TogTok

تێڕوانینێکی گشتی وڵات
دراوی نیشتمانی
گۆڕینی نرخ
جەژنە گرنگەکان
دۆخی بازرگانی دەرەکی
پۆتانسێلی گەشەپێدانی بازاڕ
بەرهەمەکانی فرۆشتنی گەرم لە بازاڕدا
تایبەتمەندی و تابوی کڕیار
سیستەمی بەڕێوەبردنی گومرگی
سیاسەتەکانی باجی هاوردەکردن
سیاسەتەکانی باجی هەناردەکردن
بڕوانامە پێویستەکان بۆ هەناردەکردن
لۆجستیکی پێشنیار کراو
کەناڵەکان بۆ پەرەپێدانی کڕیار

بۆتان کە بە فەرمی بە شانشینی بوتان ناسراوە، وڵاتێکی دەریاییە و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا. لە باکوورەوە لەگەڵ چین و لە باشوور و ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا هاوسنوورە لەگەڵ هیندستان. بوتان بە ژمارەی دانیشتووانی زیاتر لە ٧٥٠ هەزار کەس، بەناوبانگە بەوەی کە یەکێکە لە دوایین شانشینی بوداییەکانی جیهان کە ماونەتەوە. وڵاتەکە دیمەنێکی شاخاوی هەیە و لوتکەکانی دەگاتە ٧٥٠٠ مەتر. جوگرافیا سەرسوڕهێنەرەکەی دۆڵی قووڵ و دارستانە گەشاوە و ڕووبارە سەهۆڵینەکانی لەخۆدەگرێت کە بەشدارن لە جوانییە سروشتییە باوەڕپێنەکراوەکەی. حکومەت بە توندی گەشتیاری ڕێکدەخات لە پێناو پاراستنی ژینگە و کولتووری ناوازەی بوتان. بۆتان فەلسەفەیەکی ناوازە بە ناوی بەختەوەری نیشتمانی گشتی (GNH) پراکتیزە دەکات. ئەم چەمکە جەخت لەسەر گەشەپێدانی گشتگیر دەکاتەوە کە لەسەر بنەمای خۆشگوزەرانی ڕۆحی دامەزراوە نەک تەنها سامانی ماددی. حکومەت پێوەرەکانی بەختەوەری وەک چاودێری تەندروستی، پەروەردە، پاراستنی کولتووری و پاراستنی ژینگە لە پێشینەی کارەکانیدایە. تیمفو پایتەختی بوتان و گەورەترین ناوەندی شارییە. شێوازە تەلارسازییە تەقلیدییەکان لەگەڵ گەشەپێدانی مۆدێرن تێکەڵ دەکات و لە هەمان کاتدا کەشێکی ئارام دەپارێزێت. ئایینی بودا کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ژیانی ڕۆژانەی بوتان هەیە؛ خانەقا و پەرستگاکان لە سەرانسەری وڵاتدا بڵاوبوونەتەوە و ئاڵای نوێژی زیندوو نمایش دەکەن کە بە هاوئاهەنگی لەگەڵ سروشتدا هەڵدەفڕن. ئابووری بوتان بە پلەی یەکەم پشت بە کشتوکاڵ دەبەستێت (لەوانەش بەرهەمهێنانی برنج)، پیشەسازییەکانی بنەمای دارستان وەک دروستکردنی مۆبیلیات لە سەرچاوە بەردەوامەکانی وەک بامبۆ یان دار لە دارستانە بەڕێوەبەردراوەکان؛ بەرهەمهێنانی کارەبای ئاوی نوێنەرایەتی کەرتێکی دیکەی بەرچاو دەکات بۆ بەرهەمهێنانی داهات. پەروەردە ڕۆڵێکی جەوهەری دەگێڕێت لە داڕشتنی کۆمەڵگا لێرەدا؛ قوتابخانەکان بنەماکانی بودایی دەبەخشن شانبەشانی بابەتەکانی ئەکادیمی ئاسایی لە سەرانسەری هەموو ئاستەکانی خوێندندا. هەروەها دەستڕاگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکانی چاودێری تەندروستی بێبەرامبەر لە سەرانسەری وڵاتدا لە ڕێگەی ناوەندە تەندروستییە جیاوازەکانەوە دابین دەکرێت کە بە دامەزراوە پزیشکییە سەرەتاییەکان تەیارکراون. لە ساڵانی ڕابردوودا هەوڵەکان دراون بەرەو مۆدێرنکردنی ژێرخانی لە ڕێگەی پڕۆژەکانی دروستکردنی ڕێگاوبان کە ناوچە دوورەکان بەیەکەوە دەبەستنەوە کە پێشتر ئۆتۆمبێلی ماتۆڕ نەیاندەگەیشتە دەستیان. بەڵام گەشتیاری سنووردارە بەهۆی زۆری تێچووی ڤیزە کە پێویستە سەردانکەران گەشتەکانیان لە ڕێگەی کۆمپانیاکانی گەشتیاری ڕێگەپێدراوەوە حجز بکەن. لە کۆتاییدا، بوتان جیاوازە لە گەلانی دیکە بەهۆی گرنگیدان بە گەشەپێدانی بەردەوام و پاراستنی کولتووری و بەختەوەری وەک ئامانجێکی نیشتمانی. بوتان بە دیمەنە سەرسوڕهێنەرەکانی و پابەندبوونی بە پاراستنی نەریت، بەڕاستی وەک وڵاتێکی ناوازە و سەرنجڕاکێش دەمێنێتەوە.

بوتان، وڵاتێکی بچووکە و دەکەوێتە سەر زەوی و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا، دراوی ناوازەی خۆی هەیە کە بە دراوی بوتانی (BTN) ناسراوە. لە ساڵی ١٩٧٤دا دراوی ngultrum هاتە ئاراوە و دراوی فەرمی بوتانە و بە هێمای "نو" دیاری دەکرێت. نرخی دراوی engultrum بە ڕێژەی 1:1 بە ڕوپیەی هیندی (INR) جێگیر کراوە. ئەمەش واتە 1 نگڵترۆمی بوتانی یەکسانە بە 1 ڕوپیەی هیندی. هەردوو دراوەکە دەتوانرێت بە شێوەیەکی گۆڕاو لە ناوخۆی بوتان بەکاربهێنرێت، بەڵام تەنها دراو و دراوی BTN وەک پارەی یاسایی وەرگیراون. لە ڕووی دراوەوە، دراوی بوتانی بە بەهای ژمارە 1، ژمارە 5، ژمارە 10، ژمارە 20، ژمارە 50، ژمارە 100 و ژمارە 500 دەردەچن؛ لە کاتێکدا دراوەکان بە ناوی Chhertum دێن (یەکسانە بە 25 chhertum یەک Ngultrum پێکدەهێنن) – وەکو Chhertums -20P/25P/50P & One Ngultrum Coins. لە کاتێکدا کە گەشتکردن بۆ بوتان لە وڵاتانی دیکەوە یان پلاندانان بۆ گۆڕینی دراو پێش گەیشتن ڕەنگە پێویست بێت بەهۆی سیستەمی دراوی ناوازەیەوە؛ زۆربەی بزنسەکان دراوە نێودەوڵەتییە گەورەکانی وەک دۆلاری ئەمریکی و یۆرۆ وەرئەگرن بۆ کڕینی گەورە یان پارەدان لە هۆتێلەکاندا. هەرچەندە پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە بەکارهێنانی دراوە نێودەوڵەتییەکان ڕەنگە نرخی ئاڵوگۆڕی زیاتری لێبکەوێتەوە بە بەراورد بە بەکارهێنانی دراوی ناوخۆیی. بۆ دڵنیابوون لە ئەزموونێکی بێ کێشە لەکاتی سەردانیکردنی بوتان یان ئەنجامدانی مامەڵە لە ناوخۆی وڵاتەکەدا، باشتر وایە گەشتیاران یان گەشتیاران کە سەردانی بۆتان دەکەن بڕێک لە هەردوو دراوی ناوخۆیی (Ngultrums) بۆ کڕینی بچووکتر و دراوە نێودەوڵەتییەکان وەک دۆلاری ئەمریکی بۆ... مامەڵەی گەورەتر ئەگەر پێویست بوو. گرنگە هەمیشە لەگەڵ بانکە ناوخۆییەکان یان ئاڵوگۆڕکەرانی پارە ڕێگەپێدراو پشتڕاستی بکەیتەوە سەبارەت بە هەر پێداویستییەکی زیادە یان سنووردارکردنێک لەکاتی ئاڵوگۆڕی دراوی بیانی بۆ نگولتروم پێش گەشتەکە، چونکە ڕەنگە دۆخی دراوەکان جارجارە جیاواز بێت. بەگشتی دۆخی دراوی بوتان لە دەوری دراوی بوتان دەسوڕێتەوە کە پارەی یاسایی فەرمی و نرخی ئاڵوگۆڕی جێگیر بۆ ڕوپیەی هیندییە. ئامۆژگاری گەشتیاران دەکرێت لەکاتی سەردانی بۆتاندا تێکەڵەیەک لە دراوی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی هەبێت بۆ ئەزموونێکی دارایی نەرم.

دراوی فەرمی بۆتان بریتییە لە دراوی Bhutanese ngultrum (BTN). سەبارەت بە نرخی نزیکەی ئاڵوگۆڕی دراوە سەرەکییەکان، تکایە ئاگاداربن کە ئەم ڕێژانە دەتوانن بگۆڕدرێن و ڕەنگە بەپێی بارودۆخی بازاڕ جیاواز بن. لێرەدا چەند خەمڵاندنێکی ورد تا مانگی ئازاری ٢٠٢٢ دەخەینەڕوو: - 1 دۆلاری ئەمریکی (USD) بە نزیکەیی یەکسانە بە 77.50 دۆلاری بوتانی. - 1 یۆرۆ (EUR) بە نزیکەیی یەکسانە بە 84.50 گڵترۆمی بوتانی. - 1 پاوەندی بەریتانی (GBP) بە نزیکەیی یەکسانە بە 107.00 گڵترومی بوتانی. - 1 یێنی ژاپۆنی (JPY) بە نزیکەیی یەکسانە بە 0.70 یێنی بوتانی. تکایە لەبیرتان بێت کە ئەم ژمارانە وەک زانیاری گشتی پێشکەش کراون و نابێت وەک نرخی ئاڵوگۆڕی کاتی ڕاستەقینە یان فەرمی هەژمار بکرێن. باشتر وایە پێش ئەوەی هەر گۆڕانکارییەکی دراو ئەنجام بدەیت، لە دامەزراوەیەکی دارایی یان سەرچاوەیەکی متمانەپێکراو بزانیت بۆ زانینی وردترین و نوێترین نرخەکانی ئاڵوگۆڕکردن.

