More

TogTok

Asi Veviwo
right
Dukɔa ƒe Nyatakakawo
Zambia nye dukɔ si me ƒu mele o si le Anyiehe Afrika. Dukɔ 8 ye do liƒo kplii, siwo dometɔ aɖewoe nye Tanzania le dzieheɣedzeƒe, Malawi le ɣedzeƒe, Mozambique le dzieheɣedzeƒe, Zimbabwe le dzigbe, Botswana kple Namibia le dzigbeɣetoɖoƒe, Angola le ɣetoɖoƒe, kple Democratic Republic of Congo le dziehe. Zambia ƒe fiadu enye Lusaka. Zambia ƒe lolome anɔ abe kilometa 752,612 sq (kilometa 290,586 sq) eye wonyae ɖe eƒe anyigba ƒe nɔnɔme vovovowo ta. Togbɛ gã kple togbɛ siwo dzi tɔsisi kple ta gbogbo aɖewo le lae xɔ aƒe ɖe dukɔa me. Tɔsisi si ɖe dzesi wu le Zambia enye Zambezi Tɔsisi, si hã nye dzɔdzɔme liƒo kple Zimbabwe. Zambia ƒe amewo ƒe xexlẽme wu ame miliɔn 19 siwo nye to vovovo me tɔwo abe Bemba (to gãtɔ), Tonga, Chewa, Lozi kple Lunda kpakple bubuawo. Woda asi ɖe Eŋlisigbe dzi be enye gbe si wodona le dukɔa me godoo kpe ɖe gbegbɔgblɔ gbogbo siwo wodona le dukɔa me godoo ŋu. Le ganyawo gome la, Zambia ɖoa ŋu ɖe akɔblikuku ŋu vevie elabena akɔbli gbogbo aɖewo le esi. Agbledede hã wɔa akpa vevi aɖe le eƒe ganyawo me eye nuku veviwoe nye bli (bli), atama, . kotoklobo,kple anyigbadzobonuwo (atikutsetsewo). Tsaɖiɖi le dzidzim ɖe edzi vivivi le ƒe ʋɛ siwo va yi me le nusiwo hea amewo abe Victoria Tsitsetsea - xexeame ƒe tsitsetse gãtɔwo dometɔ ɖeka si Zambia kple Zimbabwe ma le - dukɔa ƒe modzakaɖebɔ siwo yɔ fũ kple gbemelã vovovowo abe sɔwo,dzogbenya,dzatawo,kple xevi ƒomevi gbogbo aɖewo ta. Ke hã,Zambia do go kuxi geɖewo siwo dometɔ aɖewoe nye ahedada,gakpɔkpɔ ƒe sɔsɔmasemase si lolo wu,tsɔ kpe ɖe mɔnukpɔkpɔ si mesɔ o ŋu yi lãmesẽdɔwɔƒewo; ke hã,dziɖuɖua le agbagba dzem be yeana nya siawo nanyo ɖe edzi.Zambia le ŋgɔyiyi wɔm le hadome kple ganyawo ƒe akpa vovovowo abe sukudede ƒe ŋkɔ ŋɔŋlɔ ƒe agbɔsɔsɔ,nyɔnuviwo ƒe mɔnukpɔkpɔ,ŋgɔyiyi si li tegbee ƒe taɖodzinuwo ene. Le nyataƒoƒo me la,Zambia na dzɔdzɔme ƒe atsyɔ̃ɖoɖo ƒe tsakatsaka tɔxɛ aɖe,domenyinu si me kesinɔnuwo le le dekɔnuwo me,tomenukuƒe si le ŋgɔ yim,kple gbemelã gbogbo aɖewo si wɔe be wònye teƒe dodzidzɔname aɖe na tsaɖilawo kple gadelawo siaa.
