግሎት ይህብ። 4. ኣርያንባዛር (https://aryanbazaar.com/) ኣርያንባዛር፡ ሓቀኛ ፍርያት ኣፍጋኒስታን ከም ስልማት፡ ባህላዊ ክዳውንቲ ከም ፓሽቱን ክዳውንትን "ኬት ፓርቱግ" ዝበሃል ናይ ደቂ ተባዕትዮ ካቦትን ኣብ ምቕራብ ዘተኮረ መድረኽ ኢ-ኮሜርስ ኮይኑ፡ ብናይቲ ከባቢ ስነ-ጥበባውያን ዝስራሕ ኢደ-ጥበብ እዩ። 5. ባዛርኦንላይንኣፍጋኒስታን (https://bazaronlineafghanistan.com/) BazarOnlineኣፍጋኒስታን ዝተፈላለዩ ምድባት ፍርያት ከም ፋሽን ክዳውንቲ ንደቂ ተባዕትዮን ደቂ ኣንስትዮን ዘቕርብ ኮይኑ፡ ኣብ ውሽጢ ዓዲ ዝስራሕ ኣከዳድና ብ"ክዳውንቲ ኣፍጋኒስታን" ዝፍለጥ፡ ከም ስማርትፎናት & ጣብላታት ዝኣመሰሉ ኤሌክትሮኒክስ መሳርሒታት ከምኡ'ውን መሳርሒታት ገዛ ዘቕርብ እዩ። ኣብ ኣፍጋኒስታን ዘሎ ስነ-ህይወት ኢ-ኮሜርስ ገና ይምዕብል ከምዘሎ ምፍላጥ ኣገዳሲ እዩ፤ ስለዚ ሓደስቲ ኣትዮም ናብ ዕዳጋ ምስ ዝጽንበሩ መልክዓ ምድባ ምስ ግዜ ክምዕብል ይኽእል እዩ።

ዓበይቲ ማሕበራዊ መራኸቢታት

ኣፍጋኒስታን ብዙሕነት ዘለዋ ሃገር ኮይና፡ መጠን ምእታው ኢንተርነት እናዓበየ ይኸይድ ኣሎ። ማሕበራዊ መራኸቢታት መድረኻት ከም ገለ ካልኦት ሃገራት ዝሰፍሐ እኳ እንተዘይኮነ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝርከቡ ሰባት ሓበሬታ ንምትእስሳርን ንምክፋልን ዝጥቀሙሉ ሓያሎ ህቡባት መድረኻት ግን ኣለዉ። ገለ ካብቶም ኣብ ኣፍጋኒስታን ብሰፊሑ ዝጥቀሙሉ ማሕበራዊ መራኸቢታት መድረኻት፡ ምስ ተዛመድቲ መርበብ ሓበሬታታቶም እነሆ፤ 1. ፌስቡክ (www.facebook.com)፦ ፌስቡክ ብኣፍጋኒስታን ሓዊሱ ኣብ መላእ ዓለም እቲ ዝበዝሐ ተፈታዊ ማሕበራዊ መራኸቢታት ምዃኑ ዘጠራጥር ኣይኮነን። ተጠቀምቲ ምስ ኣዕሩኽቶምን ቤተሰቦምን ክራኸቡ፡ ስእልታትን ቪድዮታትን ከካፍሉ፡ ኣብ ጉጅለታት ወይ ፍጻመታት ክጽንበሩ፡ ከምኡ’ውን ገጻት ዜና ክከታተሉ የኽእሎም። 2. ትዊተር (www.twitter.com)፦ ትዊተር ኣብ ኣፍጋኒስታን ካልእ ብሰፊሑ ዝጥቀመሉ መድረኽ ኮይኑ፡ ኣብ ዝተፈላለዩ ኣርእስታት፡ ማለት ኣብ ዜና፡ ፖለቲካ፡ መዘናግዒ፡ ስፖርትን ካልእን ኣብ ሓቀኛ ግዜ ንዝመጽእ ሓድሽ ሓበሬታ ዝወሃበሉ መድረኽ እዩ። ተጠቀምቲ ብትዊት ዝፍለጡ ሓጸርቲ መልእኽትታት ብኻልኦት ላይክ ወይ ሼር ክገብሩ ይኽእሉ። 3. ኢንስታግራም (www.instagram.com)፦ ኢንስታግራም ተጠቀምቲ ብካፕሽንን ሃሽታግን ዝተሰነዩ ስእልታት ወይ ሓጸርቲ ቪድዮታት ክሰቕሉ ዝኽእሉሉ ናይ ስእሊ ምክፋል መድረኽ እዩ። ብስእላዊ ትሕዝቶ ፈጠራኦም ብምርኣይ ኣብ መንእሰያት ኣፍጋኒስታን ተፈታውነት ረኺቡ ኣሎ። 