TogTok

تێڕوانینێکی گشتی وڵات
دراوی نیشتمانی
گۆڕینی نرخ
جەژنە گرنگەکان
دۆخی بازرگانی دەرەکی
پۆتانسێلی گەشەپێدانی بازاڕ
بەرهەمەکانی فرۆشتنی گەرم لە بازاڕدا
تایبەتمەندی و تابوی کڕیار
سیستەمی بەڕێوەبردنی گومرگی
سیاسەتەکانی باجی هاوردەکردن
سیاسەتەکانی باجی هەناردەکردن
بڕوانامە پێویستەکان بۆ هەناردەکردن
لۆجستیکی پێشنیار کراو
کەناڵەکان بۆ پەرەپێدانی کڕیار

تورکیا کە بە فەرمی بە کۆماری تورکیا ناسراوە، وڵاتێکی ترانز کیشوەرییە و بە شێوەیەکی سەرەکی دەکەوێتە سەر نیمچە دوورگەی ئەنادۆڵ لە ڕۆژئاوای ئاسیا و بەشێکی کەمتر لە نیمچە دوورگەی بەڵکان لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا. مێژوویەکی دەوڵەمەند و هەمەچەشنی هەیە کە زیاتر لە هەزاران ساڵ دەخایەنێت. ڕووبەری تورکیا نزیکەی ٧٨٠ هەزار و ٥٨٠ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و سنوورەکانی لەگەڵ هەشت وڵاتدا هاوبەشە کە بریتین لە یۆنان، بولگاریا، جۆرجیا، ئەرمینیا، ئازەربایجان، ئێران، عێراق و سوریا. بە سێ دەریای سەرەکی دەورە دراوە: دەریای ناوەڕاست لە باشوور،w دەریای ئیجە لە ڕۆژئاوا و دەریای ڕەش لە باکوور. تورکیا بە ژمارەی دانیشتووانی نزیکەی ٨٤ ملیۆن کەس کە پێکهاتووە لە نەتەوە و ئایینە جیاوازەکان، تورکیا بە هەمەجۆریی کولتووری ناسراوە. زمانی فەرمی تورکییە لە کاتێکدا زمانە کەمینەکانی تری وەک کوردیش قسەی پێدەکرێت. ئەنقەرە وەک پایتەختی تورکیا خزمەت دەکات لە کاتێکدا ئەستەنبوڵ گەورەترین شاری تورکیایە. ئەستەنبوڵ گرنگییەکی مێژوویی گەورەی هەیە بەو پێیەی سەردەمانێک پایتەختی ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین و عوسمانی بووە. ئابوری تورکیا بە پشتبەستن بە بەرهەمی ناوخۆیی لە ڕیزبەندی ٢٠ وڵاتی سەرەکی جیهاندایە. پێگەی ستراتیژییەکەی وایکردووە ببێتە ناوەندێکی بەرچاو بۆ بازرگانی نێودەوڵەتی نێوان ئەوروپا و ئاسیا. گەشتیاری بەهۆی میراتی دەوڵەمەندی کولتووری و دیمەنە سروشتییە هەناسەبڕکێکانی تورکیا ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ئابووری تورکیادا. تێکەڵەیەک لە وێرانە کۆنەکانی وەک ئەفسوس و ترۆی لەگەڵ کەناراوەکانی سەرسوڕهێنەر بەدرێژایی کەنارەکانی دەریای ناوەڕاست پێشکەش بە گەشتیاران دەکات. خواردنی تورکی لە سەرانسەری جیهاندا بەناوبانگە بە خواردنەکانی وەک کەباب، بەکلەڤا، و چای تورکی کە سەرنجڕاکێشی خواردنی زیاد دەکەن. هەرچەندە لە ڕووی جوگرافیاوە دابەش بووە لە نێوان دوو کیشوەردا، تورکیا نەریتەکانی هەردوو ئەوروپا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە باوەش دەگرێت

دراوی تورکیا بە لیرەی تورکی (TRY) ناسراوە. لیرەی تورکی دراوی فەرمی تورکیایە و لەلایەن بانکی ناوەندی کۆماری تورکیاوە دەردەچێت و ڕێکدەخرێت. لە ساڵی ١٩٢٣ کە تورکیای مۆدێرن دامەزرا، لە سووڕانەوەدایە. نرخی ئێستای 1 دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر بە TRY نزیکەی 8.5 لیرە. بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە بەهۆی هۆکارە ئابوورییەکانەوە، نرخی ئاڵوگۆڕکردن دەتوانێت لە تورکیادا ناجێگیر بێت. لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا تورکیا تووشی هەندێک تەحەددا بووە لەگەڵ هەڵاوسان و ناجێگیری بەهای دراوەکەی. ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی ناوبەناو هەڵاوسان و دابەزینی بەهای لیرەی تورکی بەرامبەر بە دراوە سەرەکییەکانی دیکەی وەک دۆلاری ئەمریکی یان یۆرۆ. حکومەت و بانکی ناوەندی ڕێوشوێنی سەقامگیری دراوەکەیان گرتووەتەبەر بە جێبەجێکردنی سیاسەتەکانی وەک بەرزکردنەوەی ڕێژەی سوود و جێبەجێکردنی سیاسەتی دراوی توندتر و هاندانی وەبەرهێنانی بیانی. ئەم هەوڵانە ئامانجیان پاراستنی سەقامگیری لەناو سیستەمی دارایی خۆیان و پاراستنی بەهای لیرەی تورکییە. ئەو گەشتیارانەی سەردانی تورکیا دەکەن دەتوانن بە ئاسانی دراوە بیانییەکانیان بگۆڕنەوە بۆ لیرەی تورکی لە بانکەکان، نووسینگەکانی ئاڵوگۆڕکردن، یان لە ڕێگەی ئامێری ATM لە سەرتاسەری وڵاتدا. هەروەها زۆرێک لە بازرگانییەکان پارەدان بە دراوە سەرەکییەکانی دیکە وەک دۆلاری ئەمریکی یان یۆرۆ لە ناوچە گەشتیارییە بەناوبانگەکاندا وەرئەگرن. بە کورتی، دراوی تورکیا بە لیرەی تورکی (TRY) ناودەبرێت، ناوبەناو ناجێگیری بەخۆیەوە دەبینێت بەهۆی هۆکارە ئابوورییەکان بەڵام هەوڵەکان لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە دەدرێت بۆ سەقامگیرکردنی. سەردانکەران دەتوانن بە ئاسانی پارەکانیان بگۆڕنەوە بۆ دراوی ناوخۆیی لە شوێنە جیاوازەکان لە سەرتاسەری تورکیا.

دراوی فەرمی تورکیا لیرەی تورکییە (TRY). سەبارەت بە نرخی ئاڵوگۆڕ لەگەڵ دراوە سەرەکییەکانی جیهان، تکایە ئاگاداربن کە ئەم بەهایانە ڕەنگە بە تێپەڕبوونی کات بگۆڕدرێن. بەڵام تا مانگی ئەیلولی ٢٠٢١، لێرەدا نرخەکانی ئاڵوگۆڕی نزیکەیی دەخەینەڕوو: یەک دۆلاری ئەمریکی (USD) = 8.50 لیرەی تورکی (TRY) 1 یۆرۆ (EUR) = 10.00 لیرەی تورکی (TRY) 1 پاوەندی بەریتانی (GBP) = 11.70 لیرەی تورکی (TRY) 1 یێنی ژاپۆنی (JPY) = 0.08 لیرەی تورکی (TRY) تکایە لەبیرت بێت کە ئەم ڕێژانە دەگۆڕدرێن و باشترە لە کاتی پێویستدا پشکنینی نرخەکانی ئێستا بکەیت.

تورکیا، وڵاتێکی هەمەچەشنە و دەکەوێتە سەر یەکتربڕینەکانی ئەوروپا و ئاسیا، بە درێژایی ساڵ چەندین جەژنی گرنگ بەڕێوەدەبات. ئەم جەژنانە نەک هەر گوزارشت لە میراتی دەوڵەمەندی کولتووری تورکیا دەکەن بەڵکو بۆ گەلەکەی گرنگییەکی قووڵیان هەیە. یەکێک لە جەژنە گرنگەکانی تورکیا ڕۆژی کۆمارییە کە لە ٢٩ی ئۆکتۆبەردا بەڕێوەدەچێت. ئەم ڕۆژە دامەزراندنی کۆماری تورکیایە لە ساڵی ١٩٢٣ بە سەرکردایەتی مستەفا کەمال ئەتاتورک. جەژنێکی نیشتمانییە کاتێک هاوڵاتیان کۆدەبنەوە بۆ یادکردنەوەی ئەم بۆنە مێژووییە بە نمایش و نمایشی یارییە ئاگرینەکان و نمایشی کولتووری. جەژنێکی دیکەی گرنگ جەژنی ڕەمەزانە کە کۆتایی مانگی ڕەمەزانە – مانگی پیرۆزی ڕۆژوو لە ئیسلامدا. جەژنی ڕەمەزان لە سەرانسەری جیهاندا لەلایەن موسڵمانانی جیهانەوە ئاهەنگ دەگێڕدرێت، جەژنی ڕەمەزان لە تورکیادا نوێژی تایبەت لە مزگەوتەکان بەڕێوەدەچێت و دواتر ئاهەنگەکان بەڕێوەدەچێت کە لەگەڵ خێزان و هاوڕێیاندا هاوبەش دەکرێن. شەقامەکان بە دیکۆراتی ڕەنگاوڕەنگ ڕازێنراونەتەوە لە کاتێکدا منداڵان وەک بەشێک لەم بۆنە خۆشە دیاری و شیرینی وەردەگرن. ڕۆژی سەربەخۆیی تورکیا لە ١٨ی ئازاردا بۆ ڕێزلێنان لەو کەسانە بەڕێوەدەچێت کە لە شەڕی سەربەخۆیی تورکیادا (١٩١٩-١٩٢٢) خەباتیان کردووە بۆ ئازادی خۆیان. گرنگییەکی زۆری هەیە بەو پێیەی هێمای یەکڕیزی و شانازییە لە نێوان هاووڵاتیانی تورکیادا. لە سەرانسەری وڵاتدا ڕێوڕەسمی یادکردنەوە بەڕێوەدەچێت، لەوانەش ڕێوڕەسمی تاجە گوڵینە دانان لە شوێنەوارە تایبەتەکان بە ئەتاتورک و کۆبوونەوە کە تیشک دەخاتە سەر نیشتمانپەروەری. کوربان بایرامی یان جەژنی قوربان یەکێکی دیکەیە لە جەژنە ئاینییە گەورەکان کە موسڵمانان لە تورکیا بەڕێوەی دەبەن. بە شێوەیەکی ئاسایی دوو مانگ دوای جەژنی ڕەمەزان ڕوودەدات، ڕێز لە ئامادەیی ئیبراهیم دەگرێت بۆ قوربانیکردنی کوڕەکەی وەک کردەوەیەکی پەرۆشی بۆ خودا. خێزانەکان بۆ نوێژکردن لە مزگەوتەکان کۆدەبنەوە پێش ئەوەی ئاژەڵەکانی وەک مەڕ یان مانگا بکەنە قوربانی بە پەیڕەوکردنی نەریتی ئیسلامی. پاشان گۆشتی ئەم قوربانیانە لەگەڵ کەسوکاردا دابەش دەکرێت و بەسەر ئەو کەسانەدا دابەش دەکرێت کە کەم بەختیان هەیە. دواجار ئاهەنگەکانی شەوی سەری ساڵ ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە ساڵنامەی جەژنەکانی تورکیادا. لە کاتێکدا ڕەنگە لە سەرانسەری جیهاندا بە ئاهەنگێکی عەلمانی هەژمار بکرێت، بەڵام تورکەکان بە جۆش و خرۆشەوە بەشداری چالاکییە جۆراوجۆرەکانی وەک ئاهەنگی سەر شەقامەکان و نمایشی یارییە ئاگرینەکان و ئێوارەخوانە تایبەتەکان دەکەن. ئەستەنبوڵ بە ئاسمانی ئایکۆنی و کەشوهەوای زیندوو، شوێنێکی بەناوبانگە بۆ خەڵکی ناوچەکە و گەشتیاران کە لە ساڵی نوێدا زەنگ لێدەدەن. ئەم جەژنانە فرەچەشنی دەوڵەمەندی کولتووری و لێبوردەیی ئایینی و گرنگی مێژوویی تورکیا پیشان دەدەن. ئەوان خەڵک کۆدەکەنەوە بۆ ئاهەنگگێڕان بە بەها هاوبەشەکان لە هەمان کاتدا ڕێز لە نەریتە ناوازەکانیان دەگرن- بە جوانی ڕەنگدانەوەی جەوهەری وڵاتەکەن.