Dukɔa ƒe Ga
Zambia, si nye dukɔ si me ƒu mele o le Afrika ƒe dzigbe gome, zãa Zambia Kwacha (ZMK) abe eƒe ga si dziɖuɖua zãna ene. Wogama kwacha la ɖe ngwee 100 me. Woto ga sia vɛ le ƒe 1968 me be woatsɔ axɔ ɖe ga si wozãna tsã, si nye Zambia pound teƒe. Le ƒe siwo va yi me la, Zambia to eƒe ga ƒe asixɔxɔ ƒe tɔtrɔ me le nu vovovowo abe ga ƒe asixɔxɔ kple ganyawo ƒe kuxiwo ene ta. Do ŋgɔ la, do ŋgɔ na ƒe 2013 la, wowɔa ga ƒe asixɔxɔ yeyee ƒe hehexɔxɔ siwo me woɖea zero ɖa le eƒe asixɔxɔ dzi be woatsɔ atsi ga ƒe asixɔxɔ gã nu. Zambia ƒe kwacha ƒe asixɔxɔ ne wotsɔe sɔ kple ga gã bubuwo ate ŋu ato vovo. Le kpɔɖeŋu me, kaka September 2021 naɖo la, United States dɔlar ɖeka sɔ kple Zambia ƒe kwacha siwo ade 21. Ke hã, ele vevie be míade dzesii be ga ƒe asi trɔna edziedzi eye ate ŋu atrɔ le xexeame ƒe ganyawo ƒe nɔnɔmewo kple nutoa me ƒe asitsatsa ƒe nɔnɔmewo nu. Be woakpɔ egbɔ be ga li ke eye woakpɔ ga ƒe agbɔsɔsɔ dzi le Zambia ƒe ganyawo me la, Zambia ƒe Gadzraɖoƒegã nye dukɔa ƒe gadzraɖoƒegã si ƒe dɔe nye be wòaɖe gazazã ŋuti ɖoɖowo ɖe go ahawɔ ɖoɖo ɖe eŋu. Ele be tsaɖila siwo va Zambia nabu woƒe duta ga ɖɔliɖɔli kple Zambia kwachawo ŋu le gaɖɔliƒe alo gadzraɖoƒe siwo ŋu woɖe mɔ ɖo ne wova ɖo. Woxɔa gaxɔgbalẽviwo le du gãwo kple tsaɖiƒewo hã zi geɖe; ke hã, anyo be nàtsɔ ga aɖewo ɖe asi na dɔwɔƒe suewo alo nuto siwo me womexɔa kaɖi o le. Le nusianu me la, abe dukɔ geɖe ƒe ga le xexeame godoo ene la, ganyawo ƒe nɔnɔme vovovo siwo kpɔa ŋusẽ ɖe eƒe asixɔxɔ dzi ne wotsɔe sɔ kple dukɔwo dome ga bubuwo ate ŋu akpɔ ŋusẽ ɖe Zambia ƒe nɔnɔme ku ɖe eƒe ga ŋu dzi.
Asitɔtrɔ ƒe Asixɔxɔ
Zambia ƒe ga si wozãna le se nu enye Zambia Kwacha (ZMW). Le nyatakaka yeyetɔ kekeake siwo li nu la, ga gã aɖewo ƒe asitɔtrɔ ƒe agbɔsɔsɔme anɔ abe alesi gbɔna ene: 1 Amerika Dɔlar (USD) = 13.57 ZMW Euro 1 (EUR) = 15.94 ZMW ƒe home 1 Britaintɔwo ƒe Pound (GBP) = 18.73 ZMW Taflatse mide dzesii be ga ƒe asi siawo ate ŋu ato vovo le ɣeyiɣi aɖe megbe le tɔtrɔ siwo le duta ga ƒe asi me ta. Wokafui ɣesiaɣi be nàbia nyatakakatsoƒe alo gadzikpɔƒe si ŋu kakaɖedzi le be nàkpɔ ga si woatsɔ aɖɔli gae si sɔ ɖe ɣeyiɣia nu eye wòde pɛpɛpɛ wu hafi awɔ asitsadɔ aɖeke.