بوتان وڵاتێکی بچووکە و دەکەوێتە سەر زەوی و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا. بە میراتی دەوڵەمەندی کولتووری و نەریتە ناوازەکانی ناسراوە، کە لە فێستیڤاڵە جۆراوجۆرەکانیدا ڕەنگ دەداتەوە. لێرەدا چەند فێستیڤاڵێکی گرنگ دەخەینەڕوو کە لە وڵاتی بۆتان بەڕێوەدەچن: 1- فێستیڤاڵی تسێچو: تسێچوس فێستیڤاڵە ئاینییە ساڵانەیەکانن کە لە خانەقا و زۆنگ (قەڵا) جۆراوجۆرەکان لە سەرانسەری بۆتان بەڕێوەدەچن. ئەم فێستیڤاڵانە بە شێوەیەکی گشتی چەند ڕۆژێک دەخایەنن و سەمای دەمامکدار و نمایشی کولتووری زیندوو لەخۆدەگرن. فێستیڤاڵی تسێچو یادی لەدایکبوونی گورو ڕینپۆچی پیرۆزی پارێزەری بوتان دەکاتەوە. 2- پارۆ تشێچو: یەکێکە لە فێستیڤاڵە بەناوبانگ و گرنگەکانی بوتان، پارۆ تشێچو ساڵانە لە حەوشەی شارۆچکەی پارۆ لە نزیک قەڵا-خانەقای ئایکۆنی پارۆ ڕینپونگ دزۆنگ بەڕێوەدەچێت. سەمای جۆراوجۆری دەمامک و ڕێوڕەسمی ئایینی و جلوبەرگی نەریتی ڕەنگاوڕەنگ نمایش دەکات. 3- Punakha Drubchen & Tshechu: ئەم فێستیڤاڵە لە Punakha پایتەختی کۆن و کۆنی بوتان ئاهەنگ دەگێڕدرێت، دوو ڕووداو تێکەڵ دەکات - Drubchen (نواندنەوەیەکی شەڕێکی سەدەی هەژدەهەم) و دواتر Tshechu (فێستیڤاڵی سەمای ئایینی). پێدەچێت ڕۆحە خراپەکان دوور بخاتەوە لە هەمان کاتدا بەختەوەری و خۆشگوزەرانی بەرەوپێش دەبات. 4.Wangduephodrang Tshechu: قەزای Wangduephodrang میوانداری ئەم فێستیڤاڵە زیندووە دەکات کە خەڵکی ناوچەکە کۆدەکاتەوە بۆ سەمای دەمامکدار بە هاوڕێیەتی مۆسیقا و گۆرانی نەریتی. 5. فێستیڤاڵی هاوینەی هاا: ئەم چالاکییە ناوازەیەی دوو ڕۆژە ئاهەنگ دەگێڕێت بۆ شێوازی ژیانی کۆچەری لە هەمان کاتدا پاراستنی زانیاری نەریتی سەبارەت بە شێوازەکانی مەڕکردن. سەردانکەران دەتوانن خۆیان بە خواردنە خۆشەکانی ناوچەکەدا سەرقاڵ بکەن، شایەتحاڵی نمایشە فۆلکلۆرییەکان بن لەوانەش پێشبڕکێکانی سواربوونی یاک. ئەم ئاهەنگە ساڵانەیانە وردەکارییەک لە کولتوری بوتان، بیروباوەڕی ڕۆحی و هەروەها تێڕوانینێک بۆ شێوازی ژیانیان دەبەخشن بە سەردانکەران.

بۆتان وڵاتێکی سەرزەوییە و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا، لە باکوورەوە هاوسنوورە لەگەڵ چین و لە باشوور و ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاواوە هاوسنوورە لەگەڵ هیندستان. سەرەڕای بچووکی قەبارە و ژمارەی دانیشتووانەکەی، بوتان لە ڕووی بازرگانییەوە پێشکەوتنی بەرچاوی بەدەستهێناوە. ئابوری بوتان زۆر پشت بە بازرگانی نێودەوڵەتی دەبەستێت بەهۆی سنوورداربوونی بازاڕی ناوخۆیی. وڵاتەکە بە پلەی یەکەم کارەبای ئاوی، کانزاکانی وەک فێرۆسیلیکۆن و چیمەنتۆ، بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی وەک سێو و پرتەقاڵ، خۆراکی پرۆسێس کراو، کاری دەستی، خزمەتگوزاری گەشتیاری (لەوانەش ئیکۆ-گەشتیاری)، و دەرمانی نەریتی هەناردە دەکات. هیندستان گەورەترین هاوبەشی بازرگانی بوتانە، چونکە پەیوەندییە ئابوورییە نزیکەکانی لەگەڵ وڵاتەکەدا هەیە. زۆربەی هەناردەی بوتان بۆ هیندستانە. کاڵا سەرەکییەکانی هاوردەکراو لە هیندستان بریتین لە سووتەمەنی (بەرهەمەکانی بەنزین)، ئۆتۆمبێل، ئامێر و ئامێرەکان (لەوانەش ئەوانەی کارەبایی)، کەرەستەی بیناسازی وەک چیمەنتۆ و پۆڵا. جگە لەوەش، بوتان لەگەڵ وڵاتانی دیکەدا بەدوای دەرفەتی بازرگانیدا دەگەڕێت. ڕێککەوتننامەی بازرگانی ئازادی جۆراوجۆری واژۆ کردووە بۆ فراوانکردنی بازاڕی هەناردەکردنی. بۆ نموونە: 1) بەنگلادیش: لە ساڵی 2006 ڕێکخراوی ئازادی بازرگانی دامەزرا کە ڕێگەی بە دەستگەیشتنی بێ باج بۆ هەندێک کاڵا لە نێوان هەردوو وڵاتدا دا. 2) تایلەند: لە ساڵی 2008 ڕێککەوتنێکی دوولایەنە بۆ فراوانکردنی هاوبەشییە بازرگانییەکان واژۆ کرا. 3) سەنگافورە: لە ساڵی 2014دا ڕێککەوتنی ئازادی بازرگانی جێبەجێکرا کە ئامانجی پێشخستنی وەبەرهێنانی دوولایەنەش بوو. جگە لەوەش، بوتان چالاکانە بەشداری لە هاوکارییە ئابوورییە ناوچەییەکان دەکات لە ڕێگەی ڕێکخراوەکانی وەک کۆمەڵەی باشووری ئاسیا بۆ هاوکاری ناوچەیی (SAARC) و دەستپێشخەری کەنداوی بەنگال بۆ هاوکاری ئابووری تەکنیکی فرە کەرتیی (BIMSTEC). ئەم پلاتفۆرمانە ڕێگاکان بۆ بەرزکردنەوەی یەکگرتنی بازرگانی ناوچەیی دەڕەخسێنن. بەڵام، سۆنام وانگچوک میفان یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای بازرگانی دەڵێت چەندین تەحەدا هەیە کە ڕووبەڕووی بوتان دەبێتەوە لە ڕووی گەشەی بازرگانی وەک سنووردارکردنی توانای هەناردەکردن بەهۆی سنووردارکردن لە پەرەپێدانی ژێرخانی لەنێویاندا تۆڕەکانی گواستنەوە، پشتبەستن بە چەند کەرتێکی وەک کارەبای ئاو کە وا دەکات ئابووری لاواز بێت بۆ شۆکی دەرەکی، و دەستڕاگەیشتنێکی سنووردار بە دارایی بۆ پەرەپێدانی بازرگانی. لە کۆتاییدا، بوتان وردە وردە دەرفەتە بازرگانییەکانی فراوانتر دەکات بە گرنگیدان بە خاڵە بەهێزەکانی لە کەرتی هەناردەکردندا. هەوڵەکانی حکومەت لە پەرەپێدانی پەیوەندییە بازرگانییەکان لەگەڵ هاوبەشە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان بۆ گەشەی ئابووری و هەمەچەشنکردنی وڵاتەکە زۆر گرنگە.

بوتان کە وڵاتێکی بچووکە و لە باشووری ئاسیادا زەمینەسازییە، توانایەکی زۆری هەیە بۆ پەرەپێدانی بازاڕی بازرگانی دەرەکی. سەرەڕای قەبارە و دوورییەکەی، بوتان شانازی بە بەرهەم و سەرچاوەی ناوازەوە دەکات کە دەتوانێت کڕیارە نێودەوڵەتییەکان بۆ خۆی ڕابکێشێت. یەکەم: بوتان بە سامانە سروشتییە زۆرەکانی ناسراوە. دارستانەکانی وڵاتەکە کۆمەڵێک دار و بەرهەمی دارستانی دیکەی جۆراوجۆر پێشکەش دەکەن کە لە ئاستی جیهانیدا زۆر بەدوایدا دەگەڕێن. بە بوونی شێوازە بەردەوامەکانی دارستان، بوتان دەتوانێت سوود لە گەشەسەندنی خواست بۆ بەرهەمە دارەکانی دۆستی ژینگە و سەرچاوە ئەخلاقییەکان وەربگرێت. دووەم: بوتان خاوەنی میراتێکی دەوڵەمەندی کولتوورییە کە گەشتیاران لە سەرانسەری جیهانەوە بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت. هونەر و پیشەسازییە نەریتییەکانی وڵات وەک بونیادنان، نیگارکێشان و پەیکەرسازی توانای هەناردەکردنی بێئەندازەیان هەیە. بە ناساندنی ئەم بەرهەمە پیشەسازیانە لە ڕێگەی پلاتفۆرمە جیهانییەکانی وەک ماڵپەڕەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنی یان پێشانگە نێودەوڵەتییەکان، بوتان دەتوانێت سوود لە زیادبوونی ئارەزووی جیهانی بۆ شتە دەستکرد و گرنگەکانی کولتووری وەربگرێت. سەرەڕای ئەوەش، شێوازە کشتوکاڵییە ناوازەکانی بوتان وایکردووە کە لە دۆخێکی باشدا بێت بۆ ئەوەی سوود لە گەشەسەندنی خواست لەسەر بەرهەمە خۆراکییە ئۆرگانییەکان وەربگرێت. وڵاتەکە بە زۆری شێوازەکانی کشتوکاڵی ئۆرگانیک پەیڕەو دەکات بەهۆی پابەندبوونی بە بەردەوامیی ژینگەییەوە. بە بەبازاڕکردنی بەرهەمە ئۆرگانیکەکانیان وەک برنجی سوور یان گیای دەرمانی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، بوتان دەتوانێت خۆی لە بازاڕی جیهانیدا جیا بکاتەوە وەک سەرچاوەیەکی بەرهەمی ئۆرگانیکی کوالیتی بەرز. جگە لەوەش وزەی نوێبووەوە کەرتێکی تازەپێگەیشتووە کە بوتان توانای هەناردەکردنی بەکارنەهێنراوی هەیە. وڵاتەکە زۆر پشت بە بەرهەمهێنانی کارەبای ئاو دەبەستێت لەگەڵ زیادەی بەرهەمهێنانی کارەبا کە بەردەستە بۆ فرۆشتن لە دەرەوەی وڵات. بە بەکارهێنانی ئەم سوودە وزەی پاکە لە ڕێگەی ڕێککەوتنەکانی کڕینی کارەبا لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ یان بە بەشداریکردن لە تۆڕەکانی بازرگانی وزەی ناوچەیی وەک پەیوەندی تۆڕی کارەبای سارک (SEG-I)، بوتان دەتوانێت بنکەی هەناردەکردنی فراوانتر بکات لە هەمان کاتدا بەشداری لە ئامانجەکانی گەشەپێدانی ناوچەییدا بکات. لە کۆتاییدا، هەرچەندە نەتەوەیەکی بچووک بوون بە سەرچاوە سنووردارەکان ڕەنگە لە کاتی چوونە ناو بازاڕە نێودەوڵەتییەکاندا ئاستەنگ بخاتەڕوو؛ بەڵام، بوتا خاوەنی سوودی جیاوازە وەک هەمەجۆریی سەرچاوە سروشتییەکان، میراتی کولتووری، وزەی پاک، و پراکتیزە کشتوکاڵییە بەردەوامەکان.

