TogTok

تێڕوانینێکی گشتی وڵات
دراوی نیشتمانی
گۆڕینی نرخ
جەژنە گرنگەکان
دۆخی بازرگانی دەرەکی
پۆتانسێلی گەشەپێدانی بازاڕ
بەرهەمەکانی فرۆشتنی گەرم لە بازاڕدا
تایبەتمەندی و تابوی کڕیار
سیستەمی بەڕێوەبردنی گومرگی
سیاسەتەکانی باجی هاوردەکردن
سیاسەتەکانی باجی هەناردەکردن
بڕوانامە پێویستەکان بۆ هەناردەکردن
لۆجستیکی پێشنیار کراو
کەناڵەکان بۆ پەرەپێدانی کڕیار

ئەفغانستان وڵاتێکی سنووردارە و دەکەوێتە ئاسیای ناوەڕاست و سنوورەکانی لەگەڵ پاکستان، ئێران، تورکمانستان، ئۆزبەکستان، تاجیکستان و چین هاوبەشە. ڕووبەرەکەی نزیکەی ٦٥٢ هەزار و ٨٦٤ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و زیاتر لە ٣٢ ملیۆن کەسی سەر بە نەتەوە جیاوازەکانی تێدایە. پایتەختەکەی کابولە کە وەک ناوەندی سیاسی و ئابووری ئەفغانستان کاردەکات. ئەم وڵاتە مێژوویەکی دەوڵەمەندی هەیە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا بە کاریگەرییەکانی کولتوورە فارسی و ئیسلامییەکان. سەردەمانێک وێستگەیەکی گرنگ بووە لەسەر ڕێگاکانی بازرگانی ڕێگای ئاوریشم. دیمەنی ئەفغانستان هەمەچەشنە و زۆرینەی شاخاوییە و زنجیرە چیای هیندۆس کوش زاڵە بەسەر ناوچەی ناوەڕاستدا. کەشوهەوا بەپێی بەرزی دەگۆڕێت بەڵام بەگشتی هاوینێکی گەرم و زستانی سارد ئەزموون دەکات. کشتوکاڵ ڕۆڵێکی بەرچاوی هەیە لە ئابووری ئەفغانستاندا و زیاتر لە سێ لەسەر چواری دانیشتووانەکەی سەرقاڵی کشتوکاڵ یان ئاژەڵدارین. بەرهەمە سەرەکییەکان بریتین لە گەنم، گەنمەشامی، میوە (وەک ترێ و هەنار)، گوێز (وەک بادەم)، لەگەڵ پەتاتە. وڵاتەکە خاوەنی سەرچاوەی سروشتی زۆرە لەوانە غازی سروشتی، خەڵوز، مس، کانزای ئاسن، و بەردی بەنرخی وەک زمرد. بەڵام ژێرخانی کانگاکردنی ئەم سەرچاوانەی کە بەهۆی نیگەرانییە ئەمنییەکانی بەردەوامەوە گەشەسەندووە. ئەفغانستان بە درێژایی مێژوو ڕووبەڕووی چەندین تەحەدا بووەتەوە لەوانە لەشکرکێشییەکانی زلهێزە بیانییەکان، دەسەڵاتی چەکدارانی تاڵیبان، و ململانێ بەردەوامەکان پشتگیری لەلایەن هاوبەشە نێودەوڵەتییەکان. سەرەڕای پێشکەوتنەکان، ئەفغانستان بەردەوامە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگە کۆمەڵایەتی، ئابووری و ئەمنییەکان. ڕێژەی هەژاری بەرزە لە کاتێکدا دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکانی خوێندن و چاودێری تەندروستی سنووردارە بە تایبەتی بۆ ژنان پێکهاتەی کۆمەڵایەتی، یاساکان، نۆرمەکان، و پراکتیکەکانی حوکمڕانی لە سەرانسەری کۆمەڵگاکاندا لە سەرانسەری وڵاتدا. لە کۆتاییدا، ئەفغانستان نەتەوەیەکی دەوڵەمەندە بە مێژوو، دیمەنە کولتوورییە هەمەچەشنەکان، سەرچاوە سروشتییەکان، و هەنگاوی ناوە بەرەو ئاوەدانکردنەوە و سەقامگیرکردن دوای ساڵانێک لە ململانێ.

دۆخی دراو لە ئەفغانستان تەواو ناوازەیە. دراوی فەرمی ئەفغانستان بریتییە لە ئەفغانی ئەفغانی (AFN). لە ساڵی ١٩٢٥ەوە دراوی نیشتمانییە، یەک ئەفغانی دابەشکراوە بەسەر ١٠٠ پول. بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئەفغانستان لەم ساڵانەی دواییدا بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی و ململانێ بەردەوامەکان ڕووبەڕووی ئاستەنگی ئابووری بەرچاو بووەتەوە. بەهای ئەفغانیەکان لە ئەنجامدا هەڵاوسانی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. لە ڕووی نرخی ئاڵوگۆڕی دراوەوە، بەهۆی سروشتی ناجێگیری ئابووری ئەفغانستانەوە، دۆزینەوەی زانیاری دروست و یەکگرتوو دەتوانێت قورس بێت. نرخی ئاڵوگۆڕکردن لە بەرامبەر دراوە نێودەوڵەتییە سەرەکییەکان زۆرجار دەگۆڕێت، ئەمەش وایکردووە پێشبینیکردن یان پلاندانان بەپێی ئەو ئاستە بۆ بازرگانان و تاکەکان قورس بێت. جگە لەوەش بەهۆی نیگەرانییە ئەمنییەکان و نەبوونی متمانە بە دامەزراوە داراییە ناوخۆییەکان، زۆر کەس لەبری ئەوەی تەنیا پشت بە ئەفغانی ببەستن، بە بەکارهێنانی دۆلاری ئەمریکی یان دراوی بیانی دیکە بازرگانی ئەنجام دەدەن. ئەم کارە زیاتر لە شارە گەورەکاندا باو بووە کە بازرگانی نێودەوڵەتی تێیدا ئەنجام دەدرێت. بە کورتی، دۆخی دراوی ئەفغانستان بە پێکهاتەیەکی ئاڵۆزی دراوێکی نیشتمانی فەرمی (ئەفغانی ئەفغانی)، ناجێگیری نرخی ئاڵوگۆڕ، پشت بەستن بە دراوی بیانی وەک دۆلاری ئەمریکی بۆ مەبەستی بازرگانی، و تەحەددیاتی ئابووری گشتی کە لە ناسەقامگیری سیاسی و ململانێ بەردەوامەکانەوە سەرچاوە دەگرن، تایبەتمەندە.

دراوی فەرمی ئەفغانستان بریتییە لە ئەفغانی ئەفغانی (AFN). نرخی ئاڵوگۆڕ لەگەڵ دراوە سەرەکییەکانی جیهان دەتوانێت جیاواز بێت، بۆیە ناتوانرێت داتای تایبەت بەبێ زانیاری کاتی ڕاستەقینە دابین بکرێت. تکایە ئاماژە بە سەرچاوە داراییە متمانەپێکراوەکان بکەن یان ڕاوێژ بە گۆڕینی دراو بکەن بۆ زانینی نوێترین نرخەکانی ئاڵوگۆڕکردن.

ئەفغانستان کە وڵاتێکی داخراوە لە ئاسیای ناوەڕاست، بە درێژایی ساڵ چەندین فێستیڤاڵی گرنگ بەڕێوەدەبات. ئەم فێستیڤاڵانە ڕۆڵێکی بەرچاویان لە کولتوری ئەفغانستاندا هەیە و لەلایەن کەسانی نەتەوە و پاشخانی ئایینی جیاوازەوە بەڕێوەدەچن. لێرەدا هەندێک لە جەژنە دیارەکانی ئەفغانستان دەخەینەڕوو: 1- نەورۆز: نەورۆز سەرەتای سەری ساڵی ئەفغانستانە و لە 21ی ئاداردا ئاهەنگ دەگێڕدرێت. فێستیڤاڵێکی کۆنی فارسییە کە ئاماژەیە بۆ دووبارە لە دایکبوونەوە و نوێبوونەوە. ئەفغانییەکان بە میوانداریکردنی ئاهەنگێکی ورد و سەردانکردنی خێزان و هاوڕێیان و ئاڵوگۆڕی دیاری و بەشداریکردن لە نمایشی مۆسیقا و سەمای نەریتی ئەم ڕۆژە دەگێڕن. 2. ڕۆژی سەربەخۆیی: لە 19ی ئابدا یادی سەربەخۆیی ئەفغانستان دەکرێتەوە لە ژێر کۆنتڕۆڵی بەریتانیا لە ساڵی 1919. لەم ڕۆژەدا چەندین بۆنەی ڕۆشنبیری جۆراوجۆر لە سەرانسەری وڵاتدا بەڕێوەدەچن بە نمایشی نمایشی ڕەنگی ئاڵای نیشتمانی ئەفغانستان - ڕەش، سوور، سەوز - سەمای ڕۆشنبیری، نمایشی مۆسیقا کە نیشتمانپەروەری نیشان دەدات. 3- جەژنی ڕەمەزان: یەکێک لە فێستیڤاڵە گرنگەکانی موسڵمانان لە سەرانسەری جیهاندا جەژنی ڕەمەزان یان "جەژنی ڕۆژوو شکاندن"ە. ئەم فێستیڤاڵە کۆتایی هاتنی جەژنی ڕەمەزانە (ماوەی بەڕۆژووبوونێکی مانگێکە) بە پشتبەستن بە چاودێریکردنی ساڵنامەی مانگی ئیسلامی. لە ئەفغانستان خێزانەکان کۆدەبنەوە بۆ ئەوەی ژەمە جەژنانە پێکەوە بەیەکەوە بخۆن و لە هەمان کاتدا جل و بەرگی نوێ لەبەر دەکەن وەک هێمای ئاهەنگێکی خۆش. 4- جەژنی قوربان: جەژنێکی دیکەی گرنگی موسڵمانان کە لەسەر ئاستی جیهان بەڕێوەدەچێت، جەژنی قوربان یان "جەژنی قوربانی"یە. ئەم جەژنە ڕێز لە ئامادەیی ئیبراهیم دەگرێت بۆ قوربانیکردنی کوڕەکەی وەک کردەوەیەکی ئیمان بەڵام دواجار لەبری ئەوە ئاژەڵێک دەکاتە قوربانی بە فەرمانی خودا. ئەفغانییەکان ئەم ڕۆژە بە نوێژکردن لە مزگەوتەکان بەڕێوەدەبەن و دواتر گۆشتی ئاژەڵە قوربانییەکان لەگەڵ ئەندامانی خێزانەکەیان و ئەوانەی کەمتر بەختیان هەیە، ئاهەنگ دەگێڕن. 5.ڕۆژی نیشتمانی/ڕۆژی شۆڕش (28ی نیسان): ئەم جەژنە نیشتمانییە یادی ڕووخانی محەمەد داود خان دەکاتەوە لە ساڵی 1978 کە بووە هۆی دەسەڵاتی کۆمۆنیستەکان پێش ئەوەی جێگەی خۆی بدات بە داگیرکاری تەواوەتی سۆڤیەت لە کانوونی دووەمی 1979. لەو کاتەوە دەبینین چۆن تیرۆری سۆڤیەت سیاسەت و کۆمەڵگەی ئەفغانستانی لە قاڵب داوە ، و ملیۆنان کەسی ناچار کرد بۆ دەربەدەری پێشوەختە. ئەفغانستان ئەم ڕۆژە بە پێشانگە و بۆنە ڕۆشنبیرییەکان و یارییە ئاگرینەکان بەڕێوە دەبات. ئەمانە تەنها چەند فێستیڤاڵێکی گرنگن کە لە ئەفغانستان بەڕێوەدەچن. ئەم جەژنانە گرنگییەکی قووڵی کولتووری و ئایینی و مێژوویییان هەیە بۆ ئەفغانییەکان، پەروەردەی یەکێتی و ئاهەنگگێڕانی خۆش و هەستکردن بە شانازی نەتەوەیی لەنێو گەلەکەیدا دەکەن.