4. ሊንክድይን (www.linkedin.com)፦ ሊንክድኢን ሞያዊ ርክባቶም ንምስፋሕ ዝደልዩ ውልቀሰባት ብሰፊሑ ዝጥቀሙሉ ሞያዊ መርበብ ሓበሬታ እዩ። ተጠቀምቲ ምስ ካብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ዝመጹ መሳርሕቶም እናተራኸቡ ድሕረ ባይታ ትምህርቶምን ተመኩሮ ስራሕን ዘጉልሕ ፕሮፋይላት ክፈጥሩ የኽእሎም። 5. ዩቱብ (www.youtube.com)፦ ዩቱብ ኣብ መላእ ዓለም ብውልቀሰባት ወይ ትካላት ዝተፈጥሩ ሰፊሕ እኩብ ትሕዝቶ ቪድዮታት - ካብ ሙዚቃዊ ቪድዮታት ክሳብ ትምህርታዊ ትምህርቲ - ብምቕራብ ኣብ መንጎ መዘናግዒ ወይ ትምህርታዊ ዕላማታት ዝደልዩ ኣፍጋኒስታናውያን ተጠቀምቲ ኣዝዩ ተፈታዊ ይገብሮ። 6 . ዋትስኣፕ፡ ዋትስኣፕ፡ ብኢንተርነት ብኢንተርነት ሓደ ንሓደ ርክብ ወይ ጉጅለ ዝርርብ፡ ምስ ናይ ድምጺ ጻውዒትን ቪድዮ ቻትን ኣገልግሎት ቅጽበታዊ መልእኽቲ የቕርብ። 7 . ቫይበር፡ ምስ ዋትስኣፕ ዝመሳሰል ግን ከኣ ካብ መወዳድርቱ ብተፈታውነት ዝወሓደ ዓብላሊ፤ ቫይበር ብተወሳኺ ብናይ ኢንተርነት ምትእስሳር ኣብ ዝተፈላለዩ መሳርሒታት ጎኒ ጎኒ ድምጺ ጻውዒት ከም ናይ መልእኽቲ ኣገልግሎት መልእኽቲ የቕርብ። 8 . ቴሌግራም፡ ቴሌግራም ብሕታዊነት ዘረጋግጽ ካብ መወዳእታ ናብ መወዳእታ ዝኸይድ ናይ ምስጢራዊ ቴክኖሎጂ እናተጠቐመ ውሑስ ናይ መልእኽቲ ምልውዋጥ ዓቕሚ ብምሃብ ዝፍለጥ እዩ። ተጠቀምቲ መልእኽቲ፡ ስእልታትን ቪድዮን ንምክፋል ቻነላት ወይ ጉጅለታት ክፈጥሩ ይኽእሉ። እዚኦም ውሑዳት ካብቶም ኣብ ኣፍጋኒስታን ተፈታውነት ዝረኸቡ ማሕበራዊ መራኸቢታት እዮም። ኣብታ ሃገር ዝርከቡ ውልቀሰባትን ትካላትን ነዞም መድረኻት ካብ ርክብ፣ መዘናግዒ፣ ሃልኪ ዜና፣ ኔትወርክን ካልእን ጀሚሩ ኣብ ዝተፈላለየ ዕላማታት ይጥቀሙሎም፣ ኣብዚ እናተኣሳሰረ ዝኸይድ ዘሎ ዓለም።

ዓበይቲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ

ኣፍጋኒስታን ዝተፈላለዩ ጽላታት ቁጠባ ዝውክላ ሓያሎ ቀንዲ ማሕበራት ኢንዱስትሪ ኣለዋ። ገለ ካብተን ኣብ ኣፍጋኒስታን ዝርከባ ፍሉጣት ማሕበራት ኢንዱስትሪ እነሆ፤ 1. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ኣፍጋኒስታን (ACCI)፦ ACCI ንውልቃዊ ጽላት ዝውክል መሪሕ ትካል ኮይኑ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ቁጠባዊ ዕብየትን ምዕባለን ንምድንፋዕ ዝዓለመ እዩ። ንንግዳዊ ትካላት ኣገልግሎትን ደገፍን ይህብ፣ እዚ ድማ ንለውጢ ፖሊሲ ምጉስጓስ ሓዊሱ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.acci.org.af/ 2. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ደቂ ኣንስትዮ ኣፍጋኒስታን (AWCCI)፦ AWCCI ኣብ ኣፍጋኒስታን ንዝርከባ ደቂ ኣንስትዮ ሰብ ሃፍትን ደቂ ኣንስትዮ ነጋዶን ኣብ ምድጋፍ፣ ስልጠና፣ ምኽሪ፣ ዕድላት መርበብ ሓበሬታን ኣብ ውሽጢ ማሕበረሰብ ንግዲ ንመሰላተን ኣብ ምጉስጓስን ዘተኮረ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.awcci.af/ 3. ቤት ምኽሪ ንግዲ ኣፍጋኒስታንን ኣሜሪካን (AACC)፦ AACC ኣብ ኣፍጋኒስታን ዕድላት ንግዲ ዝደልዩ ኣሜሪካውያን ኩባንያታት ብምሕጋዝ ኣብ መንጎ ኣፍጋኒስታንን ኣሜሪካን ክልተኣዊ ንግዲ የስፋሕፍሕ፣ ኣብ ዕዳጋ ኣሜሪካ ክኣትዉ ዝደልዩ ትካላት ኣፍጋኒስታን እውን ብምድጋፍ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://a-acc.org/ 4. ፈደረሽን ኢደ ጥበበኛታትን ነጋዶን ኣፍጋኒስታን (FACT)፦ FACT ኣብ ባህላዊ ስራሕቲ ኢደ ጥበብ ከም ፀራቢ፣ ምሽፋን ምንፃፍ፣ ምፍራይ ስልማት፣ ምፍራይ ሴራሚክ ወዘተ ዝነጥፉ ስነ ጥበባውያን፣ ኢደ ጥበበኛታት፣ ነጋዶ፣ ሰደድቲ/ኣእተውቲ ዝውክል ኮይኑ፣ ንዕዳጋ እናተመቻቸወ ባህላዊ ክእለት ንምዕቃብ ዝዓለመ እዩ። ኣብ ውሽጢ ሃገርን ኣህጉራውን ደረጃ ምብጻሕ። 5.ማሕበር ሃነጽቲ ኣፍጋኒስታን (ABA): ABA ንፕሮጀክትታት ልምዓት ትሕተ ቅርጺ ከም መንበሪ ህንጻታት ዝሰርሑ ኩባንያታት ህንጻ ዝውክል እዩ፤ ጽርግያታት፤ ድልድላት፤ መሓውር ቀረብ ማይ ወዘተ። 6.ማሕበር ሕክምና ኣፍጋኒስታን(AMA) ንሓካይም፣ሓካይም መጥባሕቲ፣ነርስ፣ንኻልኦትን ሓዊሱ ኣብ መላእ ግዝኣት ኣፍጋኒስታን ትካላት ክንክን ጥዕና ንምሃብ ዝሰርሑ ሰብ ሞያ ሕክምና ዝውክል ማሕበር እዩ። እዞም መርበባት ሓበሬታ እዚ መልሲ ኣብ ዝጸሓፍሉ እዋን ቅኑዓት እኳ እንተነበሩ ግን ለውጢ ወይ ምዕባለታት ክግበረሎም ከምዝኽእል ኣስተውዕሉ።

ናይ ንግድን ንግድን መርበብ ሓበሬታታት