کاتێک باس لە هەڵبژاردنی بەرهەمی گەرم فرۆش دەکرێت بۆ بازاڕی بازرگانی دەرەکی بوتان، چەند هۆکارێک هەن کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێن. بۆتان وڵاتێکی بچووکە کە لە باشووری ئاسیادا دەڕوات و بە میراتی کولتووری ناوازە و جوانییە سروشتییەکانی ناسراوە. لێرەدا چەند ئامۆژگاریەک دەخەینەڕوو بۆ چۆنیەتی هەڵبژاردنی ئەو بەرهەمانەی کە توانای سەرکەوتنیان زۆرە لە بازاڕی بازرگانی دەرەکی بۆتان. یەکەم: تێگەیشتن لە خواستی ناوخۆیی و ئارەزووەکانی بەکاربەر لە بوتان زۆر گرنگە. خەڵکی بوتان پێزانینێکی قووڵیان هەیە بۆ کارە دەستییە نەریتییەکان و بەرهەمە دەستییەکان. بەم شێوەیە گرنگیدان بە شتومەکی وەک قوماش، کاری دەستی، زێڕینگەریی و کاری هونەری دەتوانێت خاڵی دەستپێکی باش بێت. دووەم: بەردەوامیی ژینگەیی لە بوتان بەهایەکی زۆری هەیە. ئەو بەرهەمانەی کە پەرە بە پراکتیزە دۆستەکانی ژینگە دەدەن یان بەشدارن لە گەشەپێدانی بەردەوام، زۆرجار سەرنجی بازاڕی بەکاربەری هۆشیار لێرە ڕادەکێشن. ئەمەش دەتوانێت بەرهەمە خۆراکییە ئۆرگانییەکان، گیراوەی وزەی نوێبووەوە، کاڵای بنەمادار بە کەرەستەی ڕیسایکل کراو وەک کیسە یان شتومەکی نووسین لەخۆبگرێت. سێیەم: لە بوتان زیاتر ئارەزووی تەندروستی و بەرهەمە پەیوەندیدارەکان بە تەندروستی لەنێو بەکارهێنەراندا هەیە. بۆیە ڕەچاوکردنی شتومەکی وەک تەواوکەری گیایی یان جوانکاری کە لە پێکهاتەی سروشتی دروستکراون دەتوانێت سوودی هەبێت. سەرەڕای ئەوەش، بەهۆی تایبەتمەندییە تۆپۆگرافییەکانی وەک شاخ و ڕووبارەکان کە ئارەزومەندانی سەرگەرمی لە سەرانسەری جیهانەوە ڕادەکێشن – ئامێرە وەرزشییەکانی دەرەوە وەک ئامێری گەشتکردن یان ئیکسسواراتە وەرزشییەکان ڕەنگە توانایان هەبێت. جگە لەوەش لەگەڵ ئەوەی گەشتیاری یەکێکە لە پیشەسازییە سەرەتاییەکانیان؛ یادگارییەکانی وەکو زنجیر کلیلەکان کە ئایکۆنی کولتوورییان لەسەرە یان جلوبەرگی پەیوەست بە جلوبەرگی نەریتییەوە دەتوانن ناوبانگێکی زۆریان هەبێت لەنێو ئەو سەردانکەرانەی کە بەدوای یادگارییەکانی گەشتەکەیاندا دەگەڕێن. لە کۆتاییدا هاوکاریکردن لەگەڵ بەرهەمهێنەران و پیشەسازییە ناوخۆییەکان دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پیشاندانی لێهاتووییەکانیان لە دەرەوەی وڵات لە هەمان کاتدا پێشخستنی پراکتیکەکانی بازرگانی دادپەروەرانە کە هاوتەریبە لەگەڵ زیادبوونی خواستی جیهانی بۆ سەرچاوەی ئەخلاقی براند/بەرهەمەکان لە کۆتاییدا تێگەیشتن لە پەسەندکردنی ناوخۆیی ڕێزگرتن لە نەریتەکان کە بەردەوامیی لە باوەش دەگرن کە هۆشیاری تەندروستی بەرەوپێش دەبەن بە بەکارهێنانی دەرفەتەکانی گەشتیاری کە پشتگیری لە بازرگانی دادپەروەرانە دەکەن دەبێت ڕۆڵی بەرچاو بگێڕن کاتێک هەڵبژاردنی بەرهەمی فرۆشی گەرم لەناو بازاڕی بازرگانی دەرەکی نەتەوەی جوان – بوتان!

بۆتان کە بە شانشینی بوتانیش ناسراوە، وڵاتێکی بچووکە و لە باشووری ئاسیادا دەچێتە ژێر زەوی. بە دیمەنە سەرسوڕهێنەرەکانی و کولتوورە ناوازەکانی و پابەندبوون بە گەشەپێدانی بەردەوام ناسراوە. کاتێک باس لە تایبەتمەندی و تابوەکانی کڕیار لە بوتان دەکرێت، لێرەدا چەند لایەنێکی گرنگ دەخەینەڕوو کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێن: تایبەتمەندی کڕیار: 1. ڕێزگرتن: کڕیارانی بوتانی بە گشتی بە ئەدەب و ڕێزگرتنن بەرامبەر بە پێشکەشکارانی خزمەتگوزاری. ئەوان قەدری ڕەوشتی باش دەزانن، بۆیە پاراستنی هەڵوێستی ڕێزدارانە بەرامبەریان زۆر گرنگە. 2- سادەیی: خەڵکی بوتان بەهای سادەیی لە شێوازی ژیانیاندا دەدەن و چاوەڕوانی ئەوەی خەڵک سەبریان هەبێت لەگەڵ پێشکەشکردنی سادە دەتوانێت کارلێکی باشتری کڕیاران بەرەوپێش ببات. 3. هەستی بەهێزی کۆمەڵایەتی: کۆمەڵگەی بوتان پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی توند و تۆڵی هەیە کە زۆرجار تاکەکان پێش بڕیاردان یان کڕینی کاڵا/خزمەتگوزاری بەدوای کۆدەنگیدا دەگەڕێن. 4- بیرکردنەوەی پاراستن: پاراستنی ژینگە بە قووڵی چەسپاوە لە فەلسەفەی بەختەوەری نیشتمانی گشتی (GNH) کە وەک بنەمایەکی ڕێنمایی بۆ داڕێژەرانی سیاسەت و هاووڵاتیانی وڵات بە هەمان شێوە کاردەکات. تابووەکان: 1- بێڕێزیکردن بە داب و نەریتی ئایینی: بەو پێیەی ئایینی بودا ڕۆڵێکی دانەبڕاو لە کۆمەڵگەی بوتانیدا هەیە، زۆر گرنگە بێڕێزی نەکەین یان هیچ داب و نەریتێک یان پراکتیزەیەکی ئایینی تێک نەدرێت. 2- هەڵبژاردنی جلوبەرگی هێرشبەر: لەکاتی سەردانیکردنی شوێنە ئاینییەکان یان کارلێککردن لەگەڵ خەڵکی ناوچەکەدا جل و بەرگی بێگەرد لەبەر بکە. ڕەنگە ئاشکراکردنی جل و بەرگ وەک بێڕێزی سەیر بکرێت. 3- پیشاندانی سۆز و سۆز و سۆز و خۆشەویستی بە گشتی: باشتر وایە خۆت بەدوور بگرێت لە نمایشی سۆز و خۆشەویستی گشتی وەک ماچکردن یان باوەشکردن، چونکە ڕەنگە ئەمە لە کولتوری بوتانیدا بە نەگونجاو هەژمار بکرێت. 4- پێ وەک ناوچەی تابو: لە کولتوری نەریتی هیمالایادا لەوانەش نەریتی بوتانی، پێ بە ناپاک دادەنرێت؛ بەم شێوەیە بەکارهێنانی پێیەکانت بە شێوەیەکی ئاسایی بەرامبەر بە کەسانی تر لەوانەیە ببێتە هۆی توڕەیی بەبێ مەبەست. تێگەیشتن لەم تایبەتمەندی و تابوانەی کڕیار دەتوانێت پەیوەندی باشتر لەگەڵ کڕیارانی شانشینی بوتان پەروەردە بکات لە هەمان کاتدا دڵنیابێت لەوەی کە هەستیارییە کولتوورییەکان ڕێزیان لێدەگیرێت. (سەرنج بدە ئەم وەڵامە لە ٣٠٠ وشە زیاترە).

بوتان کە وڵاتێکی دەریاییە و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا، سیستەمێکی گومرگی و کۆچبەری ناوازەی لە شوێنی خۆیدا هەیە. حکومەتی بوتان بە توندی ڕێکدەخات و چاودێری سنوورەکانی دەکات بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی و ئاسایشی گەلەکەی. بۆ ئەوەی گەشتیاران بچنە ناو بۆتان، پێویستە ڤیزە وەربگرن. دەتوانرێت ئەمە لە ڕێگەی ئۆپەراتۆرە گەشتیارییە پێشوەختە ڕێکخراوەکان یان بریکارەکانی گەشتیاری لە بوتان بەدەست بهێنرێت. گرنگە سەردانکەران پاسپۆرتەکانیان بەلایەنی کەمەوە بۆ ماوەی شەش مانگ لە دەرەوەی بەرواری چوونە ژوورەوە کارا بێت. لە کاتی گەیشتنیان بە یەکێک لە فڕۆکەخانە یان دەروازە سنوورییە دیاریکراوەکانی بوتان، پێویستە هەموو سەردانکەران نامەی پاککردنەوەی ڤیزاکەیان پێشکەش بکەن کە لەلایەن وەزارەتی کۆچبەرانەوە دەرچووە لەگەڵ پاسپۆرتەکەیان. جانتای سەردانکەران لەلایەن بەرپرسانی گومرگەوە بە تەواوی پشکنینیان بۆ دەکرێت. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە هەندێک کەلوپەل هاتنە ناو بۆتان قەدەغەیە. لەوانە چەکی ئاگرین، تەقەمەنی، ماددە هۆشبەرەکان، بەرهەمە تووتنییەکان کە سنووری ڕێگەپێدراو تێپەڕێنن (200 جگەرە یان 50 سیگار)، کحول کە لە 1 لیتر زیاترە بۆ هەر کەسێک لەگەڵ لێخۆشبوونی باج تەنها بۆ بەکارهێنانی کەسی کارپێکراوە، و هەر ماددەیەک کە بە تێکدەر دادەنرێت. هەروەها پێویستە گەشتیاران لە کاتی گەیشتنیان دراوی بیانی زیاتر لە ١٠ هەزار دۆلار یان هاوتای ئەو ڕابگەیەنن. هاوردەکردنی ڕووەک و ئاژەڵ (بە بەشەکانیشەوە) بەبێ بەڵگەنامەی دروست بە توندی قەدەغەیە. لە کاتی ڕۆشتندا، هەموو ئەو کەسانەی کە بوتان بەجێدەهێڵن، دەبێت نامەی ڕێگەپێدان لە دەسەڵاتی دراوی شاهانە پێشکەش بکەن ئەگەر بەهای زیاتر لە 10 هەزار دۆلاری ئەمریکی پارەی کاشیان پێبێت. ئەفسەرانی گومرگی دەتوانن پێش ڕۆشتن جارێکی دیکە پشکنینی جانتاکان بکەنەوە بۆ دڵنیابوون لە پابەندبوون بە سنووردارکردنی هاوردەکردن. زۆر گرنگە بۆ ئەو گەشتیارانەی کە سەردانی بۆتان دەکەن لە ماوەی مانەوەیاندا ڕێز لە داب و نەریتی ناوخۆیی بگرن. ڕەنگە سنووردارکردنی وێنەگرتن لە شوێنە ئایینییە تایبەتەکانی وەک پەرستگاکان یان خانەقاکاندا جێبەجێ بکرێت؛ بۆیە باشتر وایە پێش ئەوەی کلیک لەسەر وێنەکان بکەیت لەم جۆرە شوێنانەدا مۆڵەت وەربگریت. پابەندبوون بە گشتی بە یاسا و ڕێساکان کە لەلایەن دەسەڵاتدارانی گومرگی بوتانەوە دانراون، سەردانەکەت بە ئاسانی و چێژبەخش دەکات لە هەمان کاتدا ڕێزگرتن لە میراتی کولتووری ئەم وڵاتە ناوازەیە.