ئەفغانستان کە دەکەوێتە ئاسیای ناوەڕاست، وڵاتێکی سنووردارە و ئابوورییەکی هەمەچەشنی هەیە و زۆر پشت بە کشتوکاڵ و سامانە سروشتییەکان دەبەستێت. بەڵام بەهۆی ساڵانێک لە ململانێ و ناسەقامگیری سیاسی، دۆخی بازرگانییەکەی تا ئێستاش وەک تەحەدایەک ماوەتەوە. هەناردەکردنی سەرەکی ئەفغانستان بریتییە لە بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی وەک میوەی وشککراوە (بەتایبەت کشمشی)، میوەی تازە (لەوانەش هەنار و قەیسی)، گوێز (وەک فستق و بادەم) و پشم. هەروەها وڵاتەکە خاوەنی یەدەگی گەورەی کانزاکانی وەک مس، کانزای ئاسن، زێڕ، لیتیۆم و غازی سروشتییە. لە لایەکی دیکەوە ئەفغانستان زۆر پشت بە هاوردەکردن دەبەستێت بۆ کاڵا جۆراوجۆرەکان وەک بەرهەمە خۆراکیەکان (گەنم و شەکر)، بەرهەمە نەوتییەکان بۆ پێداویستییەکانی وزە، ئامێرەکان بۆ پڕۆژەکانی پەرەپێدانی ژێرخانی، ماددە کیمیاییەکان بۆ پیشەسازییەکان، دەرمانەکان بۆ مەبەستی چاودێری تەندروستی، ئۆتۆمبێل بۆ پێداویستییەکانی گواستنەوە. یەکێک لە هاوبەشە بازرگانییە سەرەکییەکانی ئەفغانستان پاکستانی دراوسێیە. وەک ڕێڕەوێکی گرنگی ترانزێت کاردەکات کە ئەفغانستان بە بازاڕە جیهانییەکانەوە لە ڕێگەی بەندەری دەریایی کەراچیەوە دەبەستێتەوە. هاوبەشە بازرگانییە بەرچاوەکانی دیکە بریتین لە تۆڕی شەمەندەفەری هیندستان، ئێران، چین-کازاخستان-تورکمەنستان لە ڕێگەی دەروازەی سنووری حەیراتان. حکومەتی ئەفغانستان هەوڵی داوە بۆ باشترکردنی ژینگەی بازرگانی وڵاتەکە بە واژۆکردنی ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکانی وەک پرۆتۆکۆڵی پەیوەستبوون بە ڕێکخراوی بازرگانی جیهانی لە ساڵی ٢٠١٦. سەرەڕای ئەوەش؛ ئامانجیەتی وەبەرهێنانی بیانی ڕابکێشێت لە ڕێگەی دەستپێشخەرییەکانی پێشکەشکردنی هاندانەکانی باج و ڕێکخستنی پرۆسەی بیرۆکراسی. هەرچۆنێک بێت; تەحەدای جۆراوجۆر ڕێگری لە گەشەی بازرگانی ئەفغانستان دەکات لەوانە ژێرخانی لاواز وەک تۆڕەکانی گواستنەوەی ناتەواو کە هەناردەکردن قورس دەکات. زیاتر; گەندەڵی هێشتا پرسێکە کە کاریگەری لەسەر هەردوو پرۆسەی هاوردەکردن/هەناردەکردن هەیە لەگەڵ نیگەرانییە ئەمنییەکان کە کاریگەرییان لەسەر دەروازە سنوورییەکان هەیە کە بەشدارن لە دواکەوتن و تێچووی زیادە کەمکردنەوەی توانای کێبڕکێ لە بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. لە دەرئەنجامدا; ئەفغانستان ڕووبەڕووی بەربەستی بەرچاو دەبێتەوە لە کەرتی بازرگانیدا بەهۆی ململانێی بەردەوام و ناسەقامگیری سیاسی کە گەشەی ئابووری و هەوڵەکانی هەمەچەشنکردن تێکدەدات. حکومەت پابەندە بە باشترکردنی بارودۆخەکان بەڵام پێویستی بە پشتگیری بەردەوامی کۆمەڵگەی جیهانی هەیە بۆ ئەوەی گەشەپێدانی ئابووری بەردەوام بەدەستبهێنێت کە لە ژێر هەناردەکردنی نیشتمانیدا هاتووە ستراتیجیەت

ئەفغانستان وڵاتێکی بێ وشکانییە و دەکەوێتە ناوەڕاست و باشووری ئاسیا و ژمارەی دانیشتووانەکەی لە ٣٨ ملیۆن کەس تێدەپەڕێت. سەرەڕای ئەوەی کە ئەفغانستان ڕووبەڕووی چەندین تەحەدای وەک ناسەقامگیری سیاسی و نیگەرانییەکانی ئەمنی و ژێرخانی لاواز بووەتەوە، بەڵام لە ڕووی بازاڕی بازرگانی دەرەکییەوە توانای بەکارنەهێنراوی هەیە. لایەنێکی بەرچاوی توانای هەناردەکردنی ئەفغانستان لە سامانە سروشتییە دەوڵەمەندەکانیدایە. وڵاتەکە بە یەدەگی بەرفراوانی گازی سروشتی، نەوت، خەڵوز، مس، زێڕ، بەردی بەنرخ و کانزا بەنرخەکانی دیکە ناسراوە. گەڕان و ئیستغلالکردنی دروستی ئەم سەرچاوانە دەتوانێت هاندەر بێت بۆ وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی بیانی (FDI) و بەرزکردنەوەی هەناردەی وڵات. جگە لە سامانە سروشتییەکان، ئەفغانستان مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە لە بەرهەمهێنانی کشتوکاڵی. خاکی بەپیت و کەشوهەوای لەبار ئاسانکاری دەکات بۆ چاندنی بەرهەمی جۆراوجۆر لەوانە گەنم، گەنمەشامی، جۆ، میوەی وەک ترێ و هەنار، هەروەها بەرهەمەکانی وەک زەعفەران. بە جێبەجێکردنی تەکنیکەکانی کشتوکاڵی مۆدێرن و باشترکردنی ژێرخانی دوای دروێنە وەک دامەزراوەی پاکەتکردن یان زنجیرەکانی هەڵگرتنی سارد – میللەت دەتوانێت هەناردەکردنی کشتوکاڵی خۆی بە شێوەیەکی بەرچاو زیاد بکات. جگە لەوەش، کاری دەستی ئەفغانستان بەهۆی ناوازەیی و دیزاینە ئاڵۆزەکانیانەوە ناسنامەیەکی نێودەوڵەتی بەدەستهێناوە. فەرشی نایاب، جل و بەرگی نەریتی (وەک جل و بەرگی چەرموو)، کۆفە، کاری دار، زێڕینگەریی، کەلوپەلی چەرم، فەرش، و قوماش ئاسۆی هەناردەکردنی بەرچاو پێشکەش دەکەن بۆ وڵات بۆ ئیستغلالکردن. بۆ بەکارهێنانی ئەم توانا بازرگانییە بە تەواوی، دەستپێشخەری پێویستە بۆ باشترکردنی پەرەپێدانی ژێرخانی زیاتر - بە تایبەتی تۆڕەکانی گواستنەوە وەک ڕێگاوبانەکان、هێڵی ئاسن、و بەندەرەکان - بۆ ئەوەی کاڵاکان بە شێوەیەکی کاراتر بگوازرێنەوە ناوخۆ یان هەناردە بکرێن بۆ دەرەوەی وڵات。 جگە لەوەش، هەوڵەکان بەرەو سەقامگیری سیاسی زیاتر、دڵنیایی ئاسایش لە چالاکییەکانی یاخیبووانەوە、و ڕێوشوێنی دژە گەندەڵی متمانەی وەبەرهێنەران پەروەردە دەکات کە بەشدار دەبێت لە گەڕان بەدوای ئاسۆی بازرگانی دەرەکی زیاتر. هەروەها بنیاتنانی پەیوەندییە دووقۆڵییە بەهێزەکان لە بازاڕەکانی ناوچەکەدا بۆ گەشەپێدانی بازرگانی دەرەکی ئەفغانستان بە لەبەرچاوگرتنی شوێنی جوگرافیای ستراتیژی کە باشووری ئاسیا بە ئاسیای ناوەڕاستەوە دەبەستێتەوە، زۆر گرنگە بازرگانان بۆ دامەزراندنی هاوبەشی درێژخایەن و فراوانکردنی دەستڕاگەیشتن بە بازاڕ. لە کۆتاییدا، ئەفغانستان خاوەنی توانایەکی گەورەیە لە ڕووی گەشەپێدانی بازاڕی بازرگانی دەرەکیەوە。 بە بەکارهێنانی کاریگەرانەی سەرچاوە سروشتییەکانی، بەرزکردنەوەی بەرهەمی کشتوکاڵی، پێشخستنی پیشەسازی دەستی، باشترکردنی ژێرخانی، دەستەبەرکردنی ئاسایش و دروستکردنی هاوبەشی بەهێزتری ناوچەیی، وڵات دەتوانێت توانا بەکارنەهێنراوەکانی بکاتەوە و ئابووری بەرزبکاتەوە گەشەکردن لە ڕێگەی زیادکردنی دەرفەتی هەناردەکردنەوە.

