TogTok

تێڕوانینێکی گشتی وڵات
دراوی نیشتمانی
گۆڕینی نرخ
جەژنە گرنگەکان
دۆخی بازرگانی دەرەکی
پۆتانسێلی گەشەپێدانی بازاڕ
بەرهەمەکانی فرۆشتنی گەرم لە بازاڕدا
تایبەتمەندی و تابوی کڕیار
سیستەمی بەڕێوەبردنی گومرگی
سیاسەتەکانی باجی هاوردەکردن
سیاسەتەکانی باجی هەناردەکردن
بڕوانامە پێویستەکان بۆ هەناردەکردن
لۆجستیکی پێشنیار کراو
کەناڵەکان بۆ پەرەپێدانی کڕیار

لیبیا کە بە فەرمی بە دەوڵەتی لیبیا ناسراوە، وڵاتێکە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا. لە باکوورەوە لەگەڵ دەریای ناوەڕاست و لە ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ میسر و لە باشووری ڕۆژهەڵاتی سودان و لە باشوورەوە لەگەڵ چاد و نیجەر و لە ڕۆژئاوا لەگەڵ جەزائیر و تونس هاوسنوورە. لیبیا بە ڕووبەری نزیکەی یەک ملیۆن و ٧٠٠ هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە، لە پلەی چوارەم گەورەترین وڵاتی ئەفریقادایە. پایتەخت و گەورەترین شارەکەی تەرابلوسە. زمانی فەرمی عەرەبییە، لە هەمان کاتدا زمانی ئینگلیزی و ئیتاڵی بە شێوەیەکی بەرفراوان قسەی پێدەکرێت. لیبیا دیمەنێکی هەمەچەشنی هەیە کە ناوچە دەشتییەکانی کەنار دەریاکان لەخۆدەگرێت بەدرێژایی کەناراوەکانی لەگەڵ فراوانی بیابانی خۆڵاوی فراوان لە ناوخۆی وڵاتدا. بیابانەکە نزیکەی ٩٠%ی خاکەکەی دەگرێتەوە کە ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە وشکترین وڵاتانی جیهان کە زەوییەکی بەپیتی سنوورداری هەیە بۆ کشتوکاڵ. ژمارەی دانیشتوانی لیبیا نزیکەی ٦.٨ ملیۆن کەسە و تێکەڵەیەک لە گروپە نەتەوەییەکان لەنێویاندا زۆرینەی عەرەب و بەربەرن شانبەشانی توارێگ و کەمینەکانی دیکە. ئیسلام بە زۆری نزیکەی 97%ی خەڵکی لیبیا پەیڕەوی لێدەکرێت و ئەمەش وایکردووە ببێتە کۆماری ئیسلامی. لە ڕووی مێژووییەوە لیبیا لەلایەن چەند ئیمپراتۆریەتێکەوە کۆلۆنی کراوە لەوانە فینیقیەکان، یۆنانیەکان، ڕۆمانییەکان، و تورکەکانی عوسمانی پێش ئەوەی ببێتە کۆلۆنییەکی ئیتاڵیا لە ساڵی ١٩١١ تا جەنگی جیهانی دووەم کە دابەشکرا بەسەر سیرینایکا (ڕۆژهەڵات) کە لەلایەن بەریتانیاوە بەڕێوەدەبرا، فێزان (باشووری ڕۆژئاوا) کە لەلایەن فەرەنساوە بەڕێوەدەبرا و... تراپۆلیتانیا (باکووری ڕۆژئاوا) کە لەلایەن ئیتالیا بەڕێوەدەچێت. لە ساڵی ١٩٥١ وەک پاشایەتییەکی دەستوری لە سەردەمی پاشا ئیدریسی یەکەم سەربەخۆیی بەدەستهێنا. لە ساڵانی ڕابردوودا لە دوای بەدەستهێنانی سەربەخۆیی لە دەسەڵاتی بەریتانیا لە ساڵی ١٩٥١ تا ئێستا؛ لیبیا قۆناغەکانی لە سەردەمی ڕژێمی تاکڕەوی عەقید موعەمەر قەزافیدا ئەزموون کرد کە زیاتر لە چوار دەیە بەردەوام بوو پێش ڕووخاندنی لە کاتی بزووتنەوەی شۆڕشی بەهاری عەرەبی لە شوباتی ٢٠١١ کە بووە هۆی ململانێی شەڕی ناوخۆ و دواتر ناسەقامگیری سیاسی تا ئەمڕۆ هەرچەندە هەندێک پێشکەوتن بەرەو ڕێککەوتنەکانی ئاشتی لە کۆتاییەکانی ٢٠٢٠ەوە هەبووە لە نێوان لایەنە ڕکابەرەکانی ناو کۆمەڵگەی لیبیا بە نێوەندگیری نێودەوڵەتی بەڵام سەقامگیری بە گشتی ناسک دەمێنێتەوە. لیبیا خاوەنی یەدەگی نەوتی بەرچاوە، بەمەش لیبیا لە ڕووی سامانە سروشتییەکانەوە یەکێک لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی ئەفریقایە. بەڵام دابەشبوونی سیاسی و ململانێی چەکداری بووەتە بەربەست لە گەشەسەندنی ئابووری و کاریگەری لەسەر ژێرخانی و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان بۆ هاووڵاتیانی دروستکردووە. لە کۆتاییدا دەڵێین لیبیا وڵاتێکە کە مێژوویەکی دەوڵەمەند و هەمەچەشنی کولتووری و سەرچاوە سروشتییە بێئەندازەی هەیە. بەڵام بەردەوامە لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکان لە گەیشتن بە سەقامگیری سیاسی و خۆشگوزەرانی ئابووری بۆ گەلەکەی.

لیبیا کە بە فەرمی بە دەوڵەتی لیبیا ناسراوە، وڵاتێکە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا. دراوی لیبیا دیناری لیبییە (LYD). بانکی ناوەندی لیبیا بەرپرسیارە لە دەرکردن و بەڕێوەبردنی دراوەکە. دیناری لیبیا زیاتر دابەش دەکرێت بەسەر یەکەیەکی بچووکتردا کە پێیان دەوترێت درهەم. بەڵام ئەم دابەشکردنانە بە شێوەیەکی باو لە مامەڵەی ڕۆژانەدا بەکارناهێنرێن. دراوی بانکی بە شێوەی جۆراوجۆر بەردەستە کە بریتین لە 1، 5، 10، 20، و 50 دینار. هەروەها دراوەکان دەسوڕێنەوە بەڵام بەهۆی کەمی بەهاکەیەوە بە دەگمەن بەکاردەهێنرێن. بەهۆی چەندین ساڵ ناسەقامگیری سیاسی و ململانێکان کە لە دوای ڕووخانی ڕژێمی موعەمەر قەزافی لە ساڵی 2011ەوە وڵاتەکەی گرتۆتەوە، ئابووریی لیبیا زیانێکی زۆری بەرکەوتووە. ئەمەش کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر بەها و سەقامگیری دراوەکەیان هەبووە. سەرەڕای ئەوەش، پرسگەلێکی پەیوەست بە دراوی ساختە هەبوون کە لەناو لیبیادا دەسوڕێنەوە کە نیگەرانییەکانی سەبارەت بە متمانەپێکردن و ئاسایشی دراوەکەیان زیادکردووە. نرخی دیناری لیبیا بەرامبەر بە دراوە سەرەکییەکانی تر دەگۆڕێت بەگوێرەی چەند هۆکارێکی وەک پێشهاتە سیاسییەکان و گۆڕانکاری لە نرخی نەوت بەو پێیەی هەناردەی نەوت بەشێکی بەرچاو لە بەرهەمی ناوخۆیی لیبیا پێکدەهێنێت. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بەهۆی بەردەوامی ململانێ و تەحەددیاتەکانی ناو سیستەمی بانکی لیبیا، دەستڕاگەیشتن یان ئاڵوگۆڕکردنی دیناری لیبیا دەتوانێت لە دەرەوەی وڵات قورس بێت. بۆیە واباشە ئەو کەسانەی کە گەشت دەکەن بۆ لیبیا یان بازرگانی لەگەڵ لیبیا دەکەن، ڕاوێژ لەگەڵ بانکە ناوخۆییەکان یان دامەزراوە داراییەکان بکەن بۆ وەرگرتنی زانیاری دروست سەبارەت بە بەکارهێنان و بەردەستبوونی دراو لەناو وڵاتەکەدا. بە گشتی، لە کاتێکدا ئاگاداری تەحەددیاتی ئەگەری لە دەوروبەری بەکارهێنانی لە دەرەوەی وڵات یان تەنانەت لە ناوخۆدا لەناو خودی لیبیادا بەهۆی ناسەقامگیری بەردەوامەوە؛ لە ئێستادا دراوی فەرمی بە دیناری لیبی (LYD) دەمێنێتەوە.

دراوی فەرمی لیبیا دیناری لیبییە (LYD). سەبارەت بە نرخی ئاڵوگۆڕی دراو بەرامبەر بە دراوە سەرەکییەکانی جیهان، تکایە ئاگاداربن کە نرخی ئاڵوگۆڕ دەتوانێت بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕێت و بگۆڕێت. لێرەدا چەند نرخێکی نزیکەی ئاڵوگۆڕکردن تا مانگی ئەیلولی ٢٠٢١ دەخەینەڕوو: 1 دۆلار (دۆلاری ئەمریکا) ≈ 4 LYD 1 یۆرۆ (یۆرۆ) ≈ 4.7 LYD 1 پاوەند (پاوەندی بەریتانی) ≈ 5.5 LYD 1 CNY (یوانی چینی) ≈ 0.6 LYD تکایە لەبیرتان بێت کە ئەم ژمارانە نزیکەیین و لەوانەیە بە وردی نرخی ئاڵوگۆڕی ئێستای ئاڵوگۆڕ نەکەن. بۆ زانیاری نوێ و ورد، پێشنیار دەکرێت لە دامەزراوەیەکی دارایی بپرسن یان ئاماژە بە سەرچاوە متمانەپێکراوەکان بکەن کە تایبەتمەندن بە نرخی ئاڵوگۆڕی دراو.