بوتان کە وڵاتێکی بچووکە و لە چیای هیمالایادایە، ڕێبازێکی ناوازە لە سیاسەتی باجی هاوردەکردندا پەیڕەو دەکات. وڵاتەکە هەندێک باج و باج بەسەر کاڵا هاوردەکراوەکاندا دەسەپێنێت بۆ پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان و پێشخستنی پشتبەستن بەخۆبوون و دەستەبەرکردنی گەشەسەندنی بەردەوام. ڕێژەی باجی هاوردەکردن لە بوتان بەپێی جۆری ئەو کاڵایانە دەگۆڕێت کە هاوردە دەکرێن. بۆ کاڵا سەرەکییەکانی وەک دانەوێڵەی خۆراک و دەرمان و کەرەستەی کشتوکاڵی، حکومەت بە گشتی ڕێژەی باجی کەمتر دەسەپێنێت یان بە تەواوی لێیان دەبەخشێت بۆ دڵنیابوون لە بەردەستبوونیان بە نرخێکی گونجاو بۆ هاووڵاتیانی. لە لایەکی دیکەوە شتە لوکسەکانی وەک ئۆتۆمبێل و ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان باجی زیاتریان بۆ ڕادەکێشن چونکە بە هاوردەکردنی ناپێویست دادەنرێت. ئامانجی پشت ئەم کارە بێهیواکردنە لە زیادەڕۆیی لە بەکارهێنانی ئەو جۆرە بەرهەمانە کە ڕەنگە سەرچاوە سنووردارەکانی بوتان بخەنە ژێر کاریگەرییەوە یان زیان بە بەها کولتوورییەکانی بوتان بگەیەنن. سەرەڕای ئەوەش، بوتان جەخت لەسەر پێشخستنی کارگێڕی ناوخۆیی و پیشەسازییەکانی بەرهەمهێنان دەکاتەوە بە سەپاندنی باجی زیاتر لەسەر هەندێک بەرهەمی هاوردەکراو کە دەتوانرێت لە ناوخۆی وڵاتەکەدا بەرهەمبهێنرێت. ئەم ستراتیژە ئامانجی هاندانی بەرهەمی ناوخۆییە لە هەمان کاتدا کەمکردنەوەی پشتبەستن بە بازاڕەکانی دەرەوە بۆ کاڵای بەکاربەری جۆراوجۆر. جگە لەوەش، بوتان پاراستنی ژینگەی لە پێشینە داناوە بە سەپاندنی باجی زیاتر لەسەر ئەو شتانەی کە زیان بە سروشت دەگەیەنن یان بەشدارییەکی بەرچاویان لە پیسبووندا هەیە. ئەمەش سووتەمەنی بەردینی وەک بەنزین و گازۆیل دەگرێتەوە کە باجی هاوردەکردنیان تاڕادەیەک بەرزە وەک هاندەرێک بۆ تاکەکان و بازرگانییەکان بۆ وەرگرتنی چارەسەری وزەی بەدیل. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بوتان زۆرجار پێداچوونەوە بە سیاسەتەکانی باجی هاوردەکردن دەکات بە لەبەرچاوگرتنی پەرەسەندنی ئەولەویەتەکانی نیشتمانی و هەروەها ڕەوتە ئابوورییە جیهانییەکان. حکومەت هەوڵدەدات هاوسەنگییەک لە نێوان پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان و دڵنیابوون لە دەستڕاگەیشتن بە کاڵا سەرەکییەکان لە هەمان کاتدا بەرەوپێشبردنی گەشەی ئابووری بەردەوام دروست بکات. لە کۆتاییدا، سیاسەتی باجی هاوردەکردنی بوتان گرنگی بە پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان و هاندانی پشتبەستن بەخۆ دەدات لەکاتێکدا بەردەوامیی ژینگەیی لە پێشینەی کارەکانیدایە. پۆلە جیاوازەکانی کاڵای هاوردەکراو ڕێژەی باجی جیاواز ڕادەکێشن و شتە سەرەکییەکان بە گشتی ڕووبەڕووی ڕێژەیەکی کەمتر دەبنەوە بە بەراورد بە هاوردەکردنی لوکس یان ناپێویست. ئەم ڕێبازە ئامانجی دەستەبەرکردنی سەقامگیری ئابوورییە لە هەمان کاتدا پاراستنی بەها کولتوورییەکان و پاراستنی سەرچاوە سروشتییەکان لەم نەتەوە جوانەدا کە بە بەختەوەری گشتی نیشتمانی ناسراوە نەک ستراتیژییەکانی گەشەپێدان کە سەنتەری بەرهەمی ناوخۆیی بن.

بوتان کە وڵاتێکی بچووکە و دەکەوێتە سەر زەوی و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا، سیاسەتێکی ناوازەی باجی جێبەجێ کردووە کە بە یاسای باجی فرۆشتن و باجی گومرگی ناسراوە. ئەم سیاسەتە ڕێژەی باج دەخاتە ڕوو کە بۆ هەردوو کاڵای هاوردە و هەناردەکراو بەکاردەهێنرێت. لە ڕووی باجی هەناردەکردنەوە، بوتان ڕێبازێکی تاڕادەیەک نەرم و نیان دەگرێتەبەر بۆ پێشخستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکانی. حکومەت هەوڵدەدات بۆ هاندانی هەناردەکردن بە سەپاندنی کەمترین باج لەسەر هەندێک بەرهەم یان تەنانەت بەخشینیان لە باج. ئەم ستراتیژە ئامانجی بەرزکردنەوەی بازرگانی نێودەوڵەتی و بەرزکردنەوەی ئابوری وڵاتەکەیە. ڕێژەی باج بۆ کاڵا هەناردەکراوەکان بەپێی سروشت و پۆلێنکردنیان دەگۆڕێت. هەندێک بەرهەمی کشتوکاڵی وەک میوە و سەوزە و دانەوێڵە باجی هەناردەکردنیان کەمترە یان ڕەنگە بە تەواوی لە باج بەخشراو بن. ئەمەش بە مەبەستی پشتگیریکردنی کەرتی کشتوکاڵی بوتان و ئاسانکاری بۆ گەشەکردنی ئەم پیشەسازییە گرنگە ئەنجام دەدرێت. لە لایەکی دیکەوە، کاڵا پیشەسازییەکانی وەک قوماش، کاری دەستی، خۆراکی پرۆسێس کراو، کانزا، یان شتومەکی بچووکی بەرهەم هێنراو لەوانەیە باجی هەناردەکردنی مامناوەندیان لەسەر بێت. ئەم باجانە نەک تەنها ئامانجیان بەدەستهێنانی داهاتە بەڵکو هاندانی کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی ناوخۆییە کە ئەم کاڵایانە بەرهەمدەهێنن. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بوتان گەشەپێدانی بەردەوام و پاراستنی ژینگە لە پێشینەی کارەکانیدایە. بۆیە ڕەنگە هەندێک سەرچاوەی سروشتی وەک دار یان کانزا نوێنەکراوەکان ڕووبەڕووی ڕێسای توندتر ببنەوە کاتێک باس لە هەناردەکردنیان دەکرێت. باج لەسەر ئەم سەرچاوانەی کە بە بەراورد لەگەڵ بەرهەمەکانی دیکە زیاترە، بە مەبەستی بێهیواکردنی ئیستغلالکردنی زۆر لە هەمان کاتدا پەرەپێدانی بەڕێوەبردنی بەرپرسیارانەی سەروەت و سامانی سروشتی بوتان. بەگشتی، سیاسەتەکانی باجی هەناردەکردنی بوتان ڕەنگدانەوەی پابەندبوونییەتی بەرامبەر بە پەروەردەکردنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان لە هەمان کاتدا هۆکارەکانی بەردەوامیی ژینگەیی بە تەواوی لەبەرچاو دەگرێت. بە جێبەجێکردنی ڕێژەی باجی لەبار بۆ پۆلە بەرهەمە هەڵبژێردراوەکان یان بەخشینی باجەکان بە تەواوی بۆ هەناردەکردنی سەرەکی وەک بەرهەمی کشتوکاڵی، بوتان ئامانجیەتی گەشەی ئابووری بەرەوپێش ببات لە هەمان کاتدا هاوسەنگی لەگەڵ ستراتیژییەکانی گەشەپێدان بە سەرکردایەتی سروشت بپارێزێت.

بوتان، وڵاتێکی داخراوە و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا، بە کولتوورێکی دەوڵەمەند و شێوازی ناوازەی گەشەپێدان ناسراوە. سەرەڕای ئەوەی وڵاتێکی بچووکە و سەرچاوەی کەمی هەیە، بەڵام بۆتان سەرنجی لەسەر گەشەپێدانی بەردەوام و پاراستنی میراتی کولتووری خۆی بووە. لە ڕووی هەناردەکردنەوە، بوتان بە پلەی یەکەم پشت بە سێ کەرتی سەرەکی دەبەستێت کە بریتین لە کشتوکاڵ، کارەبای ئاوی و گەشتیاری. یەکێک لە هەناردەکردنی بەرچاو لە بوتانەوە بەرهەمی کشتوکاڵییە. وڵاتەکە دۆڵی بەپیتی هەیە کە پشتگیری لە چاندنی بەرهەمەکانی وەک برنج، گەنمەشامی، پەتاتە، میوەی لیمۆ و سەوزە دەکات. ئەم بەرهەمە کشتوکاڵییە کوالیتی بەرزانە زۆرجار هەناردەی وڵاتانی دراوسێی وەک هیندستان دەکرێن. هەناردەکردنێکی گرنگی دیکە لە بوتانەوە وزەی کارەبای ئاوییە. بەهۆی زەوییە شاخاوییەکانی و ڕووبارەکانی کە خێرا دەڕژێن، بوتان توانایەکی زۆری هەیە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی ئاو. حکومەت وەبەرهێنانێکی زۆری لە پەرەپێدانی پڕۆژەکانی کارەبای ئاودا کردووە کە هەم بەشدارن لە پێداویستییەکانی وزەی ناوخۆیی و هەم کارەبای زیادە بۆ هەناردەکردن بۆ هیندستان بەرهەمدەهێنن. لەم ساڵانەی دواییدا گەشتیاریش تادێت بووەتە سەرچاوەیەکی گرنگی داهات بۆ بوتان. بە دیمەنە سەرسوڕهێنەرەکانی و نەریتە کولتوورییە پارێزراوەکانی، وڵاتەکە گەشتیاران لە سەرانسەری جیهانەوە بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت کە بەدوای ئەزموونی ناوازەدا دەگەڕێن. سەردانکەران دەتوانن بە خانەقا کۆنەکانی وەک پارۆ تاکسانگ (هێلانەی پڵنگ)دا بگەڕێن یان خۆیان لە فێستیڤاڵە نەریتییەکانی وەک تسێچودا نوقم بکەن. بۆ دڵنیابوون لەوەی کە کوالیتی ئەم هەناردەکردنانە لەگەڵ ستانداردە نێودەوڵەتییەکان دەگونجێت، بوتان پرۆسەی بڕوانامەدان پەیڕەو دەکات کە لەلایەن دەزگا جیهانییە جیاوازەکانی وەک ISO (رێکخراوی نێودەوڵەتی بۆ ستانداردکردن) یان WTO (رێکخراوی بازرگانی جیهانی) دانپێدانراوە. ئەم بڕوانامەیە پشتڕاستی دەکاتەوە کە هەناردەکردنی پەیوەست بە کشتوکاڵ دوورە لە ماددە کیمیاییە زیانبەخشەکان یان قڕکەرەکان لەکاتێکدا پابەندن بە شێوازەکانی کشتوکاڵی بەردەوام. هەناردەکردنی کارەبای ئاوی لە ڕێگەی ڕێککەوتنە دوولایەنەکانی نێوان بوتان و هیندستانەوە ڕێکدەخرێت بەو پێیەی زۆربەی کارەبای بەرهەم هێنراو لەوێ هەناردە دەکرێت. ئەم ڕێکەوتنانە ژێرخانی گواستنەوەی متمانەپێکراو لەگەڵ ڕێوشوێنی کۆنترۆڵکردنی کوالیتی بۆ پاراستنی ستانداردە یەکگرتووەکانی دابینکردن مسۆگەر دەکەن. بۆ خزمەتگوزارییە پەیوەندیدارەکان بە گەشتیاری وەک هۆتێلەکان یان دەزگاکانی گەشتیاری لە بوتان کە داوای ناساندنی نێودەوڵەتی دەکەن و سەردانی بیانییەکان پێویستیان بە بڕوانامەی گونجاو هەیە کە لەوانەیە پابەندبوون بە ستانداردەکانی سەلامەتی، پاکوخاوێنی، یان ژینگەیی لەخۆبگرێت. لە کۆتاییدا دەڵێین هەناردەی بوتان بە پلەی یەکەم بەهۆی کشتوکاڵ و کارەبای ئاوی و گەشتیارییەوەیە. بۆ پاراستنی ناوبانگی بازاڕیان و جێبەجێکردنی پێداویستییە نێودەوڵەتییەکان، پرۆسەی جۆراوجۆری بڕوانامەدان لە شوێنی خۆیانن بۆ دڵنیابوون لە کوالیتی و بەردەوامیی ئەم هەناردەکردنانە.