لەکاتی ڕەچاوکردنی بەرهەمە بازاڕییەکان بۆ بازرگانی نێودەوڵەتی لە ئەفغانستان، گرنگە سەرنج بدرێتە ئەو شتانەی کە لەگەڵ پێداویستی و ئارەزووە تایبەتەکانی وڵاتەکەدا هاوتەریبن. لێرەدا چەند پێشنیارێک بۆ ئەو شتانە دەخەینەڕوو کە لە بازاڕی بازرگانی دەرەکی ئەفغانستاندا بە گەرمی دەفرۆشرێن: 1- کشتوکاڵ و بەرهەمە خۆراکییەکان: بە ئابوورییەکی زۆرینەی کشتوکاڵی، خواستێکی زۆر لەسەر بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی وەک میوەی تازە، سەوزە، گوێز (وەک بادەم و فستق)، زەعفەران، و بەهارات هەیە. کاڵا ئۆرگانیک و بڕوانامەدارەکانی حەڵاڵ بە تایبەتی بەهایان هەیە. 2- قوماش: خواستێکی زۆر هەیە بۆ کەلوپەلی جلوبەرگ وەک جل و بەرگی تەقلیدی ئەفغانی (وەک تونبانی پێراهان) کە بە قوماشی ناوخۆیی و دەستی دروست دەکرێت. سەرەڕای ئەوەش، قوماشەکانی وەک فەرش، فەرش، شاڵ، ئیسکارف کە لە پشم یان ئاوریشم دروستکراون دەتوانن بژاردەی هەناردەکردنی بەناوبانگ بن. 3. کەرەستەی بیناسازی: لەگەڵ بەردەوامبوونی ئەفغانستان لە بنیاتنانەوەی ژێرخانی خۆی، کەرەستەی بیناسازی وەک چیمەنتۆ، پۆڵا، کاشی/مەڕمەڕ/گرانیت کە بۆ زەوی یان ڕووپۆشی دیوار بەکاردەهێنرێت توانای باشیان هەیە لە بازاڕدا. 4. کاری دەستی: کاری دەستی ئەفغانستان بەهۆی دیزاین و کاری دەستی ناوازەیەوە ناوبانگێکی زۆریان هەیە چ لە ئاستی ناوخۆ و چ لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. شتومەکی وەکو کۆفە/سیرامیک (بە بەکارهێنانی تەکنیکە تەقلیدییەکان دروستکراون)، کاری دار/نەخشاندن/مۆبیلیات لە دار گوێز یان شوتی زۆر بەدوایدا دەگەڕێن. . 6. دەرمانسازی/ئامێری پزیشکی: کەرتی چاودێری تەندروستی لە ئەفغانستان پێویستی بە دەرمانی کوالیتی هەیە - بەتایبەتی دژەزیندەیی/ڤاکسین/ئازارشکێن - هەروەها ئامێری پزیشکی وەک ئامێری دەستنیشانکردن/ئامرازەکانی وەک ئامێری تیشکی ئێکس/ئامێرەکانی ئەلتراسۆنۆگرافی (ئیکۆکاردیۆگرام)/کیتی PPE دەتوانێت پۆتانسێل بێت کاڵا هەناردەکردن. 7. ئامێری کەرتی وزە - بە لەبەرچاوگرتنی گەشەسەندنی هەوڵەکانی پیشەسازی لە کەرتەکانی وزەدا چارەسەرەکانی وزەی نوێبووەوە/ئامێرەکان/ئامێرەکان (خۆر/با/بایۆگاز) توانای باشیان هەیە. 8. ئەلیکترۆنیاتی بەکاربەر: خواست لەسەر شتومەکی ئەلیکترۆنی وەک مۆبایلە زیرەکەکان، لاپتۆپ، ئامێرەکانی ناوماڵ وەک ساردکەرەوە، تەلەفزیۆن، و سیستەمی دەنگ لەناو دانیشتوانی شارەکاندا بە خێرایی زیاد دەکات. 9. خزمەتگوزاری پەروەردە: پێشکەشکردنی چارەسەری فێربوونی ئەلیکترۆنی بۆ خوێندنی دوور لەو ناوچانەی کە دەستڕاگەیشتن بە قوتابخانەکان سنووردارە دەتوانێت دەرفەتێکی بازرگانی قازانج بەخش بێت. لەبیرت بێت کە لێکۆڵینەوە لە بازاڕ بکەیت و شیکاری داواکاری بەکاربەران بکەیت بە شێوەیەکی وەرزی. پەرەپێدانی تۆڕەکانی دابەشکردنی بەهێز و گونجاندن لەگەڵ ئارەزووە کولتوورییە ناوخۆییەکان یارمەتیدەر دەبێت بۆ دامەزراندنی ئامادەیی سەرکەوتوو لە بازاڕی بازرگانی دەرەکی ئەفغانستان.

ئەفغانستان وڵاتێکی سنووردارە لە باشووری ئاسیا و بە میراتی دەوڵەمەندی کولتووری و مێژووی پڕ لە گێژاوی ناسراوە. کاتێک باس لە تێگەیشتن لە تایبەتمەندی و تابوەکانی کڕیار لە ئەفغانستان دەکرێت، پێویستە چەند خاڵێکی سەرەکی لەبەرچاو بگیرێت. تایبەتمەندی کڕیار: 1. میوانداری: خەڵکی ئەفغانستان بە میوانداری گەرم و بەخشندەیی بەرامبەر میوانەکان ناسراون. باو و ئاساییە کە سەردانکەران بانگهێشتی ماڵەکانیان بکەن و چا یان خواردن پێشکەش بکەن. 2- پەیوەندی بەهێزی کۆمەڵگە: ئەفغانییەکان هەستێکی بەهێزیان هەیە بۆ کۆمەڵگە و بەها خێزانییەکان. زۆرجار بڕیاردان بریتییە لە ڕاوێژکردن لەگەڵ گەورەکان یان داوای ڕەزامەندی لە ئەندامانی خێزان. 3- ڕێزگرتن لە دەسەڵات: ئەفغانییەکان بە گشتی ڕێزێکی زۆریان بۆ کەسایەتییە دەسەڵاتدارەکان دەگرن، وەک دایک و باوک و سەرکردە ئاینییەکان و بەرپرسانی حکومەت. 4- نەریتی بەهادان: داب و نەریتی نەریتی لە ئەفغانستان بەهایەکی زۆریان پێدەدرێت، لەوانە زمان، شێوازی جلوبەرگ (وەک جلوبەرگی نەریتی ئەفغانی)، مۆسیقا، فۆرمەکانی سەما وەک عەتان، و ڕێوڕەسمە ئاینییەکان. تابووە کولتوورییەکان: 1- ئایین: ئیسلام ئایینی باڵادەستە لە ئەفغانستان بە پراکتیزە ئاینییە توندەکان کە زۆربەی هاووڵاتیان پەیڕەوی لێ دەکەن. گرنگە ڕێز لەو بیروباوەڕانە بگیرێت و دوور بکەویتەوە لە هەر ڕەفتارێکی بێ ڕێزی بەرامبەر بە ئایین یان کەسایەتییە ئاینیەکان. 2. ڕۆڵی جێندەری: ڕۆڵی جێندەری نەریتی لە کۆمەڵگەی ئەفغانستاندا باو بووە؛ چاوەڕوان دەکرێت ژنان پابەند بن بە کۆدی جل و بەرگی بێگەرد و هەندێک چاوەڕوانی کۆمەڵایەتی سەبارەت بە ڕەفتار. 3- فەزای کەسی: بەرکەوتنی جەستەیی نێوان ژن و پیاوی ناپەیوەندیدار دەتوانرێت بە شێوەیەکی نەرێنی هەست پێبکرێت مەگەر لەلایەن کەسێکی هاوڕەگەزەوە لە چوارچێوەیەکی گونجاودا دەستیپێکردبێت. 4. دوور بکەوەرەوە لە باسکردنی بابەتگەلێکی مشتومڕاوی بە ئاشکرا وەک سیاسەت یان پرسە هەستیارەکانی پەیوەست بە داب و نەریتە ناوخۆییەکان کە ڕەنگە گرژی کۆمەڵایەتی هان بدەن. زۆر گرنگە بە هەستیاری بەرامبەر بە کولتوری ئەفغانستان لە کارلێکە بازرگانییەکان نزیک ببینەوە لە هەمان کاتدا ئەم تایبەتمەندی و تابووانە لەبەرچاو بگرین بۆ ئەوەی بەبێ مەبەست کەس توڕە نەکەیت