Ŋkekenyui Veviwo
Zambia, si nye dukɔ si me ƒu mele o le Anyiehe Afrika, ɖua azã vevi geɖe le ƒe bliboa me. Azã siawo le vevie ŋutɔ na dukɔa me tɔwo le dekɔnu kple ŋutinya me. Mina maƒo nu tso Zambia ƒe azã vevitɔwo dometɔ etɔ̃ ŋu kpuie. 1. Ðokuisinɔɣi (24th October): Zambia ɖua eƒe ɖokuisinɔnɔ Ŋkeke le October ƒe ŋkeke 24 lia dzi, tsɔ ɖoa ​​ŋku ŋkeke si le ƒe 1964 me esime wòkpɔ ablɔɖe tso Britaintɔwo ƒe dutanyigbadziɖuɖu me dzi. Dukɔa ƒe azã sia nyea wɔna vovovowo, siwo dometɔ aɖewoe nye aʋawɔnuwo ɖeɖefia, dekɔnuwo ɖeɖefia, hadzidzi ƒe kɔnsɛtwo, kple nuƒo siwo dziɖuɖumegãwo ƒona. Amewo ƒoa ƒu ɖua woƒe dukɔa ƒe dziɖulanyenye ƒe azã hedea ŋugble le Zambia ƒe ɖokuisinɔnɔ ƒe ʋiʋliwo ŋu. 2. Dɔwɔlawo ƒe Ŋkeke (1st May): Woɖua Dɔwɔlawo ƒe Ŋkeke le May ƒe ŋkeke gbãtɔ dzi tsɔ dea bubu dɔwɔlawo ƒe nudzɔdzɔwo ŋu na hadomegbenɔnɔ eye woɖea woƒe gomenɔamesiwo kple didiwo fiana. Enye dukɔa ƒe ŋkekenyui si lɔ̃ ɖe dɔwɔlawo ƒe nyonyo ƒe vevienyenye dzi le dukɔ si le ŋgɔ yim tutuɖo me. Le ŋkeke sia dzi la, dɔwɔlawo ƒe habɔbɔwo wɔa ɖoɖo ɖe kpekpewo kple azɔlizɔzɔwo ŋu tsɔ ʋlia dɔwɔƒe ƒe nɔnɔme nyuiwo ta esime wowɔa ɖoɖo ɖe modzakaɖeɖewo abe kamedefefewo ƒe hoʋiʋliwo alo piknikwo ene hã ŋu be woado nutoa me tɔwo ƒe kadodo ɖe ŋgɔ. 3. Ðekawɔwɔ Ŋkeke (18th July): Woɖua Ðekawɔwɔ Ŋkeke le July ƒe ŋkeke 18 lia dzi ƒe sia ƒe tsɔ ɖua Zambia ƒe to vovovo siwo nɔ anyi ɖekae abe dukɔ ɖeka ene tso esime wòxɔ ɖokuisinɔnɔ le ƒe 1964. Azã sia ƒe taɖodzinue nye be woado dukɔa ƒe ɖekawɔwɔ ɖe ŋgɔ esime wole lɔlɔ̃m ɖe Zambia ƒe dekɔnuwo ƒe domenyinu gbogboawo dzi hele ŋudzedze kpɔm ɖe eŋu. Amewo kpɔa gome le dekɔnu ɣeɖuɖuwo me, hadzidzi siwo ɖea to vovovo me tɔwo ƒe kɔnyinyi siwo dzi Bemba, Nyanja, Tonga towo kpɔ ŋusẽ ɖo kple bubuawo fiana, si doa bubudede wo nɔewo ŋu ɖe ŋgɔ le nuto vovovo siwo le Zambia me dome. Menye ɖeko azã siawo wɔa akpa vevi aɖe le bubudede wɔna alo gɔmeɖose veviwo ŋu me ko o, ke enaa Zambiatɔwo ƒoa ƒu ɖekae hã ne wole azãɖuɖu siwo doa ŋusẽ woƒe dukɔmevinyenye ƒe dada kple ɖekawɔwɔ le ameƒomevi vovovowo dome la me.