لە لیبیا بە درێژایی ساڵ چەندین جەژنی گرنگ بەڕێوەدەچێت. یەکێک لە جەژنە دیارەکان ڕۆژی شۆڕشە کە دەکەوێتە یەکەمی ئەیلول. یادی کودەتا سەرکەوتووەکەی موعەمەر قەزافی دەکاتەوە لە ساڵی 1969 کە بە شۆڕشی لیبیا ناسراوە. لەم جەژنەدا خەڵکی لیبیا ئاهەنگی سەربەخۆیی خۆیان لە داگیرکاری دەرەکی و دامەزراندنی ڕژێمێکی نوێ دەگێڕن. خەڵک بۆ بەشداریکردن لە نمایشە نیشتمانییەکان و بەشداریکردن لە وتارەکانی بەرپرسانی حکومەت و چێژوەرگرتن لە بۆنە و چالاکییە کولتوورییە جۆراوجۆرەکان کۆدەبنەوە. ئاهەنگەکان بریتین لە سەمای نەریتی و نمایشی مۆسیقا و پێشانگای نمایشکردنی میراتی لیبیا. پشوویەکی دیکەی گرنگ ڕۆژی سەربەخۆییە لە ٢٤ی کانوونی دووەم. ئەمەش بە بۆنەی ڕزگاربوونی لیبیا لە دەسەڵاتی کۆلۆنیالیزمی ئیتالیا لە ساڵی ١٩٥١ دوای خەباتێکی درێژخایەن بۆ سەربەخۆیی. ئەم ڕۆژە هێمای شانازی نەتەوەیی و ئازادییە بۆ لیبییەکان کە خەباتیان بۆ چارەنووسی خۆیان کردووە. لەم ڕۆژەدا خەڵک لە سەرانسەری وڵاتدا بەشداری ئاهەنگی گشتی دەکەن و ڕێوڕەسمی بەرزکردنەوەی ئاڵا و نمایشی مۆسیقا لە شارە گەورەکانی وەک تەرابلوس یان بنغازی بەڕێوەدەچێت. زۆرجار خێزانەکان کۆدەبنەوە بۆ هاوبەشکردنی ژەمەکان و ئاڵوگۆڕی دیاری و بیرکردنەوە لە گەشتی وڵاتەکەیان بەرەو سەربەخۆیی. جەژنی ڕەمەزان یەکێکی ترە لە فێستیڤاڵە دیارەکان کە موسڵمانان لە سەرانسەری جیهاندا ئاهەنگیان بۆ دەگێڕن و هەموو ساڵێک بە بۆنەی کۆتایی هاتنی مانگی بەڕۆژووبوونی ڕەمەزان. هەرچەندە تەنها بۆ لیبیا نییە بەڵام بە جۆش و خرۆشێکی زۆرەوە لە سەرانسەری میللەتدا بە نوێژی تایبەت لە مزگەوتەکاندا بەڕێوەدەچێت و دواتر لەگەڵ خێزان و هاوڕێیان پێکەوە ئاهەنگ دەخوات. ئەم جەژنانە نوێنەرایەتی بڕگە گرنگەکانی مێژووی لیبیا دەکەن و هەروەها دەرفەتێکن بۆ ئەوەی خەڵک وەک نەتەوەیەک کە لە ژێر بەها هاوبەشەکانی نیشتمانپەروەری و شانازیدا یەکگرتوو بن، کۆببنەوە. ئەوان ڕێگە بە لیبییەکان دەدەن ئاهەنگ بگێڕن بۆ میراتە دەوڵەمەندەکانیان لە هەمان کاتدا دان بە خەباتەکانیاندا بنێن بۆ ئازادی- هەردوو دەستکەوتەکانی ڕابردوو کە لیبیای هاوچەرخیان لە قاڵب داوە.

لیبیا کە بە فەرمی بە دەوڵەتی لیبیا ناسراوە، وڵاتێکە لە باکووری ئەفریقا. ئابووری میللەت زۆر پشت بە هەناردەی نەوت و گاز دەبەستێت. لیبیا خاوەنی یەدەگی بەرفراوانی نەوتە، ئەمەش وایکردووە ببێتە یەکێک لە گەورەترین وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت لە ئەفریقا. پیشەسازی نەوتی وڵاتەکە نزیکەی 90%ی داهاتی هەناردەکردنی پێکدەهێنێت و داهاتێکی بەرچاو بۆ حکومەت دابین دەکات. لیبیا بە شێوەیەکی سەرەکی نەوتی خاو هەناردە دەکات و ئیتاڵیا هاوبەشی بازرگانی سەرەکییە و زۆربەی نەوتی هەناردەکراو وەردەگرێت. ئەو وڵاتانەی تر کە نەوتی لیبیا هاوردە دەکەن بریتین لە فەرەنسا، ئەڵمانیا، ئیسپانیا، چین. ئەم گەلانە پشت بە سەرچاوەی وزەی لیبیا دەبەستن بۆ دابینکردنی خواستی ناوخۆیی خۆیان یان سووتەمەنی پیشەسازییەکانیان. جگە لە بەرهەمە نەوتییەکان، لیبیا غازی سروشتی و بەرهەمە پاڵاوتەکانی وەک بەنزین و سووتەمەنی گازۆیل هەناردە دەکات. بەڵام بە بەراورد لەگەڵ هەناردەکردنی نەوتی خاو، ئەمانە بەشێکی کەمتر لە بازرگانی گشتی وڵاتەکەدا بەشدارن. لە ڕووی هاوردەکردن بۆ لیبیا، میللەت بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی بەکاربردنی ناوخۆیی، جۆرەها کاڵا لە وڵاتانی دیکە دەکڕێت. هاوردەکردنی سەرەکی بریتییە لە ئامێر و ئامێرەکان بۆ مەبەستی پیشەسازی وەک ئامێری بیناسازی و ئۆتۆمبێل (لەوانەش ئۆتۆمبێل)، بەرهەمە خۆراکیەکان (دانەوێڵەکان)، ماددە کیمیاییەکان (پێو)، دەرمانسازی و ئامێری پزیشکی. بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی کە لە ساڵی ٢٠١١ەوە شاهیدی بووە دوای ئەوەی ناڕەزایەتییەکانی بەهاری عەرەبی پەرەی سەند و بوو بە شەڕی ناوخۆ کە لە ئەنجامدا ڕژێمی قەزافی لابرا؛ ئەمەش کاریگەری لەسەر پیشەسازی بازرگانی لیبیا هەبووە. ململانێ بەردەوامەکان دامەزراوەکانی بەرهەمهێنانیان تێکداوە و لە ئەنجامدا بووەتە هۆی هەڵاوسان یان کەمبوونەوەی قەبارەی هەناردەکردن لە ساڵانی ڕابردوودا. قەبارەی بازرگانی گشتی کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر بووە بەهۆی ئەم بارودۆخانەوە شانبەشانی هەڵاوسانی جیهانی لە نرخی نەوتدا کە کاریگەری لەسەر هەردوو داهاتی دروستکراوی فرۆشتن لە دەرەوەی وڵات و هەروەها خەرجییەکانی هاوردەکردنی گرنگ کە لە ناوخۆدا پێویستە بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکان یان پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە سەرەکییەکان لە ناوخۆی وڵاتدا. لە کۆتاییدا، لیبیا زۆر پشت بە هەناردەکردنی نەوتی خاو دەبەستێت و ئیتاڵیا هاوبەشێکی بازرگانی بەرچاوە لەکاتێکدا کاڵای جۆراوجۆر هاوردە دەکات لەوانە ئامێر و ئامێرە پێویستەکان لە ناوخۆدا لە وڵاتانی دیکەوە سەرەڕای ئەوەی تووشی ئاستەنگ بووە بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی کە کاریگەری خراپی لەسەر هەردوو داینامیکی هاوردە-هەناردەکردن هەیە شانبەشانی هۆکارە ئابوورییە جیهانییەکان کە کاریگەرییان لەسەر نەوت هەیە نرخەکان کە کاریگەرییان لەسەر ڕژێمی داهاتی نیشتمانی هەیە.

لیبیا کە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا، توانایەکی بەرچاوی هەیە بۆ پەرەپێدانی بازاڕی بازرگانی دەرەکی. سەرەڕای ئەوەی لە ساڵانی ڕابردوودا ڕووبەڕووی ئاستەنگی سیاسی و ئابووری بووەتەوە، بەڵام چەند هۆکارێک هەن کە دیدێکی ئەرێنی بۆ ئاسۆی بازرگانی نێودەوڵەتی لیبیا پیشان دەدەن. یەکەم: لیبیا خاوەنی سەرچاوەی سروشتی زۆرە، بەتایبەتی یەدەگی نەوت و گاز. ئەمەش بناغەیەکی بەهێز بۆ کەرتی هەناردەکردنی وڵاتەکە دابین دەکات و بەشدارە لە توانای کێبڕکێی جیهانی. لە کاتێکدا جیهان بەردەوامە لە پشتبەستن بە سووتەمەنی بەردینی، لیبیا دەتوانێت سەرچاوە وزەی خۆی بەکاربهێنێت بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و پەرەپێدانی هاوبەشی بازرگانی. دووەم: لیبیا شوێنێکی جوگرافی ستراتیژی هەیە لەگەڵ نزیکیی لە ئەوروپا و دەستڕاگەیشتن بە ڕێگا سەرەکییەکانی کەشتیوانی لە دەریای ناوەڕاست. ئەم پێگە بەسوودە سوودی لۆجستی پێشکەش دەکات بۆ هەردوو هاوردەکردن و هەناردەکردنی کاڵا. سەرەڕای ئەوەش، دەرفەتێک بۆ دامەزراندنی ناوەندی ترانزێت یان ناوچەی بازرگانی ئازاد دەڕەخسێنێت کە بازرگانی ناوچەیی ئاسان دەکات. جگە لەوەش ژمارەی دانیشتوانی لیبیا بە بەراورد لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ تاڕادەیەک زۆرن. بە زیاتر لە ٦ ملیۆن کەس، بازاڕێکی بەکاربەری ناوخۆیی پۆتانسێل هەیە کە دەتوانێت خواست لەسەر هەردوو کاڵای بەرهەم هێنراوی ناوخۆیی و هاوردەکراو بباتە پێشەوە. چینی ناوەڕاستی سەرهەڵدەدات لە وڵاتەکەدا دەرفەت بۆ کەرتە جیاوازەکانی وەک ئەلیکترۆنیاتی بەکاربەر، ئۆتۆمبێل، بەرهەمە خۆراکیەکان، و قوماش دەڕەخسێنێت. بەڵام زۆر گرنگە دان بەوەدا بنێین کە لیبیا هێشتا ڕووبەڕووی ئاستەنگەکانی وەک ناسەقامگیری سیاسی، نیگەرانییەکانی سەلامەتی، و کەمیی ژێرخانی بووەتەوە. ئەم پرسانە دەبێت چارەسەر بکرێن پێش ئەوەی بە تەواوی توانای بازرگانییان بەدیبهێنرێت. سەرەڕای ئەوەش، وەبەرهێنەرانی نێودەوڵەتی دەبێت چاودێری گۆڕانکارییەکانی سیاسەتەکانی حکومەت، سەقامگیری سیاسی، و دۆخی ئەمنی بکەن پێش ئەوەی بچنە ناو بازاڕی لیبیا. هەروەها پێویستە توێژینەوەی بازاڕکردن بە وردی ئەنجام بدرێت، کە کۆمپانیاکان بتوانن باشتر لە پێداویستییەکانی بەکارهێنەرانی ناوخۆیی تێبگەن پلانی بازرگانی دروست پێویستە بە نەرمی، بەردەوامیی، و گونجاندن لە ناوەڕۆکەکەیدا دابڕێژرێت، بۆ حسابکردن بۆ ناجێگیرییە ئەگەرییەکان لەم بازاڕە تازەپێگەیشتوەدا لیبیا و گەلانی تر. لە کۆتاییدا، لیبیا ئاسۆیەکی بەڵێندەرانەی هەیە بۆ سوودوەرگرتن لە دەرفەتەکانی بازرگانی دەرەکی. لەسەر بنەمای سەرچاوە سروشتییە زۆرەکان، داخستنی ستراتیژی و بازاڕی بەکاربەری ناوخۆیی ئەگەری، لیبیا توانای ئەوەی هەیە کە گرنگیدان بە بازرگانی دەرەکی و ڕاکێشانی وەبەرهێنانەکان بەرز بکاتەوە.