سیستەمی بەڕێوەبردنی گومرگی لە ئەفغانستان ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ڕێکخستنی بازرگانی نێودەوڵەتی و پاراستنی سنوورەکانی ئەو وڵاتە. بۆ دڵنیابوون لە بەڕێوەبردنی دروستی کاڵا و ئەو کەسانەی کە دەچنە ناو ئەفغانستان یان دەردەچن، هەندێک ڕێکار و ڕێسا لە خاڵە گومرگییەکان جێبەجێ دەکرێن. یەکەم: ئەو سەردانکەرانەی دەچنە ناو ئەفغانستانەوە دەبێت خاوەنی پاسپۆرتێکی کارا بن لەگەڵ ڤیزەی گونجاو. باشتر وایە پێش گەشتکردن بۆ ئەفغانستان دوایین پێداویستییەکانی ڤیزا بپشکنرێت چونکە بەپێی ڕەگەزنامەی مرۆڤ و ئامانجی سەردانەکەی دەتوانێت جیاواز بێت. هەروەها ڕەنگە داوا لە گەشتیاران بکرێت کە لە کاتی گەیشتنیان فۆڕمی بەشداریکردن پڕبکەنەوە. لە دەروازە سنوورییەکان هەموو جانتاکان پشکنینی گومرگییان بۆ دەکرێت. گرنگە گەشتیاران هەر شتێک کە پێویستی بە گرنگیدانی تایبەت هەبێت وەک چەکی ئاگرین، ماددەی هۆشبەر، یان بڕێکی زۆر دراو، ڕابگەیەنن. ئەگەر ئەمە نەکرێت، لەوانەیە دەست بەسەرداگرتن یان لێکەوتەی یاسایی لێبکەوێتەوە. ئەفغانستان بە پشتبەستن بە خشتەی باجەکانی باج لەسەر هاوردە و هەناردەکردن جێبەجێ دەکات. هەموو ئەو کاڵایانە کە دێنە ناو وڵات یان دەردەچن دەتوانن باجیان لەسەر بێت مەگەر بەپێی ڕێسای تایبەت لێخۆش نەبن. بۆیە زۆر گرنگە ئەو کەسانەی کە بەشدارن لە بازرگانی لەگەڵ ئەفغانستان پابەند بن بەم ڕێسایانە و بە وردی کاڵاکانیان لە کاتی پرۆسەکانی پاککردنەوەدا ڕابگەیەنن. لەکاتی هەناردەکردنی کاری هونەری بەنرخ یان شوێنەوارە کولتوورییەکان لە ئەفغانستانەوە، بەپێی یاسا پێویستە گەشتیاران مۆڵەتی پێویست لە دەسەڵاتە پەیوەندیدارەکان وەربگرن پێشتر. هەناردەکردنی نایاسایی ئەو جۆرە شتانە دەتوانێت سزای توندی لێبکەوێتەوە. سەرەڕای ئەوەش، شایەنی باسە کە ڕێوشوێنە ئەمنییەکان لە خاڵە گومرگییەکانی ئەفغانستان توندن بەهۆی مەترسییە ئەگەرییەکانی چالاکییەکانی قاچاخچێتی و نیگەرانییەکانی تیرۆر لە ناو ناوچەکەدا. پێویستە گەشتیاران لە کاتی پشکنینەکاندا هاوکاری تەواو لەگەڵ ئەفسەرانی گومرگی بکەن و ڕێنماییەکان بە تەواوی جێبەجێ بکەن بەبێ بەرگری. لە کۆتاییدا، ئەوانەی پلانی گەشتکردنیان هەیە یان بەشداری بازرگانی نێودەوڵەتی لەگەڵ ئەفغانستان دەکەن، پێویستە ئاگاداری پێداویستییەکانی سیستەمی بەڕێوەبردنی گومرگی بن کە بریتین لە خاوەندارێتی ڤیزەی گونجاو، ڕاگەیاندنی شتە سنووردارەکان لەکاتی چوونە ژوورەوە/دەرچوون لە وڵات بە وردی، پابەندبوون بە توندی بە ڕێساکانی گومرگی سەبارەت بە هاوردەکردن/هەناردەکردن، و پابەندبوون بە تەواوی لەگەڵ پشکنینەکان کە لە خاڵەکانی پشکنینی تایبەتدا ئەنجام دەدرێن بەهۆی پێشکەوتنی چالاکییە تیرۆریستییەکان لەم ناوچانەدا لە هەمان کاتدا لەبیرمانە کە شتە بەنرخەکانی کاری هونەری و شوێنەوارە کولتوورییەکان پێویستیان بە مەرجی مۆڵەتدانی زیادە بۆ هەناردەکردن هەیە.

سیاسەتی باجی هاوردەکردنی ئەفغانستان ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ڕێکخستنی بازرگانی و بەدەستهێنانی داهات بۆ ئەو وڵاتە. حکومەت باجی گومرگی بەسەر کاڵا هاوردەکراوەکاندا دەسەپێنێت بە پشتبەستن بە پۆلێنکردنیان بۆ پۆلە جیاوازەکان. ڕێژەی گشتی باجی هاوردە لە ئەفغانستان 2.5% یە، تەنها هەندێک بەرهەمی تایبەت نەبێت کە ڕێژەیەکی بەرزتریان هەیە. بەڵام هەندێک شتومەکی سەرەکی وەک خۆراک و دەرمان و کەلوپەلی کشتوکاڵی لە باجی هاوردەکردن بەخشراون بۆ ئەوەی دڵنیابن لە بەردەستبوونیان بە نرخێکی گونجاو. جگە لە باجی بنەڕەتی هاوردەکردن، ئەفغانستان باج و ڕسوماتی زیادە لەسەر هەندێک کاڵا بەکاردەهێنێت. بۆ نموونە باجی بەهای زیادکراو (VAT) بە ڕێژەی 10% لەسەر شتە لوکسە هاوردەکراوەکانی وەک ئۆتۆمبێل و ئەلیکترۆنیات وەردەگیرێت. هەروەها بۆ هاندانی بەرهەمی ناوخۆیی و پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان، ئەفغانستان باجی دژە دامپینگ لەسەر ئەو کاڵایانە دەسەپێنێت کە نرخیان لە خوار تێچووی بەرهەمهێنانەوەیە یان بە نرخێکی نادادپەروەرانە کەم دەفرۆشرێن، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ ڕێگریکردن لە کێبڕکێی نادادپەروەرانە لەلایەن بازاڕەکانی دەرەوە. جگە لەوەش ئەفغانستان ڕێکەوتنی بازرگانی ئیمتیازاتی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی وەک ئێران و پاکستان دامەزراندووە کە لە ڕێگەیەوە باجی کەمکراوە یان دەستبەرداربوون بۆ هەندێک کاڵا بۆ بەرەوپێشبردنی بازرگانی ناوچەیی دابین دەکەن. شایەنی باسە کە ڕێکارەکانی پاککردنەوەی گومرگی ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە جێبەجێکردنی ئەم سیاسەتانەی باج. هاوردەکردن دەبێت بە پشکنینی بەڵگەنامەی دروستدا تێپەڕێت کە ئەفسەرانی گومرگی بەهای کاڵا هاوردەکراوەکان بۆ مەبەستی باجدان هەڵدەسەنگێنن. لە کۆتاییدا، سیاسەتی باجی هاوردەکردنی ئەفغانستان ڕێژەی باجی گشتی 2.5% لەخۆدەگرێت لەگەڵ لێخۆشبوون بۆ شتە سەرەکییەکان. باجی زیادە وەکو باجی زیادە ڕەنگە بۆ کاڵا لوکسەکان جێبەجێ بکرێت لە کاتێکدا ڕێوشوێنی دژە دامپینگ پیشەسازییە ناوخۆییەکان دەپارێزێت. ڕێککەوتنی بازرگانی ئیمتیازات لەگەڵ وڵاتانی دراوسێدا هەیە بۆ ئاسانکاری بازرگانی ناوچەیی.

سیاسەتی باجی کاڵای هەناردەکردنی ئەفغانستان ئامانجی پاڵپشتی و پێشخستنی گەشەی ئابوورییەکەیە لە ڕێگەی باجدان لەسەر کاڵا جۆراوجۆرەکان. وڵاتەکە بە پلەی یەکەم پشت بە بەرهەمە کشتوکاڵییەکان و کانزاکان و سەرچاوە سروشتییەکان دەبەستێت بۆ هەناردەکردن، لەگەڵ گرنگیدان بە زیادکردنی داهات لە هەمان کاتدا دڵنیابوون لە شێوازەکانی بازرگانی دادپەروەرانە. بەپێی یاسای ئەفغانستان، هەناردەکاران پێویستە باجی تایبەت بدەن بەپێی جۆری ئەو کاڵایانەی هەناردە دەکرێن. ئەم باجانە یارمەتیدەرن بۆ بەدەستهێنانی داهات بۆ حکومەت و بەشداری دەکەن لە پەرەپێدانی ژێرخانی ئابووری و خزمەتگوزارییە گشتیەکان. بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی وەک میوە، سەوزە، گوێز و پەتاتە زۆرجار ڕووبەڕووی ڕێژەی باجی کەمتر یان لێخۆشبوون دەبنەوە بۆ هاندانی هەناردەکردن و توانای کێبڕکێیان لە بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. ئەم ستراتیژە ئامانجیەتی بەشداری کشتوکاڵ لە ئابووری ئەفغانستاندا بەرز بکاتەوە و لە هەمان کاتدا گەشەپێدانی گوندەکان هان بدات. لە لایەکی دیکەوە، کانزاکانی وەک کانزای مس، بەردی بەنرخی وەک زمرد یان لاپیس لازولی، خەڵوز، غازی سروشتی یان بەرهەمە نەوتییەکان بە گشتی باجی زیاتریان لەسەرە بەهۆی بەهای ئابووری بەرچاویان. جێبەجێکردنی زیادکردنی ڕێژەی باج یارمەتیدەرە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەم سەرچاوە بەنرخانانە سوود بە هەوڵەکانی بنیاتنانی نەتەوە دەگەیەنن و بەردەوامیی ئابووری درێژخایەن مسۆگەر دەکەن. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە دەسەڵاتدارانی ئەفغانستان جار جارە بە پشتبەستن بە بارودۆخی بازاڕ و ئەولەویەتەکانی نیشتمانی پێداچوونەوە بەم سیاسەتانەی باج دەکەن. ئەم پێداچوونەوەیانە ئامانجیان دروستکردنی هاوسەنگییە لە نێوان پێشخستنی هەناردەکردن لە هەمان کاتدا داهاتی گونجاو بۆ ئەرکە سەرەکییەکانی حکومەت. بە گشتی ئەفغانستان جەخت لەسەر شێوازەکانی بازرگانی دادپەروەرانە دەکاتەوە کە لەگەڵ ستانداردە نێودەوڵەتییەکان هاوتەریبن لە سیاسەتی باجی کاڵای هەناردەکردندا. ئامانجەکە تەنها کۆکردنەوەی داهات نییە بەڵکو دڵنیابوونە لە دەرفەتی دادپەروەرانە بۆ دەستڕاگەیشتن بە بازاڕ و کێبڕکێی جیهانی بەگوێرەی ستراتیژییەکانی گەشەی ئابووری بەردەوام.