Duta Asitsatsa ƒe Nɔnɔme
Zambia nye dukɔ si me ƒu mele o si le Afrika ƒe dzigbe. Wonyae ɖe eƒe dzɔdzɔmenunɔamesi gbogbo aɖewo, siwo dometɔ aɖewoe nye akɔbli, kobalt, kple tomenu bubuwo ta. Dukɔa ƒe ganyawo nɔ te ɖe tomenukudɔwo dzi vevie, eye akɔbli ye nye nu vevitɔ si wotsɔ ɖoa ​​duta. Zambia ƒe asitsatsa koŋue nye nusiwo wotsɔ wɔa nu xoxowo kple tomenu siwo wotsɔ ɖoa ​​duta. Akɔbli kple cobalt ye nye dukɔa ƒe nusiwo katã wotsɔ ɖoa ​​duta ƒe akpa gã aɖe, si na wòkpɔa ga si wòkpɔna tso duta. Woɖoa tomenu siawo ɖe dukɔwo abe China, Switzerland, India, South Africa, kple Japan ene koŋ. Le ƒe ʋɛ siwo va yi me la, Zambia le agbagba dzem be yeana yeƒe ganyawo nato vovo eye yeaɖe ŋuɖoɖo ɖe akɔbli si wodɔna ɖa ŋu dzi akpɔtɔ. Dziɖuɖua le gadede dɔwɔƒewo abe agbledede, adzɔnuwo wɔwɔ, tsaɖiɖi, ŋusẽ wɔwɔ (si me tsiŋusẽ hã le), xɔtudɔwɔƒewo kple subɔsubɔdɔwo ƒe dɔwɔƒewo dom ɖe ŋgɔ. Agblemenukuwo abe atama, sukli siwo woɖe tso sukli me abe sukli kple molasses ene; bli; ami siwo woate ŋu aɖu; soya-ku; lu ƒe wɔ; nyilã; atikutsetse yeyewo & amagbewo hã nye nu vevi siwo wotsɔ ɖoa ​​duta na Zambia. Ke hã,asitsatsa ƒe dadasɔ le Zambia zi geɖe la, menyo o le esi nusiwo wotsɔ tso duta nɔ te ɖe adzɔnu siwo wowɔ dzi si wɔnɛ be duta ga si wodzra ɖo la doa go ta. Dukɔwo abe South Africa,China,United Arab Emirates、India ,Saudi Arabia,Congo DR nye dzɔtsoƒe veviwo tso Zambia ƒe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ siwo dometɔ aɖewoe nye ʋuwo;mɔ̃wo;petroleum si wotu ɖe ami/mi ʋeʋĩwo/atsyɔ̃ɖonuwo , siminti , elektrikmɔ̃wo/afã kple bubuawo . Asitsatsa ƒe nubablawo wɔa akpa vevi aɖe le dukɔwo dome asitsatsa ƒe bɔbɔ na Zambia me。Enye nutome ganyawo ƒe habɔbɔwo abe Southern African Development Community (SADC)、Common Market for Eastern and Southern Africa (COMESA) si naa asitsatsa ƒe mɔnukpɔkpɔ nyuitɔ le dukɔ siwo le eme dome la ƒe akpa aɖe . Tsɔ kpe ɖe eŋu la,Z能够利用 GSP(Nuɖoɖo ƒe Tiatiawɔblɔɖe)入发达国家市场,从而促进了其贸易发展。 Le blibo me la,Zambia ƒe asitsatsa ƒe nɔnɔme nɔ te ɖe eƒe dzɔdzɔmenunɔamesiwo dzi vevie, vevietɔ akɔbli kple cobalt siwo wotsɔna ɖoa duta. Dukɔa le agbagba dzem be yeana yeƒe ganyawo nato vovo eye yeaɖe nusiwo wotsɔ tso duta ƒe ŋuɖoɖo ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ŋu dzi akpɔtɔ esime wòle ekpɔm be dzidziɖedzia yi edzi le nusiwo wotsɔ ɖoa ​​duta ƒe dɔwɔƒea.