تورکیا وڵاتێکە دەکەوێتە یەکتربڕینەکانی ئەوروپا و ئاسیا، ئەمەش وایکردووە ببێتە ناوەندێکی ستراتیژی بازرگانی. ئابوورییەکی تێکەڵاوی هەیە لەگەڵ کەرتەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازی و خزمەتگوزاری کە بەشدارییەکی بەرچاویان لە بەرهەمی ناوخۆییدا هەیە. لە ڕووی هەناردەکردنەوە، تورکیا خاوەنی کۆمەڵێک بەرهەمی جۆراوجۆرە لەوانە قوماش، پارچەی ئۆتۆمبێل، ئامێر، ئامێری کارەبایی، و خۆراکی پرۆسێس کراو. هاوبەشە بازرگانییە سەرەکییەکان بۆ هەناردەکردنی تورکیا بریتین لە ئەڵمانیا، عێراق، بەریتانیا، ئیتاڵیا و فەرەنسا. بەرهەمە قوماشییەکان بە تایبەتی لە سەبەتەی هەناردەکردنی تورکیادا گرنگن، چونکە یەکێکە لە گەورەترین بەرهەمهێنەرانی قوماش لەسەر ئاستی جیهان. لە لایەنی هاوردەکردنەوە تورکیا بە شێوەیەکی سەرەکی کاڵای وەک ئامێری ئامێر و پارچە بۆ کەرتی پیشەسازی خۆی دەکڕێت. هاوردەکردنی بەرچاوی دیکە بریتین لە بەرهەمە نەوتییەکان، ماددە کیمیاییەکان، ئاسن و بەرهەمە پۆڵاکان. هاوبەشە بازرگانییە سەرەکییەکانی بۆ هاوردەکردن بریتین لە چین، یەکێتی ئەوروپا لەنێویاندا ئەڵمانیا و ڕووسیا. لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا، تورکیا چالاکانە ڕێکەوتنەکانی ئازادکردنی بازرگانی لەگەڵ وڵاتانی جیاوازدا بەدواداچوون بۆ بەرزکردنەوەی بازرگانی نێودەوڵەتی خۆی. تورکیا ئەندامی چەندین ڕێککەوتنی بازرگانی ئازادە وەک یەکێتی گومرگی لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا، بۆ بەرزکردنەوەی دەستڕاگەیشتن بە بازاڕەکانی ئەوروپا هەوڵدەدات لە ڕێگەی ڕێککەوتنە دوولایەنەکانەوە کارەکانی لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەفریقا و ئاسیادا فراوان بکات. سەرەڕای ئەم هۆکارە ئەرێنیانە، تورکیا ڕووبەڕووی هەندێک تەحەددا دەبێتەوە لە کەرتی بازرگانیدا. ناجێگیری لیرەی تورکی دەتوانێت کاریگەری لەسەر تێچووی هاوردەکردن/هەناردەکردن هەبێت. لەسەرووی ئەوەشەوە، گرژییە سیاسییەکان، وەک ناکۆکی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ یان گۆڕانکاری لە ڕێساکانی حکومەت، ڕەنگە سنوور بەزاندن تێکبدات جگە لەوەش، پەتای کۆڤید-19 کاریگەری خراپی لەسەر بازرگانی جیهانی هەبوو، و تورکیاش لەوە بێبەری نەبوو، بەڵام، وردە وردە دەستی بە چالاکییە ئابوورییەکان کردەوە بە جێبەجێکردنی ڕێوشوێنی سەلامەتی. بەگشتی، شوێنی تورکیا لە یەکتربڕینی ئەوروپا، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، و ئاسیا، سوودێکی پێدەبەخشێت بۆ بازرگانی جیهانی پێشهاتەکان بەندە بەوەوە کە تورکیا تا چەند بە شێوەیەکی کاریگەر مامەڵە لەگەڵ ئاستەنگە ناوخۆییەکان دەکات لە هەمان کاتدا بەردەوام دەبێت لە بەشداریکردن لە دەرفەتەکانی بازاڕی جیهانی.

تورکیا کە دەکەوێتە گۆڕەپانی ئەورووپا و ئاسیا، توانایەکی گەورەی هەیە بۆ پەرەپێدانی بازاڕی بازرگانی دەرەکی. پێگەی ستراتیجی جوگرافی وڵاتەکە وای لێدەکات ببێتە پەیوەندییەکی ژیانی نێوان ناوچە جیاوازەکان و بازاڕەکان. یەکەم: تورکیا بە بەرهەمە جۆراوجۆرەکانی لە سەرانسەری کەرتە جیاوازەکاندا ناسراوە. لە پیشەسازییەکانی وەکو قوماش، ئۆتۆمبێل، ئەلیکترۆنی و کشتوکاڵدا سوودێکی کێبڕکێی هەیە. کۆمپانیا تورکییەکان بە هێزی کاری لێهاتوو و پێشکەوتنی تەکنەلۆژی، توانای بەرهەمهێنانی کاڵای کوالیتی بەرزیان هەیە بە نرخێکی کێبڕکێکار. دووەم: شوێنی بەسوودی تورکیا، دەستگەیشتن بە بازاڕە سەرەکییەکانی وەک ئەوروپا، ڕووسیا، ئاسیای ناوەڕاست، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا بە ئاسانی دەڕەخسێنێت. ئەمەش وا دەکات هەناردەکارانی تورکیا بتوانن سوود لە بنکە بەرفراوانەکانی بەکاربەران لەم ناوچانە وەربگرن و تۆڕی بازرگانی بەهێز دروست بکەن. جگە لەوەش تورکیا ڕێککەوتنی بازرگانی ئیمتیازاتی لەگەڵ چەند وڵاتێک یان ناوچەیەکدا دامەزراندووە وەک ڕێککەوتنی یەکێتی گومرگی یەکێتی ئەوروپا کە ٣٠ وڵات دەگرێتەوە. سێیەم، تورکیا بە بەردەوامی ئاسانکارییەکانی ژێرخانی خۆی بەرزکردووەتەوە لەوانە بەندەرەکان تێرمیناڵەکان فڕۆکەخانەکان ناوەندە لۆجستیەکان هێڵی ئاسن ڕێگاوبانەکان کە بەشدارە لە باشترکردنی پەیوەندییەکان لە ناوخۆی وڵات و هەروەها لە دەرەوەی وڵات ئاسانکاری دەکات بۆ لۆجستیکی گواستنەوەی کارا کە توانای کێبڕکێی نێودەوڵەتی بەرز دەکاتەوە و وەبەرهێنانی بیانی ڕادەکێشێت سەرەڕای ئەوەش، تورکیا هاندانەکانی وەبەرهێنان پێشکەش دەکات لەوانەش لێخۆشبوونی باج سوودەکانی باجی گومرگی یارمەتییەکانی ڕێژەی سوود یارمەتییەکانی تەرخانکردنی زەوی پشتگیری دامەزراندن پشتگیری پەروەردەکردنی دەرفەتەکان بۆ بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان بۆ دامەزراندنی بوونی خۆیان بەم شێوەیە چالاکییە ئابوورییەکان بەرەوپێش دەبات لە کۆتاییدا، حکومەتی تورکیا هەوڵەکانی بۆ فراوانکردنی ڕێککەوتنە دوولایەنەکان لە ڕێگەی چالاکییە بانگەشەییەکانی وەک ڕێکخستنی پێشانگای بازرگانی کە پێشانگای تورکی پیشان دەدات، بەشداریکردن لە پێشانگە نێودەوڵەتییەکان سوودیان بۆ دەگەیەنێت لەگەڵ دەستڕاگەیشتنێکی زیاتر، بەرژەوەندی لەنێو بازرگانانی بیانیدا دروست دەکات، هاوبەشی پەروەردە دەکات لە کۆتاییدا، توانای پەرەپێدانی بازاڕی بازرگانی دەرەکی تورکیا لە بنکە پیشەسازییە بەهێزەکەیدایە مەودای بەرهەمە جۆراوجۆرەکان شوێنی جوگرافیای گونجاو باشترکردنی ئاسانکارییەکانی ژێرخانی سەرنجڕاکێش هاندانەکانی وەبەرهێنانی سەرنجڕاکێش پشتگیری لە سیاسەتەکانی حکومەت ئەم هۆکارانە بەیەکەوە دەیکەنە شوێنێکی سەرنجڕاکێش بۆ ئەو کۆمپانیایانە کە دەیانەوێت دەستڕاگەیشتن بە کارەکانیان لە ئاستی جیهانیدا فراوانتر بکەن