ئەفغانستان کە دەکەوێتە باشووری ئاسیا، وڵاتێکی سنووردارە و مێژوویەکی هەیە لە بەرهەمهێنانی کاڵای جۆراوجۆر هەم بۆ بەکارهێنانی ناوخۆیی و هەم بۆ بازرگانی نێودەوڵەتی. بە مەبەستی دڵنیابوون لە کوالیتی و سەلامەتی هەناردەکردنی، ئەفغانستان سیستەمی بڕوانامەی هەناردەکردنی جێبەجێ کردووە. بڕوانامەی هەناردەکردن لە ئەفغانستان چەند هەنگاوێک لەخۆدەگرێت کە هەناردەکاران پێویستە پەیڕەوی لێبکەن. یەکەم: هەناردەکاران دەبێت کارەکانیان لە ژووری بازرگانی و پیشەسازی ئەفغانستان (ACCI) تۆمار بکەن. ئەم پرۆسەی تۆمارکردنە یارمەتیدەرە بۆ ڕێکخستن و چاودێریکردنی چالاکییەکانی هەناردەکردن لە وڵاتەکەدا. دووەم: هەناردەکاران پێویستە بڕوانامەی جۆراوجۆر بەدەستبهێنن بەپێی جۆری ئەو بەرهەمانەی کە دەیانەوێت هەناردە بکەن. بۆ نموونە بەرهەمە کشتوکاڵییەکان پێویستیان بە بڕوانامەی تەندروستی ڕووەکی هەیە کە لەلایەن وەزارەتی کشتوکاڵ و ئاودێری و ئاژەڵداری (MAIL)ەوە دەرچووە. ئەم بڕوانامەیە دڵنیای دەدات لەوەی کە کاڵای کشتوکاڵی لەگەڵ ستانداردە تەندروستییە نێودەوڵەتییەکان بۆ ئافات و نەخۆشییەکان دەگونجێت. سەرەڕای ئەوەش، بۆ بەرهەمە دروستکراوەکانی ئەفغانستان وەک جلوبەرگ یان پیشەسازی دەستی کە بەدوای ناساندنی نێودەوڵەتیدا دەگەڕێن بۆ ڕەسەنایەتی یان ئیدیعای سەرچاوەیان، هەناردەکاران دەتوانن داوای بڕوانامەی ئاماژە جوگرافییەکان (GI) بکەن. بڕوانامەی GI پشتڕاستی دەکاتەوە کە هەندێک تایبەتمەندی یان کوالیتی بەرهەمێک دەگەڕێتەوە بۆ سەرچاوە جوگرافییەکەی لە ناو ئەفغانستان. سەرەڕای ئەوەش، ڕەنگە هەندێک لە پیشەسازییەکان پێویستیان بە بڕوانامەی یەکسانیی هەبێت بۆ نیشاندانی پابەندبوون بە ڕێسا تەکنیکییە تایبەتەکان یان ستانداردەکان کە لەلایەن وڵاتانی هاوردەکارەوە دانراون. ئەم بڕوانامانە وەک بەڵگەیەک کاردەکەن کە کاڵا هەناردەکراوەکان مەرجەکانی سەلامەتی پەیوەست بە میکانیزمەکانی کۆنترۆڵکردنی کوالیتی یان ڕێوشوێنی پاراستنی ژینگە بەدی دێنن. لە کۆتاییدا، پێش هەناردەکردنی هەر کاڵایەکی کاڵا لە سنوورەکانی ئەفغانستان، هەناردەکاران دەبێت ڕێکارەکانی گومرگی لە خاڵە سنوورییەکان تەواو بکەن کە بەڵگەنامەکانی وەک فاکتورەی بازرگانی و لیستی پاککردنەوە لەلایەن بەرپرسانی گومرگیەوە بە تەواوی پێداچوونەوەیان بۆ دەکرێت. لە کۆتاییدا، بڕوانامەی هەناردەکردن ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە دڵنیابوون لەوەی کە هەناردەکردنی ئەفغانستان لەگەڵ ستانداردە جیهانییەکان دەگونجێت. لە ڕێگەی تۆمارکردنی دروست لە ACCI و بەدەستهێنانی بڕوانامەی پەیوەندیدار وەک بڕوانامەی تەندروستی ڕووەکی یان بڕوانامەی GI ئەگەر پێویست بێت)، هەناردەکارانی ئەفغانستان بەشداری دەکەن لە دروستکردنی متمانە لە نێوان کڕیارە نێودەوڵەتییەکان لە هەمان کاتدا بەرهەمە ناوخۆییەکانیان لە دەرەوەی وڵات بەرەوپێش دەبەن.

ئەفغانستان، وڵاتێکی دەریاییە و دەکەوێتە ناوەڕاستی ئاسیا، بە زەوییە ناڕێکەکانی و مێژوویەکی دەوڵەمەندی کولتووری ناسراوە. سەرەڕای ئەو تەحەددایانەی کە بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی و نیگەرانییە ئەمنییەکانی بەردەوامەوە دروست دەبن، بەڵام هێشتا بژاردەی جۆراوجۆر بۆ خزمەتگوزارییە لۆجستیکییەکان لە وڵاتەکەدا هەن. کاتێک باس لە ناردنی کاڵا بۆ ئەفغانستان دەکرێت، یەکێک لە شێوازە بەکارهێنراوەکان، گواستنەوەی باری ئاسمانییە. فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی حەمید کارزای لە کابول وەک خاڵی سەرەکی چوونە ژوورەوە بۆ باری نێودەوڵەتی کاردەکات. چەندین هێڵی ئاسمانی بارهەڵگر وەک DHL، FedEx و UPS گەشتی بەردەوام بۆ ئەفغانستان ئەنجام دەدەن، ئەمەش ئاسانکاری بۆ کارەکانی هاوردە و هەناردەکردنی کارامە دەکات. لە کاتێکدا کە گواستنەوەی باری ئاسمانی دەتوانێت گران بێت، بەڵام کاتەکانی ترانزێتی خێرا پێشکەش دەکات و بە تایبەتی گونجاوە بۆ بارکردنی هەستیار بە کات یان بەهایەکی بەرز. بۆ کاڵای گەورەتر یان باری بەکۆمەڵ، باری دەریایی دەتوانێت بژاردەیەکی گونجاو بێت. گەشتکردن بە وڵاتانی دراوسێی وەک ئێران یان پاکستان ڕەنگە پێویست بێت بەپێی سەرچاوە یان شوێنی مەبەستی بارەکە. بەندەری کەراچی لە پاکستان بە شێوەیەکی باو بۆ ناردنی ئەو کاڵایانە بەکاردەهێنرێت کە بەرەو ئەفغانستان دەچن لە ڕێگەی گواستنەوەی ڕێگاوبانەوە لە شارۆچکە سنوورییەکانی پاکستانەوە وەک پێشەوا یان کوێتا. لە ڕووی لۆجستیکی ناوخۆییەوە لەناو خودی ئەفغانستاندا، گواستنەوەی ڕێگاوبان ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت بەهۆی سنوورداربوونی ژێرخانی هێڵی ئاسن. کۆمپانیا ناوخۆییەکانی بارهەڵگر خزمەتگوزاری گواستنەوە لە سەرانسەری پارێزگا جیاوازەکانی ناوخۆی وڵاتدا پێشکەش دەکەن. بەڵام گرنگە مەترسییە ئەمنییەکانی پەیوەست بە گەشتکردن بە ڕێگادا لەبەرچاو بگیرێن و دابینکەرانی خزمەتگوزاری گواستنەوەی متمانەپێکراو دابمەزرێنن کە زانیارییان لەسەر داینامیکی ناوچەیی هەیە. جگە لەوەش، هەوڵەکانیش لە ئارادان بەرەو پەرەپێدانی تۆڕەکانی شەمەندەفەر کە وڵاتانی دراوسێی وەک ئۆزبەکستان و تورکمانستان بەیەکەوە دەبەستنەوە بۆ ئاسانکاری ڕێڕەوی بازرگانی لە ڕێگەی ئەفغانستانەوە لە داهاتوودا. بۆ دڵنیابوون لە ڕێگەپێدانی گومرگی نەرمتر و پابەندبوون بە ڕێسا ناوخۆییەکان لە کاتی هاوردەکردنی کاڵا بۆ ئەفغانستان، دامەزراندنی کۆمپانیا بەناوبانگەکانی دەڵاڵی گومرگی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەڕێوەبردنی پرۆسەی بیرۆکراسی بە شێوەیەکی کاریگەر. بە گشتی سەرەڕای ئاستەنگەکانی پەیوەست بە پرسە ئەمنییەکان و پەرەپێدانی ژێرخانی سنووردار؛ گواستنەوەی باری ئاسمانی لە ڕێگەی فڕۆکەخانەی کابولەوە ئامرازێکی کارا بۆ لۆجستیکی نێودەوڵەتی دابین دەکات لە کاتێکدا بژاردەکانی گواستنەوەی ڕێگاوبانی ناوخۆیی پێداویستییەکانی دابەشکردنی ناوخۆیی لە ناو وڵاتەکەدا دابین دەکەن. گرنگە پێش ئەوەی بەردەوام بیت لە هەر بارکردنێک بۆ ناو ئەفغانستان یان دەرەوەی ئەفغانستان لێکۆڵینەوەی ورد لەسەر دابینکەرانی لۆجستیکی بەناوبانگ ئەنجام بدرێت، بە لەبەرچاوگرتنی هۆکارەکانی وەک ئەزموون لە ناوچەکە، ڕێوشوێنە ئەمنییەکان و پابەندبوون بە ڕێسا ناوخۆییەکان. هەروەها چاودێریکردنی دۆخی سیاسی و ڕاوێژکردن لەگەڵ کەسانی پیشەیی کە ئاشنان بە ژینگەی لۆجستی ئەفغانستان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ دڵنیابوون لە سەرکەوتوویی کارەکانی بازرگانی لە وڵاتەکەدا.

پێشانگای بازرگانی گرنگ

Afghanistan, located in Central Asia, offers various development channels and exhibitions for international buyers to engage in trade and business opportunities. This article will discuss some of the significant international procurement avenues and exhibitions in Afghanistan. 1. Kabul International Trade Fair: The Kabul International Trade Fair is one of the most prominent events in Afghanistan, attracting numerous international buyers seeking business opportunities within the country. This exhibition showcases a wide range of products such as textiles, machinery, electronics, construction materials, food products, and much more. It is an excellent platform for connecting with Afghan businesses and exploring potential partnerships. 2. Afghan Chamber of Commerce and Industries (ACCI): The Afghan Chamber of Commerce and Industries plays a crucial role in promoting trade between Afghanistan and the rest of the world. It facilitates networking among local businesses while also providing information on export-import policies, market analysis reports, investment opportunities, etc. International buyers can connect with ACCI to identify reliable suppliers or explore potential collaborations. 3. Ministry of Commerce & Industry (MoCI): The Ministry of Commerce & Industry is responsible for formulating trade policies aimed at stimulating economic growth through domestic production and foreign investments. International buyers can cooperate with MoCI to navigate legal procedures related to import-export licenses or gain insights into market trends. 4. Export Promotion Agency (EPAA): The Export Promotion Agency serves as a bridge between Afghan producers/exporters and international buyers/investors by promoting Afghan products worldwide through participation in various events like trade fairs/exhibitions outside Afghanistan or organizing buyer-seller meets within the country itself. 5. USAID Promote Program: USAID's Promote program focuses on economic empowerment initiatives for women entrepreneurs in Afghanistan who often face challenges regarding access to markets or resources required for business expansion. Through this program's networking events/seminars focused on women-led enterprises across different sectors such as agriculture/textiles/handicrafts/services – international buyers can identify potential partners while contributing to women's economic empowerment. 6. Agriculture Exhibitions: Afghanistan is known for its agricultural produce such as saffron, fruits, nuts, and spices. Therefore, agricultural exhibitions like the AgFair provide a platform for international buyers looking to procure high-quality Afghan agricultural products directly from local farmers and producers. 7. Natural Resource and Mining Exhibitions: Given Afghanistan's substantial deposits of natural resources like minerals such as copper, iron ore, and precious stones, exhibitions like the International MineExpo focus on highlighting investment opportunities in the mining sector. International buyers interested in sourcing raw materials or investing in mining projects can participate in these exhibitions. It is essential to note that due to security concerns or logistical challenges related to infrastructure development in Afghanistan, some exhibitions/events may have limited availability or fluctuating schedules. International buyers are advised to stay updated with reliable sources like embassy websites or trade association portals regarding upcoming events/exhibitions before planning their business visits. In conclusion, Afghanistan offers several significant international procurement channels through its trade fairs/exhibitions like the Kabul International Trade Fair and specific agencies/institutions such as ACCI or MoCI dedicated to promoting bilateral trade partnerships. By engaging with these platforms effectively, international buyers can explore diverse business opportunities across various sectors within this dynamic Central Asian nation.