Asitsatsa ƒe Ŋgɔyiyi ƒe Ŋutete
Zambia nye dukɔ si me ƒu mele o si le Afrika ƒe dzigbe. Ŋutete gã aɖe le esi be wòado eƒe duta asitsatsa ƒe asi ɖe ŋgɔ. Viɖe vevi siwo le Zambia ŋu dometɔ ɖekae nye eƒe dzɔdzɔmenunɔamesi gbogboawo, vevietɔ akɔbli. Dukɔa nye dukɔ siwo wɔa akɔbli wu eye wòɖoa wo ɖe duta wu le Afrika la dometɔ ɖeka, eye wòxɔa ga si wòkpɔna tso duta ƒe akpa gã aɖe. Esi akɔbli ƒe didi le xexeame katã le dzidzim ɖe edzi ta la, Zambia ate ŋu awɔ nunɔamesi sia ŋudɔ nyuie atsɔ ahe duta gadelawo vɛ eye wòakeke eƒe dukɔwo dome asitsatsa ɖe enu. Tsɔ kpe ɖe akɔbli ŋu la, tomenu xɔasi bubuwo abe kobalt, sika, kple kpe xɔasiwo ene hã le Zambia. Dɔwɔnu siawo naa mɔnukpɔkpɔwo be woawɔ nu vovovowo eye woakeke wo ɖe enu ɖe ​​xexeame ƒe asitsatsa ƒe akpa vovovowo me. Gakpe ɖe eŋu la, agbledede ƒe nɔnɔme nyuiwo le Zambia si nyo be woate ŋu awɔ nuku vovovowo abe bli, atama, kotoklobo, soya, kple sukli ene. Viɖe le dukɔa ŋu le agbledede me ne wotsɔe sɔ kple wo nɔewo le anyigba nyuiwo kple yame ƒe nɔnɔme siwo sɔ ta. To agbledede ƒe kutsetse dodo ɖe ŋgɔ kple egbegbe agbledede mɔnuwo zazã me la, Zambia ate ŋu ado agblemenukuwo ɖoɖo ɖe nutome kple dukɔwo dome asiwo me ɖe ŋgɔ. Zambia le teƒe nyui aɖe le Southern African Development Community (SADC) nutoa me eye woate ŋu akpɔ dukɔ siwo te ɖe eŋu abe Zimbabwe, Mozambique, Tanzania, Malawi si naa mɔnukpɔkpɔ nyuiwo na nutome ƒe asitsatsa ƒe ɖekawɔwɔ. To ʋuɖoɖo ƒe ɖoɖowo ƒe nyonyo ɖe edzi le liƒowo dzi kple gadede dɔwɔƒewo abe melidzeƒewo alo yameʋudzeƒewo ene me le nutoa me la, ate ŋu ana asitsatsa le liƒowo dzi nanyo ɖe edzi. Gawu la,Zambia dziɖuɖua le ɖoɖo siwo ƒe taɖodzinue nye be woahe duta gadede asi tẽ (FDI) vɛ la dzi wɔm. Esia lɔ adzɔxexe ƒe dzideƒonamenu nana gadelawo,to ɖɔɖɔɖo siwo sɔ na asitsalawo vɛ,kple ganyawo ƒe nuto tɔxɛwo ɖoɖo anyi.Hekpe ɖe eŋu la,dukɔwo le asi yeyewo dim geɖe wu wu asitsahabɔbɔ xoxowo.Leveraging on these initiatives,Zambia entrepreneurs have an opportunity to diversify their export destinations to targeting ganya siwo le ŋgɔ yim abe China alo India ene. Ke hã,Zambia gakpɔtɔ le kuxiwo me tom abe xɔtuɖoɖo siwo mesɔ o,abe mɔdodowo,ketekemɔwo,kple elektrikŋusẽ si ate ŋu axe mɔ na adzɔnuwo ƒe ʋuʋu nyuie tso nuto siwo me wowɔa nu le.Zambia ahiã agbagbadzedze siwo ayi edzi tso dukɔa kple dɔwɔƒewo siaa ƒe nuwɔwɔ aduadu gbɔ le xɔtuɖoɖowo ƒe ŋgɔyiyi me. Le nyataƒoƒo me la, ŋutete gã aɖe le Zambia si womewɔ dɔ tsoe le eƒe duta asitsatsa ƒe asi me o. Le eƒe dzɔdzɔmenunɔamesi vovovowo, agbledede ƒe akpa, teƒe nyui si wòle le SADC nutoa me, kple dziɖuɖu ƒe ɖoɖo nyuiwo ta la, dukɔa ate ŋu ahe duta gadede geɖe vɛ eye wòakeke eƒe nudɔdɔwo ɖe enu. Xɔtuɖaŋu ƒe kuxiwo gbɔ kpɔkpɔ awɔ akpa vevi aɖe le Zambia ƒe asitsatsa ƒe ŋutete bliboa ʋuʋu me.