کاتێک باس لە هەڵبژاردنی بەرهەمە گەرمفرۆشەکان دەکرێت بۆ هەناردەکردن لە بازاڕی تورکیادا، چەند هۆکارێکی سەرەکی هەن کە دەبێت لەبەرچاو بگیرێن. تورکیا بە شێوەیەکی ستراتیژی لە یەکتربڕینەکانی ئەوروپا و ئاسیا هەڵکەوتووە، ئەمەش وایکردووە ببێتە ناوەندێکی بازرگانی ئایدیاڵ. ئابوورییەکی هەمەچەشنی هەیە و کەرتی بەرهەمهێنانی بەهێزی هەیە لەوانە پیشەسازییەکانی ئۆتۆمبێل، قوماش، ئەلیکترۆنی، و پرۆسێسی خۆراک. بۆ دەستنیشانکردنی بەرهەمە گەرمفرۆشەکان بۆ هەناردەکردن لە تورکیا، لێرەدا چەند هەنگاوێک دەخەینەڕوو کە دەبێت پەیڕەوی لێبکەین: 1. لێکۆڵینەوە لە بازاڕ: ئەنجامدانی لێکۆڵینەوەی وردی بازاڕ بۆ تێگەیشتن لە ئارەزوو و ڕەوتەکانی بەکاربەر. ئەمەش دەتوانرێت لە ڕێگەی ڕاپۆرتی ڕێکخراوە بازرگانییەکان، دەزگاکانی حکومەت، یان بە بەشداریکردن لە پێشانگای بازرگانی و پێشانگاکان ئەنجام بدرێت. 2. دەستنیشانکردنی دەرفەتی تایبەت: بەدوای بۆشایی بازاڕدا بگەڕێ کە دەتوانرێت بە بەرهەمی ناوازە یان تایبەتمەند پڕبکرێتەوە. بۆ نموونە بەکارهێنەرانی تورک زیاتر ئارەزووی خۆیان بۆ بەرهەمە خۆراکییە ئۆرگانییەکان یان شتومەکی مۆدەی بەردەوام نیشانداوە. 3. ڕەچاوکردنی هۆکارە کولتوورییەکان: تورکیا وڵاتێکی هەمەچەشنی کولتوورییە و کاریگەرییەکانی هەردوو کولتووری ڕۆژهەڵاتی و ڕۆژئاوایی هەیە. لە داب و نەریتی ناوخۆیی تێبگە لە کاتی هەڵبژاردنی بەرهەمەکان بۆ هەناردەکردن بۆ ئەوەی دڵنیا بیت کە لەگەڵ بەهاکانی بەکاربەردا دەگونجێت. 4. دڵنیایی جۆری: بەکارهێنەرانی تورکیا بەهای بەرهەمە کوالیتی بەرزەکان بە نرخێکی کێبڕکێ دەدەن. دڵنیابە لەوەی کە شتە هەڵبژێردراوەکانت لەگەڵ ستانداردە نێودەوڵەتییەکانی کوالیتی دەگونجێن و بەهایەکی باش بۆ پارە پێشکەش دەکەن. 5. شیکاری کێبڕکێ: لێکۆڵینەوە لە پێشکەشکردنی ڕکابەرە ناوخۆییەکان بکە بۆ دیاریکردنی پۆلە بەرهەمە ئەگەرییەکان کە دەتوانیت خۆت جیا بکەیتەوە بە پێشکەشکردنی شتێکی ناوازە یان باشتر لەوەی کە ئێستا بەردەستە. 6- خواست لە دەرەوەی وڵات: ڕەچاوکردنی ڕەوت و خواستە جیهانییەکان لەکاتی هەڵبژاردنی بەرهەمەکان بۆ هەناردەکردن لە تورکیاوە چونکە ئەمانە دەتوانن کاریگەری بەرچاویان هەبێت لەسەر سەرکەوتنەکانیان لە دەرەوەی وڵاتیش. 7 . پابەندبوون بە ڕێساکان: خۆت ئاشنابە بە ڕێساکانی هاوردەکردن، باجی گومرگی، پێداویستییەکانی ناونانی، ستانداردەکانی سەلامەتی بازاڕە ئامانجدارەکان چونکە ئەمانە ڕەنگە کاریگەرییان هەبێت لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنی بەرهەمەکەت بەپێی ئەوە؛ 8 . دروستکردنی پەیوەندی لە ناوخۆدا : دامەزراندنی هاوبەشی لەگەڵ دابینکەرانی ناوخۆیی متمانەپێکراو کە بە باشی لە بازاڕی ناوخۆیی تێدەگەن؛ ئەمە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە گەشتکردن بە بەربەستە ئەگەرییەکان لەکاتی هەناردەکردنی بەرهەمە هەڵبژێردراوەکانت بە سەرکەوتوویی. بە پەیڕەوکردنی ئەم هەنگاوانە و مانەوە لە نوێکردنەوە لەسەر ئارەزووەکانی کڕیار و ڕەوتە جیهانییەکان،پێگەیەکی باشترت دەبێت بۆ هەڵبژاردنی کاڵای فرۆشتنی گەرم بۆ هەناردەکردن لە بازاڕی تورکیا.

تورکیا وڵاتێکی ترانز کیشوەرییە و لە ئەوروپای ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای ئاسیادا تێپەڕیوە، تایبەتمەندی کڕیار و تابۆی کولتووری ناوازەی هەیە. کڕیارە تورکەکان بە میوانداری و گەرمی بەرامبەر سەردانکەران ناسراون. شانازی بە مامەڵەکردن لەگەڵ میوانەکان دەکەن بە ڕێز و بەخشندەییەوە. لەکاتی بازرگانیکردن لە تورکیا، چاوەڕێی ئەوە بکە بە جۆش و خرۆشەوە پێشوازیت لێ بکرێت و چا یان قاوەیان پێشکەش بکرێت وەک نیشانەی میوانداری. دروستکردنی پەیوەندی لە کولتوری بازرگانی تورکیادا زۆر گرنگە. پەیوەندییە کەسییەکان بەهایەکی زۆریان هەیە، بۆیە تەرخانکردنی کات بۆ دامەزراندنی متمانە و پەیوەندی لەگەڵ کڕیارە تورکەکانت زۆر گرنگە. دروستکردنی پەیوەندی بەهێز دەتوانێت ببێتە هۆی هاوبەشی درێژخایەن. کڕیارە تورکەکان پەیوەندی ڕاستەوخۆ بەرز دەنرخێنن بەڵام وردەکارییەکانیش بەهادارن کاتێک باس لە دانوستاندن یان گفتوگۆکردن لەسەر بابەتگەلی هەستیار دەکرێت. زۆر شەڕانگێزی یان پاڵنەر ڕەنگە ناڕەحەتی دروست بکات، بۆیە گرنگە هاوسەنگی لە نێوان جەختکردنەوە و ڕێزگرتندا بپارێزیت. ڕەنگە چەمکی "کات" لەلایەن کڕیارە تورکەکانەوە بە بەراورد لەگەڵ کولتوورەکانی دیکە بە شێوەیەکی جیاواز هەست پێبکرێت. لە کاتی خۆیدا بەرز دەنرخێنرێت بەڵام زۆرجار نەرمی هەیە کاتێک باس لە خشتەکان یان وادەکان دەکرێت بەهۆی ئەو گرنگییەی کە دەدرێت بە پەیوەندییە کەسییەکان. ئامادەبە بۆ کۆبوونەوەکان کە درەنگ دەست پێدەکەن یان گۆڕانکاری لە کۆتا خولەکدا ئەنجام بدرێت. لە ڕووی تابۆی کولتوورییەوە، گرنگە باس لە پرسە سیاسییەکان نەکەیت، مەگەر پەیوەندییەکی بەهێزت لەسەر بنەمای متمانە دروست کردبێت کە تێیدا بتوانرێت بە ئاشکرا باسی ئەو جۆرە بابەتانە بکرێت بەبێ توڕەیی. هەروەها ئایین بە هەستیار دادەنرێت؛ دوور بکەوەرەوە لە ڕەخنەگرتن یان بێڕێزیکردن لە هەر بیروباوەڕێکی ئایینی. سەرەڕای ئەوەش، نیشاندانی ڕێزگرتن لە گەورەکان لە کۆمەڵگەی تورکیادا ڕێزێکی زۆری لێدەگیرێت؛ بۆیە، پێشکەشکردنی ڕێزگرتن بەرامبەر بە کڕیارە بەتەمەنەکان لە کاتی کۆبوونەوەکاندا دەتوانرێت وەک نیشانەی ڕەوشتی باش سەیر بکرێت. لە کۆتاییدا، ئەوەت لەبیربێت کە خواردنەوەی کحول لە نێوان تاکەکاندا جیاوازە بەهۆی ئەو بیروباوەڕە ئاینیانەی کە ئیسلام جەختی لەسەر دەکاتەوە کە ئایینی زۆرینەیە لە تورکیا - بۆیە هەمیشە لە کاتی خواردنەوەی مەی لە کاتی نانخواردنی ئێوارە یان بۆنە بازرگانییەکاندا، ئیختیاری بەکاربهێنە. تێگەیشتن لەم تایبەتمەندیانەی کڕیار و تابۆ کولتوورییەکان، ڕێگەت پێدەدات بە سەرکەوتوویی لە ڕێگەی کارلێکی بازرگانی لەگەڵ هاوتا تورکەکانتدا بگەڕێیت و لە هەمان کاتدا ڕێز لە داب و نەریتەکانیان بگرێت.

تورکیا خاوەنی سیستەمێکی بەڕێوەبردنی گومرگی دامەزراو و جێگیرە کە ڕۆیشتنی کاڵا و خەڵک بە شێوەیەکی ڕێکوپێک بەسەر سنوورەکانیدا مسۆگەر دەکات. دەسەڵاتی گومرگی تورکیا بەرپرسیارە لە چاودێریکردن و ڕێکخستنی هاوردە و هەناردە و ترانزێتی کاڵا لە ناوخۆی وڵاتدا. پێویستە گەشتیاران لە کاتی چوونە ناو تورکیا ئاگاداری هەندێک ڕێسا و ڕێسای گومرگی تورکیا بن. لەوانە: 1- ڕاگەیاندنی گومرگی: ئەو گەشتیارانەی دەچنە ناو تورکیا یان دەردەچن، پێویستە فۆڕمی ڕاگەیاندنی گومرگی پڕبکەنەوە (لە فڕۆکەخانە و بەندەرەکان و دەروازە سنورییە وشکانیەکان دەستدەکەوێت) ئەگەر دراوی زیاتر لە 10 هەزار یۆرۆ یان هاوتاکەی بە دراوی تر هەڵگرتبێت. 2. شتومەکی سنووردار: هەندێک شت لە کاتی چوونە ژوورەوە یان دەرچوون لە تورکیا، بەربەست یان قەدەغەکردنیان لەسەرە. لەوانە چەک، ماددە هۆشبەرەکان، کەلوپەلی ساختە، شوێنەوارە کولتوورییەکان بەبێ بەڵگەنامەی دروست و هەر شتێک کە بە زیانبەخش بۆ تەندروستی گشتی دادەنرێت. 3. دەرماڵەی بێ باج: سنوورێک بۆ بڕی ئەو کاڵا بێ باجانە دانراوە کە دەتوانرێت بهێنرێتە ناو تورکیا. ئەم دەرماڵانە بەپێی جۆری بەرهەمەکە (کحول، بەرهەمی تووتن) و شێوازی گواستنەوە (هەوا یان زەوی) دەگۆڕێت. گرنگە پابەند بین بەم سنوورانە بۆ ئەوەی سزا نەدرێت. 4. لێخۆشبوون لە بەکارهێنانی کەسی: سەردانکەر دەتوانێت کەلوپەلی تایبەتی وەک جل و بەرگ و ئامێری ئەلیکترۆنی لەگەڵ خۆی بهێنێت بۆ بەکارهێنانی خۆی بەبێ ئەوەی باج یان باج بدات بە مەرجێک مەبەست لێی فرۆشتن نەبێت. 5. هاوردە/هەناردەکردنی قەدەغەکراو: هەندێک کەلوپەل بە توندی قەدەغە دەکرێت لە تورکیاوە هاوردە/هەناردە بکرێت بەهۆی نیگەرانی سەلامەتی یان ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان. نموونە لەوانە ماددە هۆشبەرەکان، هەندێک مادەی کیمیایی، بەرهەمی جۆرە لەناوچووەکان کە بەپێی CITES (پەیماننامەی بازرگانی نێودەوڵەتی جۆرە لەناوچووەکان) پارێزراون، هتد. 6. ماف و بەرپرسیارێتی زانیاری سەرنشینانی فڕۆکەوانی مەدەنی: بەم پێیە، ئەو مەرجانەی کە بەپێی ڕێساکان دامەزراون، لەو حاڵەتانەدا کارپێکراو دەبن کە زیانەکانی زیانیان بەرکەوتووە لە کاتی تێپەڕبوون بە ڕێگا خێراکانی پاسپۆرت کە بە ڕوونی دراوە، بە شێوەیەکی پەیوەندیدار بەڵگەدار دەکرێن پێشنیار دەکرێت کە گەشتیاران پێش سەردانی تورکیا خۆیان بەم ڕێسای گومرگیانە ئاشنا بکەن بۆ ئەوەی لە کاتی گەشتەکەیاندا هیچ دەرئەنجامێکی نەخوازراویان لێ نەبێت.