بزوێنەری گەڕانی باو

لە ئەفغانستان ئەو بزوێنەری گەڕانانەی کە بە شێوەیەکی باو بەکاردەهێنرێن بەم شێوەیەن: 1- گووگڵ: وەک بەناوبانگترین بزوێنەری گەڕان لە سەرانسەری جیهاندا، گووگڵ بە شێوەیەکی بەرفراوان لە ئەفغانستانیش بەکاردەهێنرێت. ڕێژەیەکی بەرفراوان لە ئەنجامەکان دابین دەکات و وەشانی ناوخۆیی بۆ وڵاتانی دیاریکراو پێشکەش دەکات. وەشانی ئەفغانی دەتوانرێت لەم لینکەدا ببینرێت www.google.com.af. 2. Bing: لەلایەن کۆمپانیای مایکرۆسۆفتەوە پەرەی پێدراوە، Bing یەکێکی ترە لە بزوێنەرەکانی گەڕان کە بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت لە ئەفغانستان. کارایی گەڕانی وێب پێشکەش دەکات لەگەڵ تایبەتمەندییەکانی وەک گەڕانی وێنە و ڤیدیۆ. دەتوانن لە www.bing.com دەستی پێ بگات. 3- یاهوو: هەرچەندە بەقەد گووگڵ یان بینگ بەناوبانگ نییە، بەڵام یاهوو هێشتا ئامادەیی خۆی لە بازاڕی بزوێنەری گەڕانی ئەفغانستاندا دەپارێزێت. خزمەتگوزاری جۆراوجۆری وەک ئیمەیڵ، هەواڵ، دارایی، و بێگومان تایبەتمەندی گەڕان بەدوای وێبدا پێشکەش دەکات. وەشانە ئەفغانییەکەی دەتوانرێت لەم لینکەدا ببینرێت www.yahoo.com.af. 4- گەڕانی AOL: AOL (America Online) هەروەها بزوێنەری گەڕانی هەیە کە بەکارهێنەرانی ئینتەرنێت لە ئەفغانستان بەکاریدەهێنن بۆ دۆزینەوەی زانیاری لەسەر وێب. دەتوانن لە www.search.aol.com بیدۆزنەوە. 5 DuckDuckGo: بە شێوازی تایبەتی خۆی ناسراوە بۆ گەڕان لە ئینتەرنێتدا بەبێ کۆکردنەوەی زانیاری کەسی لە بەکارهێنەران، DuckDuckGo لە ئاستی جیهانیدا ناوبانگێکی زۆری بەدەستهێناوە لەنێویاندا لەناو ئەفغانستاندا. سەردانی ماڵپەڕەکەیان بکەن لە www.duckduckgo.com. 6 Naver: پلاتفۆرمی ئۆنلاینێکی کۆریای باشوورە کە بزوێنەرێکی گەڕانی بەهێزی هەیە کە وەک یەکێک لە بژاردە سەرەکییەکان بۆ بەکارهێنەرانی ئەفغانی کە گەڕانی بنەمادار بە کۆرییان پێ باشترە یان بەدوای ناوەڕۆکی ناوچەیی ئاسیادا دەگەڕێن کە پەیوەندییان بە کۆریا و ناوچە پەیوەندیدارەکانی ترەوە هەیە - لە ڕێگەی ماڵپەڕەکەیەوە دەستدەکەوێت naver .com ئەمانە هەندێک بزوێنەری گەڕانی باو و بەکارهێنراوی بەرفراوانن لە ئەفغانستان کە دەستڕاگەیشتن بە ماڵپەڕە جیاوازەکان بە پشتبەستن بە پرسیار و ئارەزووەکانی بەکارهێنەر دابین دەکەن.

لاپەڕە زەردەکانی سەرەکی

لە ئەفغانستان سەرچاوەی سەرەکی بۆ لاپەڕە زەردەکان بە شێوەیەکی سەرەکی لە ڕێگەی بەڕێوەبەرایەتییە ئۆنلاینەکانەوەیە. ئەم بەڕێوەبەرایەتیانە زانیاری پەیوەندی بۆ بزنسەکان، ڕێکخراوەکان و کەسەکان لە کەرتە جیاوازەکان لە سەرانسەری وڵاتدا دەدەن. لێرەدا هەندێک لە ماڵپەڕە سەرەکییەکانی لاپەڕە زەردەکان لە ئەفغانستان دەخەینەڕوو: 1. لاپەڕە زەردەکانی کابول: ئەم ماڵپەڕە لیستێکی گشتگیری بازرگانییەکانی کابول و شارە گەورەکانی تری ئەفغانستان پێشکەش دەکات. کۆمەڵێک کەرت دەگرێتەوە لەوانە هۆتێل، چێشتخانە، نەخۆشخانە، قوتابخانە، کۆمپانیاکانی بیناسازی و زۆر شتی تر. ماڵپەڕ: www.kabulyellowpages.com 2. ئەفغان بیز: ئەفغان بیز دایرێکتۆرێکی ئۆنلاینە کە زانیاری لەسەر ئەو بازرگانیانە دەدات کە لە سەرانسەری ئەفغانستان کاردەکەن. پۆلەکانی وەک کشتوکاڵ، خزمەتگوزاری ئۆتۆمبێل، بانکی و دارایی، ناوەندەکانی پەروەردە، دەزگاکانی گەشتیاری و چەندانی تر لەخۆدەگرێت. ماڵپەڕ: www.afghanbiz.com 3. لاپەڕە زەردەکانی ئاریان ئۆنلاین: لاپەڕە زەردەکانی ئۆنلاین ئاریان یەکێکە لە بەڕێوەبەرایەتییە پێشەنگەکانی ئۆنلاین کە گرنگی بە پەیوەندییەکانی بازرگانی بۆ بازرگانی دەدات لە ئەفغانستان. لیستەکان بۆ پیشەسازییە جیاوازەکان وەک دابینکەرانی خزمەتگوزاری پەیوەندییەکان، بەرهەمهێنەران/دابینکەران/بازرگانانی بەرهەم/خزمەتگوزارییە جیاوازەکان و هتد پێشکەش دەکات. ماڵپەڕ: www.yellowpagesafghanistan.net 4. مانتا ئەفغانستان: مانتا بەڕێوەبەرایەتییەکی جیهانی ئۆنلاینە کە هەروەها وەک پلاتفۆرمی لاپەڕە زەردەکان کاردەکات کە بازرگانییە جیاوازەکان لە سەرانسەری جیهان بەیەکەوە دەبەستێتەوە لەوانە ئەوانەی لە سنوورەکانی ئەفغانستان کاردەکەن. ماڵپەڕ؛ www.manta.com/world/ئاسیا و زەریای هێمن/ئەفغانستان/ 5. لاپەڕە زەردەکان لەلایەن EasyFind.af : EasyFind.af بەشێکی فراوانی لاپەڕە زەردەکان دابین دەکات کە چەندین پۆلی تێدایە لەگەڵ لیستە وردەکانی ناوچە جیاوازەکانی ئەفغانستان. ماڵپەڕ : www.easyfind.af/en/ ئەم ماڵپەڕانە بژاردەی گەڕان پێشکەش دەکەن کە ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدەن بەرهەم یان خزمەتگوزارییە تایبەتەکان بدۆزنەوە کە پێویستیانە لەگەڵ وردەکارییەکانی پەیوەندی وەک ژمارەی تەلەفۆن یان ناونیشان. تکایە ئاگاداربن کە ئەم ماڵپەڕانە بە تێپەڕبوونی کات گۆڕانکاری یان زیادکردنیان هەیە؛ بۆیە باشترە ڕاستەوخۆ سەردانی پلاتفۆرمەکانی خۆیان بکەن بۆ زانیاری دروست و نوێ لە لاپەڕە زەردی ئەفغانستان.

پلاتفۆرمە بازرگانییە سەرەکییەکان

لە ئەفغانستان چەندین پلاتفۆرمی گەورەی بازرگانی ئەلیکترۆنی هەیە. لێرەدا، هەندێکیان لەگەڵ ناونیشانی ماڵپەڕەکانیان دەخەمەڕوو: 1. بازاڕی ئۆنلاین ئەفغانستان (www.afghanistanonlinemarket.com) ئەم پلاتفۆرمە کۆمەڵێک بەرهەمی بەرفراوان پێشکەش دەکات لەوانە ئەلیکترۆنیات، مۆدە، ئامێری ناوماڵ و زۆر شتی تر. ڕووکارێکی بەکارهێنەر دۆستانە و بژاردەی پارەدانی پارێزراو دابین دەکات. 2. بازرگانی ئەلیکترۆنی ئەفغانستان (afgcommerce.com) بازرگانی ئەلیکترۆنی ئەفغانستان یەکێکە لە بازاڕە پێشەنگەکانی ئۆنلاین لە ئەفغانستان. بەرهەمی جۆراوجۆری وەک جل و بەرگ، ئەلیکترۆنیات، بەرهەمی جوانکاری، و ئامێری وەرزشی پێشکەش دەکات. 3. بازاڕکردنی ئۆنلاین لە کابول (www.kabulonlineshopping.com) ئەم پلاتفۆرمە ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات بازاڕکردن بۆ چەندین بابەتی جۆراوجۆر لەوانە جل و بەرگ، ئیکسسوارات، بەرهەمەکانی دیکۆری ماڵ، و ئامێرەکانی چێشتخانە. خزمەتگوزاری گەیاندنی گونجاو پێشکەش دەکات لە سەرانسەری شارە گەورەکانی ئەفغانستان. 4. ئاریانبازار (https://aryanbazaar.com/) ئاریانبازار پلاتفۆرمێکی بازرگانی ئەلیکترۆنییە کە گرنگی بە دابینکردنی بەرهەمە ڕەسەنەکانی ئەفغانستان دەدات وەک زێڕینگەریی، کەرەستەی جلوبەرگی نەریتی وەک جلی پشتون و پاڵتۆی پیاوان بە ناوی "خێت پەرتووگ"، کە کاری دەستییە کە لەلایەن پیشەوانانی ناوخۆییەوە دروستکراون. 5. بازاڕئۆنلاین ئەفغانستان (https://bazaronlineafghanistan.com/) BazarOnlineئەفغانستان پلاتفۆرمێکی بازاڕکردنی ئۆنلاینە کە پۆلە بەرهەمە جیاوازەکانی وەک جلوبەرگی مۆدە بۆ ژن و پیاو پێشکەش دەکات لەوانە جل و بەرگی دروستکراوی ناوخۆیی کە بە "جل و بەرگی ئەفغانی" ناسراوە، ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانی وەک مۆبایلە زیرەکەکان و تابلێتەکان هەروەها ئامێرەکانی ناوماڵ. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئیکۆسیستەمی بازرگانی ئەلیکترۆنی لە ئەفغانستان هێشتا لە گەشەکردندایە؛ بۆیە ڕەنگە دیمەنەکەی بە تێپەڕبوونی کات پەرە بسێنێت لەگەڵ هاتنە ناوەوەی نوێ بۆ بازاڕ.