Nusiwo wodzrana vevie le asi me
Ne wole nu ƒom tso nusiwo wodzrana vevie na Zambia ƒe duta asitsatsa ƒe asitsatsa ŋu la, ele vevie be woabu dukɔa ƒe nuhiahiã tɔxɛwo, nusiwo wòlɔ̃, kple ganyawo ƒe nɔnɔmewo ŋu. Afɔɖeɖe vevi ʋɛ aɖewo siwo afia mɔ wò le adzɔnuwo tiatia me nye esi: 1. Ku nu me le asi ƒe didi ŋu: Dze egɔme kple numekuku le asi ƒe didi fifia ŋu le Zambia. Esia bia be woaku nuƒlelawo ƒe nuhiahiãwo kple didiwo me, kpakple nusiwo le edzi yim kple nusiwo wolɔ̃na. Lé fɔ ɖe akpawo abe agbledede, tomenukuƒewo, xɔtutu, ŋusẽ, tsaɖiɖi, kple adzɔnuwo wɔwɔ ŋu. 2. Se mɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ nu gɔme: Nya nu tso nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe sewo kple mɔxexeɖenu siwo Zambia dziɖuɖua de ŋu nyuie. Kpɔ egbɔ be nusiwo nètia la wɔ ɖe se siawo dzi be nàƒo asa na senya aɖeke. 3. Bu nutoa me ƒe nuwɔwɔ ƒe ŋutetewo ŋu: Da asɔ nenye be woate ŋu awɔ adzɔnu mawo tɔgbe le dukɔa me alo ne mɔnukpɔkpɔ li na nutoa me adzɔnuwo wɔlawo alo nudzralawo be woakpɔ adzɔnu tɔxɛwo ƒe didi gbɔ. 4. De dzesi hoʋiʋli ƒe viɖe: Di adzɔnu siwo naa hoʋiʋli ƒe viɖe wu esiwo li fifia le Zambia ƒe asi me. Esia ate ŋu alɔ nu tɔxɛ aɖewo alo esiwo ƒe nyonyome de ŋgɔ wu ɖe eme le asi si sɔ nu. 5. Tsɔ nu veviwo ɖo nɔƒe gbãtɔ: Bu nuhiahiã veviwo abe nuɖuɖuwo (siwo megblẽna o), lãmesẽnyawo gbɔ kpɔkpɔ ƒe nuzazãwo (atikewo, atikewɔnuwo), dzadzɛnyenyetikewo (adzalẽwo, atike siwo wotsɔna klɔa nu ŋu), kple aƒemenuzazã siwo ƒe asi bɔbɔ siwo hiã ɣesiaɣi eɖanye ganyawo ƒe tɔtrɔ o. 6. Ŋusẽ yeyewo ƒe kuxiwo gbɔkpɔnu: Esi amewo le dzi tsim ɖe nutome ƒe nyonyo ŋu le Zambia ta la, asi aɖe li na ŋusẽ yeyewo ƒe mɔ̃ɖaŋunuwo abe ɣe ƒe ŋusẽ zazã ƒe mɔ̃wo alo yaƒoƒomɔ̃wo ene. 7. Tu hadomeɖoɖowo ɖo kple nutoa me dɔwɔƒewo: Ne ènya de dzesi adzɔnuwo ƒe mɔnukpɔkpɔ siwo ate ŋu anɔ anyi si wotu ɖe numekuku kple numekuku siwo míeyɔ ɖe etame dzi ko la, wɔ dɔ aduadu kple nutoa me dɔwɔƒewo be woado alɔ woƒe dzidziɖedzi to nusiwo wotsɔ tso duta vɛ alo nuwɔwɔ aduadu ƒe adzɔnu yeye siwo sɔ na Zambia nuƒlelawo ƒe didiwo toto vɛ me. Ðo ŋku edzi be tɔtrɔ ɖe nɔnɔmewo ŋu le vevie ŋutɔ ne ège ɖe duta asitsatsa ƒe asi ɖesiaɖe me si me Zambia hã le – nɔ klalo be yeatrɔ asi le wò adzɔnuwo ƒe nunana ŋu le nuƒlelawo ƒe nyaŋuɖoɖo kple didi siwo le tɔtrɔm siwo xɔ aƒe ɖe asi me nu.