بوتان کە بە خاکی ئەژدیهای ڕەشەبا ناسراوە، وڵاتێکی بچووکە و لە زەویدا نییە و لە ڕۆژهەڵاتی هیمالایادا هەڵکەوتووە. سەرەڕای قەبارە بچووکەکەی و شوێنی دووری، بوتان هەنگاوی بەرچاوی ناوە لە پەرەپێدانی پیشەسازی لۆجستیکیدا بۆ پشتگیریکردنی گەشەسەندنی ئابووری و زیادبوونی بازرگانی نێودەوڵەتی. کاتێک باس لە ژێرخانی گواستنەوە دەکرێت، بوتان وەبەرهێنانی کردووە بۆ باشترکردنی تۆڕی ڕێگاوبانەکانی. خوێنهێنەری سەرەکی کە ناوچە جیاوازەکانی وڵاتەکە بەیەکەوە دەبەستێتەوە ڕێگای نیشتمانی 1. ئەم ڕێگایە بۆتان بە هیندستانی دراوسێ دەبەستێتەوە و وەک هێڵێکی ژیانی گرنگ بۆ گواستنەوەی کاڵا لە ناوخۆدا کاردەکات. لە کاتێکدا گواستنەوەی ڕێگاوبان وەک شێوازی سەرەکی گواستنەوەی کاڵاکان لەناو بوتاندا دەمێنێتەوە، هەوڵەکان دەدرێت بۆ فراوانکردنی پەیوەندی ئاسمانی و شەمەندەفەر بۆ زیاتر بەهێزکردنی لۆجستی. فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی پارۆ وەک دەروازەیەکی گرنگ بۆ هەردوو سەرنشین و بارهەڵگرەکان کاردەکات. بۆتان بە چەند شارێکی گەورەی هیندستان، نیپاڵ، تایلەند، سەنگافورە، بەنگلادیش و وڵاتانی دیکە دەبەستێتەوە. بۆ ئەو شتە بارهەڵگرانەی کە هەستیارن بە کات یان لەناو دەچن کە پێویستیان بە گەیاندنی خێرا یان مامەڵەکردنی تایبەت هەیە وەک دەرمان یان بەرهەمی کشتوکاڵی کە تەمەنی ڕەفەیان کورتە، گواستنەوەی ئاسمانی دەتوانێت بژاردەیەکی پێشنیارکراوی بێت. بۆ قەبارەی گەورەتری بار کە پێویستە بە شێوەیەکی کارا بە مەودای دوور بگوازرێنەوە بەبێ سنووردارکردنی کات، دەتوانرێت باری دەریایی لەبەرچاو بگیرێت. بوتان بەهۆی سروشتی دەریایی خۆیەوە دەستڕاگەیشتنێکی ڕاستەوخۆی بە هیچ بەندەرێکی دەریایی نییە بەڵام پشت بە بەندەرەکان دەبەستێت کە دەکەونە هیندستان وەک بەندەری کۆلکەتا (کەلکەتا) بۆ ناردنی دەریایی. هەناردەکاران/هاوردەکاران دەتوانن کۆمپانیاکانی گواستنەوەی بارهەڵگرەکان دابمەزرێنن کە تایبەتمەندن لە گواستنەوەی باری دەریایی لە نێوان ئەم بەندەرانە و شوێنی کۆتایی خۆیان. لە ڕووی ڕێکارەکانی پاککردنەوەی گومرگی لە زنجیرە لۆجستیکی بوتان، باشترکردنی کارایی لە ڕێگەی دەستپێشخەرییەکانی ئۆتۆماتیکیەوە بە جێبەجێکردنی سیستەمی ئاڵوگۆڕی زانیاری ئەلیکترۆنی لە خاڵە سنوورییەکان و فەرمانگەکانی گومرگیدا ئەنجامدراوە. هاوردەکاران/هەناردەکاران پێویستە بەڵگەنامەی پێویست سەبارەت بە وردەکارییەکانی بارکردن وەکو کۆپی فەسڵی بارکردن/هێڵی ئاسمانی لەگەڵ فاکتورە پەیوەندیدارەکان/فاکتورەی باج کە بەهای شتومەکەکان/باجی دەدرێت/ڕێژەی ڤات دیاری دەکەن، پێشکەش بکەن. بۆ دڵنیابوون لە کارکردنی نەرم و نیان بە درێژایی پرۆسەی زنجیرەی دابینکردن لە ناو بوتان، باشترە بۆ بازرگانەکان لە نزیکەوە کار لەگەڵ پێشکەشکارانی خزمەتگوزاری لۆجستیکی ناوخۆیی بکەن. ئەم پێشکەشکارانەی خزمەتگوزاری زانیاری قووڵیان لەسەر بازاڕی ناوخۆیی هەیە و دەتوانن چارەسەری تایبەتمەند بۆ پێداویستییە تایبەتەکان پێشکەش بکەن. هەندێک لە دابینکەرانی لۆجستیکی دامەزراو کە لە بوتان کاردەکەن بریتین لە Bhutan Post, A.B. تەکنەلۆجیز پرایڤێت لیندەد، و پرایم کارگۆ سێرڤێس پرایڤێت لیندەد. بە گشتی لە کاتێکدا بوتان بەهۆی سنوورداربوونی جوگرافیاوە ڕووبەڕووی ئاستەنگ دەبێتەوە، هەوڵە هاوبەشەکانی حکومەت و کەرتی تایبەت توانا لۆجستییەکانی وڵاتەکەی بەهێزتر کردووە. بە بژاردەی پەیوەندی باشتر، ژێرخانی باشتر، ڕێکارەکانی گومرگی ڕێکخراو، و پشتگیری پێشکەشکارانی خزمەتگوزاری لۆجستیکی بە ئەزموون، بازرگانەکان دەتوانن بە شێوەیەکی کاریگەر لە دیمەنی لۆجستیکی ناوازەی بوتاندا بڕۆن.

پێشانگای بازرگانی گرنگ

بوتان کە وڵاتێکی بچووکە و لە باشووری ئاسیا داخراوە و چەند کەناڵێکی گرنگی تەداروکات و پێشانگای نێودەوڵەتی هەیە بۆ پەرەپێدانی بازرگانی. سەرەڕای ئەوەی وڵاتێکی تاڕادەیەک گۆشەگیرە، بەڵام بۆتان هەوڵەکانی دەدات بۆ پەرەپێدانی گەشەی ئابووری و ڕاکێشانی کڕیارانی بیانی. با هەندێک لە ڕێگا سەرەکییەکانی بازرگانی نێودەوڵەتی لە بوتان بکۆڵینەوە. 1. وەزارەتی بازرگانی (DoT): DoT یەکێکە لە دەزگا سەرەکییە حکومییەکان کە بەرپرسیارە لە بەرەوپێشبردنی بازرگانی لە بوتان. ئەوان دەستپێشخەری جۆراوجۆر ئەنجام دەدەن وەک کۆبوونەوەی کڕیار و فرۆشیار، پێشانگای بازرگانی و پێشانگە بۆ نمایشکردنی بەرهەمەکانی بوتان بۆ کڕیارە نێودەوڵەتییە ئەگەرییەکان. 2- پێشانگای بازرگانی نێودەوڵەتی: بۆتان بەشداری لە پێشانگە بازرگانییە نێودەوڵەتییە گەورەکان دەکات کە تیایدا بازرگانەکان دەتوانن بەرهەمەکانیان نمایش بکەن و کڕیار یان هاوبەشی ئەگەری بدۆزنەوە. هەندێک لە پێشانگە گرنگەکان بریتین لە: - Ambiente: ئەم پێشانگایە بەناوبانگەی کەلوپەلی بەکاربەر کە ساڵانە لە شاری فرانکفۆرتی ئەڵمانیا بەڕێوەدەچێت، دەرفەتێک بۆ هەناردەکارانی بوتان دەڕەخسێنێت بۆ نمایشکردنی کارە دەستییەکانیان، قوماش، زێڕینگەریی، و بەرهەمەکانی تر. - بازاڕی جیهانی گەشتیاری (WTM): بەو پێیەی گەشتیاری یەکێکە لە پیشەسازییە سەرەکییەکانی ئابووری بۆتان؛ پێشانگای WTM کە ساڵانە لە لەندەن بەڕێوەدەچێت ڕێگە بە نوێنەرانی کەرتی گەشتیاری دەدات کە پاکێجی گەشتیاری بەرەوپێش ببەن و دەرفەتەکانی هاوبەشی بگەڕێن. - پێشانگای بازرگانی سارک: بە ئەندامی سارک (کۆمەڵەی باشووری ئاسیا بۆ هاوکاری ناوچەیی)، بوتان هەروەها بەشداری لە پێشانگە بازرگانییە ناوچەییەکان دەکات کە لەلایەن وڵاتانی سارکەوە ڕێکدەخرێن. ئەم پێشانگایانە ڕێگە بە کارلێککردن لەگەڵ کڕیارانی وڵاتانی دراوسێی وەک هیندستان، بەنگلادیش، نیپاڵ و هتد دەدەن. 3- پلاتفۆرمی ئینتەرنێت: پلاتفۆرمی بازرگانی ئەلیکترۆنی تادێت بووەتە کەناڵێکی گرنگ بۆ بازرگانییەکان لە سەرانسەری جیهاندا. لە ساڵانی ڕابردوودا، پیشەسازیانی بوتانی دەستیان کردووە بە بەکارهێنانی بازاڕە ئۆنلاینەکانی وەک Etsy و Amazon Handmade بۆ فرۆشتنی کارە دەستییە ناوازەکانیان لە ئاستی جیهانیدا. 4. باڵیۆزخانە و کونسوڵخانەکان: ئەو نوێنەرایەتییە دیپلۆماسیانەی کە لە دەرەوەی وڵات جێگیرن ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕن وەک ئاسانکاری لە نێوان کڕیارە نێودەوڵەتییە ئەگەرییەکان و ئەو بازرگانیانەی کە بنکەکانیان لە ناوخۆی بوتاندایە. زۆرجار ئەوان بۆنەیەک ڕێکدەخەن کە ڕێگە بە بەرهەمهێنەرانی ناوخۆیی یان پیشەسازییەکان دەدەن تۆڕێک لەگەڵ کڕیارانی وڵاتانی جیاوازەوە دروست بکەن. 5- پیشەسازی گەشتیاری: هەرچەندە بە توندی پەیوەندی بە تەداروکاتی نێودەوڵەتییەوە نییە، بەڵام پیشەسازی گەشتیاری بۆتان بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ پاڵپشتی بازرگانییە ناوخۆییەکان دەکات لە ڕێگەی ڕاکێشانی سەردانیکەرانی بیانی کە ئارەزووی میراتی کولتووری و پیشەسازی دەستی وڵاتەکە دەکەن. گەشتیاران دەتوانن ڕاستەوخۆ بەرهەمە ناوخۆییەکان بکڕن، ئەمەش ڕێگەیەک بۆ بازرگانییە پیشەسازییەکان دابین دەکات بۆ نمایشکردنی کاڵاکانیان. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بەهۆی ئابووری بچووکی بوتان و ئاستەنگە جوگرافییەکان، ڕەنگە دەرفەتەکانی تەداروکی نێودەوڵەتی بە بەراورد لەگەڵ گەلانی گەورەتر سنووردار بن. بەڵام حکومەتی بوتان چالاکانە کاردەکات بۆ بەرزکردنەوەی چالاکییەکانی بەرەوپێشبردنی بازرگانی و دروستکردنی کەناڵی بەردەوام بۆ گەشەی بازرگانی نێودەوڵەتی.

بزوێنەری گەڕانی باو

لە وڵاتی بوتان زۆرترین بەکارهێنانی بزوێنەری گەڕان بەم شێوەیەن: 1- گووگڵ: وەک بەناوبانگترین بزوێنەری گەڕان لەسەر ئاستی جیهان، گووگڵ لە بوتانیشدا بە شێوەیەکی بەرفراوان بەکاردەهێنرێت. خزمەتگوزاری گەڕانی بەرفراوان پێشکەش دەکات و ئەنجامە ناوخۆییەکان بۆ ناوچە جیاوازەکان دابین دەکات، لەنێویاندا بۆتان. ماڵپەڕەکە دەتوانرێت لەم لینکەدا ببینرێت www.google.com. 2. یاهوو!: یاهوو! بزوێنەرێکی تری گەڕانە کە لە بوتان بەکاردێت. گەڕانی وێب لەگەڵ هەواڵ و خزمەتگوزاری ئیمەیڵ و تایبەتمەندیەکانی تر پێشکەش دەکات. ماڵپەڕەکە دەتوانرێت لەم لینکەدا ببینرێت www.yahoo.com. 3- Bing: هەروەها Bing لەلایەن زۆرێک لە کەسانی بوتان بۆ گەڕانەکانیان بە شێوەی ئۆنلاین بەکاردەهێنرێت. ئەنجامی گەڕانی وێب لەگەڵ تایبەتمەندی جۆراوجۆری وەک نەخشە و وەرگێڕان و نوێکردنەوەی هەواڵەکان دابین دەکات. دەتوانن لەم لینکەدا بچنە ناو Bing لە www.bing.com. 4- بایدو: هەرچەندە بە پلەی یەکەم بە بزوێنەری گەڕانی چینی ناسراوە، بەڵام بایدو بەهۆی لێکچوونە کولتوورییەکان و ئاشنابوونی زمان کە لە نێوان زمانی ماندارین و دزۆنگخا (زمانی فەرمی بۆتان)دا هاوبەشە، ناوبانگێکی زۆری لە نێو کۆمەڵگەی چینی زماندا بەدەستهێناوە. بایدو ئاسانکاری دەکات بۆ گەڕان بەدوای وێبدا لەگەڵ خزمەتگوزارییە جۆراوجۆرەکانی تر وەک نەخشە و گەڕان بەدوای وێنەدا. ماڵپەڕەکە دەتوانرێت لەم لینکەدا ببینرێت www.baidu.com. 5. DuckDuckGo: بە ڕێبازەکەی ناسراوە کە تایبەتە بە نهێنی بەکارهێنەر، DuckDuckGo هەروەها لەلایەن هەندێک کەسەوە لە بوتان بەکاردەهێنرێت کە لە کاتی گەڕانەکانی ئۆنلاینیاندا تایبەتمەندی بەرزکراوەی لە پێشینە دادەنێن یان ئەنجامە بێلایەنەکانیان پێ باشترە بەبێ ئەلگۆریتمەکانی بەدواداچوونی کەسی کە دەستوەردان لە وردبینی یان بێلایەنی زانیارییەکان بکەن. دەتوانرێت لە ماڵپەڕی duckduckgo.com بچیتە ناو ماڵپەڕەکەوە. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە لە کاتێکدا ئەمانە هەندێک لە بزوێنەری گەڕانن کە بە شێوەیەکی باو بەکاردەهێنرێن لە بوتان، زۆرێک لە دانیشتووان هێشتا ڕەنگە پلاتفۆرمی ناوچەیی یان تایبەت بەکاربهێنن بەپێی ئارەزووەکانیان یان پێویستییەکانیان بۆ دۆزینەوەی ناوەڕۆکی ناوخۆیی لەناو کۆمەڵگاکانیان یان ڕێکخراوەکانیاندا.

لاپەڕە زەردەکانی سەرەکی

بوتان، وڵاتێکی داخراوە و لە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا هەڵکەوتووە، بە جوانییە سروشتییە پاک و خاوێنەکانی و میراتی کولتووری ناوازەی ناسراوە. لە کاتێکدا ڕەنگە هەمان ئاستی دەستڕاگەیشتن بە ئینتەرنێتی وەک هەندێک وڵاتی دیکە نەبێت، بەڵام هێشتا چەندین ماڵپەڕی سەرەکی هەن کە وەک بەڕێوەبەرایەتی ئۆنلاین یان لاپەڕەی زەرد بۆ بوتان کاردەکەن. 1. Yellow.bt: وەک بەڕێوەبەرایەتی فەرمی ئۆنلاین کۆمپانیای Bhutan Telecom Limited، Yellow.bt سەرچاوەیەکی گشتگیرە بۆ دۆزینەوەی بزنس و خزمەتگوزارییەکان لە بوتان. ماڵپەڕەکە ڕووکارێکی گەڕانی سادە پێشکەش دەکات بۆ گەڕان بەدوای پۆلە تایبەتەکاندا یان گەڕان بەناو کەرتە جیاوازەکاندا. دەتوانن لەم لینکەدا دەستیان پێ بگات www.yellow.bt. 2- Thimphu Has It: ئەم ماڵپەڕە بە تایبەتی گرنگی بەو بزنس و خزمەتگوزارییانە دەدات کە لە Thimphu پایتەختی بوتان بەردەستن. تایبەتمەندی بەڕێوەبەرایەتییەکی ئاسان بۆ گەشتکردن هەیە کە دەتوانیت بەدوای بزنسە تایبەتەکاندا بگەڕێیت لەسەر بنەمای پۆلە جیاوازەکان وەک میوانداری، فرۆشتنی تاکەکەسی، پەروەردە، چاودێری تەندروستی و هتد. سەردانی www.thimphuhast.it بکە بۆ گەڕان بەدوای زیاتر. 3. بەڕێوەبەرایەتی بازرگانی بومتانگ: بومتانگ یەکێکە لەو قەزایانەی لە بوتان ناسراوە بە میراتی دەوڵەمەندی کولتووری و دیمەنە سەرسوڕهێنەرەکانی. ئەم ماڵپەڕە وەکو بەڕێوەبەرایەتییەکی ناوخۆیی کاردەکات کە زانیاری دەربارەی بازرگانی و خزمەتگوزارییەکان دەدات کە بە تایبەتی لە قەزای بومتانگ بەردەستن. دەتوانن لە www.bumthangbusinessdirectory.com بیدۆزنەوە. 4. لاپەڕەکانی پارۆ: لاپەڕەکانی پارۆ بازرگانی و خزمەتگوزارییەکان دەگرێتەوە کە بە شێوەیەکی سەرەکی گرنگی بە ناوچەی پارۆی بوتان دەدەن- ناوچەیەک کە بەناوبانگە بە خانەقای ئایکۆنی هێلانەی پڵنگ (خانەقای تاکسانگ پالفوگ). ماڵپەڕەکە لیستەکان لە هۆتێل و چێشتخانەکانەوە تا بەڕێوەبەرانی گەشتیاری و دوکانە ناوخۆییەکان لە ناو خودی قەزای پارۆدا پێشکەش دەکات. زیاتر بزانە لە www.paropages.com. ئەم ماڵپەڕانە پێویستە زانیاری گشتگیرتان پێ بدەن سەبارەت بە بزنسە جیاوازەکان کە لە ناوچە جیاوازەکانی بوتاندا کاردەکەن لەوانە تیمفو، بومتانگ، پارۆ و هتد، ئەمەش وایان لێدەکات سەرچاوەی بەسوود بن کاتێک بەدوای بەرهەم یان خزمەتگوزارییە تایبەتەکاندا دەگەڕێن لەناو وڵاتەکەدا. تکایە ئاگاداربن کە بەهۆی شوێنی دووری بوتان و ژێرخانی ئینتەرنێتی سنووردار، ڕەنگە هەندێک لەم ماڵپەڕانە وەک لاپەڕە زەردەکان لە وڵاتانی پێشکەوتووی دیجیتاڵیدا نوێ نەبن یان فراوان نەبن. سەرەڕای ئەوەش، ئەوان سەرچاوەی بەنرخن بۆ گەشتکردن بە دیمەنی بازرگانی بوتان.