ኣብ ደቡባዊ ማእከላይ ኤስያ እትርከብ ኣፍጋኒስታን፡ ንንግዳውያንን ኣውፈርትን ጠቓሚ ሓበሬታ ዝህቡ ሓያሎ ቁጠባውን ንግዳውን መርበብ ሓበሬታታት ኣለዋ። ገለ ካብቶም ፍሉጣት ምስ በብወገኖም ናይ ዌብሳይት URLs እነሆ፤ 1. ትካል ደገፍ ወፍሪ ኣፍጋኒስታን (AISA) - ኣብ ኣፍጋኒስታን ዕድላት ወፍሪ ንምድንፋዕ ዝሕግዝ ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://aisa.org.af/ 2. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪታትን ኣፍጋኒስታን (ACCI) - ኣብ ዝተፈላለዩ ዓውድታት ዝነጥፉ ትካላት ንግዲ ኣፍጋኒስታን ዝውክል መድረኽ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://www.acci.org.af/ 3. ቤት ምኽሪ ንግዲ ኣፍጋኒስታንን ኣሜሪካን (AACC) - ኣብ መንጎ ኣፍጋኒስታንን ኣሜሪካን ክልተኣዊ ንግዲ ይድግፍ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://a-acc.org/ 4. ኤጀንሲ ምልላይ ሰደድ ኣፍጋኒስታን (EPAA) - ፍርያት ኣፍጋኒስታን ኣብ ዓለምለኻዊ ዕዳጋታት ንምልላይ ውፉይ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ http://epaa.gov.af/ 5. ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን፡ እስላማዊት ሪፓብሊክ ኣፍጋኒስታን - ምስ ንግዲ ዝተኣሳሰሩ ጉዳያት ዝሕዝ ክፍሊ መንግስቲ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://moci.gov.af/en 6. ማእከላይ ትካል ስታቲስቲክስ (CSO) - ምስ ቁጠባ፡ ስነ-ህዝብን ካልእ ኣገዳሲ ሓበሬታን ብዛዕባ ኣፍጋኒስታን ዝተኣሳሰር ስታቲስቲካዊ መረዳእታ ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ https://cso.gov.af/ 7. ኣህጉራዊ ማእከል ንግዲ (ITC) – ኣብ መንጎ ትካላት ኣፍጋኒስታን ብመሳርሒታት ስለያ ንግዲን መደባት ህንጸት ዓቕምን ኣቢሉ ዓቕሚ ሰደድ ንምዕባይ ጸጋታት የቕርብ መርበብ ሓበሬታ፡ https://www.intracen.org/itc/countries/afghanistan 8. ዳ ኣፍጋኒስታን ባንክ – ንገንዘባዊ ፖሊሲ፣ ምቁጽጻር ባንክታት፣ ምርግጋእ ሸርፊ ወዘተ ዝከታተል ማእከላይ ባንክ ናይታ ሃገር ኮይኑ፣ ፋይናንሳዊ ጽላት ሓድሽ ሓበሬታ ዝህብ መርበብ ሓበሬታ፡ https://dab.gov.af/en/home እዞም መርበባት ሓበሬታ ብዛዕባ ዕድላት ወፍሪ፣ ጸብጻባት መጽናዕቲ ዕዳጋ፣ ስታቲስቲክስ ንግዲ፣ ምዕባለታት ደንብታትን ፖሊሲታትን ከምኡ’ውን ንንግዳዊ ሕቶታት ዝርዝር ርክብ ሓበሬታ ንምርካብ ከም ኣገደስቲ መድረኻት ኮይኖም የገልግሉ። እዞም መርበባት ሓበሬታ ምስ ግዜ ክቕየሩ ወይ ክቕየሩ ከምዝኽእሉ ኣስተውዕሉ፤ ስለዚ ኣብ እዋን ኣጠቓቕማ ልክዕነቶም ምርግጋጽ ይምከር