پلاتفۆرمە سەرەکییەکانی سۆشیال میدیا

ئەفغانستان وڵاتێکی هەمەچەشنە و ڕێژەی چوونە ژوورەوەی ئینتەرنێتی لە زیادبووندایە. هەرچەندە پلاتفۆرمەکانی سۆشیال میدیا وەک لە هەندێک وڵاتی تردا بەربڵاو نین، بەڵام هێشتا چەندین پلاتفۆرمی بەناوبانگ هەن کە خەڵکی ئەفغانستان بۆ پەیوەندیکردن و هاوبەشکردنی زانیاری بەکاریان دەهێنن. لێرەدا هەندێک لە پلاتفۆرمەکانی سۆشیال میدیا کە زۆرترین بەکارهێنانیان هەیە لە ئەفغانستان، لەگەڵ ماڵپەڕە هاوبەشەکانیان: 1- فەیسبووک (www.facebook.com): بێ گومان فەیسبووک بەناوبانگترین پلاتفۆرمی سۆشیال میدیایە لە سەرانسەری جیهاندا، لەنێویاندا ئەفغانستان. ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێ و خێزانەکانیان بکەن، وێنە و ڤیدیۆکان هاوبەش بکەن، بەشداری گروپ یان بۆنە و پەیجەکانی هەواڵ فۆڵۆو بکەن. 2- تویتەر (www.twitter.com): تویتەر پلاتفۆرمێکی ترە کە بە شێوەیەکی بەرفراوان لە ئەفغانستان بەکاردێت بۆ نوێکردنەوەی کاتی ڕاستەقینە لەسەر بابەتگەلێکی جیاواز، لەوانە هەواڵ، سیاسەت، کات بەسەربردن، وەرزش و زۆر شتی تر. بەکارهێنەران دەتوانن کورتە نامە بڵاوبکەنەوە کە بە تویت ناسراون و دەتوانن لایک یان شەیر بکەن لەلایەن کەسانی ترەوە. 3. ئینستاگرام (www.instagram.com): ئینستاگرام پلاتفۆرمێکی هاوبەشکردنی وێنەکانە کە بەکارهێنەر دەتوانێت وێنە یان کورتە ڤیدیۆی لەگەڵ کەپشن و هاشتاگدا باربکات. بەهۆی نمایشکردنی داهێنانەکانیان لە ڕێگەی ناوەڕۆکی بینراوەوە ناوبانگێکی زۆری لەنێو گەنجانی ئەفغانستان بەدەستهێناوە. 4. لینکدئین (www.linkedin.com): لینکدئین پلاتفۆرمێکی تۆڕی پیشەیی یە کە بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن ئەو کەسانەوە بەکاردەهێنرێت کە دەیانەوێت پەیوەندییە پیشەییەکانیان فراوانتر بکەن. بەکارهێنەران دەتوانن پرۆفایلی دروست بکەن کە تیشک دەخاتە سەر پێشینەی خوێندن و ئەزموونی کارکردنیان لە هەمان کاتدا پەیوەندی لەگەڵ هاوکارەکانیان لە پیشەسازییە جیاوازەکاندا دەکەن. 5. یوتیوب (www.youtube.com): یوتیوب کۆمەڵەیەکی بەرفراوان لە ناوەڕۆکی ڤیدیۆیی پێشکەش دەکات کە لەلایەن تاکەکان یان ڕێکخراوەکانەوە لە سەرانسەری جیهاندا دروستکراون - لە ڤیدیۆکلیپەکانەوە تا فێرکاری پەروەردەیی - ئەمەش وایکردووە لەنێو بەکارهێنەرانی ئەفغانیدا بەناوبانگ بێت کە بەدوای مەبەستی کات بەسەربردن یان پەروەردەیی دەگەڕێن. 6 . واتسئەپ: واتسئەپ خزمەتگوزاری نامە ناردنی خێرا پێشکەش دەکات لەگەڵ پەیوەندی دەنگی و چاتی ڤیدیۆیی بۆ پەیوەندی یەک بە یەک یان گفتوگۆی گروپی لە ڕێگەی هێڵی ئینتەرنێتەوە. 7 . ڤایبەر: هاوشێوەی واتسئەپ بەڵام کەمتر باڵادەستە لە ناوبانگدا بە بەراورد بە ڕکابەرەکەی؛ هەروەها ڤایبەر خزمەتگوزاری نامە ناردن وەک نامەی کورت شانبەشانی پەیوەندی دەنگی لە سەرانسەری ئامێرە جیاوازەکاندا لە ڕێگەی هێڵی ئینتەرنێتەوە پێشکەش دەکات. 8 . تێلێگرام: تێلێگرام بە دابینکردنی توانای نامە ناردنی پارێزراو ناسراوە لە هەمان کاتدا تەکنەلۆژیای کۆدکردنی کۆتایی بە کۆتایی بەکاردەهێنێت کە دڵنیایی دەدات لە نهێنی. بەکارهێنەران دەتوانن کەناڵ یان گروپ دروست بکەن بۆ هاوبەشکردنی نامە و وێنە و ڤیدیۆ. ئەمانە تەنها چەند پلاتفۆرمێکی سۆشیال میدیان کە لە ئەفغانستان ناوبانگیان بەدەستهێناوە. تاک و ڕێکخراوەکان لە وڵاتەکەدا ئەم پلاتفۆرمانە بۆ مەبەستی جۆراوجۆر بەکاردەهێنن لە پەیوەندیکردن، کات بەسەربردن، بەکارهێنانی هەواڵ، تۆڕکردن و زۆر شتی تر لە جیهانێکدا کە تادێت بەیەکەوە بەستراوەتەوە.

کۆمەڵە پیشەسازییە گەورەکان

ئەفغانستان چەندین کۆمەڵەی سەرەکی پیشەسازی هەیە کە نوێنەرایەتی کەرتە جیاوازەکانی ئابووری دەکەن. لێرەدا هەندێک لە کۆمەڵە پیشەسازییە دیارەکانی ئەفغانستان دەخەینەڕوو: 1- ژووری بازرگانی و پیشەسازی ئەفغانستان (ACCI): ACCI ڕێکخراوێکی پێشەنگە کە نوێنەرایەتی کەرتی تایبەت دەکات و ئامانجی بەرەوپێشبردنی گەشەی ئابووری و گەشەپێدانە لە ئەفغانستان. خزمەتگوزاری و پشتگیری پێشکەش بە بازرگانەکان دەکات، لەوانەش لۆبیکردن بۆ گۆڕینی سیاسەتەکان. ماڵپەڕ: http://www.acci.org.af/ 2. ژووری بازرگانی و پیشەسازی ژنانی ئەفغانستان (AWCCI): AWCCI سەرنجی لەسەر پشتگیریکردنی ژنانی خاوەنکار و ژنانی بازرگان لە ئەفغانستان، دابینکردنی ڕاهێنان، ڕاهێنەرایەتی، دەرفەتی تۆڕکردن، و داکۆکیکردن لە مافەکانیان لەناو کۆمەڵگەی بازرگانیدا. ماڵپەڕ: https://www.awcci.af/ 3. ژووری بازرگانی ئەفغانستان-ئەمریکی (AACC): AACC بازرگانی دوولایەنە لە نێوان ئەفغانستان و ئەمریکا بەرەوپێش دەبات بە یارمەتیدانی کۆمپانیا ئەمریکییەکان کە بەدوای دەرفەتی بازرگانیدا دەگەڕێن لە ئەفغانستان لە هەمان کاتدا پشتگیری لە کۆمپانیا ئەفغانییەکان دەکات کە دەیانەوێت بچنە ناو بازاڕی ئەمریکاوە. ماڵپەڕ: http://a-acc.org/ 4. فیدراسیۆنی پیشەسازی و بازرگانانی ئەفغانستان (FACT): FACT نوێنەرایەتی پیشەسازی، پیشەسازی، بازرگان، هەناردەکار/هاوردەکاران دەکات کە بەشدارن لە پیشەسازییە تەقلیدییەکانی وەک دارتاشی، بونی فەرش، دروستکردنی زێڕینگەریی، بەرهەمهێنانی سیرامیک و هتد، بە ئامانجی پاراستنی کارامەیی تەقلیدی لە هەمان کاتدا ئاسانکاری بۆ بازاڕ دەستڕاگەیشتن بە ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. 5.کۆمەڵەی بیناکارانی ئەفغانستان (ABA): ABA نوێنەرایەتی کۆمپانیاکانی بیناسازی دەکات کە مامەڵە لەگەڵ پڕۆژەکانی پەرەپێدانی ژێرخانی وەک بینای نیشتەجێبوون دەکەن؛ ڕێگاوبانەکان؛ پردەکان؛ پێکهاتەی دابینکردنی ئاو و هتد. 6.کۆمەڵەی پزیشکی ئەفغانستان (AMA) کۆمەڵەیەکە کە نوێنەرایەتی پیشەییەکانی پزیشکی دەکات لەوانە پزیشکان، پزیشکانی نەشتەرگەری، پەرستاران، و ئەوانی تر کە کاردەکەن بۆ دابینکردنی دامەزراوەی چاودێری تەندروستی لە سەرانسەری خاکی ئەفغانستان. تکایە ئاگاداربن کە ئەم ماڵپەڕانە لە کاتی نووسینی ئەم وەڵامەدا ورد بوون بەڵام لەوانەیە گۆڕانکاری یان نوێکردنەوەیان لەسەر بێت.