سیاسەتی باجی هاوردەکردنی تورکیا لایەنێکی گرنگی چوارچێوەی بازرگانی تورکیایە. وڵاتەکە سیستەمێکی باجی پێشکەوتووی جێبەجێ کردووە کە لەسەر بنەمای کۆدەکانی سیستەمی هاوسەنگ (HS) دامەزراوە، کە بەرهەمەکان بەپێی سروشت و ئامانجی بەکارهێنانیان پۆلێن دەکات بۆ گروپی جیاواز. ڕێژەی باجی هاوردەکردنی تورکیا لە نێوان 0% بۆ 130%، بەپێی پۆلی بەرهەمەکە. بەرهەمە سفرەکان بریتین لە شتە سەرەکییەکانی وەک دەرمان، کتێب و هەندێک کەرەستەی خاو کە لە پرۆسەکانی بەرهەمهێناندا بەکاردەهێنرێن. ئەم کاڵایانە بەبێ هیچ بارگرانییەکی باجی زیادە دەچنە ناو وڵاتەوە. لەم نێوەندەدا زۆربەی بەرهەمەکان ئاستی جیاواز لە باجەکان ڕادەکێشن بە پشتبەستن بە پۆلێنکردنی کۆدی HS یان. بۆ نموونە، ئامێر و ئامێرە تەکنەلۆژییە بەرزەکان باجی هاوردەکردنیان کەمترە، لەکاتێکدا کاڵا بەکاربەرەکانی وەک قوماش و ئەلیکترۆنیات و ئۆتۆمبێل باجی زیاتریان بەسەردا سەپێنراوە. سەرەڕای ئەوەش، تورکیا باجی بەهای زیادکراو (VAT) لەسەر کاڵا هاوردەکراوەکان بە ڕێژەیەکی ستانداردی 18% دەسەپێنێت. ئەم باجە بە پشتبەستن بە نرخی تێچوون بە بیمە و پارەی گواستنەوەی بارەوە حیسابی بۆ دەکرێت تاوەکو کاڵاکان دەگەنە گومرگی تورکیا. بەڵام ڕەنگە هەندێک پۆلی تایبەت بەپێی سروشتی خۆیان یان سیاسەتەکانی حکومەت ڕێژەی جیاوازی باجی زیادە یان لێخۆشبوونیان لەسەر بێت. شایەنی باسە تورکیا ڕێککەوتنی بازرگانی دوولایەنەی لەگەڵ چەند وڵاتێکیش هەیە کە لە ڕووی کەمکردنەوەی باج یان تەنانەت دەستڕاگەیشتن بە بێ باج بۆ هەندێک بەرهەمی شایستە بەپێی ئەم ڕێکەوتنانە مامەڵەی ئیمتیازات پێشکەش دەکەن. ئەم ڕێژە ئیمتیازانە ئامانجیان بەرەوپێشبردنی هاوکارییە ئابوورییەکان و بەهێزکردنی هاوبەشییەکانی نێوان تورکیا و هاوبەشە بازرگانییەکانییە. بە گشتی سیاسەتی گومرگی هاوردەکردنی تورکیا ئامانجی ئەوەیە هاوسەنگی لە نێوان پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان و بەرەوپێشبردنی بازرگانی نێودەوڵەتی لە ڕێگەی دەستەبەرکردنی کێبڕکێی دادپەروەرانە لە بازاڕی جیهانیدا دروست بکات.

تورکیا، وەک وڵاتێکی گەشەسەندوو، سیاسەتی باجی جۆراوجۆری جێبەجێ کردووە بۆ پێشخستنی پیشەسازی هەناردەکردنی. کاڵاکانی هەناردەکردنی وڵات بەپێی هەندێک مەرج و ڕێسای باجیان لەسەرە. تورکیا بۆ زۆربەی هەناردەکردنی سیستمی باجی بەها زیادکراو (VAT) پەیڕەو دەکات. ڕێژەی ستانداردی VAT بۆ کاڵا بەرهەم هێنراوەکان لە تورکیا 18% یە. بەڵام ڕەنگە هەندێک لە شتومەکی هەناردەکردن بەپێی سروشت و شوێنی مەبەست شایستەی کەمکردنەوەی ڕێژەی یان لێخۆشبوون بن. بە مەبەستی هاندانی بازرگانییە هەناردەکارەکان، تورکیا چەندین هاندان و لێخۆشبوونی باج پێشکەش دەکات. ئەو کۆمپانیایانە کە سەرقاڵی هەناردەکردنی کاڵاکانن بەگشتی لە پێدانی باجی داهاتی کۆمپانیاکان لەسەر داهاتی هەناردەکردنیان بەخشراون. ئەم ڕێوشوێنە ئامانجی بەرزکردنەوەی توانای ڕکابەری بەرهەمەکانی تورکیایە لە بازاڕە نێودەوڵەتییەکان. جگە لەوەش تورکیا ناوچەی بازرگانی ئازادی (FTZ)ی لە سەرانسەری وڵاتدا دامەزراندووە کە سوودی زیاتر بۆ هەناردەکاران دابین دەکات. ئەم FTZانە لێخۆشبوون لە باجی گومرگی و باجی زیادە لەسەر کەرەستە خاوەکانی هاوردەکراو کە لە بەرهەمهێناندا بەکاردەهێنرێن تەنها بۆ هەناردەکردن لەناو ئەم ناوچانەدا پێشکەش دەکەن. ئەمەش تێچووی بەرهەمهێنان کەمدەکاتەوە، ئەمەش وا دەکات هەناردەکردن زیاتر کێبڕکێی لەسەر بێت لە ئاستی جیهانیدا. باجی گومرگی لایەنێکی دیکەی سیاسەتی باجی هەناردەکردنی تورکیایە. باجی گومرگی بەپێی جۆری ئەو بەرهەمەی کە هەناردە دەکرێت و وڵات/ناوچەی مەبەست دەگۆڕێت. باجی گومرگی بە پشتبەستن بە ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان کە تورکیا واژۆیان کردووە یان بە شێوەیەکی تاکلایەنە لەلایەن حکومەتی تورکیاوە جێبەجێ دەکرێت. سەرەڕای ئەوەش، گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە باجەکان دەتوانن بە شێوەیەکی وەرزی بگۆڕدرێن بەهۆی دانوستانەکانی بازرگانی یان گۆڕانکاری لە بارودۆخی ئابووری جیهانیدا. بۆیە زۆر گرنگە هەناردەکاران ئاگاداری ڕێژەی نوێکراوی باج بن لەکاتی ئەنجامدانی کاروبار لەگەڵ وڵاتە جیاوازەکاندا. بە کورتی تورکیا سیستمی باجی بەهای زیادکراو بە هەندێک لێخۆشبوون و کەمکردنەوەی ڕێژەی بۆ هەناردەکردنی جێبەجێ دەکات. حکومەت هاندانە زیادەکانی وەک لێخۆشبوون لە باجی داهاتی کۆمپانیاکان بۆ کۆمپانیا هەناردەکارەکان و ئەو سوودانەی کە لە ناوچە بازرگانییە ئازادەکاندا پێشکەش دەکرێن، دابین دەکات. تێگەیشتن لە باجی گومرگی تایبەت بەپێی جۆری بەرهەم و شوێنی مەبەست لە کاتی هەناردەکردن لە تورکیاوە زۆر گرنگە بەهۆی هەڵاوسانی ئەگەری کە بەهۆی گۆڕانی ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان یان بارودۆخی ئابوورییەوە دروست دەبێت.

تورکیا وڵاتێکە دەکەوێتە یەکتربڕینەکانی ئەوروپا و ئاسیا، بە مێژووی دەوڵەمەند و میراتی کولتووری ناسراوە. وڵاتەکە ئابوورییەکی هەمەچەشنی هەیە، کە زۆر پشت بە چالاکییەکانی هەناردەکردن دەبەستێت بۆ هاندانی گەشەی ئابووری. تورکیا پرۆسەی جۆراوجۆری بڕوانامەی هەناردەکردنی جێبەجێ کردووە بۆ دڵنیابوون لە کوالیتی و پابەندبوونی کاڵا هەناردەکراوەکانی. یەکێک لە بڕوانامە بەرچاوەکانی هەناردەکردن لە تورکیا بڕوانامەی دامەزراوەی ستانداردەکانی تورکیایە (TSE). ئەم بڕوانامەیە گەرەنتی ئەوە دەکات کە بەرهەمەکە ستانداردە تایبەتەکانی دیاریکراوی TSE بەدی دەهێنێت، لەوانەش کوالیتی، سەلامەتی و پێداویستییەکانی ژینگە. کۆمپانیای TSE پێش پێدانی ئەم بڕوانامەیە پشکنین و تاقیکردنەوە لەسەر بەرهەمەکان ئەنجام دەدات، دڵنیایی دەداتە کڕیارە نێودەوڵەتییەکان کە کاڵا هەناردەکراوەکانی تورکیا کوالیتی بەرزیان هەیە. هەروەها هەناردەکارانی تورکیا دەتوانن بڕوانامەی ISO 9001 بەدەست بهێنن، ئەمەش پابەندبوونیان بە پاراستنی سیستەمێکی کاریگەری بەڕێوەبردنی کوالیتی نیشان دەدات. ئەم بڕوانامەیە گرنگی بە باشترکردنی ڕازیبوونی کڕیارەکان دەدات بە جێبەجێکردنی پێداویستیەکانیان بە بەردەوامی. نەک هەر متمانەی هەناردەکارانی تورکیا بەرز دەکاتەوە بەڵکو دەرگاکان بۆ دەرفەتی بازرگانی لە سەرانسەری جیهاندا دەکاتەوە. سەرەڕای ئەوەش، بڕوانامەی حەڵاڵ لەم ساڵانەی دواییدا گرنگییەکی زۆری بەدەستهێناوە بەهۆی زیادبوونی خواست لەسەر بەرهەمە حەڵاڵەکان لەسەر ئاستی جیهان. بڕوانامەی حەڵاڵ دڵنیای دەدات لەوەی کە بەرهەمە خۆراکیەکان پابەندی یاسا و ڕێساکانی خۆراکی ئیسلامین. بۆ ئەو وڵاتانەی کە زۆرینە موسڵمانن یان ئەو ناوچانەی کە دانیشتوانی موسڵمانیان زۆرە وەک بازاڕێکی پۆتانسێل بۆ هەناردەکردنی تورکیا، ئەم بڕوانامەیە پێشەنگی کێبڕکێ لە ڕاکێشانی بەکارهێنەران دابین دەکات. جگە لەوەش، بڕوانامەی پابەندبوون زۆر گرنگە بۆ چەند پیشەسازییەک کە بەشدارن لە هەناردەکردن وەکو کەرتی قوماش و جلوبەرگ بەهۆی گۆڕانکاری بەردەوام لە پێداویستییە یاساییەکانی پەیوەست بە ڕێساکانی ئاماژەکردن یان سنووردارکردنی بەکارهێنانی ماددە قەدەغەکراوەکان. بەگشتی تورکیا جەختێکی زۆر لەسەر بڕوانامەی هەناردەکردن دەکاتەوە چونکە ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت نەک تەنها لە ئاسانکاری بازرگانی بەڵکو دڵنیابوون لە ڕەزامەندی بەکاربەران و متمانە بە ستانداردەکانی کوالیتی کاڵا هەناردەکراوەکانی.