لیبیا کە وڵاتێکە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا، بازاڕێکی هەمەچەشنی هەیە بۆ بازرگانی دەرەکی. کاتێک باس لە هەڵبژاردنی بەرهەمەکان دەکرێت بۆ بازاڕی لیبیا، زۆر گرنگە هۆکارەکانی وەک خواستی ناوخۆیی، ئارەزووی کولتووری و سوودی کێبڕکێ لەبەرچاو بگیرێت. یەکێک لەو شتانەی کە ئەگەری هەیە لە بازاڕی بازرگانی دەرەکی لیبیادا بفرۆشرێت، بەرهەمە خۆراکییەکانە. دانیشتوانی لیبیا خواستێکی زۆریان لەسەر کەلوپەلی خۆراکی هاوردەکراو هەیە بەهۆی سنوورداربوونی بەرهەمی کشتوکاڵی لە ناوخۆی وڵاتەکەدا. خواردنە سەرەکییەکانی وەک برنج، ئاردی گەنم، زەیتی چێشت لێنان و کەلوپەلی قوتوو هەڵبژاردەی بەناوبانگن. سەرەڕای ئەوەش، بەرهەمە بەرزەکانی وەک شوکولاتە و شیرینیەکان لە نێو ئەو بەکارهێنەرانەدا سەرنجڕاکێشن کە داهاتی خاوەندارێتی زیاتریان هەیە. هەروەها جلوبەرگ و جلوبەرگ دەتوانێت لە بازاڕی بازرگانی دەرەوەی لیبیادا قازانج بکات. لەگەڵ زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان و بەرزبوونەوەی ڕێژەی شارنشینی، خواست لەسەر بژاردەی جلوبەرگی مۆدێرن لە نێوان هەردوو ژن و پیاودا هەیە. هەروەها ئەو بەرهەمانەی کە بەپێی کۆدی جلوبەرگی ئیسلامی نەریتی دەگونجێن، بنکەیەکی بەکاربەری بەرچاو دەدۆزنەوە. ئەلیکترۆنیات و ئامێرە کارەباییەکان بەشێکی دیکەی پۆتانسێلن کە توانای بازاڕیان بەرزە لە لیبیا. لەگەڵ بەردەوامبوونی وڵات لە پەرەپێدانی ژێرخانی خۆی و مۆدێرنکردنی پیشەسازییەکان، پێویستی بە کاڵای ئەلیکترۆنی وەک مۆبایلە زیرەکەکان، لاپتۆپ/تابلێت، تەلەفزیۆن، ساردکەرەوە، تەندروستی و هتد زیاتر دەبێت. جگە لەم پۆلانە کە لە سەرەوە باسمان کرد؛ هەروەها دەتوانرێت لە کاتی هەڵبژاردنی شتومەکی هەناردەکردن بۆ بازاڕی بازرگانی دەرەوەی لیبیا، کەرەستەی بیناسازی (وەک چیمەنتۆ یان پۆڵا)، دەرمانسازی (لەوانەش دەرمانی جێنریک)، بەرهەمەکانی چاودێری کەسی (وەک کەلوپەلی تەوالێت یان جوانکاری) لەبەرچاو بگیرێن. بۆ ئەوەی بە سەرکەوتوویی سوود لە دەرفەتەکانی فرۆشتنی تاکەکەسی بازاڕی لیبیا وەربگریت: 1- ئەنجامدانی توێژینەوەی ورد لەسەر ئارەزووە ناوخۆییەکان: تێبگەن کە چ جۆرە بەرهەمێک خواستێکی بەهێزی هەیە لەنێو بەکارهێنەرانی لیبیا. 2. بەپێی ئەو پێشکەشکردنەکانت بگونجێنە: دڵنیابە لەوەی هەڵبژاردنەکەت لەگەڵ نۆرم و ئارەزووە کولتوورییەکاندا دەگونجێت. 3- ڕەچاوکردنی سوودی کێبڕکێ: ئەو بەرهەمانە هەڵبژێرە کە خاڵی فرۆشتنی ناوازەیان هەیە بە بەراورد بە بژاردەکانی ئێستا لە بازاڕی لیبیا. 4. پابەندبوون بە ڕێساکان: دڵنیابوون لە پابەندبوون بە هەموو ڕێسا پێویستەکانی هاوردەکردن/هەناردەکردن. 5.شیکاری بازاڕ و داڕشتنی ستراتیژی:تێڕوانین لە پسپۆڕان وەربگرە سەبارەت بە ستراتیژی چوونە ژوورەوە، نرخ، کارکردنی کەناڵەکان و داینامیکی کێبڕکێ. بە شیکردنەوەی وردی بازاڕی لیبیا، بە لەبەرچاوگرتنی داواکارییە ناوخۆییەکان و سوودی کێبڕکێ، دەتوانیت بڕیاری ئاگادارانە بدەیت لە کاتی هەڵبژاردنی بەرهەم بۆ بازرگانی دەرەکی لە لیبیا. لەبیرت بێت بەردەوام چاودێری ڕەوتی بازاڕ بکەیت و هەڵبژاردنی بەرهەمەکانت بەپێی ئەو بگونجێت.

لیبیا وڵاتێکی باکووری ئەفریقایە و تایبەتمەندی کڕیار و هەستیاری کولتووری جۆراوجۆری هەیە. تێگەیشتن لەم تایبەتمەندی و تابووانە دەتوانێت یارمەتی بازرگانییەکان بدات کە بە شێوەیەکی کاریگەر لەگەڵ کڕیارانی لیبیا پەیوەندی بکەن. 1- میوانداری: لیبییەکان بە میوانداری گەرم و بەخشندەیی ناسراون. لە کاتی بەڕێوەبردنی کاروبار لە لیبیا، گرنگە ئەم میواندارییە بە ئەدەب و ڕێزگرتن و بەخشندەیی بەرامبەر بدەیتەوە. 2- پەیوەندیدار: دروستکردنی پەیوەندی کەسی زۆر گرنگە لەکاتی بازرگانیکردن لە لیبیا. لیبییەکان متمانە لە پێشینەن و پێیان باشە بازرگانی لەگەڵ ئەو کەسانەدا بکەن کە دەیانناسن یان لە ڕێگەی پەیوەندییە متمانەپێکراوەکانەوە پێیان ناسێنراون. 3- ڕێزگرتن لە پلەبەندی: کۆمەڵگەی لیبیا پێکهاتەیەکی پلەبەندی هەیە کە تەمەن و نازناو و پلە باڵا گرنگییەکی زۆریان هەیە. زۆر گرنگە لە کاتی کارلێکەکانی بازرگانیدا ڕێزگرتن بەرامبەر بە کەسانی بەتەمەن یان ئەوانەی لە پۆستی دەسەڵاتداردان نیشان بدرێت. 4- جلوبەرگی کۆنەپەرستانە: کولتوری لیبیا پەیڕەوی لە نەریتە ئیسلامییە کۆنەپەرستەکان دەکات کە چاوەڕوانی جلوبەرگی بێگەرد دەکرێت، بەتایبەتی بۆ خانمان. لەکاتی بازرگانیکردن لە لیبیا باشترە جل و بەرگی کۆنەپەرستانە لەبەر بکەیت بە لەبەرکردنی کراسێکی قۆڵ درێژ یان جلێک کە ئەژنۆکان دادەپۆشێت 5- دوورکەوتنەوە لە بابەتی هەستیار: باسکردنی بابەتی هەستیار وەک سیاسەت، ئایین (جگە لەکاتی پێویست)، و ململانێی نەتەوەیی پێویستە لەکاتی گفتوگۆکردن لەگەڵ کڕیارانی لیبیا دوور بکەوێتەوە چونکە ئەم پرسانە دەتوانن دابەشکارییەکی زۆر دروست بکەن. 6. کات بەسەربردن: خەڵکی لیبیا کات بەسەربردن بەرز دەنرخێنن؛ بەڵام ڕەنگە کۆبوونەوەکان درەنگ دەست پێبکەن بەهۆی نۆرمەکانی کولتووری یان بارودۆخی پێشبینینەکراو کە لە دەرەوەی کۆنترۆڵی ئەواندایە. گرنگە بەپێی ئەو پلانە دابنێیت و لە هەمان کاتدا سەبر و نەرمی و نەرمی بپارێزیت. 7.تەواوکەرەکان لەسەر خواردن- ئەگەر بانگهێشت بکرێت بۆ ژەمێک لە ماڵی کەسێک لە لیبیا یان لە چێشتخانەیەک زۆر ئەرێنی دەبێت ئەگەر دەستخۆشی لەسەر کوالێتی خواردنەکە بکرێت بەهۆی ئەوەی کە تاکەکەسی دروستکردن بیرێکی بەرز لەبارەی تۆ دەکاتەوە بە کورتی، گرنگیدان بە داب و نەریتە کولتوورییەکان لە لیبیا دەبێتە هۆی کارلێکی سەرکەوتوو لەگەڵ کڕیارەکان لەوێ. بیری کراوە، ڕێزدار، بە ئەدەب، و نەرم و نیان، کۆمپانیاکەتان زیاتر ئەگەری بەدەستهێنانی هاوبەشی سەرکەوتوو لەگەڵ کڕیارانی لیبیا