پلاتفۆرمە بازرگانییە سەرەکییەکان

بوتان کە وڵاتێکی بچووکە و دەکەوێتە سەر زەوی و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا، لە ساڵانی ڕابردوودا گەشەیەکی بەرچاوی لە کەرتی بازرگانی ئەلیکترۆنیدا بەخۆیەوە بینیوە. لە کاتێکدا کە پیشەسازییەکە هێشتا لە گەشەکردندایە، چەند پلاتفۆرمی بازرگانی ئەلیکترۆنی دیار لە بوتان هەیە. لێرەدا هەندێک لە سەرەکییەکان لەگەڵ ماڵپەڕەکانی خۆیان دەخەینەڕوو: 1. DrukRide (https://www.drukride.com): DrukRide پێشەنگی بازاڕی ئۆنلاین لە بوتان بۆ خزمەتگوزاری گواستنەوە. خزمەتگوزاری جۆراوجۆر پێشکەش دەکات وەک کرێی ئۆتۆمبێل، حجزکردنی تەکسی، و کرێی ماتۆڕسکیل. 2. ژارتشام (https://www.zhartsham.bt): ژارتشام پلاتفۆرمێکی بازرگانی ئەلیکترۆنی سەرهەڵدەدات و کۆمەڵێک بەرهەمی بەرفراوان پێشکەش بە کڕیارەکانی دەکات. لە ئەلیکترۆنیات و جلوبەرگەوە تا دیکۆری ماڵ و ئامێرەکانی چێشتخانە، ژارتشام ئامانجی ئەوەیە کە پێداویستییە جۆراوجۆرەکانی بەکاربەران دابین بکات. 3. پاسالبوتان (http://pasalbhutan.com): پاسالبوتان یەکێکی ترە لە پلاتفۆرمە بەناوبانگەکانی بازاڕکردنی ئۆنلاین کە کۆمەڵێک بەرهەمی بەرفراوان پێشکەش دەکات لە شتومەکی مۆدە و جوانکارییەوە تا ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان و ئامێرەکانی ناوماڵ. 4. کوپاندا (http://kupanda.bt): کوپاندا دوکانێکی خواردنی ئۆنلاینە کە تایبەتە بە گەیاندنی میوە و سەوزە و گۆشت و بەرهەمە شیرەمەنیەکان و کەلوپەلی ناوماڵی تازە ڕاستەوخۆ بۆ بەردەرگای کڕیاران. 5. yetibay (https://yetibay.bt): yetibay پلاتفۆرمێکی بازرگانی ئەلیکترۆنییە کە لە گەشەکردندایە و کۆمەڵێک بەرهەمی ناوخۆیی پیشان دەدات کە لەلایەن پیشەسازی و پیشەسازییەکانی بوتانییەوە دروستکراون. کڕیاران دەتوانن لە ڕێگەی ئەم ماڵپەڕەوە کاری دەستی تەقلیدی، قوماش، تابلۆ، زێڕینگەریی و زۆر شتی تر بکڕن. 6.B-Mobile Shop( https://bmobileshop.bhutanmobile.com.bt/ ): B-Mobile Shop بژاردەی کڕینی ئۆنلاین بۆ مۆبایلە زیرەکەکان پێشکەش دەکات لەگەڵ پلانەکانی پێشکەشکراو لەلایەن Bhutan Telecom(B mobile) بۆ پەیوەندی دەنگی و پاکێجی گەڕان بە ئینتەرنێت. هەروەها ماڵپەڕەکە ئیکسسواراتەکانی تری پەیوەست بە پەیوەندییەکان وەک ڕاوتەرەکانی بێ وایەر و هتد دەفرۆشێت. تکایە ئاگاداربن کە ئەو پلاتفۆرمانەی لە سەرەوە باسمان کرد ماڵپەڕە سەرەکییەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنین کە لە بوتان کاردەکەن، بەڵام لەوانەیە پلاتفۆرمی بچووکتر یان فرۆشگای ئۆنلاین هەبن کە خزمەت بە شوێنی تایبەت یان ناوچە ناوخۆییەکان دەکەن.

پلاتفۆرمە سەرەکییەکانی سۆشیال میدیا

بوتان شانشینییەکی بچووکی هیمالایایە و بە کولتوورە ناوازەکەی و جوانییە سروشتییە دەست لێنەدراوەکانی ناسراوە. لە کاتێکدا ڕەنگە بوتان تاڕادەیەک گۆشەگیر بێت، بەڵام هێشتا بوونی هەیە لە پلاتفۆرمە جیاوازەکانی سۆشیال میدیا بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ جیهان. لێرەدا هەندێک لەو پلاتفۆرمە بەناوبانگانەی سۆشیال میدیا دەخەینەڕوو کە لە بوتان بەکاردەهێنرێن لەگەڵ URLی ماڵپەڕەکانیان: 1. فەیسبووک (www.facebook.com/bhutanofficial): فەیسبووک یەکێکە لەو پلاتفۆرمە سۆشیال میدیایانەی کە زۆرترین بەکارهێنانی هەیە لە وڵاتی بۆتان. ڕێگە بە خەڵک دەدات پڕۆفایلی دروست بکەن و پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێکانیان بکەن و نوێکاری و وێنە و ڤیدیۆ هاوبەش بکەن. 2. ویچات (www.wechat.com): ویچات ئەپێکی نامە ناردنە کە هەموو شتێک لە یەکدا هەیە و هەروەها وەک پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا لە بوتان کاردەکات. بەکارهێنەران دەتوانن نامە بنێرن، نامەی دەنگی، پەیوەندی ڤیدیۆیی بکەن، وێنە و ڤیدیۆ بە شێوەیەکی تایبەت یان لە ڕێگەی پۆستی گشتیەوە هاوبەش بکەن. 3. ئینستاگرام (www.instagram.com/explore/tags/bhutan): ئینستاگرام لای گەنجانی بوتانی بەناوبانگە کە بەکاریدەهێنن بۆ بڵاوکردنەوەی وێنە و ڤیدیۆی دیمەنە جوانەکان، بۆنە کولتوورییەکان، خواردن، ڕەوتی مۆدە و هتد، بە بەکارهێنانی هاشتاگی وەک #bhutandiaries یان #سەردانی بوتان. 4. تویتەر (www.twitter.com/BTO_Official) - دەستەی فەرمی تویتەر بۆ بوتان نوێکاری هەواڵەکان لە حکومەتەوە دەدات سەبارەت بەو سیاسەت و دەستپێشخەریانەی کە لەلایەن ئەوانەوە ئەنجام دەدرێن. 5. یوتیوب (www.youtube.com/kingdomofbhutanchannel) - ئەم کەناڵە لە یوتیوب دەستڕاگەیشتن بە فیلمە دیکۆمێنتارییە جۆراوجۆرەکان سەبارەت بە کولتوور و نەریتەکانی بوتان لەگەڵ ڤیدیۆی بانگەشەکردن کە تیشک دەخاتە سەر شوێنە گەشتیارییەکان. 6. لینکیدئین (www.linkedin.com/company/royal-government-of-bhuta-rgob) - لاپەڕەی لینکیدئینی حکومەتی شاهانەی بوتا دەرفەتی تۆڕکردنی پیشەیی دابین دەکات لەڕێگەی بەستنەوەی ئەو کەسانەی ئارەزووی هاوکاری بازرگانی یان دامەزراندن دەکەن لە ناوخۆی وڵاتدا . تکایە ئاگاداربن کە ڕەنگە بەردەستبوون و بەناوبانگبوونی پلاتفۆرمی سۆشیال میدیا لە بوتان جیاواز بێت، و ڕەنگە بە تێپەڕبوونی کات پلاتفۆرمی نوێ سەرهەڵبدەن.

کۆمەڵە پیشەسازییە گەورەکان

بوتان وڵاتێکی بچووکە و دەکەوێتە سەر زەوی و دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا. سەرەڕای ئەوەی وڵاتێکی کەم دانیشتووانە، بوتان خاوەنی چەندین کۆمەڵەی پیشەسازی دیارە کە ڕۆڵێکی چارەنووسساز دەگێڕن لە گەشەپێدانی ئابووری وڵات و بەرەوپێشبردنی کەرتە جیاوازەکان. لێرەدا هەندێک لە کۆمەڵە سەرەکییەکانی پیشەسازی لە بوتان دەخەینەڕوو: 1- ژووری بازرگانی و پیشەسازی بوتان (BCCI): BCCI یەکێکە لە کۆنترین و کاریگەرترین ڕێکخراوە بازرگانییەکانی بوتان. نوێنەرایەتی هەردوو بازرگانی ناوخۆیی و بیانی دەکات، بانگەشە بۆ ئەو سیاسەتانە دەکات کە پشتگیری لە بازرگانی و بازرگانی و گەشەپێدانی پیشەسازی لە وڵاتەکەدا دەکەن. ماڵپەڕ: https://www.bcci.org.bt/ 2. کۆمەڵەی بەڕێوەبەرانی گەشتیاری بوتان (ABTO): ABTO بەرپرسیارە لە پێشخستنی چالاکییە گەشتیارییەکان لە بوتان. وەک سەکۆیەکی گرنگ بۆ بەڕێوەبەرانی گەشتیاری کاردەکات بۆ هاوکاریکردن، چارەسەرکردنی ئاستەنگە هاوبەشەکان، و کارکردن بەرەو پراکتیکەکانی گەشتیاری بەردەوام. ماڵپەڕ: http://www.abto.org.bt/ 3. کۆمەڵەی هۆتێل و چێشتخانەکانی بوتان (HRAB): HRAB کاردەکات بۆ پەرەپێدانی کەرتی میوانداری بە نوێنەرایەتیکردنی هۆتێل و چێشتخانەکان لە سەرانسەری وڵات. گرنگی بە باشترکردنی ستانداردەکانی کوالیتی خزمەتگوزارییەکان دەدات، پێشخستنی پاراستنی میراتی کولتووری، و پەرەپێدانی گەشەی پیشەیی لەناو ئەم کەرتەدا. ماڵپەڕ: http://hrab.org.bt/ 4. کۆمەڵەی شاهانە بۆ پاراستنی سروشت (RSPN): ئامانجی RSPN پاراستنی جۆراوجۆری زیندوو لە ڕێگەی توێژینەوە، بەرنامەکانی گەیاندنی پەروەردە، هەڵمەتی داکۆکیکردن سەبارەت بە پرسە ژینگەییەکان وەک پاراستنی گیانلەبەرە کێوییەکان، پاراستنی دارستانەکان، شێوازەکانی کشتوکاڵی بەردەوام لەنێو ئەوانی تردا. ماڵپەڕ: https://www.rspnbhutan.org/ 5. کۆمەڵەی بیناسازی بوتان (CAB): CAB نوێنەرایەتی کۆمپانیاکانی بیناسازی دەکات کە بەشدارن لە پڕۆژەکانی گەشەپێدانی ژێرخانی وەک دروستکردنی ڕێگاوبان، پڕۆژەکانی بیناسازی بینا لە سەرانسەری کەرتە جیاوازەکاندا لەوانەش بینای نیشتەجێبوون یان دامەزراوە بازرگانییەکان و هتد، سەکۆیەکی بەکۆمەڵ بۆ گفتوگۆکردن لەسەر نیگەرانییەکانی پەیوەست بەم کەرتەدا دابین دەکات . هیچ ماڵپەڕێکی فەرمی بەردەست نییە 6. کۆمەڵەی تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندییەکانی بوتان (ITCAB): ITCAB ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە پێشخستنی دەستپێشخەرییەکانی خوێندەواری دیجیتاڵی لە هەمان کاتدا داکۆکی لە سیاسەت و بەرنامەکان دەکات کە کەرتی ئایتی و پەیوەندییەکان بەرز دەکەنەوە. هەوڵدەدات لایەنە پەیوەندیدارەکان بەیەکەوە ببەستێتەوە، هاندانی هاوبەشکردنی زانیاری و پەروەردەکردنی داهێنان. ماڵپەڕ: https://www.itcab.org.bt/ ئەمانە تەنها چەند نموونەیەکن لە کۆمەڵە سەرەکییەکانی پیشەسازی لە بوتان. هەریەکێک لەم کۆمەڵانە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە کەرتەکانی خۆیاندا، بەشداری دەکەن لە گەشەکردن و گەشەپێدانی ئابووری گشتی بوتان.