تورکیا وڵاتێکە دەکەوێتە یەکتربڕینەکانی ئەوروپا و ئاسیا، ئەمەش وایکردووە ببێتە شوێنێکی گونجاو بۆ خزمەتگوزاری لۆجستی و گواستنەوە. تورکیا بە پێگەی ستراتیجی جوگرافیای خۆی وەک دەروازەیەک لە نێوان کیشوەرەکاندا کاردەکات و سوودی لۆجستیکی جۆراوجۆر پێشکەش دەکات. ئەستەنبوڵ کە گەورەترین شاری تورکیایە، ناوەندێکی گەورەی گواستنەوەیە و ئەوروپا بە ئاسیا دەبەستێتەوە. دوو فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەیە – فڕۆکەخانەی ئەستەنبوڵ و فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سەبیحە گۆکچەن – کە ساڵانە مامەڵە لەگەڵ ملیۆنان بارهەڵگردا دەکەن. ئەم فڕۆکەخانانە ئامرازی بارهەڵگری بەرفراوانیان هەیە و خزمەتگوزاری بارهەڵگری ئاسمانی کارامە پێشکەش بە شوێنەکانی جیهان دەکەن. تورکیا جگە لە گواستنەوەی ئاسمانی، تۆڕێکی ڕێگاوبانی نایابی هەیە کە بە وڵاتانی دراوسێی دەبەستێتەوە. ڕێگای خێرای E80 کە بە ڕێگای ئۆتۆمبێلی ترانس ئەوروپی یان سیستەمی نێودەوڵەتی ڕێگاکانی ئۆتۆمبێل (E-road) ناسراوە، بە تورکیادا تێدەپەڕێت و ڕێگەیەکی ئاسان بۆ وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژئاوا وەک یۆنان، بولگاریا، سربیا و ڕۆمانیا دابین دەکات. ژێرخانی دەریایی تورکیا یەکێکی دیکەیە لە پێکهاتە سەرەکییەکانی پیشەسازی لۆجستیکی تورکیا. چەندین بەندەری گەورەی هەیە بەدرێژایی کەناراوەکانی کە مامەڵە لەگەڵ قەبارەیەکی بەرچاو لە هاتوچۆی کۆنتێنەرەکاندا دەکەن. بەندەری ئیزمیر لەسەر دەریای ئیجە یەکێکە لەو بەندەرانەی کە بە توانا ناوازەکانی مامەڵەکردن لەگەڵ کۆنتێنەرەکان ناسراوە. بەندەرەکانی دیکەی دیار بریتین لە بەندەری ئەمبارلی لە ئەستەنبوڵ و بەندەری مێرسین لەسەر دەریای ناوەڕاست. بۆ ئەو کۆمپانیایانە کە بەدوای دامەزراوەی کۆگاکردندا دەگەڕێن لە تورکیا، چەندین ناوچەی پیشەسازی هەن کە بە شێوەیەکی ستراتیژی لە سەرانسەری وڵاتدا هەڵکەوتوون و سەنتەری لۆجستیکی باش ئامێری تێدایە لەگەڵ دامەزراوەی هەڵگرتنی مۆدێرن. ئەم کۆگایانە خزمەت بە پیشەسازییە جیاوازەکانی وەک ئۆتۆمبێل، ئەلیکترۆنی، قوماش، پرۆسێسی خۆراک و هتد دەکەن، شوێنی هەڵگرتنی فراوان بۆ ئەو کاڵایانە دابین دەکەن کە چاوەڕێی دابەشکردن یان هەناردەکردنن. حکومەتی تورکیا لە ماوەی ساڵانی ڕابردوودا چالاکانە وەبەرهێنانی لە باشترکردنی ژێرخانی لۆجستیکیدا کردووە. پڕۆژەکانی وەک دروستکردنی ڕێگاوبانی نوێ لە نێوان شارەکاندا پەیوەندییەکان بەرز دەکەنەوە لە کاتێکدا نوێکردنەوەی بەرچاو لە فڕۆکەخانەکاندا ئامانجیان زیادکردنی توانا بۆ هەردوو سەرنشین و گواستنەوەی بارهەڵگرەکانە. جگە لەوەش، تورکیا بارودۆخی ئابووری لەبار پێشکەش دەکات وەکو تێچووی کێبڕکێی کار بە بەراورد بە وڵاتانی دیکەی ئەوروپا، ئەمەش وایکردووە ببێتە شوێنێکی سەرنجڕاکێش بۆ کارەکانی بەرهەمهێنان یان دابەشکردن ڕێگری سوور و ئاسانکاری بۆ پرۆسەکانی بازرگانی. تورکیا بە شوێنی جوگرافیای ستراتیژی و ژێرخانی مۆدێرن و ژینگەی بازرگانی لەبار، کۆمەڵێک بژاردەی لۆجستیکی بۆ ئەو بازرگانیانە دابین دەکات کە لەم ناوچەیەدا کاردەکەن. جا چ گواستنەوەی باری ئاسمانی، گواستنەوەی ڕێگاوبان، کەشتیوانی دەریایی یان دامەزراوەی کۆگاکردن، تورکیا ئاسانکاری و خزمەتگوزاری پێویستی هەیە بۆ دابینکردنی پێداویستییە لۆجستییە جۆراوجۆرەکان بە شێوەیەکی کارا.

پێشانگای بازرگانی گرنگ

تورکیا وڵاتێکە کە بە شێوەیەکی ستراتیژی لە یەکتربڕینەکانی ئەوروپا و ئاسیا هەڵکەوتووە. بووەتە ناوەندێکی گرنگ بۆ بازرگانی نێودەوڵەتی و ژمارەیەکی زۆر لە کڕیاران و وەبەرهێنەری جیهانی بۆ خۆی ڕادەکێشێت. ئەم بابەتە باس لە هەندێک لە کەناڵ و پێشانگە بەرچاوەکانی پەرەپێدانی کڕیارانی نێودەوڵەتی لە تورکیا دەکات. 1- ژووری بازرگانی ئەستەنبوڵ (ITO): ITO یەکێکە لە ژوورە بازرگانییە گەورەکانی تورکیا، وەک سەرچاوەیەکی بەنرخ بۆ کڕیارانی نێودەوڵەتی خزمەت دەکات. بۆنە جۆراوجۆرەکانی تۆڕکردن، دانیشتنەکانی هاوسەرگیری بازرگانی، و ئەرکی بازرگانی ڕێکدەخات کە دابینکەرانی ناوخۆیی لەگەڵ کڕیارە جیهانییەکان دەبەستنەوە. 2- کۆمەڵەی هەناردەکارانی ئەستەنبوڵ (IEA): وەک ڕێکخراوێک کە نوێنەرایەتی هەناردەکارانی کەرتە جیاوازەکان دەکات، IEA ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە بەستنەوەی بەرهەمهێنەرانی تورکیا بە کڕیارە نێودەوڵەتییەکان. پێشانگە و کۆبوونەوەی کڕیار و فرۆشیار و شاندی بازرگانی ڕێکدەخات بۆ دروستکردنی پەیوەندی بازرگانی. 3. پلاتفۆرمی نێودەوڵەتی B2B: چەندین پلاتفۆرمی ئۆنلاین کارلێکی B2B لە نێوان دابینکەرانی تورکیا و کڕیارە جیهانییەکان ئاسان دەکەن. ئەم پلاتفۆرمانە بریتین لە کەناڵی تورکیای Alibaba.com، بازاڕی تورکیای TradeKey.com، یان بەشی تایبەتی Made-in-China بۆ دابینکەرانی تورکیا. 4. گروپی پێشانگای تویاپ: تویاپ یەکێکە لە ڕێکخەرانی پێشانگاکانی تورکیا کە ساڵانە میوانداری چەندین پێشانگای بازرگانی نێودەوڵەتی دەکات کە ستایشی نێودەوڵەتی دەکەن و هەزاران بەرهەمهێنەری ناوخۆیی و هەروەها کڕیاری بیانی بۆ خۆیان ڕادەکێشێت. هەندێک لەوانەی کە جێگەی سەرنجن بریتین لە: - زوچێکس: پێشانگاکە تایبەتە بە کەلوپەلی ناوماڵ، مۆبیلیات، بەرهەمی قوماشی ناوماڵ کە بەشداربووانی نیشتمانی و نێودەوڵەتی بۆ لای خۆی ڕادەکێشێت. - هۆستێک لەلایەن توسید: ئەم پێشانگایە خزمەت بە پیشەگەرەکانی پیشەسازی میوانداری دەکات کە ئامێر و تەکنەلۆژیای جۆراوجۆری پەیوەست بە هۆتێلەکان پیشان دەدەن. - پێشانگای زێڕینگەریی ئەستەنبوڵ: یەکێکە لە پێشانگە پێشەنگەکانی زێڕینگەریی جیهان کە فرۆشیارانی تاکەکەسی جیهانی سەرچاوەی گەوهەرە کوالیتی بەرزەکان، ئیکسسواراتەکان لەگەڵ دۆزینەوەی دیزاینە ناوازەکان. - پێشانگای ئاسایشی ISAF: بۆنەیەکی تایبەتە بۆ پیشەییەکانی پیشەسازی سیستەمی ئاسایش کە بەرهەمە ئەمنییەکانی داهێنەرانە لەلایەن هەردوو کۆمپانیای ناوخۆیی تورکیا و هەروەها یاریزانە نێودەوڵەتییەکانەوە نمایش دەکرێن. 5. پێشانگای نێودەوڵەتی ئیزمیر (IEF): لە ساڵی 1923ەوە بە "گەورەترین ڕێکخراوی پێشانگای تایبەتمەند" لە تورکیا ناسراوە، IEF بەشداری بەرفراوانی پیشەسازی لە ئۆتۆمبێلەوە تا ئامێرەکان، ئەلیکترۆنیاتی بەکاربەر تا خواردن و خواردنەوە دەگرێتەوە. سەکۆیەک بۆ کڕیارە نێودەوڵەتییەکان دابین دەکات بۆ گەڕان بەدوای بەرهەمهێنەرانی تورکیا و دروستکردنی هاوکاری بازرگانی. 6. پێشانگای ئەنتاڵیا: لە ساڵی 1998ەوە لە ئەنتاڵیا لە هەر پێنج ساڵ جارێک جارێک بەڕێوەدەچێت، ئەمە یەکێکە لە گەورەترین پێشانگە بازرگانییەکان کە بەشداربووانی کەرتە جۆراوجۆرەکانی وەک بیناسازی، کشتوکاڵ، قوماش، چاودێری تەندروستی و زۆر شتی تر بۆ خۆی ڕادەکێشێت. دەرفەتی نایاب پێشکەش بە کڕیارە نێودەوڵەتییەکان دەکات کە بەدوای دابینکەری تورکیدا دەگەڕێن لە سەرانسەری چەندین پیشەسازیدا. گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئەمانە تەنها چەند نموونەیەکن لە نێوان چەندین چالاکیی بەرەوپێشبردنی بازرگانی کە لە تورکیا بە درێژایی ساڵ ئەنجام دەدرێن. شوێنی ستراتیژی وڵاتەکە و بەشداری چالاکانەی لە بازرگانی جیهانیدا دەیکاتە شوێنێکی ئایدیاڵ بۆ کڕیارە نێودەوڵەتییەکان کە بەدوای دابینکەری متمانەپێکراو و دەرفەتی وەبەرهێناندا دەگەڕێن.