ئیدارەی گومرگی لیبیا ڕێسا و ڕێنمایی تایبەت بۆ بەڕێوەبردنی کۆنترۆڵی گومرگی و ئاسایشی سنوورەکانی ئەو وڵاتە دامەزراندووە. ئەم ڕێوشوێنانە بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی و ئاسایشی کاڵا و ئەو کەسانەی کە دەچنە ناو خاکەکانی لیبیا یان دەردەچن، داڕێژراون. ئەو کەسانە یان ڕێکخراوانەی کە دەیانەوێت بچنە ناو لیبیا، پێویستە ئاگاداری هەندێک مەرجی گومرگی بن و پابەندبن بەم ڕێنماییانەی خوارەوە: 1. ڕاگەیاندن: هەموو گەشتیاران پێویستە فۆڕمی ڕاگەیاندنی گومرگی پڕبکەنەوە لە کاتی گەیشتن یان ڕۆشتنیان، کە زانیارییە کەسییەکانیان، کاڵا بەنرخەکانیان، یان هەر شتێکی سنووردار/قەدەغەکراو کە لەوانەیە هەڵیانبگرن. 2. شتومەکی سنووردار/ قەدەغەکراو: هەندێک شتومەکی وەک چەک، ماددەی هۆشبەر، جۆرە لەناوچوون، مادەی پۆرنۆگرافی، پارەی ساختە و هتد، بە توندی قەدەغەکراوە لە هاوردەکردن/هەناردەکردن بۆ ناو/دەرەوەی لیبیا. زۆر گرنگە گەشتیاران پێش گەشتکردن خۆیان بە لیستی تەواوی شتە سنووردارەکان/قەدەغەکراوەکان ئاشنا بکەن. 3. بەڵگەنامەی سەفەر: پێویستە پاسپۆرتەکان بەلایەنی کەمەوە بۆ ماوەی شەش مانگ کارا بێت لە بەرواری چوونە ناو لیبیا. پێداویستی ڤیزە بەپێی ڕەگەزنامە دەگۆڕێت؛ بۆیە گرنگە گەشتیاران پێش گەیشتنیان بە بەندەرەکانی چوونە ژوورەوەی لیبیا پێشوەختە ڕێکخستنی ڤیزەیان بزانن. 4- ڕێکارەکانی پاڵاوتن: لەکاتی گەیشتنیان بە لیبیا، سەردانکەر دەبێت بە ڕێگەی گومرگی تێپەڕن کە بەڵگەنامەکانی گەشتەکەیان لەگەڵ ناوەڕۆکی جانتاکانیاندا دەپشکنرێت. هەروەها ڕەنگە لەم پرۆسەیەدا ئامێری سکانکردنی ئەلیکترۆنی بەکاربهێنرێت. 5.کاڵای پیشەیی: ئەو کەسانەی کە بەنیازن ئامێری پیشەیی هەڵبگرن (وەک ئامێری وێنەگرتنی کامێرا) پێویستە پێشوەختە مۆڵەتی پێویست لە لایەنە پەیوەندیدارەکان وەربگرن. 6. هاوردە/هەناردەکردنی کاتی: ئەگەر پلان بۆ هێنانی ئامێرەکان بە شێوەیەکی کاتی بۆ ناو وڵات (وەک لاپتۆپ)، ڕەنگە پێویست بکات مۆڵەتی هاوردەکردنی کاتی لە گومرگی وەربگریت؛ ئەم مۆڵەتە دڵنیای دەدات لەوەی کە ئەم شتانە پێویستیان بە باج/باجی ناوخۆیی نابێت لە کاتی دووبارە هەناردەکردنەوەیان لە کاتی ڕۆشتنیان. . گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ڕێسا و ڕێکارەکانی گومرگی لە لیبیا دەگۆڕدرێن؛ بۆیە باشترە گەشتیاران پێش گەشتەکەیان لێکۆڵینەوە بکەن و لە نوێترین زانیاریدا بن سەبارەت بە نوێترین ڕێنماییەکان.

سیاسەتی باجی هاوردەکردنی لیبیا ئامانجی ڕێکخستن و کۆنترۆڵکردنی ڕۆیشتنی کاڵاکانە بۆ ناو وڵاتەکە لە هەمان کاتدا داهات بۆ حکومەت. ڕێژەی باجی هاوردەکردن بەپێی جۆری ئەو بەرهەمەی کە هاوردە دەکرێت دەگۆڕێت. بۆ شتە سەرەکییەکانی وەک خۆراک، دەرمان و یارمەتییە مرۆییەکان، لیبیا ڕێژەی باجی هاوردەکردن لەسەدا نزم یان سفر دەپارێزێت. ئەمەش هاندەری ڕۆیشتنی ڕێکوپێکی کاڵا پێویستەکانە بۆ ناو وڵات، دڵنیای دەدات کە هاوڵاتیانی دەستیان بە پێداویستییە گرنگەکان بگات. بەڵام بۆ شتە لوکسە ناپێویستەکانی وەک ئەلیکترۆنیات و ئۆتۆمبێل و جوانکاری، باجی زیاتری هاوردەکردن دەسەپێندرێت بە مەبەستی بێهیواکردنی بەکارهێنانی زیادەڕۆیی و بەرەوپێشبردنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان. ئەم باجانە دەتوانن لە 10% بۆ 30% بێت، ئەمەش تێچووی کاڵای لوکس هاوردەکراو زیاد دەکات. سەرەڕای ئەوەش، لیبیا سیاسەتی باجی تایبەتی لەسەر هەندێک بەرهەم جێبەجێ کردووە کە هاوتەریب بێت لەگەڵ ئەولەویەتەکانی نیشتمانی. بۆ نموونە، ڕەنگە باجی زیاتر لەسەر ئۆتۆمبێلی هاوردەکراو هەبێت بۆ پاراستنی بەرهەمهێنانی ئۆتۆمبێلی ناوخۆیی یان هاندانی کارگەکانی کۆکردنەوەی ئۆتۆمبێلی ناوخۆیی. ئەم سیاسەتە ئامانجی پەرەپێدانی گەشەی ئابووری و کەمکردنەوەی پشتبەستن بە هاوردەکردنە لەڕێگەی هاندان بۆ بەرهەمهێنانی ناوخۆیی. جگە لەوەش گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە لیبیا ڕێککەوتنە بازرگانییەکانی لەگەڵ وڵاتانی جیاواز یان بلۆکە ناوچەییەکانیش دەپارێزێت کە ڕەنگە کاریگەری لەسەر سیاسەتەکانی باجی هاوردەکردن هەبێت. بۆ نموونە ئەگەر لیبیا ئەندامی ڕێککەوتنێکی بازرگانی ئازاد یان یەکێتی گومرگی بێت لەگەڵ هەندێک وڵات یان ناوچەی دراوسێدا، لەوانەیە لە کەمکردنەوەی باج یان لێخۆشبوون لە هاوردەکردن لەو هاوبەشانەدا بەهرەمەند بێت. بە گشتی سیاسەتی باجی هاوردەکردنی لیبیا ئامانجی هاوسەنگکردنی گەشەی ئابووری لەگەڵ کۆنترۆڵی ڕێکخراوەیی بەسەر هاوردەکردندایە. بە ڕێکخستنی ڕێژەکان لەسەر بنەمای جەوهەری و هاوتەریبکردنیان لەگەڵ ئەولەویەتەکانی نیشتمانی و ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان کاتێک کە کارپێدەکرێت؛ ئەم سیاسەتە کاردەکات بۆ هاندانی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی لە هەمان کاتدا دەستڕاگەیشتن بە کاڵا گرنگەکان بۆ دانیشتووانەکەی دەپارێزێت.

ئامانجی سیاسەتی باجی هەناردەکردنی لیبیا بەرەوپێشبردنی گەشەی ئابووری و هەمەچەشنکردن و ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و بەرزکردنەوەی توانای کێبڕکێیە لە بازاڕە جیهانییەکان. وڵاتەکە بە پلەی یەکەم پشت بە هەناردەکردنی نەوت دەبەستێت وەک سەرچاوەی سەرەکی داهاتەکەی. 1-کەرتی نەوت: لیبیا بە پشتبەستن بە نرخی بازاڕی جیهانی باج لەسەر هەناردەی نەوت دەسەپێنێت. ئەم باجە پشکێکی دادپەروەرانە لە داهاتەکان بۆ حکومەت مسۆگەر دەکات لە هەمان کاتدا ڕێگە بە کەرتەکە دەدات بە قازانج بمێنێتەوە. سەرەڕای ئەوەش، لیبیا لە ڕێگەی مەرجە داراییە سەرنجڕاکێشەکانەوە هانی وەبەرهێنانی بیانی دەدات لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوتدا. 2- هەناردەکردنی غەیرە بەنزین: بۆ هەمەچەشنکردنی ئابووری خۆی، لیبیا هەروەها هانی هەناردەکردنی غەیرە بەنزین دەدات بە جێبەجێکردنی سیاسەتی باجدانی لەبار. حکومەت کەمترین باج لەسەر بەرهەمە غەیرە نەوتییەکان وەک قوماش، کەلوپەلی کشتوکاڵی، ماددە کیمیاییەکان، پێکهاتەکانی ئۆتۆمبێل و شتومەکی دروستکراو وەردەگرێت بۆ هاندان بۆ بەرهەمهێنانیان و بەرزکردنەوەی توانای کێبڕکێیان لە بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. 3- هاندانى باج: بە داننانى تواناى پیشەسازییەکان جگە لە دەرهێنان و پاڵاوتنى نەوت، لیبیا هاندانى باجى جۆراوجۆر پێشکەش دەکات بۆ پێشخستنی کاروبارەکانى هەناردەکردن. ئەم هاندانانە بریتین لە لێخۆشبوون یان کەمکردنەوەی باجی داهاتی کۆمپانیاکان بۆ کۆمپانیا هەناردەکارەکان هەروەها لێخۆشبوون لە باجی گومرگی یان کەمکردنەوەی کەرەستەی خاو کە لە پرۆسەکانی بەرهەمهێنانی هەناردەکردندا بەکاردەهێنرێن. 4- ناوچەی بازرگانی ئازاد: لیبیا چەندین ناوچەی بازرگانی ئازادی لە سەرانسەری وڵاتدا دامەزراندووە بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و پەرەپێدانی گەشەکردن بە سەرکردایەتی هەناردەکردن. ئەو کۆمپانیایانە کە لەناو ئەم ناوچانەدا کاردەکەن، سوودەکانی وەک ئاسانکاری ڕێکارەکانی گومرگی، لێخۆشبوون لە باجی هاوردەکردن لەسەر کەرەستەی خاو و ئەو ئامێرانەی کە تەنها بۆ مەبەستی بەرهەمهێنانی هەناردەکردن بەکاردەهێنرێن، بەهرەمەندن. 5- ڕێککەوتنە بازرگانییە دوولایەنەکان: بۆ ئاسانکاریکردنی پەیوەندییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ وڵاتانی دیکە لە سەرانسەری جیهاندا، لیبیا چەندین ڕێککەوتنی بازرگانی دوولایەنەی کردووە کە ئامانجیان کەمکردنەوەی بەربەستەکانی بەردەم چوونە ژوورەوەیە لە ڕێگەی ڕێژەی باجی ئیمتیازییەوە یان دەستڕاگەیشتن بە بێ باج بۆ هەندێک کاڵا. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە زانیاری ورد سەبارەت بە ڕێژەی باج یان سیاسەتە تایبەتەکان ڕەنگە بگۆڕدرێن بەهۆی پەرەسەندنی بارودۆخی ئابووری یان بڕیارەکانی حکومەت؛ بۆیە پێشنیار دەکرێت کە لایەنە بەرژەوەندخوازەکان پێش ئەوەی بەشداری چالاکییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ لیبیا بکەن، ڕاوێژ بە سەرچاوە فەرمییەکان بکەن یان داوای ڕاوێژکاری پیشەیی بکەن.