ናይ ንግዲ ዳታ ሕቶ መርበባት ሓበሬታ

ንኣፍጋኒስታን ዝምልከት ንግዳዊ መረዳእታ ክትረኽበሎም እትኽእል ሓያሎ መርበባት ሓበሬታ ኣለዉ። ገለ ኣብነታት ምስ ኣድራሻ መርበብ ሓበሬታኦም እነሆ፤ 1. ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ኣፍጋኒስታን፡ ወግዓዊ መርበብ ሓበሬታ ሚኒስትሪ ንግድን ኢንዱስትሪን ኣፍጋኒስታን ብዛዕባ ንግዳዊ ፖሊሲታት፡ ስርዓታትን ስታቲስቲክስን ሓበሬታ ይህብ። ኣብ መርበብ ሓበሬታኦም www.commerce.gov.af ብምእታው ንግዳዊ መረዳእታ ክትረኽቡ ትኽእሉ ኢኹም። 2. ማእከላይ ትካል ስታቲስቲክስ ኣፍጋኒስታን (CSO)፦ CSO ኣብ ኣፍጋኒስታን ንግዳዊ መረዳእታ ሓዊሱ ስታቲስቲካዊ ሓበሬታ ናይ ምእካብን ምሕታምን ሓላፍነት ኣለዎ። ምስ ንግዲ ዝተኣሳሰር ስታቲስቲክስ ኣብ መርበብ ሓበሬታኦም www.cso.gov.af ክትረኽቡ ትኽእሉ ኢኹም። 3. ማእከል ኣህጉራዊ ንግዲ (ITC)፦ ITC ምስ ኣህጉራዊ ንግዲ ዝተኣሳሰር ሰፊሕ ሓበሬታ ዝህብ ኮይኑ፡ ንኣፍጋኒስታን ሓዊሱ ንዝተፈላለዩ ሃገራት ዝምልከት ትንተና ዕዳጋን ስታቲስቲክስ ንግድን ሓዊሱ እዩ። ነቲ ዳታቤዝ ንምርካብ ኣብ መርበብ ሓበሬታኦም www.intracen.org ተወከሱ። 4. ክፉት መረዳእታ ባንኪ ዓለም፦ ባንኪ ዓለም ንኣፍጋኒስታን ሓዊሱ ንዝተፈላለዩ ሃገራት ዝምልከት ኣህጉራዊ ስታቲስቲክስ ንግዲ ዘጠቓልል ኩለመዳያዊ ዓለማዊ ልምዓታዊ መረዳእታታት ክፉት ዕድል ይህብ። ነቲ ዳታቤዝ ኣብ data.worldbank.org ክትድህስስዎ ትኽእሉ ኢኹም። 5. ዳታቤዝ ኮምትሬድ ሕቡራት ሃገራት፡ ዳታቤዝ ኮምትሬድ ሕቡራት ሃገራት፡ ብኣፍጋኒስታን ሓዊሱ ብዝተፈላለዩ ሃገራት ዓለም ዝተጸብጸበ ዝርዝር ክልተኣዊ ስታቲስቲክስ ኣእትዎ/ሰደድ ሸቐጣት ዝሓዘ እዩ። ነቲ ዳታቤዝ ኣብ comtrade.un.org ተወከሱ። ገለ መርበባት ሓበሬታ ዝርዝር ዳታ ወይ ዝተወሰኑ ክፋላት መድረኻቶም ንምርካብ ምዝገባ ወይ ምእታው ከድልዮም ከም ዝኽእል ኣስተውዕል።

B2b መድረኻት

ኣፍጋኒስታን ኣብ ማእከላይ ኤስያ እትርከብ ኣብ ምምዕባል እትርከብ ሃገር እያ። ዋላ እኳ ዘጋጥሞ ብድሆታት እንተሃለወ፡ ኣብ ውሽጢ ኣፍጋኒስታን ዝሰርሑ ሓያሎ መድረኻት B2B ኣለዉ። ገለ ካብቶም ፍሉጣት እነሆ፤ 1. ኣፍጋኒስታን ቢዝ፡ እዚ መድረኽ ንንግዳዊ ትካላት ኣፍጋኒስታን ምስ ውሽጣውን ዓለምለኻውን ዓደግትን ኣቕረብትን ንምትእስሳር ዝዓለመ እዩ። ኣብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ሰፊሕ ዝርዝር ፍርያትን ኣገልግሎታትን ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.afghanbiz.com 2. ቤት ምኽሪ ንግድን ኢንዱስትሪታትን ኣፍጋኒስታን (ACCI)፦ ACCI ኣብ መንጎ ኣባላቱ ካብ ንግዲ ናብ ንግዲ ዝግበር ርክብ ዘመቻችእ ናይ ኦንላይን ፖርታል ኣለዎ። ንናይ መርበብ ሓበሬታ፣ ንግዳዊ ፍጻመታትን ንግዳዊ ሽርክነትን ዕድላት ይህብ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.afghan-chamber.com 3. Afghanistani.com: እዚ B2B መድረኽ ብኣፍጋናውያን ኣፍረይቲ ዝተሰርሑ ፍርያት ብደረጃ ዓለም ንዓደግቲ ክኾኑ ዝኽእሉ ሰባት ኣብ ምልላይ ዘተኮረ እዩ። ንኣፍረይቲ ውሽጢ ዓዲ ምስ ዓለምለኻዊ ዕዳጋታት ብምትእስሳር ካብ ኣፍጋኒስታን ዝመጽእ ሰደድ ንምዕባይ ዝዓለመ እዩ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.afghanistani.com 4. ኤክሲምጎት፡ ኣብ ምምችቻው ሰደድ-ኣእትዎት ዝነጥፍ እዚ መድረኽ፡ ንንግዳዊ ትካላት ኣፍጋኒስታን ምስ ዓለማዊ መሻርኽቲ ንግዲ ንኽልቲኡ ንግዳዊ ንጥፈታት ዝኣቱን ዝወጽእን የራኽቦ። መርበብ ሓበሬታ፡ www.eximgoat.com 5. ኢትሬደር ኣፍጋኒስታን፡ ከም ኤሌክትሮኒካዊ ዕዳጋ ዝተነድፈ ኢትሬደር ኣፍጋኒስታን፡ ትካላት ንግዲ ፍርያቶም ወይ ኣገልግሎታቶም ከርእዩ፡ ኣቕረብቲ ወይ ዓደግቲ ክደልዩ፡ ውዕላት ክደራደሩን ትራንዛክሽን ብኢንተርነት ከመሓድሩን የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታ፡ www.e-trader.gov.af 6. መድረኽ ዕዳጋ ኢዚማንዲ ካቡል (EKMP)፦ ብፍላይ ኣብ ኣውራጃ ካቡል ንዝርከቡ ኣፍረይቲ ሕርሻ ዝተዳለወ EKMP ሓረስቶት ፍርያቶም ብቐጥታ ኣብ ውሽጢ ከተማ ንዝርከቡ ቸርችታት ወይ ጅምላ ሸየጥቲ ብኦንላይን ስርዓት ኣቢሎም ክሸጡ የኽእሎም። መርበብ ሓበሬታ፡ ኣይርከብን። እዞም B2B መድረኻት ኣብ መንጎ ዓደግትን ሸየጥትን ካብ ዝተፈላለዩ ኢንዱስትሪታት ከም ሕርሻ፣ ማኑፋክቸሪንግ፣ ቴክኖሎጂ ፍታሕ ወዘተ ምትእስሳር ብምምችቻው ኣብ ውሽጢ ዓድን ዓለምን ዕድላት ዕብየት ንዝደልዩ ኣፍጋኒስታናውያን ትካላት ንግዲ ክቡር ፀጋታት ይህቡ። እዞም መድረኻት እዚ መልሲ ኣብ ዝጸሓፈሉ እዋን (መጋቢት 2021) ኣብ ዝነበረ ሓበሬታ መሰረት ብምግባር ኣብዚ ተዘርዚሮም እኳ እንተኾኑ፡ ቅድሚ ምስኦም ምውፋርካ ተኣማንነቶም፡ ተዛማድነቶምን እዋናዊ ኩነታቶምን ብቐጻሊ ምርግጋጽ ኣገዳሲ ምዃኑ ኣስተውዕሉ።