بزوێنەری گەڕانی باو

لە تورکیا زۆرترین بەکارهێنانی بزوێنەری گەڕان بریتین لە: 1- گووگڵ (www.google.com.tr): هەروەک لە زۆرێک لە وڵاتانی دیکەدا، گووگڵ بەناوبانگترین بزوێنەری گەڕانە لە تورکیاشدا. ئەنجامی گەڕانی گشتگیر و کۆمەڵێک خزمەتگوزاری وەک نەخشە، وەرگێڕان، هەواڵ و زۆر شتی تر پێشکەش دەکات. 2. یاندێکس (www.yandex.com.tr): یاندێکس بزوێنەرێکی گەڕانی ڕووسییە کە لە تورکیاشدا ئامادەیی بەرچاوی هەیە. گەڕانی وێب و هەروەها خزمەتگوزاری زیادە وەک ئیمەیڵ، نەخشە، نوێکردنەوەی کەشوهەوا و زۆر شتی تر پێشکەش دەکات. 3. E-Devlet (www.turkiye.gov.tr): E-Devlet پۆرتاڵی فەرمی حکومەتی تورکیایە کە خزمەتگوزاری جۆراوجۆری ئۆنلاین پێشکەش بە هاوڵاتیان دەکات. ئەم پلاتفۆرمە بزوێنەری گەڕان لەخۆدەگرێت بۆ دابینکردنی دەستڕاگەیشتن بە سەرچاوە و زانیارییەکانی حکومەت سەبارەت بە دامەزراوە گشتییەکان. 4- بینگ (www.bing.com): بینگی مایکرۆسۆفت لە نێو بەکارهێنەرانی ئینتەرنێتی تورکیادا بەکارهێنانی شایستەی هەیە بەڵام بەقەد گووگڵ یان یاندێکس بەناوبانگ نییە. کارایی گشتی گەڕانی وێب لەگەڵ تایبەتمەندییەکانی وەک گەڕانی وێنە و ڤیدیۆ دابین دەکات. 5. یاهوو (www.yahoo.com.tr): سەرەڕای بەناوبانگبوونی جیهانی لە سەردەمی پێشوودا، یاهوو ئەمڕۆ بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی تورکیاوە بۆ گەڕان بە وێبدا بەکارناهێنرێت؛ بەڵام هێشتا لە ڕووی ئیمەیڵ و خزمەتگوزاری هەواڵەوە هەندێک گرنگی هەیە. ئەم پێنجە لە بزوێنەری گەڕانی پێشەنگ یان زۆر بەکارهێنراون لە تورکیا؛ بەڵام شایەنی باسە کە لەوانەیە پلاتفۆرمی ناوخۆیی تر یان بزوێنەری تایبەتمەند هەبن کە بە تایبەتی بۆ هەندێک پیشەسازی لە ناو وڵاتەکەدا دابین بکەن.

لاپەڕە زەردەکانی سەرەکی

بەڕێوەبەرایەتییە سەرەکییەکانی لاپەڕە زەردەکانی تورکیا بریتین لە: 1. لاپەڕە زەردەکان تورکیا: ئەمە بەڕێوەبەرایەتی فەرمی لاپەڕە زەردەکانی ئۆنلاینە لە تورکیا، کە لیستی بازرگانی گشتگیر بە پشتبەستن بە پۆلە جیاوازەکان دابین دەکات. ناونیشانی ماڵپەڕەکە بریتییە لە https://www.yellowpages.com.tr/. 2. کتێبی تەلەفۆنی تورکیا: دایرێکتۆرێکی بەناوبانگە کە زانیاری پەیوەندی بۆ تاک و بزنسەکان لە سەرانسەری تورکیا پێشکەش دەکات. دەتوانن لەم لینکەدا دەستیان پێ بگات https://www.phonebookofturkey.com/. 3. سەها ئیستەنبوڵ: ئەم دایرێکتۆریەی لاپەڕە زەردەکان تیشک دەخاتە سەر کاروبارەکانی ئەستەنبوڵ کە گەورەترین شاری تورکیایە. پۆلە جیاوازەکانی وەک ئۆتۆمبێل، چێشتخانە، شوێنی نیشتەجێبوون و زۆر شتی تر لەخۆدەگرێت. ماڵپەڕەکە بریتییە لە http://www.sahaisimleri.org/. 4. تیکاریت ڕێهبەری: بەڕێوەبەرایەتییەکی تری گشتگیرە کە دەتوانیت زانیاری لەسەر ئەو بزنسانە بدۆزیتەوە کە لە سەرانسەری ناوچە جیاوازەکانی تورکیادا کاردەکەن. چەندین کەرت دەگرێتەوە و وردەکاری پەیوەندیکردن بۆ هەر بزنسێکی لیستبراو دابین دەکات. لە ڕێگەی http://ticaretrehberi.net/ەوە دەستی پێ بگات. 5. Gelirler Rehberi (ڕێبەری داهات): بە تایبەتی بۆ لیستکردنی بزنسەکانی داهات لە تورکیا داڕێژراوە، ئەم بەڕێوەبەرایەتییە یارمەتی بەکارهێنەران دەدات دەرفەتی وەبەرهێنانی ئەگەری یان هاوبەشی بدۆزنەوە بە پۆلێنکردنی پیشەسازییە جیاوازەکان و پەیوەندییەکانی خۆیان. تکایە ئاگاداربن کە ئەم بەڕێوەبەرایەتیانە بە تێپەڕبوونی کات دەگۆڕدرێن بەهۆی نوێکردنەوە و زیادکردنی نوێ بۆ بازاڕ؛ بۆیە هەمیشە باشتر وایە دوو جار دۆخی ئێستایان بپشکنن پێش ئەوەی تەنها پشتیان پێ ببەستن بۆ زانیاری بازرگانی یان پەیوەندیکردن.

پلاتفۆرمە بازرگانییە سەرەکییەکان

تورکیا کە وڵاتێکی ترانز کیشوەرییە و بە شێوەیەکی سەرەکی دەکەوێتە نیمچە دوورگەی ئەنادۆڵ لە ڕۆژئاوای ئاسیا، لە ساڵانی ڕابردوودا گەشەیەکی بەرچاوی لە پلاتفۆرمەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنیدا بەخۆیەوە بینیوە. هەندێک لە پلاتفۆرمە سەرەکییەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنی لە تورکیا بریتین لە: 1. Trendyol - یەکێکە لە گەورەترین و بەناوبانگترین پلاتفۆرمەکانی کڕینی ئۆنلاین لە تورکیا. ترێندیۆل کۆمەڵێک بەرهەمی بەرفراوان پێشکەش دەکات لە سەرانسەری پۆلە جیاوازەکاندا وەک مۆدە، ئەلیکترۆنیات، جوانکاری، دیکۆری ماڵ و زۆر شتی تر. ماڵپەڕ: www.trendyol.com 2. هێپسیبورادا - بە یەکێک لە پێشەنگەکانی بازاڕکردنی ئۆنلاین دادەنرێت لە تورکیا، هێپسیبورادا هەڵبژاردنی بەرفراوان لە بەرهەمەکانی پێشکەش دەکات کە بریتین لە ئامێرەکان، ئەلیکترۆنیات، کەرەستەی مۆدە، مۆبیلیات، کەلوپەلی ناوماڵ و زۆر شتی تر. ماڵپەڕ: www.hepsiburada.com 3- Gittigidiyor - ناسراوە بە یەکەم بازاڕی ئۆنلاین کە لە تورکیا دامەزراوە لە ساڵی 2001 پێش ئەوەی لەلایەن eBay Inc. ماڵپەڕ: www.gittigidiyor.com 4. n11 - پلاتفۆرمێکی تری دامەزراو بۆ بازاڕکردنی ئۆنلاین بە چەندین جۆری بەرهەمی جۆراوجۆر لەوانەش ئیکسسواراتەکانی مۆدە بۆ پیاوان و ئافرەتان شتومەکی جل و بەرگ ئامێری ئەلیکترۆنی یاری ئامێری ناوماڵ جوانکاری بەرهەمەکانی چاودێری کەسی و هتد. ماڵپەڕ: www.n11.com 5. مۆریپۆ - پلاتفۆرمی بازرگانی ئەلیکترۆنی کە سەرنجی لەسەر مۆدەیە و خاوەندارێتی گروپی بۆینەر دەکات – یەکێکە لە کۆمپانیا پێشەنگەکانی فرۆشتنی تاکەکەسی تورکیا کە تایبەتە بە براندەکانی جلوبەرگ بۆ ژن و پیاو لەنێو ئەوانی تردا بەرهەمەکانی وەکو پێڵاوی ئیکسسوارات زێڕینگەریی و هتد. ماڵپەڕ: www.morhipo.com 6. ڤاتان بیلگیسایار - ئەم پلاتفۆرمە بە پلەی یەکەم تایبەتە بە بەرهەمە بنچینەییەکانی تەکنەلۆژیا لە کۆمپیوتەرەوە تا مۆبایلە زیرەکەکان شانبەشانی ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان یارییەکان بەرنامەی نەرمەکاڵا و هتد، کە پێداویستییەکانی تەکنەلۆژیای کڕیاران لە ساڵی 1983ەوە دابین دەکات. تکایە ئاگاداربن کە ئەمانە تەنها چەند نموونەیەکن و پلاتفۆرمی بازرگانی ئەلیکترۆنی بچووکتر و لە هەمان کاتدا جێگەی سەرنجی دیکەش لە چوارچێوەی بازاڕی دیجیتاڵی تورکیادا بەردەستن.