لیبیا دەکەوێتە باکوری ئەفریقا، بە یەدەگی دەوڵەمەندی نەوت و گاز ناسراوە، کە بەشێکی بەرچاو لە هەناردەکردنی ئەو وڵاتە پێکدەهێنن. بۆ دڵنیابوون لە کوالیتی و ڕەسەنایەتی بەرهەمە هەناردەکراوەکانی، لیبیا پرۆسەی بڕوانامەی هەناردەکردنی جێبەجێ کردووە. دەسەڵاتی سەرەکی بەرپرسیارە لە بڕوانامەی هەناردەکردن لە لیبیا، ناوەندی نیشتمانی گەشەپێدانی هەناردەکردنی لیبیا (NEDC). NEDC وەک دەزگایەکی ڕێکخستنی کاردەکات کە سەرچاوە، کوالیتی، ستانداردەکانی سەلامەتی و پابەندبوونی کاڵا هەناردەکراوەکان پشتڕاست دەکاتەوە و بڕوانامە دەدات. هەناردەکاران لە لیبیا پێویستە هەندێک پێوەر جێبەجێ بکەن بۆ بەدەستهێنانی بڕوانامەی هەناردەکردن. ئەم پێوەرانە لەوانەیە بریتی بن لە دابینکردنی بەڵگەنامەی دروست وەک فاکتورە، لیستی پاککردنەوە، بڕوانامەی سەرچاوە (COO)، ڕاپۆرتی شیکاری بەرهەم کە دڵنیابوون لە پابەندبوون بە ڕێسا نێودەوڵەتییەکان سەبارەت بە ستانداردەکانی تەندروستی و سەلامەتی. سەرەڕای ئەوەش، بەپێی جۆری ئەو بەرهەمەی کە لە لیبیا هەناردە دەکرێت، ڕەنگە بڕوانامەی تایبەتمەند پێویست بێت. بۆ نموونە، بەرهەمە کشتوکاڵییەکان یان خۆراکییەکان لەوانەیە پێویستیان بە بڕوانامەی تەندروستی ڕووەکی هەبێت کە لەلایەن دەسەڵاتە پەیوەندیدارەکانەوە دەرچووە و دەیسەلمێنێت کە دوورن لە ئافات یان نەخۆشی. کاتێک هەموو پێداویستییەکان جێبەجێ دەکرێن و پشکنینی پێویست لەلایەن دەسەڵاتە دیاریکراوەکانەوە ئەنجامدرا بۆ دڵنیابوون لە پابەندبوون بە ڕێسا کارپێکراوەکان بە سەرکەوتوویی تەواو بوون؛ NEDC بڕوانامەی فەرمی هەناردەکردن دەدات. ئەم بەڵگەنامەیە وەک بەڵگەیەک کاردەکات کە بەرهەمەکە ستانداردە پێویستەکانی تێدایە کە لەلایەن دەزگاکانی حکومەتی لیبیا ڕێگەپێدراوە و دەتوانرێت بە شێوەیەکی یاسایی هەناردە بکرێت بۆ بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. پرۆسەی بڕوانامەی هەناردەکردن دڵنیای دەدات لەوەی کە کاڵای لیبی لەگەڵ ستانداردە جیهانییەکان دەگونجێت و توانای کێبڕکێیان لە دەرەوەی وڵات زیاد دەکات. هەروەها یارمەتی پاراستنی شەفافیەت دەدات لە پراکتیکەکانی بازرگانی نێودەوڵەتیدا لە هەمان کاتدا چارەسەرکردنی هەر مەترسییەکی ئەگەری پەیوەست بە هەناردەکردنی بەرهەمە ساختەکان یان ناستانداردەکان کە لە لیبیاوە هەیە. لە کۆتاییدا، بەدەستهێنانی بڕوانامەی هەناردەکردن لە NEDC زۆر گرنگە بۆ هەناردەکاران لە لیبیا چونکە دڵنیای دەدات لەوەی کە کاڵاکانیان لەگەڵ ڕێسا پەیوەندیدارەکاندا دەگونجێت. ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ دروستکردنی متمانە لە نێوان بازرگانان لە ئاستی نێودەوڵەتیدا لە هەمان کاتدا بەرژەوەندی بەکاربەران لە ڕێگەی هەناردەکردنی کوالیتی بەرزەوە لە لیبیا دەپارێزێت.

لیبیا کە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا، چەندین سوودی لۆجستی پێشکەش بەو بازرگانی و ڕێکخراوانە دەکات کە دەیانەوێت بەشداری لە گواستنەوە و دابەشکردنی کاڵادا بکەن. یەکەم: لیبیا شوێنێکی جوگرافیای ستراتیژی هەیە کە وەک دەروازەیەک لە نێوان ئەوروپا و ئەفریقا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا کاردەکات. ئەمەش وای لێدەکات ببێتە ناوەندێکی ئایدیاڵ بۆ بازرگانی نێودەوڵەتی و کارەکانی ترانزێت. کەناراوەکانی وڵاتەکە بەدرێژایی دەریای ناوەڕاست ڕێگە بە گەیشتن بە ڕێگاکانی کەشتیوانی بە ئاسانی دەدات. دووەم: لیبیا شانازی بە ژێرخانی گەشەسەندووەوە دەکات کە پێکهاتووە لە بەندەر و فڕۆکەخانە و تۆڕەکانی ڕێگاوبان و سیستەمی شەمەندەفەری مۆدێرن. بەندەری تەرابلوس یەکێکە لە گەورەترین بەندەرەکانی ناوچەی دەریای ناوەڕاست کە دامەزراوە پێشکەوتووەکانی هەیە کە توانای مامەڵەکردن لەگەڵ جۆرە جیاوازەکانی باردا هەیە. سەرەڕای ئەوەش، فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی میتیگا لە تەرابلوس خزمەتگوزارییەکی نایابی گواستنەوەی ئاسمانی پێشکەش دەکات کە لیبیا بە شوێنە سەرەکییە جیهانییەکان دەبەستێتەوە. جگە لەوەش لیبیا لە ساڵانی ڕابردوودا شاهیدی وەبەرهێنانی بەرچاو بووە لە کەرتی لۆجستیکیدا. کۆمپانیا تایبەتەکان سەریان هەڵداوە کە چارەسەری لۆجستیکی گشتگیر پێشکەش دەکەن لەوانە دامەزراوەی کۆگاکردن، سیستەمی بەڕێوەبردنی کۆگا، خزمەتگوزارییەکانی پاککردنەوەی گومرگی، خزمەتگوزارییەکانی پاکەتکردن و هەروەها بژاردەی گواستنەوەی بار و گواستنەوە. ئەم کۆمپانیایانە دڵنیابوون لە جووڵەی نەرم و نیان لە کاڵاکان لە ناوخۆی وڵاتدا و دڵنیابوون لە بەڕێوەبردنی کارامەی زنجیرەی دابینکردن. هەروەها, لیبیا چەندین چاکسازی جێبەجێ کردووە بە ئامانجی سادەکردنی ڕێکارەکانی گومرگی و کەمکردنەوەی بەربەستە بیرۆکراتیکییەکانی پەیوەست بە پرۆسەکانی هاوردەکردن/هەناردەکردن. ئەمەش بووەتە هۆی باشتربوونی کارایی لەناو پیشەسازی لۆجستیدا کە ئاسانکاری دەکات بۆ ڕۆیشتنی کاڵاکان بە ئاسانی لە سنوورەکانی لیبیا. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بەهۆی ئەو ناسەقامگیرییە سیاسییەی کە لیبیا لە ساڵانی ڕابردوودا ئەزموونی کردووە، باشترە بۆ ئەو بزنسانەی کە بەدوای چارەسەری لۆجستیکیدا دەگەڕێن لەناو ئەم وڵاتەدا هاوبەشی لەگەڵ دابینکەرانی لۆجستیکی ناوخۆیی بە ئەزموون بکەن کە خاوەنی زانیاری و تێڕوانینەکانی ناوچەیین. ئەم پێشکەشکارە خزمەتگوزارییە دامەزراوانە دەتوانن هەر تەحەددایەک کە پەیوەندی بە هەڵاوسانی دۆخی ئەمنی یان گۆڕانکارییەکانی چوارچێوەی ڕێکخراوەیی هەبێت، بەڕێوەببەن. لە کۆتاییدا، لیبیا پۆتانسێلی گەورە پێشکەش بەو بازرگانانە دەکات کە بەدوای چارەسەری لۆجستیدا دەگەڕێن سوپاس بۆ پێگە جوگرافییە بەسوودەکەی، ژێرخانی باش گەشەسەندوو، بوونی کۆمپانیا تایبەتەکانی لۆجستی کە خزمەتگوزاری گشتگیر پێشکەش دەکەن هەروەها هەوڵە بەردەوامەکان بە ئامانجی باشترکردنی ئاسانکاری بازرگانی. بە هاوبەشیکردن لەگەڵ دابینکەرانی لۆجستی ناوخۆیی متمانەپێکراو، کۆمپانیاکان دەتوانن بە شێوەیەکی کارا کاڵاکانیان بگوازنەوە و زنجیرەکانی دابینکردنیان بە شێوەیەکی کاریگەر لە ناوخۆی وڵاتدا بەڕێوەببەن.