ماڵپەڕی بازرگانی و بازرگانی

ئەفغانستان، وڵاتێکی داخراوە لە باشووری ناوەڕاستی ئاسیا، چەندین ماڵپەڕی ئابووری و بازرگانی هەیە کە زانیاری بەنرخ بۆ بازرگانی و وەبەرهێنەران دەدەن. لێرەدا هەندێک لەو دیارانە دەخەینەڕوو کە URL ی ماڵپەڕەکانیان هەیە: 1. دەزگای پشتیوانی وەبەرهێنانی ئەفغانستان (AISA) - ماڵپەڕی فەرمی بۆ پێشخستنی دەرفەتی وەبەرهێنان لە ئەفغانستان. ماڵپەڕ: http://aisa.org.af/ 2- ژووری بازرگانی و پیشەسازی ئەفغانستان (ACCI) - پلاتفۆرمێکە کە نوێنەرایەتی بازرگانی ئەفغانستان دەکات کە بەشدارن لە کەرتە جیاوازەکاندا. ماڵپەڕ: http://www.acci.org.af/ 3- ژووری بازرگانی ئەفغانستان-ئەمریکی (AACC) - پشتگیری لە بازرگانی دوو قۆڵی نێوان ئەفغانستان و ئەمریکا دەکات. ماڵپەڕ: https://a-acc.org/ 4. دەزگای پەرەپێدانی هەناردەکردنی ئەفغانستان (EPAA) - تایبەتە بە ناساندنی بەرهەمە ئەفغانستانییەکان لە بازاڕە نێودەوڵەتییەکاندا. ماڵپەڕ: http://epaa.gov.af/ 5. وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، کۆماری ئیسلامی ئەفغانستان - بەشی حکومەت کە مامەڵە لەگەڵ کاروباری پەیوەندیدار بە بازرگانی دەکات. ماڵپەڕ: https://moci.gov.af/en 6. ڕێکخراوی ناوەندی ئامار (CSO) - داتای ئاماری پەیوەست بە ئابووری و دیمۆگرافی و زانیارییە پەیوەندیدارەکانی دیکە سەبارەت بە ئەفغانستان دەدات. ماڵپەڕ: https://cso.gov.af/ 7. سەنتەری بازرگانی نێودەوڵەتی (ITC) – سەرچاوە پێشکەش دەکات بۆ بەرزکردنەوەی تواناکانی هەناردەکردن لە نێوان کۆمپانیاکانی ئەفغانستان لە ڕێگەی ئامرازەکانی هەواڵگری بازرگانی و بەرنامەکانی بنیاتنانی توانا ماڵپەڕ: https://www.intracen.org/itc/countries/afghanistan 8. بانکی دا ئەفغانستان – بانکی ناوەندی وڵات کە سەرپەرشتی سیاسەتی دراو، ڕێکخستنی بانکی، سەقامگیری نرخی ئاڵوگۆڕ و هتد دەکات، نوێکارییەکانی کەرتی دارایی پێشکەش دەکات ماڵپەڕ: https://dab.gov.af/ku/home ئەم ماڵپەڕانە وەک پلاتفۆرمی گرنگ کاردەکەن بۆ دەستگەیشتن بە زانیاری لەسەر دەرفەتەکانی وەبەرهێنان، ڕاپۆرتەکانی توێژینەوەی بازاڕ، ئاماری بازرگانی، نوێکردنەوەی ڕێسا و سیاسەتەکان هەروەها وردەکاری پەیوەندیکردن بۆ پرسیارەکانی بازرگانی. تکایە ئاگاداربن کە ئەم ماڵپەڕانە بە تێپەڕبوونی کات دەگۆڕدرێن یان دەستکاری دەکرێن؛ بۆیە باشتر وایە لە کاتی بەکارهێناندا وردبینییان پشتڕاست بکرێتەوە

ماڵپەڕەکانی پرسیارکردنی داتا بازرگانیکردن

چەندین ماڵپەڕ هەیە کە دەتوانیت داتای بازرگانی بۆ ئەفغانستان بدۆزیتەوە. لێرەدا چەند نموونەیەک لەگەڵ ناونیشانی ماڵپەڕەکانیان دەخەینەڕوو: 1. وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ئەفغانستان: ماڵپەڕی فەرمی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ئەفغانستان زانیاری لەسەر سیاسەت و ڕێسا و ئامارە بازرگانییەکان دەدات. دەتوانن دەستتان بگات بە داتای بازرگانی بە سەردانی ماڵپەڕەکەیان لە www.commerce.gov.af. 2- ڕێکخراوی ناوەندی ئاماری ئەفغانستان (CSO): CSO بەرپرسیارە لە کۆکردنەوە و بڵاوکردنەوەی زانیاری ئاماری لە ئەفغانستان، لەوانەش داتای بازرگانی. دەتوانن ئاماری پەیوەندیدار بە بازرگانی لە ماڵپەڕەکەیان لە www.cso.gov.af بدۆزنەوە. 3- سەنتەری بازرگانی نێودەوڵەتی (ITC): ITC کۆمەڵێک زانیاری بەرفراوان پەیوەست بە بازرگانی نێودەوڵەتی پێشکەش دەکات، لەوانەش شیکاری بازاڕ و ئاماری بازرگانی بۆ وڵاتانی جیاواز، لەوانەش ئەفغانستان. سەردانی ماڵپەڕەکەیان بکەن لە www.intracen.org بۆ دەستگەیشتن بە بنکەدراوە. 4- داتای کراوەی بانکی نێودەوڵەتی: بانکی نێودەوڵەتی دەستڕاگەیشتنێکی کراوە بۆ کۆمەڵە داتا گشتگیرەکانی گەشەپێدانی جیهانی دابین دەکات، کە ئاماری بازرگانی نێودەوڵەتی بۆ وڵاتانی جیاواز لەخۆدەگرێت، لەنێویاندا ئەفغانستان. دەتوانن لە data.worldbank.org بنکەدراوە بگەڕێن. 5. بنکەدراوەی هاوبەشی نەتەوە یەکگرتووەکان: بنکەدراوەی بازرگانی هاوبەشی نەتەوە یەکگرتووەکان ئاماری وردی هاوردە/هەناردەی کاڵا دوولایەنە لەخۆدەگرێت کە لەلایەن وڵاتە جیاوازەکانی جیهانەوە ڕاپۆرتکراون، لەنێویاندا ئەفغانستان. دەستت بگات بە بنکەدراوە لە comtrade.un.org. تێبینی بکە کە ڕەنگە هەندێک ماڵپەڕ پێویستیان بە تۆمارکردن یان چوونەژوورەوە هەبێت بۆ دەستگەیشتن بە زانیارییە وردەکان یان هەندێک بەش لە پلاتفۆرمەکانیان.

پلاتفۆرمی B2b

ئەفغانستان وڵاتێکی گەشەسەندووە و دەکەوێتە ناوەڕاستی ئاسیا. سەرەڕای ئەو تەحەددایانەی کە ڕووبەڕووی دەبێتەوە، چەندین پلاتفۆرمی B2B هەیە کە لە ناوخۆی ئەفغانستاندا کاردەکەن. لێرەدا هەندێک لە دیارەکان دەخەینەڕوو: 1. ئەفغان بیز: ئەم پلاتفۆرمە ئامانجی بەستنەوەی بازرگانی ئەفغانستانە بە هەردوو کڕیار و دابینکەری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. کۆمەڵێک بەرهەم و خزمەتگوزاری بەرفراوان لە سەرانسەری پیشەسازییە جیاوازەکاندا پێشکەش دەکات. ماڵپەڕ: www.afghanbiz.com 2. ژووری بازرگانی و پیشەسازی ئەفغانستان (ACCI): ACCI پۆرتاڵێکی ئۆنلاین هەیە کە کارلێکی بازرگانی بۆ بازرگانی لە نێوان ئەندامەکانیدا ئاسان دەکات. دەرفەت بۆ تۆڕکردن و بۆنە بازرگانییەکان و هاوبەشی بازرگانی پێشکەش دەکات. ماڵپەڕ: www.afghan-chamber.com 3. Afghanistani.com: ئەم پلاتفۆرمە B2B یە گرنگی بە ناساندنی ئەو بەرهەمانە دەدات کە لەلایەن بەرهەمهێنەرانی ئەفغانستانەوە دروستکراون بۆ کڕیارە ئەگەرییەکان لە ئاستی جیهانیدا. ئامانجیەتی هەناردەکردن لە ئەفغانستانەوە بەرز بکاتەوە لە ڕێگەی بەستنەوەی بەرهەمهێنەرانی ناوخۆیی بە بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. ماڵپەڕ: www.afghanistani.com 4. ئێکسیمگۆت: ئەم پلاتفۆرمە تایبەتمەندە لە ئاسانکاری هەناردەکردن و هاوردەکردن، بازرگانییەکانی ئەفغانستان بە هاوبەشە بازرگانییە جیهانییەکانەوە دەبەستێتەوە بۆ هەردوو چالاکیی بازرگانی ناوخۆیی و دەرەوە. ماڵپەڕ: www.eximgoat.com 5. eTrader Afghanistan: وەک بازاڕێکی ئەلیکترۆنی دیزاین کراوە، eTrader Afghanistan ڕێگە بە بازرگانەکان دەدات بەرهەم یان خزمەتگوزارییەکانیان پیشان بدەن، بەدوای دابینکەر یان کڕیاردا بگەڕێن، دانوستان لەسەر گرێبەستەکان بکەن و مامەڵەکان بە شێوەی ئۆنلاین بەڕێوەببەن. ماڵپەڕ: www.e-trader.gov.af 6. پلاتفۆرمی بازاڕی EasyMandi Kabul (EKMP): بە تایبەتی بۆ بەرهەمهێنەرانی کشتوکاڵی لە پارێزگای کابول پەرەی پێدراوە، EKMP ڕێگە بە جووتیاران دەدات بەرهەمەکانیان ڕاستەوخۆ بە فرۆشیارانی تاکەکەسی یان جوملەفرۆشانی ناو شارەکە بفرۆشن لە ڕێگەی سیستەمێکی ئۆنلاینەوە. ماڵپەڕ: بەردەست نییە. ئەم پلاتفۆرمانەی B2B سەرچاوەی بەنرخ بۆ ئەو بازرگانییە ئەفغانستانییە دابین دەکەن کە بەدوای دەرفەتی گەشەکردندا دەگەڕێن لە ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیدا لەڕێگەی ئاسانکاری پەیوەندی نێوان کڕیاران و فرۆشیارانی پیشەسازییە جیاوازەکانی وەک کشتوکاڵ، بەرهەمهێنان، چارەسەری تەکنەلۆژیا و هتد. تکایە ئاگاداربن کە لە کاتێکدا ئەم پلاتفۆرمانە لێرەدا بە پشتبەستن بە زانیارییە بەردەستەکان لە کاتی نووسینی ئەم وەڵامەدا (ئازاری ٢٠٢١) ڕیزکراون، زۆر گرنگە بە بەردەوامی پشتڕاستکردنەوەی متمانەپێکراوی، پەیوەندیداربوون و دۆخی نوێکراوەیان پێش ئەوەی پەیوەندییان پێوە بکەیت.