پلاتفۆرمە سەرەکییەکانی سۆشیال میدیا

تورکیا کۆمەڵێک پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای بەرفراوانی هەیە کە لە نێو دانیشتووانەکەیدا جێی بایەخن. هەندێک لە پلاتفۆرمەکانی سۆشیال میدیا کە زۆرترین بەکارهێنانیان هەیە لە تورکیا بریتین لە: 1- فەیسبووک (www.facebook.com): فەیسبووک یەکێکە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییە پێشەنگەکانی جیهان، لە تورکیاشدا بەناوبانگێکی زۆری هەیە. ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات پەیوەندی لەگەڵ هاوڕێکانیان بکەن و نوێکارییەکان و وێنە و ڤیدیۆکان هاوبەش بکەن. 2- تویتەر (www.twitter.com): تویتەر پلاتفۆرمێکی مایکرۆبلۆگکردنە کە بەکارهێنەران دەتوانن کورتە نامە بڵاوبکەنەوە کە پێی دەوترێت "تویت". لە تورکیادا بە شێوەیەکی بەرفراوان بۆ هاوبەشکردنی هەواڵ و بۆچوون و بەشداریکردن لە گفتوگۆدا بەکاردەهێنرێت. 3. ئینستاگرام (www.instagram.com): ئینستاگرام بریتیە لە پلاتفۆرمی وێنە و ڤیدیۆ هاوبەشکردن کە بەکارهێنەر دەتوانێت وێنە یان کورتە ڤیدیۆ لەگەڵ کەپشن و هاشتاگدا باربکات. بە شێوەیەکی بەرفراوان لە نێو گەنجانی تورکیادا بەناوبانگە. 4- لینکدئین (www.linkedin.com): لینکدئین سایتێکی تۆڕی پیشەیی و پیشەیی کە خەڵک بەکاریدەهێنن بۆ پیشاندانی ئەزموونی کارەکانیان، پەیوەندی لەگەڵ هاوکارەکانیان یان خاوەنکارە ئەگەرییەکان و گەڕان بەدوای هەلی کاردا. 5. یوتیوب (www.youtube.com): یوتیوب پلاتفۆرمێکی هاوبەشکردنی ڤیدیۆیە کە بەکارهێنەران دەتوانن ئەو ڤیدیۆیانە باربکەن، سەیری بکەن، لایک بکەن یان کۆمێنتیان لەسەر بکەن. زۆرێک لە دروستکەرانی ناوەڕۆکی تورکیا لە ڕێگەی ئەم پلاتفۆرمەوە ناوبانگیان بەدەستهێناوە. 6. تیک تۆک (www.tiktok.com): تیک تۆک لەم دواییانەدا گەشەیەکی بەرچاوی لە ناوبانگ لە تورکیادا بەخۆیەوە بینیوە؛ ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات ڤیدیۆی کورت دروست بکەن و هاوبەشی بکەن کە لەسەر مۆسیقا یان کلیپی دەنگی دانراون. 7- سناپچات: هەرچەندە ماڵپەڕێکی فەرمی بۆ سناپچات نییە بەو پێیەی بە پلەی یەکەم وەک بەرنامەیەکی مۆبایل بەکاردەهێنرێت؛ لە نێو گەنجە پێگەیشتوەکانی تورکیادا زۆر بەناوبانگە کە بۆ ناردنی وێنە/ڤیدیۆی ونبوو یان بڵاوکردنەوەی چیرۆک کە بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر بەکاریدەهێنن. ئەمانە تەنها بەشێکن لەو پلاتفۆرمە سۆشیال میدیا زۆرانەی کە لە تورکیادا بەردەستن؛ بەڵام، ئەوان بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن ملیۆنان کەسەوە لە سەرانسەری گروپە تەمەنییە جیاوازەکاندا بەکاردەهێنرێن بۆ مەبەستی پەیوەندیکردن، دروستکردنی ناوەڕۆک/بەشکردن و هەروەها بەردەوامبوون لە ڕووداو و ڕەوتەکانی ئێستا لە ناو وڵات و جیهاندا.

کۆمەڵە پیشەسازییە گەورەکان

تورکیا، وڵاتێکی ترانز کیشوەرییە و بە شێوەیەکی سەرەکی دەکەوێتە نیمچە دوورگەی ئەنادۆڵ، بە ئابووریی هەمەچەشن و کۆمەڵگەی بازرگانی زیندوو ناسراوە. لێرەدا هەندێک لە کۆمەڵە پیشەسازییە گەورەکانی تورکیا لەگەڵ ناونیشانی ماڵپەڕەکانیان دەخەینەڕوو: 1. کۆبوونەوەی هەناردەکارانی تورکیا (TIM) - TIM نوێنەرایەتی هەناردەکارانی تورکیا دەکات و چالاکییەکانی هەناردەکردن لە سەرانسەری کەرتە جیاوازەکاندا بەرەوپێش دەبات. ماڵپەڕ: http://www.tim.org.tr/en/ 2. کۆمەڵەی پیشەسازی و بازرگانانی تورکیا (TUSIAD) - ڕێکخراوێکی پێشەنگە کە نوێنەرایەتی پیشەسازی و بازرگانانی تورکیا دەکات. ماڵپەڕ: https://www.tusiad.org/en 3. یەکێتی ژوورەکان و ئاڵوگۆڕی کاڵاکانی تورکیا (TOBB) - TOBB وەک دەنگێکی یەکگرتوو بۆ ژوورەکانی بازرگانی و ئاڵوگۆڕی کاڵا و ڕێکخراوە پیشەییەکان لە تورکیادا خزمەت دەکات. ماڵپەڕ: https://www.tobb.org.tr/Sayfalar/AnaSayfa.aspx?lang=en 4. ژووری بازرگانی ئەستەنبوڵ (ITO) - ITO پشتگیری لە بەرژەوەندی بازرگانان، پیشەسازییەکان، پێشکەشکارانی خزمەتگوزاری، دەڵاڵ، کارگە، بازرگانی تاکەکەسی لە ئەستەنبوڵ دەکات. ماڵپەڕ: https://www.ito.org.tr/portal/ 5- کۆنفیدراسیۆنی پیشەوانان و پیشەوانانی تورکیا (TESK) - تێسک نوێنەرایەتی بازرگانان و پیشەوانانی بچووک دەکات لە سەرانسەری کەرتە جیاوازەکان لە سەرتاسەری تورکیا. ماڵپەڕ: http://www.tesk.org.tr/en/ 6. کۆمەڵەی بەرهەمهێنەرانی پارچە و پێکهاتەکانی ئۆتۆمبێل(TAYSAD)- TAYSAD نوێنەرایەتی بەرهەمهێنەرانی پارچەی ئۆتۆمبێل دەکات لە تورکیا. ماڵپەڕ: http://en.taysad.org/ 7. کۆنفیدراسیۆنی بەڵێندەرانی بیناسازی تورکیا(MUSAİD)- MUSAİD نوێنەرایەتی بەڵێندەرانی بیناسازی دەکات لە تورکیا. ماڵپەڕ:http://musaid.gtb.gov.tr/tr 8.کۆمپانیای گواستنەوەی کارەبای تورکیا(TETAŞ)-TETAŞ چاودێری چالاکییەکانی گواستنەوەی کارەبا دەکات لە سەرانسەری وڵات ماڵپەڕ:https:tetas.teias.gov.tr/ku/لاپەڕەکان/default.aspx 9. کۆمەڵەی دەزگاکانی گەشتیاری تورکیا(TÜRSAB) - TÜRSAB نوێنەرایەتی دەزگاکانی گەشتیاری و ڕێکخراوە گەشتیارییەکان دەکات لە تورکیا. ماڵپەڕ: https://www.tursab.org.tr/en 10- فیدراسیۆنی پیشەسازی خۆراک و خواردنەوە (TGDF) - TGDF وەک دەنگی کۆمپانیاکانی پیشەسازی خۆراک و خواردنەوە لە تورکیا کاردەکات. ماڵپەڕ: http://en.ttgv.org.tr/ ئەمانە تەنها چەند نموونەیەکن لە کۆمەڵە پیشەسازییە دیارەکانی تورکیا. وڵاتەکە کۆمەڵێک کەرتی جۆراوجۆری هەیە، هەریەکەیان کۆمەڵەیەکی هاوبەشی خۆیان هەیە، کە دیمەنی بازرگانی دینامیکی وڵاتەکە پیشان دەدەن.