پێشانگای بازرگانی گرنگ

لیبیا وڵاتێکە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا، کڕیاری گرنگی نێودەوڵەتی و کەناڵی گەشەپێدان و پێشانگای هەیە. ئەم پلاتفۆرمانە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە ئاسانکاری دەرفەتی بازرگانی و بازرگانی بۆ هەردوو بازرگانی ناوخۆیی و بیانی. لێرەدا هەندێک لە دیارەکان دەخەینەڕوو: 1. پێشانگای نێودەوڵەتی تەرابلوس: ساڵانە لە تەرابلوسی پایتەختی لیبیا بەڕێوەدەچێت، ئەم پێشانگایە پێشانگەرانی نێودەوڵەتی لە کەرتە جیاوازەکانی وەک بیناسازی، کشتوکاڵ، پەیوەندی، وزە، پیشەسازی ئۆتۆمبێل، کەلوپەلی بەکاربەر، و زۆر شتی تر بۆ خۆی ڕادەکێشێت. سەکۆیەکی نایاب پێشکەش بە کۆمپانیاکان دەکات بۆ نمایشکردنی بەرهەم و خزمەتگوزارییەکانیان لەکاتێکدا پەیوەندی لەگەڵ کڕیارە ئەگەرییەکان دەکەن. 2. پۆرتفۆلیۆی وەبەرهێنانی ئەفریقای لیبیا (LAIP): لەلایەن حکومەتی لیبیا دامەزراوە بۆ وەبەرهێنان لە پڕۆژەکان لە سەرانسەری ئەفریقا، LAIP دەرفەت بۆ دابینکەرانی نێودەوڵەتی دەڕەخسێنێت کە هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا لیبیاییەکان بکەن کە بەشدارن لەم وەبەرهێنانانەدا. ئەم کەناڵە هانی هاوبەشی نێوان بازرگانی ناوخۆیی و بیانی دەدات. 3. بانکی هەناردە و هاوردەکردنی ئەفریقا (Afreximbank): لەکاتێکدا تایبەت نییە بە تەنیا لیبیا بەڵکو خزمەت بە تەواوی کیشوەری ئەفریقا دەکات بە گشتی بە لیبیاشەوە؛ ئەفرێکسیمبانک ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە پێشخستنی بازرگانی لەناو ئەفریقا لەڕێگەی دابینکردنی چارەسەری دارایی وەک ئاسانکاری قەرزی هەناردەکردن و پارەدارکردنی پڕۆژەکان. ئەو کۆمپانیایانە کە دەیانەوێت لەگەڵ هاوبەشەکانی لیبیا پەیوەندی بکەن دەتوانن ئەم کەناڵە بۆ دابینکردنی بودجە بۆ کارەکانیان کەڵک وەربگرن. 4. کۆمەڵەی لایکۆس: پێکهاتووە لە دەزگا جیاوازەکانی کەرتە ئابوورییەکانی لیبیا لەوانە کشتوکاڵ، پیشەسازی، بازرگانی و بازاڕکردن؛ ئامانجی کۆمەڵەی لایکۆس دروستکردنی هاوبەشییە لە نێوان کۆمپانیاکانی لیبیا و دامەزراوە یان کۆمپانیا بیانییەکان کە ئارەزووی وەبەرهێنان یان بازرگانیکردنیان هەیە لە ناوخۆی لیبیا. 5. پێشانگای نێودەوڵەتی بنغازی: ساڵانە لە شاری بنغازی بەڕێوەدەچێت کە جگە لە تەرابلوس بە یەکێک لە ناوەندە بازرگانییە سەرەکییەکان دادەنرێت؛ ئەم پێشانگایە سەرنج دەخاتە سەر نمایشکردنی بەرهەمە پەیوەندیدارەکان بە پیشەسازییەکانی وەکو کارگەی بەرهەمهێنانی پترۆکیمیایی و وەرگیراوەکانی نەوت/ئامێری/ئامێر جگە لە پیشەسازی قوماش و هتد. 6.وەزارەتی ئابووری لیبیا: پەیوەندیکردن لەگەڵ وەزارەتی ئابووری دەتوانێت زانیاری بەنرخ سەبارەت بە دەرفەتەکانی وەبەرهێنان لەناو کەرتە جیاوازەکانی لیبیا وەکو گەڕان بەدوای نەوت و گاز/بەرهەمهێنان/پاڵاوتن/خزمەتگوزاری، پڕۆژەی ژێرخانی، گەشتیاری، و زۆر شتی تردا پێشکەش بکات. هەروەها دەتوانن هاوکاری پێشکەش بکەن لە بەستنەوەی بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان لەگەڵ هاوتا ناوخۆییەکان. 7. پێشانگا و پێشانگای نێودەوڵەتی لە دەرەوەی وڵات: زۆرجار بازرگانانی لیبیا بەشداری پێشانگە بازرگانی و پێشانگە نێودەوڵەتییەکان دەکەن، بەرهەمەکانیان بۆ بینەرێکی نێودەوڵەتی نمایش دەکەن. ئەم بۆنانە وەک دەرفەتێک بۆ کڕیارە جیهانییەکان کاردەکەن بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ بازرگانییەکانی لیبیا و گەڕان بەدوای هاوبەشییە ئەگەرییەکان یان دەرفەتەکانی دابینکردندا. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بەهۆی ناسەقامگیری سیاسی و نیگەرانییە ئەمنییەکانی لیبیا بەدرێژایی ساڵان، ڕەنگە هەندێک لەو کەناڵانە جارجارە تووشی پەککەوتن یان سنوورداربوون ببن. بەڵام هەوڵەکان لەلایەن هەردوو دەسەڵاتی نیشتمانی و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەڕاندنەوەی سەقامگیری و پێشخستنی گەشەی ئابووری لە وڵاتەکەدا دەدرێن

بزوێنەری گەڕانی باو

چەندین بزوێنەری گەڕانی بەناوبانگ هەیە کە بە شێوەیەکی باو لە لیبیا بەکاردەهێنرێن. لێرەدا هەندێکیان لەگەڵ ناونیشانی ماڵپەڕەکانیان دەخەینەڕوو: 1. گووگڵ (www.google.com.lb): گووگڵ زۆرترین بزوێنەری گەڕانە کە لە ئاستی جیهانیدا بەکاردێت و لە لیبیاشدا بەناوبانگە. کۆمەڵێک بژاردەی گەڕانی بەرفراوان پێشکەش دەکات و ئەنجامە وردەکان دەدات. 2- Bing (www.bing.com): Bing یەکێکی ترە لە بزوێنەرە بەناوبانگەکانی گەڕان کە زۆرێک لە بەکارهێنەرانی ئینتەرنێتی لیبیا بەکاریدەهێنن. ڕووکارێکی سەرنجڕاکێشی بینراو پێشکەش دەکات لەگەڵ تایبەتمەندیەکانی وەک گەڕان بەدوای وێنە و ڤیدیۆ. 3. یاهوو! گەڕان (search.yahoo.com): یاهوو! هێشتا گەڕان لەلایەن ژمارەیەکی بەرچاو لە خەڵکی لیبیا بەکاردەهێنرێت، هەرچەندە ڕەنگە وەک گووگڵ یان بینگ دیار نەبێت. 4. DuckDuckGo (duckduckgo.com): DuckDuckGo بزوێنەرێکی گەڕانە کە سەرنجی لەسەر تایبەتمەندییە و بەهۆی پابەندبوونی بە شوێنپێهەڵنەگرتنی زانیارییەکانی بەکارهێنەر یان پیشاندانی ڕێکلامە کەسییەکان ناوبانگێکی زۆری بەدەستهێناوە. 5- یاندێکس (yandex.com): یاندێکس بزوێنەرێکی گەڕانە کە بنکەکەی لە ڕووسیایە و پێویستی بە بەکارهێنەرانی نێودەوڵەتی دابین دەکات، لەنێویاندا خەڵکی لیبی، خزمەتگوزاری جۆراوجۆری وەک نەخشە و وەرگێڕان پێشکەش دەکات لەگەڵ تواناکانی گەڕان لە وێبدا. 6. StartPage (www.startpage.com): StartPage جەخت لەسەر تایبەتمەندی دەکاتەوە بە ڕۆڵگێڕان وەک ناوەندێک لە نێوان تۆ و ئەنجامی گەڕانەکانی گووگڵ، دڵنیا دەبێتەوە لەوەی گەڕانەکانت بە تایبەتی دەمێننەوە لە هەمان کاتدا بەکارهێنانی وردی ئەلگۆریتمەکەی گووگڵ. 7- ئیکۆسیا (www.ecosia.org): ئیکۆسیا لە بزوێنەری گەڕانی تر جیاوازە بەهۆی لایەنە ژینگەدۆستەکەیەوە - داهاتی ڕیکلام کە لە گەڕانەکانەوە بەدەست دێت بەکاردەهێنێت بۆ چاندنی نەمام لە سەرانسەری جیهان. 8- Mojeek (www.mojeek.co.uk): Mojeek بزوێنەرێکی گەڕانی سەربەخۆی بەریتانییە کە ئامانجی ئەوەیە ئەنجامە بێلایەنەکان بەبێ شوێنپێهەڵگرتن یان کەسایەتیکردن بە پشتبەستن بە داتای بەکارهێنەر پێشکەش بکات. ئەمانە تەنها چەند نموونەیەکن لە بزوێنەری گەڕان کە بە شێوەیەکی باو لە لیبیا بەکاردەهێنرێن؛ بەڵام پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە ڕەنگە هەڵبژاردنەکان لە نێوان تاکەکاندا جیاواز بن بە پشتبەستن بە ئارەزووی کەسی، تایبەتمەندییە پێشکەشکراوەکان، خێرایی، متمانەپێکردن و بەردەستبوون لە ناو لیبیادا.

لاپەڕە زەردەکانی سەرەکی

بەڕێوەبەرایەتییە سەرەکییەکانی لاپەڕە زەردەکانی لیبیا بریتین لە: 1. لاپەڕە زەردەکانی لیبیا: بەڕێوەبەرایەتی فەرمی لاپەڕە زەردەکان بۆ بازرگانییەکانی لیبیا. لیستێکی گشتگیر لە پیشەسازی و خزمەتگوزاری و بەرهەمە جیاوازەکان لە لیبیا پێشکەش دەکات. ماڵپەڕ: www.lyyellowpages.com 2. YP Libya: بەڕێوەبەرایەتییەکی پێشەنگی ئۆنلاین کە کۆمەڵێک لیستی بازرگانی لە سەرانسەری کەرتە جیاوازەکانی لیبیا پێشکەش دەکات. ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات بە پشتبەستن بە شوێن و پۆل و وشە سەرەکییەکان بەدوای بزنسەکاندا بگەڕێن. ماڵپەڕ: www.yplibya.com 3. بەڕێوەبەرایەتی بازرگانی ئۆنلاین لیبیا: ئەم بەڕێوەبەرایەتییە بنکەیەکی زانیاری کۆمپانیاکانی لیبیای تێدایە کە زانیاری ورد لەسەر بەرهەم و خزمەتگوزارییەکانیان تێدایە. بەکارهێنەران دەتوانن بەپێی پۆلەکان بەدوای بزنسەکاندا بگەڕێن یان لە لیستە گشتگیرەکەدا بە پێی ئەلفوبێ یان ناوچەیی بگەڕێن. ماڵپەڕ: www.libyaonlinebusiness.com 4. لاپەڕە زەردەکان ئەفریقا - بەشی لیبیا: بەڕێوەبەرایەتی لاپەڕە زەردەکان کە سەرنجی لەسەر ئەفریقایە و لیستەکانی چەندین وڵات لەخۆدەگرێت لەنێویاندا لیبیا. سەکۆیەک پێشکەش بە بەکارهێنەران دەکات بۆ دۆزینەوەی بازرگانی ناوخۆیی لە شارە جیاوازەکانی سەرتاسەری وڵات لەگەڵ وردەکاری پەیوەندیکردن و وەسفکردنی بازرگانی. ماڵپەڕ: www.yellowpages.africa/libya 5.Libyan-Directory.net: ئەم ماڵپەڕە وەک سەرچاوەیەکی بازرگانی ئۆنلاین کاردەکات کە بەکارهێنەران ڕێنمایی دەکات بەرەو دۆزینەوەی کۆمپانیا ناوخۆییەکان بە دابینکردنی لیستەکانیان کە لە ژێر کەرتە جیاوازەکاندا پۆلێنکراون وەک پەروەردە، گواستنەوە، چاودێری تەندروستی، میوانداری و هتد. ماڵپەڕ : https://libyan-directory.net/ ئەم بەڕێوەبەرایەتییە لاپەڕە زەردانە زانیاری پێویست سەبارەت بە بازرگانییە جیاوازەکان دەدەن کە لە لیبیا کاردەکەن و سەرچاوەی یارمەتیدەرن بۆ هەردوو خەڵکی ناوخۆیی و سەردانکەران کە دەیانەوێت بەرهەم یان خزمەتگوزاری لەناو وڵاتەکەدا بدۆزنەوە. ڕەتکردنەوەی بەرپرسیاریەتی:ئەو زانیاریانەی سەرەوە لە کاتی نووسینەکەدا وردن بەڵام هەمیشە پێش ئەوەی بچیتە ناویانەوە دووجار ڕەسەنایەتی ماڵپەڕەکان بپشکنە چونکە ڕەنگە بەردەستبوونی ماڵپەڕەکان بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕێت

پلاتفۆرمە بازرگانییە سەرەکییەکان

لیبیا کە وڵاتێکە دەکەوێتە باکووری ئەفریقا، شایەتحاڵی سەرهەڵدانی چەندین پلاتفۆرمی بازرگانی ئەلیکترۆنی دیار بووە. لێرەدا هەندێک لە ماڵپەڕە سەرەکییەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنی کە لە لیبیا کاردەکەن دەخەینەڕوو: 1- جومیا لیبیا: یەکێکە لە گەورەترین و بەناوبانگترین پلاتفۆرمەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنی لە ئەفریقا، جومیا لە لیبیاش ئامادەیە. کۆمەڵێک بەرهەمی بەرفراوان پێشکەش دەکات لەوانە ئەلیکترۆنیات، مۆدە، بەرهەمی جوانکاری، ئامێری ناوماڵ و زۆر شتی تر. ماڵپەڕ: https://www.jumia.com.ly/ 2- دروستکراوی لیبیا: پلاتفۆرمێکە تایبەتە بە پێشخستنی بەرهەمە ناوخۆییە لیبیاییەکان و پاڵپشتیکردنی پیشەسازی و بازرگانی ناوخۆیی. نمایشی چەندین کاری دەستی، کەلوپەلی جل و بەرگ، ئیکسسوارات، شتومەکی دیکۆری ماڵ کە تایبەتە بە لیبیا. ماڵپەڕ: https://madeinlibya.ly/ 3. یانهار: بازاڕێکی تایبەت بە ئۆنلاین بۆ کەلوپەلی مۆدە و جلوبەرگ بۆ هەردوو ڕەگەزی نێر و مێ. یاناهار جۆرەها دیزاینەری ناوخۆیی لیبی و هەروەها براندە نێودەوڵەتییەکانی تێدایە. ماڵپەڕ: http://www.yanahaar.com/ 4. ئێستا بکڕە: بازاڕێکی ئۆنلاینە کە کۆمەڵێک بەرهەمی جۆراوجۆر پێشکەش دەکات لەوانە ئەلیکترۆنیات، کەلوپەلی ناوماڵ، کەلوپەلی مۆدە، جوانکاری، یاری و زۆر شتی تر لە هەردوو فرۆشیاری ناوخۆیی لیبیا و هەروەها براندە نێودەوڵەتییەکان. ماڵپەڕ: http://www.buynow.ly/ 5. OpenSooq لیبیا: هەرچەندە تەنها ماڵپەڕێکی بازرگانی ئەلیکترۆنی نییە بەڵکو پلاتفۆرمی پۆلێنبەندی ئۆنلاینە هاوشێوەی Craigslist یان Gumtree؛ ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات کە شتومەکی نوێ یان بەکارهاتوو لە سەرانسەری پۆلە جیاوازەکاندا وەک ئۆتۆمبێل و ئۆتۆمبێل بکڕن و بیانفرۆشن؛ عەقارات; ئەلیکترۆنیات؛ کەلوپەلی ماڵەوە; هەلی کار و هتد، ئەمەش وایکردووە کە ببێتە سەکۆیەکی گرنگ لەناو دیمەنی بازرگانی دیجیتاڵی لە لیبیا. ماڵپەڕ(ئینگلیزی): https://ly.opensooq.com/en ماڵپەڕ(عەرەبی): https://ly.opensooq.com/ar ئەمانە تەنها چەند نموونەیەک لە پلاتفۆرمە سەرەکییەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنی کە لە ئێستادا لە لیبیا کاردەکەن (٢٠٢١). هەرچەندە هەمیشە پێشنیار دەکرێت کە پشکنین بۆ پلاتفۆرمە سەرهەڵداوەکانی تر یان بازاڕە تایبەتەکانی ناوخۆیی بکەیت بۆ ئەزموونێکی بازاڕکردنی فراوانتر.

پلاتفۆرمە سەرەکییەکانی سۆشیال میدیا

لیبیا، وڵاتێکە دەکەوێتە باکوری ئەفریقا، چەندین پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای بەناوبانگی هەیە کە بە شێوەیەکی باو لەلایەن هاوڵاتیانی وڵاتەکەیەوە بەکاردەهێنرێن. ئەم پلاتفۆرمانە یارمەتی بەستنەوەی خەڵک دەدەن و ئاسانکاری بۆ پەیوەندی و تۆڕکردن دەکەن. لێرەدا لیستێک لە هەندێک ماڵپەڕی سۆشیال میدیای بەکارهێنراو لە لیبیا لەگەڵ URLەکانیان دەخەینەڕوو: 1. فەیسبووک (https://www.facebook.com.com) - فەیسبووک لە لیبیادا بەناوبانگێکی بێئەندازەیە، هەروەک زۆرێک لە وڵاتانی دیکەی جیهان. ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێ و خێزانەکانیان بکەن، نوێکارییەکان، وێنە و ڤیدیۆکان هاوبەش بکەن، بەشداری گروپەکان بکەن لەسەر بنەمای ئارەزووی یان پەیوەندییەکان و کارلێککردن لەگەڵ کەسانی دیکە لە ڕێگەی کۆمێنت و پەیامەوە. 2- تویتەر (https://twitter.com) - تویتەر پلاتفۆرمێکی ترە کە بەشێوەیەکی بەرفراوان لە لیبیا بەکاردەهێنرێت و بەکارهێنەران دەتوانن نامە کورتەکان بە ناوی "تویت" بڵاوبکەنەوە. بەکارهێنەران دەتوانن فۆڵۆوی ئەو ئەکاونتانە بکەن کە ئارەزووی دەکەن، لە ڕێگەی هاشتاگی (#)ەوە پەیوەندی بە بابەتەکانی ترێندەوە بکەن، ناوەڕۆکی پڕۆفایلی کەسانی دیکە ڕیتویت بکەن بۆ ئەوەی لەگەڵ فۆڵۆوەرەکانی خۆیاندا هاوبەشی بکەن یان لە ڕێگەی تویتەکانی گشتیەوە بۆچوونەکانیان دەرببڕن. 3. ئینستگرام (https://www.instagram.com) - شێوازی بینراوی ئینستاگرام وای لێدەکات لەنێو لیبییەکاندا بەناوبانگ بێت کە چێژ لە هاوبەشکردنی وێنە و ڤیدیۆ لە لایەنە جیاوازەکانی ژیانیان وەک ئەزموونی گەشتکردن، سەرگەرمی خواردن یان چالاکییەکانی ڕۆژانەیان وەردەگرن. بەکارهێنەران دەتوانن وێنەکان بە بەکارهێنانی فلتەرەکان دەستکاری بکەن پێش ئەوەی بە شێوەیەکی گشتی یان تایبەت لەناو پەیامە ڕاستەوخۆکاندا هاوبەشیان بکەن. 4. لینکیدئین (https://www.linkedin.com) - لینکیدئین زیاتر خزمەت بەو کەسە پیشەییانەی دەکات کە بەدوای هەلی تۆڕکردن یان پەیوەندی پەیوەست بە کارەوە دەگەڕێن. ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات کە پرۆفایلی پیشەیی دروست بکەن کە تیشک دەخاتە سەر کارامەیی و ئەزموونەکانیان لەکاتێکدا پەیوەندی لەگەڵ هاوکارەکانیان یان خاوەنکارە ئەگەرییەکان دەکەن کە ڕەنگە بە شێوەیەکی شەخسی یان مەجازی بیانناسن. 5. تێلێگرام (https://telegram.org/) - تێلێگرام ئەپێکی نامە ناردنی خێرایە کە کۆدکردنی کۆتایی بە کۆتایی پێشکەش دەکات بۆ گفتوگۆی پارێزراو لە نێوان بەکارهێنەرانیدا. بە کارایی گروپی چاتی ناسراوە کە گفتوگۆی بەرفراوان لەسەر بابەتگەلێکی جیاواز لە هەواڵەوە تا کات بەسەربردن چالاک دەکات. 6. سناپچات (https://www.snapchat.com/) - سناپچات پلاتفۆرمێک بۆ هاوبەشکردنی ناوەڕۆکی وێنە و ڤیدیۆی کاتی کە بە "سناپ" ناسراوە، دابین دەکات. زۆرجار خەڵکی لیبی فلتەری سناپچات بەکاردەهێنن کە تاگ کراون بۆ شوێنەکەیان و بۆنە تایبەتەکان، ئەمەش وایکردووە ببێتە هەڵبژاردەیەکی بەناوبانگ بۆ گرتنی ساتەکان. تکایە ئاگاداربن کە لە کاتێکدا ئەمانە هەندێک لە پلاتفۆرمەکانی سۆشیال میدیان کە زۆرترین بەکارهێنانیان هەیە لە لیبیا، لەوانەیە پلاتفۆرمی ناوخۆیی تر یان گۆڕانکاری تایبەت بە هەندێک کۆمەڵگە یان ناوچە لە ناو وڵاتەکەدا هەبن.