ماڵپەڕی بازرگانی و بازرگانی

چەندین ماڵپەڕی ئابووری و بازرگانی هەیە کە پەیوەندییان بە بوتانەوە هەیە، کە وڵاتێکە دەکەوێتە باشووری ئاسیا. لێرەدا هەندێک لە دیارەکان دەخەینەڕوو: 1. وەزارەتی کاروباری ئابووری (www.moea.gov.bt): ماڵپەڕی فەرمی وەزارەتی کاروباری ئابووری بۆتان زانیاری لەسەر سیاسەت و ڕێساکانی بازرگانی و هەلی وەبەرهێنان و پلانەکانی گەشەپێدانی ئابووری دەخاتە ڕوو. 2. ژووری بازرگانی و پیشەسازی بوتان (www.bcci.org.bt): ماڵپەڕی ژووری بازرگانی و پیشەسازی بوتان سەرچاوەی جۆراوجۆر پێشکەش بە بازرگانییە ناوخۆیی و نێودەوڵەتییەکان دەکات کە ئارەزووی بازرگانی لەگەڵ بوتان دەکەن. زانیاری لەسەر ڕووداوەکان، بەڕێوەبەرایەتییەکانی بازرگانی، ئاماری بازرگانی و داکۆکیکردن لە سیاسەتەکان دەدات. 3. وەزارەتی بازرگانی (www.trade.gov.bt): ئەم پۆرتاڵە بازرگانییە ئەلیکترۆنییە کە لەلایەن وەزارەتی بازرگانییەوە پارێزگاری لێدەکرێت ڕێگە بە بازرگانەکان دەدات بە شێوەی ئۆنلاین خۆیان تۆمار بکەن بۆ مۆڵەت و مۆڵەتی هاوردەکردن/هەناردەکردن لە بوتان. هەروەها زانیاری لەسەر ڕێککەوتنە بازرگانییەکان، ڕێژەی گومرگی، ڕێکارەکانی گومرگی و دەستڕاگەیشتن بە بازاڕ لەخۆدەگرێت. 4. دەسەڵاتی دراوی شاهانە (www.rma.org.bt): دەسەڵاتی دراوی شاهانە بەرپرسیارە لە داڕشتنی سیاسەتی دراو لە بوتان. ماڵپەڕی فەرمییان نوێکارییەکان لەسەر ڕێساکانی بانکی، نرخی ئاڵوگۆڕ، ڕاپۆرتی سەقامگیری دارایی و هەروەها زانیارییە ئابوورییە پەیوەندیدارەکان دەخاتە ڕوو. 5. Druk Holding & Investments Ltd (www.dhi.bt): ئەمە ماڵپەڕی فەرمی کۆمپانیای Druk Holding & Investments Ltd.ە، کە سەرپەرشتی ئەو وەبەرهێنانانە دەکات کە لەلایەن حکومەتەوە لە کەرتە ستراتیژییەکانی وەک پڕۆژەکانی کارەبای ئاویی و پیشەسازییە سەرەکییەکانی دیکەدا ئەنجام دەدرێن کە بەشدارن لە نیشتمانی ئامانجەکانی گەشەپێدانی کۆمەڵایەتی-ئابووری. 6. ئەنجومەنی گەشتیاری بوتان (www.tourism.gov.bt): لە کاتێکدا بە پلەی یەکەم گرنگی بە بەرەوپێشبردنی گەشتیاری دەدات نەک ئابووری یان بازرگانی خۆی؛ ماڵپەڕی ئەنجومەنی گەشتیاری تیشک دەخاتە سەر دەرفەتەکانی وەبەرهێنان لەناو ئەم کەرتەدا لەوانەش پڕۆژەکانی ئیکۆتۆریزم کە دەتوانرێت هاوکاری لەگەڵ کۆمپانیا بیانییەکان بکۆڵرێتەوە. ئەم ماڵپەڕانە کۆمەڵێک زانیاری پەیوەست بە سیاسەت و ڕێسا ئابوورییەکان دەدەن؛ مەرجەکانی مۆڵەتدان؛ دەرفەتی وەبەرهێنان؛ شیکاری بازاڕ؛ پەرەپێدانی گەشتیاری لەنێو ئەوانی تردا کە دەتوانێت چالاکییە بازرگانییەکان لە ناو بوتان یان بەشداری تێدا بکات. تکایە ئاگاداربن کە باشترە پێش ئەوەی هەر بڕیارێکی بازرگانی بدەیت، زانیارییەکان لە ڕێگەی کەناڵە فەرمییەکانەوە پشتڕاست بکرێتەوە یان ڕاوێژ لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان بکرێت.

ماڵپەڕەکانی پرسیارکردنی داتا بازرگانیکردن

لە بوتان، وەزارەتی داهات و گومرگی (DRC) بەرپرسیارە لە سەرپەرشتیکردنی بابەتە پەیوەندیدارەکانی بازرگانی، لەوانەش بەڕێوەبردنی چالاکییەکانی هاوردە و هەناردەکردن. کۆماری دیموکراتیکی کۆنگۆ یەک پلاتفۆرم بە ناوی "سیستەمی زانیاری بازرگانی بوتان" (BTIS) بۆ هەموو زانیارییە پەیوەندیدارەکانی بازرگانی لە وڵاتەکەدا دابین دەکات. ئەم پۆرتاڵە ئۆنلاینە وەک ناوەندێکی گشتگیر بۆ بازرگانان، بازرگانان و لایەنە پەیوەندیدارەکانی تر کاردەکات بۆ دەستگەیشتن بە زانیارییە گرنگەکان لەسەر ئاماری بازرگانی، ڕێکارەکانی گومرگی، باج، ڕێساکان و زۆر شتی تر. لێرەدا چەند ماڵپەڕێکی پەیوەندیدار بە داتای بازرگانی بوتان دەخەینەڕوو: 1. سیستەمی زانیاری بازرگانی بوتان (BTIS): ماڵپەڕ: http://www.btis.gov.bt/ ئەمە ماڵپەڕی فەرمی BTIS یە کە تایبەتمەندی جۆراوجۆری وەک دەستڕاگەیشتن بە بەیاننامەی هاوردە/هەناردەکردن، پشکنینی ڕێژەی گومرگی گومرگی و پابەندبوونی باج بە پشتبەستن بە پۆلێنکردنی بەرهەم یان کۆدی سیستەمی هاوسەنگ (HS) بۆ بەکارهێنەران دابین دەکات. 2. نووسینگەی ئاماری نیشتمانی: ماڵپەڕ: http://www.nsb.gov.bt/ نووسینگەی ئاماری نیشتمانی ئاماری ئابووری بۆ بوتان دابین دەکات لەوانەش زانیاری لەسەر هاوردە و هەناردەکردن لە کەرتە جیاوازەکاندا. بەکارهێنەران دەتوانن ڕاپۆرتی ئاماری وردی پەیوەست بە بازرگانی دەرەکی لە بەشی بڵاوکراوەکانیاندا بدۆزنەوە. 3. بانکی هەناردە-هاوردە لە بوتان لیمیتەد: ماڵپەڕ: https://www.eximbank.com.bt/ لە کاتێکدا ئەم ماڵپەڕە بە شێوەیەکی سەرەکی سەرنج دەخاتە سەر پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە داراییەکانی پەیوەست بە چالاکییەکانی هەناردەکردن-هاوردە لە بوتان، هەروەها تێڕوانینێکی بەسوود لە ئاماری بازرگانی دەرەکی وڵاتەکە پێشکەش دەکات. 4. وەزارەتی کاروباری ئابووری: ماڵپەڕ: http://www.moea.gov.bt/ وەزارەتی کاروباری ئابووری ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە داڕشتنی سیاسەتەکانی پەیوەست بە گەشەپێدانی ئابووری و ئاسانکاری بۆ هاوبەشییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان بۆ بوتان. لەوانەیە ماڵپەڕەکەیان ڕاپۆرت یان بڵاوکراوەی پەیوەندیدار سەبارەت بە بازرگانی دەرەکی پێشکەش بکات. تکایە ئاگاداربن کە ئەم ماڵپەڕانە بە تێپەڕبوونی کات گۆڕانکارییان بەسەردا دێت؛ هەمیشە باشترە پێش ئەوەی دەستت پێ بگات، بەردەستبوونیان پشتڕاست بکەیتەوە.

پلاتفۆرمی B2b

بۆتان کە بە "خاکی ئەژدیهای ڕەشەبا" ناسراوە، وڵاتێکە دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی هیمالایا. سەرەڕای ئەوەی کە وڵاتێکی بچووکە، بەڵام بۆتان وردە وردە دیجیتاڵکردنی لە باوەش گرتووە و دەستیکردووە بە پەرەپێدانی پلاتفۆرمی B2B ی خۆی بۆ ئاسانکاری لە کارلێک و مامەڵە بازرگانییەکان. لێرەدا هەندێک لە پلاتفۆرمەکانی B2B ی بوتان لەگەڵ ماڵپەڕە هاوبەشەکانیان دەخەینەڕوو: 1. پۆرتاڵی بازرگانی بوتان (http://www.bhutantradeportal.gov.bt/): ئەمە پلاتفۆرمێکی فەرمی ئۆنلاینە کە زانیاری گشتگیر لەسەر ڕێساکانی هاوردەکردن و هەناردەکردن، ڕێکارەکانی بازرگانی، باجی گومرگی، و وردەکارییەکانی تری پەیوەندیدار بە بازرگانی پێشکەش دەکات. 2. کۆمپانیای Druk Enterprise Solutions (http://www.drukes.com/): کۆمپانیای Druk Enterprise Solutions کۆمپانیایەکی پێشەنگی تەکنەلۆژیای B2B یە لە بوتان کە چارەسەری نەرمەکاڵا جۆراوجۆرەکان پێشکەش بە بزنسەکان دەکات. خزمەتگوزارییەکانیان بریتین لە نەرمەکاڵای پلاندانانی سەرچاوەی کۆمپانیا (ERP)، سیستەمی ژمێریاری، ئامرازەکانی بەڕێوەبردنی کۆگا و زۆر شتی تر. 3. تۆڕی فرۆشیارانی جوملە بوتان (https://www.wholesalersnetwork.com/country/bhutna.html): وەک پلاتفۆرمی بەڕێوەبەرایەتی ئۆنلاین، ئەم ماڵپەڕە لیستی فرۆشیارانی جوملە و دابەشکەران کۆدەکاتەوە کە لە کەرتە جیاوازەکانی ناوخۆی بوتاندا کاردەکەن. وەک سەرچاوەیەکی بەنرخ بۆ ئەو بزنسانەی کە دەیانەوێت پەیوەندی لەگەڵ دابینکەرانی ئەگەری لە وڵاتەکەدا بکەن. 4. ITradeMarketplace (https://itrade.gov.bt/): ئەم بازاڕە لەلایەن وەزارەتی کاروباری ئابووری لە بوتان پەرەی پێدراوە، ئامانجی پێشخستنی دەرفەتی بازرگانییە لە نێوان بەرهەمهێنەران/دابینکەرانی ناوخۆیی و کڕیارە ئایندەییەکان لە هەردوو بازاڕی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی. پیشەسازییە جۆراوجۆرەکانی وەک بەرهەمی کشتوکاڵی، کاری دەستی، قوماش و هتد دەگرێتەوە. 5. MyDialo (https://mydialo.com/bt_en/): MyDialo پلاتفۆرمێکی بازرگانی ئەلیکترۆنی B2B کە سەرهەڵدەدات و بازرگانییەکان لە سەرانسەری چەندین وڵاتدا بەیەکەوە دەبەستێتەوە لەنێویاندا بوتان لە چوارچێوەی یەک چارەسەری گونجاوی بازاڕدا. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بەهۆی قەبارەی سنوورداری ئابوورییەکەی و ڕێژەی وەرگرتنی تاڕادەیەک خاوتر بە بەراورد بە گەلانی دیکە، ژمارەی پلاتفۆرمی B2B لە بوتان وەک لە وڵاتە گەورەکاندا بەرفراوان نییە. بەڵام ئەو پلاتفۆرمانەی پێشتر باسمان کرد خاڵی دەستپێکێک بۆ ئەو بازرگانیانە دابین دەکەن کە ئارەزووی گەڕان بەدوای دەرفەتە بازرگانییەکان یان دامەزراندنی پەیوەندی لەگەڵ هاوبەشەکانیان لە بوتانەوە دەکەن.