ماڵپەڕی بازرگانی و بازرگانی

تورکیا، وڵاتێکی ترانز کیشوەرییە و بە شێوەیەکی سەرەکی دەکەوێتە نیمچە دوورگەی ئەنادۆڵ لە ڕۆژئاوای ئاسیا و باشووری ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا، خاوەنی ماڵپەڕی جۆراوجۆری ئابووری و بازرگانییە کە خزمەت بە پیشەسازییە جیاوازەکان دەکەن. لە خوارەوە چەند ماڵپەڕە دیارەکانی ئابووری و بازرگانی تورکیا دەخەینەڕوو: 1. وەبەرهێنان لە تورکیا: ئەم ماڵپەڕە فەرمییە زانیاری گرنگ سەبارەت بە هەلی وەبەرهێنان لە تورکیا دەدات، لەوانە کەرتە سەرەکییەکان، هاندان، ڕێساکان، و چیرۆکی سەرکەوتنەکان. ماڵپەڕ: https://www.invest.gov.tr/en/ 2- ژووری بازرگانی ئەستەنبوڵ: ماڵپەڕی ژووری بازرگانی ئەستەنبوڵ زانیاری بازرگانی گشتگیر سەبارەت بە بازاڕەکانی ئەستەنبوڵ، خزمەتگوزارییەکانی بەڕێوەبەرایەتی بازرگانی، ساڵنامەی بۆنە و هەلی بازرگانی نێودەوڵەتی پێشکەش دەکات. ماڵپەڕ: https://www.ito.org.tr/en/ 3- کۆمەڵەی هەناردەکارانی تورکیا (TIM): ڕێکخراوێکە کە نوێنەرایەتی زیاتر لە 100 هەزار هەناردەکار دەکات لە تورکیا. ماڵپەڕەکەی ئاماری هەناردەکردن لە تورکیاوە لەگەڵ ڕاپۆرتی بازاڕ بۆ وڵاتانی جیاجیا دەخاتە ڕوو. ماڵپەڕ: https://tim.org.tr/en 4. دەستەی پەیوەندییە ئابوورییە دەرەکییەکان (DEIK): ئامانجی DEIK بەشداریکردنە لە پەرەپێدانی پەیوەندییە ئابوورییە دەرەکییەکانی تورکیا لەڕێگەی پێشخستنی هاوکاریی هاوبەش لە نێوان کۆمپانیا ناوخۆیی و بیانییەکان لەڕێگەی لیژنە جیاوازەکانییەوە. ماڵپەڕ: https://deik.org.tr/ 5. وەزارەتی بازرگانی – کۆماری تورکیا: ئەم ماڵپەڕە فەرمییە حکومییە نوێکاری هەواڵەکان لەسەر سیاسەتەکانی بازرگانی، ڕێساکانی پەیوەست بە هاوردە/هەناردەکردن لە تورکیا، ڕاپۆرتی شیکاری بازاڕ و زۆر شتی تر بڵاودەکاتەوە. ماڵپەڕ: http://www.trade.gov.tr/index.html 6. KOSGEB (ڕێکخراوی پەرەپێدانی کارگە بچووک و مامناوەندەکان): KOSGEB پشتگیری لە بزنسە بچووکەکان دەکات بە پێشکەشکردنی بەرنامەی پارەدان بۆ پڕۆژەکانی داهێنان لەگەڵ بەرنامەی ڕاهێنان بۆ خاوەنکارەکان. ماڵپەڕ: http://en.kosgeb.gov.tr/homepage 7. کۆمەڵەی پیشەسازی و بازرگانی تورکیا (TUSIAD): TUSIAD ڕێکخراوێکی کاریگەری قازانج نەویستە و نوێنەرایەتی کەرتی تایبەتی تورکیا دەکات لەسەر ئاستی نیشتمانی و نێودەوڵەتی؛ ماڵپەڕەکەیان وەرەقەی داکۆکیکردن لەسەر پرسە ئابوورییەکان و هەروەها ڕاپۆرتەکانی پیشەسازی دەگرێتەوە. ماڵپەڕ:https://tusiad.us/ئەرشیفی هەواڵ/ 8.پەیمانگای ئاماری تورکیا (TUIK): TUIK داتای ئاماری لەسەر کەرتە جیاوازەکان دەدات، لەوانە کشتوکاڵ، پیشەسازی، و خزمەتگوزاری. ماڵپەڕەکەیان دەستڕاگەیشتن بە نوێترین ڕاپۆرت و پێوەرەکانی ئاماری پێشکەش دەکات. ماڵپەڕ: https://turkstat.gov.tr/ تکایە ئاگاداربن کە ئەم ماڵپەڕانە دەتوانن بگۆڕدرێن یان نوێ بکەنەوە. باشتر وایە پێش ئەوەی بچیتە ناویانەوە، پشکنینی هەر گۆڕانکارییەک لە ناونیشانی ماڵپەڕەکان یان پلاتفۆرمەکاندا بکەیت.

ماڵپەڕەکانی پرسیارکردنی داتا بازرگانیکردن

تورکیا یەکێکە لە وڵاتە سەرەکییەکان لە ڕووی بازرگانی نێودەوڵەتییەوە و خاوەنی کۆمەڵێک پلاتفۆرمی ئۆنلاین جێی متمانەیە بۆ دەستگەیشتن بە داتای بازرگانی. لێرەدا چەند ماڵپەڕێک دەخەینەڕوو کە زانیاری گشتگیر لەسەر ئاماری بازرگانی تورکیا دەخەنە ڕوو: 1. دامەزراوەی ئاماری تورکیا (TurkStat) - ئەم دامەزراوە فەرمییە کۆمەڵێک داتای ئاماری بەرفراوان پێشکەش دەکات، لەوانەش ئاماری بازرگانی دەرەکی. ماڵپەڕەکە زانیاری ورد لەسەر هاوردەکردن و هەناردەکردن و باڵانسی پارەدان پێشکەش دەکات. دەتوانن لەم لینکەدا بچنە ناو بنکەدراوەی ئەوانەوە www.turkstat.gov.tr. 2- ئەنجومەنی هەناردەکارانی تورکیا (TIM)- TIM نوێنەرایەتی کۆمەڵگەی هەناردەکاران دەکات لە تورکیا و بەرەوپێشبردنی هەناردەکردنی تورکیا لە سەرانسەری جیهاندا. ماڵپەڕەکەیان ئاماری بازرگانی لەخۆدەگرێت، لەوانەش وردەکارییە تایبەتەکانی وڵات و دابەشبوونی کەرتەکان. بۆ زانیاری زیاتر سەردانی www.tim.org.tr بکەن. 3. وەزارەتی بازرگانی - ماڵپەڕی فەرمی وەزارەت ئاسانکاری دەکات بۆ دەستگەیشتن بە سەرچاوە جۆراوجۆرەکانی پەیوەست بە بازرگانی وەک ئاماری هەناردە-هاوردە، پرۆفایلی وڵات، ڕاپۆرتی بازاڕ، و شیکاری پیشەسازی لە www.trade.gov.tr. 4- بانکی ناوەندی کۆماری تورکیا (CBRT) - وەک بانکی ناوەندی وڵات، CBRT پێوەرەکانی ئابووری و ئاماری بازاڕی دارایی پێشکەش دەکات کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە شیکردنەوەی ئەدای بازرگانی نێودەوڵەتی تورکیا. بۆ زانینی ڕاپۆرتە پەیوەندیدارەکان سەردانی ماڵپەڕەکەیان بکەن www.tcmb.gov.tr. 5. چارەسەری بازرگانی یەکگرتووی جیهانی (WITS) - لەلایەن گروپی بانکی جیهانییەوە پەرەی پێدراوە، WITS زانیاری لە سەرچاوە جیاوازەکانەوە کۆدەکاتەوە بۆ پێشکەشکردنی ئاماری بازرگانی نێودەوڵەتی گشتگیر بۆ چەندین وڵات لەنێویاندا تورکیا. ئەوان شیکاری وردی هاوردەکردن/هەناردەکردن لەگەڵ فلتەری تایبەتمەند لە https://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/TUR پێشکەش دەکەن. 6.Turkish Custom's Administration(TCA): TCA بەڕێوەدەبات هەموو کارەکانی گومرگی لە Turkey.You دەتوانیت ژمارەی تایبەت هاوردە / هەناردەکردن بدۆزیتەوە لەسەر بنەمای کۆدی بەرهەم، دەروازەکان و هتد. دەتوانن سەردانی tcigmobilsorgu.gtb.gov.tr/eng/temsilciArama.jsf بکەن بۆ ماڵپەڕی TCA لەبیرت بێت ئەم ماڵپەڕانە بە وریاییەوە بەکاربهێنیت لەکاتی لێکدانەوەی داتاکان چونکە لەوانەیە میتۆدۆلۆژیا یان پۆلێنکردنی جیاوازیان هەبێت کە کاریگەرییان لەسەر شیکارییەکەت هەبێت.

پلاتفۆرمی B2b

تورکیا وڵاتێکی زیندووە و ئابوورییەکەی لە گەشەکردندایە و چەندین پلاتفۆرمی B2B کە خزمەت بە پیشەسازییە جیاوازەکان دەکەن. هەندێک لە پلاتفۆرمە بەناوبانگەکانی B2B لە تورکیا بریتین لە: 1. Alibaba.com (https://turkish.alibaba.com/): عەلی بابا یەکێکە لە گەورەترین پلاتفۆرمەکانی B2B لەسەر ئاستی جیهان، کڕیاران و دابینکەران بەیەکەوە دەبەستێتەوە. کۆمەڵێک بەرهەم و خزمەتگوزاری بەرفراوان پێشکەش دەکات. 2. Tradekey.com (https://www.tradekey.com.tr/): TradeKey دەستڕاگەیشتن بە دەرفەتەکانی بازرگانی جیهانی دابین دەکات و یارمەتی بازرگانیەکان دەدات پەیوەندی لەگەڵ دابینکەران و بەرهەمهێنەران و دابەشکەران لە تورکیا بکەن. 3. Europages (https://www.europages.co.uk/business-directory-Turkey.html): Europages بەڕێوەبەرایەتییەکی ئۆنلاینە کە بازرگانییەکان لە سەرانسەری ئەوروپا بەیەکەوە دەبەستێتەوە. یارمەتی کۆمپانیاکان دەدات هاوبەش و دابینکەر و کڕیار لە تورکیا بدۆزنەوە. 4. Ekspermarket.com (http://www.ekspermarket.com/): ئێکسپەر مارکێت گرنگی بە کاڵا پیشەسازییەکانی وەک ئامێر، پارچەی ئۆتۆمبێل، ئامێری ڕەقەکاڵا و هتد دەدات، یارمەتی بازرگانەکان دەدات بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ دابینکەرانی گونجاو لە تورکیا. 5. TurkExim (http://turkexim.gov.tr/index.cfm?action=bilgi&cid=137&menu_id=80&pageID=40&submenu_header_ID=43799&t=بیرلیکت_iscilik_-_بەرهەمهێنانی_و_پارچە_بەرەوپێشبردنی_وەبەرهێنانی_بەرهەمهێنانی_کاڵا_پیشەسازییەکانی_تورکی/&lng en-gb): TurkExim وەک ناوەندێکی زانیاری بۆ هەناردەکارانی تورکیا کاردەکات /هاوردەکاران بۆ فراوانکردنی پەیوەندییە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکانیان لە ڕێگەی دابینکردنی سەرچاوەی بەسوود وەک ڕاپۆرتی شیکاری بازاڕ و چالاکییەکانی بانگەشەکردن. 6. OpenToExport.com (https://opentoexport.com/markets/turkey/buying/): OpenToExport زانیاری بەنرخ پێشکەش بەو بازرگانیانە دەکات کە بنکەکانیان لە بەریتانیادایە و دەیانەوێت بەرهەم یان خزمەتگوزاری هەناردە بکەن بۆ تورکیا بە پێشکەشکردنی ڕێنمایی لەسەر ستراتیژییەکانی چوونە ناو بازاڕ. 7. TurkishExporter.net (https://www.turkishexporter.net/en/): Turkish Exporter ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات لە سەرانسەری جیهاندا دەستیان بگات بە هاوبەشی بازرگانی ئەگەری لەگەڵ هەناردەکارانی تورکیا، کە کەرتە جیاوازەکانی وەک کشتوکاڵ، قوماش، ئامێر و ئەلیکترۆنی دەگرێتەوە. ٨. ئەم پلاتفۆرمانە دەرفەت بۆ بازرگانەکان دەڕەخسێنن بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ هاوبەشە ئەگەرییەکان، دابینکەران، بەرهەمهێنەران و کڕیاران کە بنکەکانیان لە تورکیایە. هەر پلاتفۆرمێک تایبەتمەندی و سوودی تایبەتی خۆی هەیە بۆ ئەو بەکارهێنەرانەی کە بەدوای هاوکارییەکانی B2B دەگەڕێن.