کۆمەڵە پیشەسازییە گەورەکان

لیبیا چەندین کۆمەڵەی سەرەکی پیشەسازی هەیە، کە نوێنەرایەتی کەرتە جیاوازەکانی ئابووری وڵاتەکەی دەکەن. بەشێک لەو کۆمەڵە دیارانە و ناونیشانی ماڵپەڕەکانیان بریتین لە: 1- فیدراسیۆنی ئاسن و پۆڵای لیبیا (LISF) - ئەم کۆمەڵەیە نوێنەرایەتی کەرتی ئاسن و پۆڵا دەکات لە لیبیا. ماڵپەڕ: https://lisf.ly/ 2- کۆمپانیای نیشتمانیی نەوتی لیبیا (NOC) - NOC کۆمپانیای نەوتی سەر بە دەوڵەتە و بەرپرسە لە پیشەسازی نەوت و غازی لیبیا. ماڵپەڕ: https://noc.ly/ 3- ژووری بازرگانی لیبیا ئەمریکی (LACC) - LACC ئاسانکاری بۆ بازرگانی و وەبەرهێنان لە نێوان لیبیا و ئەمریکا دەکات. ماڵپەڕ: http://libyanchamber.org/ 4. ژوورەکانی بازرگانی و پیشەسازی و کشتوکاڵی لیبیا (LCCIA) - LCCIA وەک دەزگایەکی نوێنەرایەتی بۆ بازرگانییەکان لە سەرانسەری پیشەسازییە جیاوازەکانی لیبیا کاردەکات. ماڵپەڕ: http://www.lccia.org.ly/ 5- ئەنجومەنی بازرگانی لیبیا و ئەوروپا (LEBC) - LEBC پەیوەندی ئابووری نێوان لیبیا و ئەوروپا بەرەوپێش دەبات، هانی وەبەرهێنان دەدات لە وڵاتانی ئەوروپاوە بۆ ناو لیبیا. ماڵپەڕ: http://lebc-org.net/ 6- ئەنجومەنی بازرگانی لیبیا و بەریتانیا (LBBC) - ئامانجی LBBC پەرەپێدانی پەیوەندی بازرگانی نێوان بەریتانیا و لیبیا، دابینکردنی دەرفەتی تۆڕکردن بۆ کۆمپانیاکانی هەردوو وڵات. ماڵپەڕ: https://lbbc.org.uk/ 7. یەکێتی گشتی ژوورەکانی بازرگانی، پیشەسازی و کشتوکاڵ لە وڵاتانی عەرەبی (GUCCIAC) – GUCCIAC نوێنەرایەتی ژوورەکانی بازرگانی دەکات لە سەرانسەری وڵاتانی عەرەبی لەنێویاندا لیبیا، ئەمەش هاوکاری ئابووری لەناو ناوچەکەدا بەرەوپێش دەبات. ماڵپەڕ: https://gucciac.com/en/home ئەم کۆمەڵانە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە پێشخستنی پیشەسازییەکانی خۆیان لە هەمان کاتدا ئاسانکاری بۆ هاوبەشییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان دەکەن بۆ گەشەی ئابووری بەردەوام لە لیبیا.

ماڵپەڕی بازرگانی و بازرگانی

چەندین ماڵپەڕی ئابووری و بازرگانی لە لیبیا هەن کە زانیاری لەسەر هەلی بازرگانی و بازرگانی و وەبەرهێنانی وڵاتەکە دەدەن. لێرەدا لیستێک لە هەندێک ماڵپەڕی دیار لەگەڵ URL ی هاوبەشیان دەخەینەڕوو: 1- دەسەڵاتی وەبەرهێنانی لیبیا (LIA): سندوقی سامانی سەروەری بەرپرسیارە لە بەڕێوەبردن و وەبەرهێنانی داهاتی نەوتی لیبیا. ماڵپەڕ: https://lia.ly/ 2. کۆمپانیای نیشتمانی نەوتی لیبیا (NOC): کۆمپانیایەکی دەوڵەتییە و بەرپرسە لە گەڕان و بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی نەوت. ماڵپەڕ: http://noc.ly/ 3. سەنتەری پەرەپێدانی هەناردەکردنی لیبیا: پەرە بە بەرهەمە لیبیاییەکان دەدات و پشتگیریان دەکات بۆ هەناردەکردن. ماڵپەڕ: http://lepclibya.org/ 4. ژووری بازرگانی و پیشەسازی و کشتوکاڵی تەرابلوس (TCCIA): نوێنەرایەتی بازرگانییەکانی ناوچەی تەرابلوس دەکات بە پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری و پشتگیری بازرگانی. ماڵپەڕ (عەرەبی): https://www.tccia.gov.ly/ar/home 5. ژووری بازرگانی و پیشەسازی بنغازی (BCCI): چالاکییە بازرگانییەکان لە ناوچەی بنغازی بەرەوپێش دەبات لەڕێگەی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاری جۆراوجۆر بۆ بازرگانەکان. ماڵپەڕ: http://benghazichamber.org.ly/ 6. پۆرتفۆلیۆی وەبەرهێنانی ئەفریقای لیبیا (LAIP): سندوقێکی سامانی سەروەرییە کە گرنگی بە وەبەرهێنانەکان دەدات لە سەرانسەری ئەفریقا. ماڵپەڕ: http://www.laip.ly/ 7. بانکی ناوەندی لیبیا: بەرپرسە لە سیاسەتی دراو و ڕێکخستنی کەرتی بانکی لە لیبیا. ماڵپەڕ: https://cbl.gov.ly/en 8. دەسەڵاتی گشتی بۆ تۆمارکردنی ناوچەی بازرگانی ئازاد و خزمەتگوزارییە داراییەکان (GFTZFRS): زانیاری دەدات لەسەر دەرفەتەکانی وەبەرهێنان کە لە ناوچە ئازادەکاندا بەردەستن لە لیبیا. ماڵپەڕ( تەنها بە عەرەبی ):https:/afdlibya.com/ یان https:/freezones.libyainvestment authority.org 9. دەستەی وەبەرهێنانی بیانی لیبیا : کاردەکات بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی ڕاستەوخۆی بیانی بۆ ناو لیبیا بە دابینکردنی سەرچاوەی پێویست بۆ ئاسانکاری لە دامەزراندنی کۆمپانیا بیانییەکان ماڵپەڕ : www.lfib.com

ماڵپەڕەکانی پرسیارکردنی داتا بازرگانیکردن

لێرەدا چەند ماڵپەڕێکی پرسیارکردنی زانیاری بازرگانی بۆ لیبیا دەخەینەڕوو، لەگەڵ URLەکانیان: 1. چارەسەری بازرگانی یەکگرتووی جیهانی (WITS): https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/LBY 2. بنکەدراوەی کۆمترەیدی نەتەوە یەکگرتووەکان: https://comtrade.un.org/data/ 3. سەنتەری بازرگانی نێودەوڵەتی (ITC): https://www.trademap.org/Country_SelProduct.aspx?nvpm=1%7c434%7c%7c%7cTOTAL%7c%7c%7c2%7c1%7c1+5+6+8 +9+11+22+%5e846+%5e847+%5e871+%5e940+%5e870 4. ڕوانگەی ئاڵۆزی ئابووری (OEC): http://atlas.media.mit.edu/en/profile/country/lby/ 5. دەسەڵاتی وەبەرهێنانی لیبیا: http://lia.com.ly/ ئەم ماڵپەڕانە داتای بازرگانی و زانیاری سەبارەت بە هاوردە و هەناردەکردن و هاوبەشە بازرگانییەکانی لیبیا و ئامارە پەیوەندیدارەکانی دیکەی پەیوەست بە چالاکییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکانی وڵاتەکە دەدەن.

پلاتفۆرمی B2b

چەندین پلاتفۆرمی B2B لە لیبیا هەن کە خزمەت بە بازرگانییەکان دەکەن لە سەرانسەری پیشەسازییە جیاوازەکاندا. هەندێک لە پلاتفۆرمە بەناوبانگەکان بریتین لە: 1. Export.gov.ly: ئەم پلاتفۆرمە زانیاری و دەرفەت بۆ هاوکاری بازرگانی نێودەوڵەتی لەگەڵ کۆمپانیاکانی لیبیا دابین دەکات. بازرگانی و وەبەرهێنان لە نێوان لیبیا و وڵاتانی دیکەدا بەرەوپێش دەبەن. (URL: https://www.export.gov.ly/) 2. AfricaBusinessContact.com: بەڕێوەبەرایەتییەکی B2B یە کە بازرگانییە ئەفریقییەکان بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لەنێویاندا ئەوانەی لە لیبیادان، لەگەڵ هاوبەشە بازرگانییە ئەگەرییەکان لە سەرانسەری جیهان. کۆمەڵێک لیستی بەرهەم و خزمەتگوزاریی بەرفراوان لە پیشەسازییە جیاوازەکانەوە پێشکەش دەکات. (URL: https://libya.africabusinesscontact.com/) 3. لاپەڕە زەردەکانی لیبیا: ئەم بەڕێوەبەرایەتییە ئۆنلاینە گرنگی بە بەستنەوەی بازرگانییە ناوخۆییەکانی لیبیا دەدات لەگەڵ کڕیارە ئەگەرییەکان چ لە ناوخۆی وڵات و چ لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. لیستەکان بۆ کەرتە جیاوازەکان وەک بەرهەمهێنان، خزمەتگوزاری، بیناسازی و هتد پێشکەش دەکات، ئەمەش ڕێگە بە بازرگانەکان دەدات بەرهەم یان خزمەتگوزارییەکانیان بە شێوەیەکی کاریگەر پیشان بدەن. (URL: https://www.libyanyellowpages.net/) 4. Bizcommunity.lk: هەرچەندە بە شێوەیەکی سەرەکی ناوچەی باشووری ئاسیا دەکاتە ئامانج، بەڵام ئەم پلاتفۆرمە بەشێک لەخۆدەگرێت بۆ بازرگانییەکانی وڵاتانی باکووری ئەفریقا وەک لیبیاش. هەواڵ، تێڕوانینەکانی پیشەسازی، هەلی کار، پرۆفایلی کۆمپانیاکان پێشکەش دەکات کە پڕۆژەکانیان یان بەرهەم/خزمەتگوزارییەکانیان پیشان دەدات. (URL: https://bizcommunity.lk/) 5. Import-ExportGuide.com/Libya: ئەم ماڵپەڕە ڕێنمایی هاوردە-هەناردەکردن پێشکەش دەکات کە بە تایبەتی بۆ ئاسانکاری بازرگانی نێوان لیبیا و گەلانی دیکە لە ئاستی جیهانیدا داڕێژراوە - لەوانەش زانیاری لەسەر ڕێساکانی گومرگی، ڕاپۆرتەکانی شیکاری بازاڕ، سیاسەتەکانی حکومەت کە کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە بازرگانییەکان هەیە. (URL: http://import-exportguide.com/libya.html) ئەم پلاتفۆرمانەی B2B وەک سەرچاوەیەکی بەنرخ بۆ ئەو کۆمپانیایانە کاردەکەن کە دەیانەوێت پەیوەندی لەگەڵ هاوتا لیبیاییەکان بکەن یان دەرفەتی بازرگانی نوێ لەناو خودی لیبیادا بگەڕێن یان هاوبەشی نێودەوڵەتی لە کەرتە جیاوازەکاندا دابنێن وەک بەرهەمهێنان، خزمەتگوزارییەکان، ووزە, بنیاتنان, و زۆر شتی تر. تکایە تێبینی بکە کە ئەو URLانەی کە پێشکەش کراون ڕەنگە بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕدرێن؛ پێشنیار دەکرێت گەڕانێکی ئینتەرنێت ئەنجام بدرێت بە بەکارهێنانی وەسفە پێدراوەکان ئەگەر هەر بەستەرێک کار نەکات.