Asitsalawo ƒe nɔnɔmewo kple nusiwo ŋu wode se ɖo
Wonya Zambia, si le Anyiehe Afrika, ɖe eƒe dekɔnu vovovowo kple dzɔdzɔmenuwo ƒe atsyɔ̃ɖoɖo ta. Esi Zambiatɔwo ƒe xexlẽme wu miliɔn 18 ta la, woxɔ ŋkɔ le woƒe xɔlɔ̃wɔwɔ kple amedzrowɔwɔ na amedzrowo ta. Asisiwo ƒe nɔnɔme vevi ɖeka le Zambia enye alesi wotea gbe ɖe ame ŋutɔ ƒe ƒomedodowo dzi. Kakaɖeamedzi tutuɖo kple kadodo ɖoɖo kple asisiwo le vevie ŋutɔ na asitsatsa ƒe kadodo dzidzedzetɔe. Ne wodi be yewoaƒo wo ɖokui ɖe nuƒo suewo me ahaɖe ɖetsɔleme vavãtɔ afia ɖe woƒe agbenɔnɔ ŋu la, eɖea bubu fiana eye wònana kadodo nyui nɔa wo dome. Nu vevi bubu si wòle be míade dzesii enye ŋudzedzekpɔkpɔ ɖe dzigbɔɖi kple asitɔtrɔ le nɔnɔmewo ŋu ne wole nu wɔm kple asisiwo le Zambia. Woate ŋu abu ɣeyiɣi le mɔ bubu nu, eyata ele vevie be woawɔ mɔnu si atrɔ ɖe nɔnɔmewo ŋu le nudzraɖoɖo alo kpekpewo me elabena woate ŋu ahe ɖe megbe ɣeyiɣi aɖeke maxɔmaxɔe do ŋgɔ. Nugɔmesese ɖeɖefia akpe ɖe mía ŋu be ƒomedodo nyui nanɔ mía kple Zambia ƒe asisiwo dome. Ne míeƒo nu tso nyati siwo ŋu wode se ɖo alo nyati vevi siwo wòle be woaƒo asa na le asitsatsa ŋuti numedzodzrowo me ŋu la, ele be woakpɔ dunyahehenyawo gbɔ nyuie. Togbɔ be ɣeaɖewoɣi la, womate ŋu aƒo asa na nudzɔdzɔ siwo le edzi yim alo nudzɔdzɔ siwo le edzi yim fifia o hã la, nukpɔsusu siwo medea akpa aɖeke dzi o gbɔgblɔ ate ŋu axe mɔ ɖe nugɔmemasemase alo dzikudodo nu. Tsɔ kpe ɖe eŋu la, dekɔnuwo alo dekɔnuwɔnawo me dzodzro bubutɔe ate ŋu ana woawɔ kadodo si ŋu gɔmesese le wu kple Zambiatɔwo ƒe asisiwo; ke hã, ƒo asa na susuwo tsɔtsɔ tso ame ɖeka ƒe dzixɔsewo alo kɔnyinyiwo ŋu si wotu ɖe nya siwo wogblɔna le dukɔa ŋu le mɔ gbadza nu ɖeɖeko dzi. Mlɔeba la, nyanya tso gbegbɔgblɔ ƒe mɔxenu siwo ate ŋu ado mo ɖa ŋu eye woatrɔ asi le kadodo ŋu wòasɔ ɖe enu la, ana kadodo kple Zambia ƒe asisiwo nanɔ bɔbɔe ŋutɔ. Togbɔ be wodoa Eŋlisigbe geɖe le dugãwo me abe Zambia ƒe gbegbɔgblɔ siwo wodona le dziɖuɖudɔwɔƒewo dometɔ ɖeka ene tsɔ kpe ɖe gbe vovovo siwo wodona le dukɔa me abe Bemba kple Nyanja ene ŋu hã la, woƒe susu tsɔtsɔ ɖe nyayɔyɔ si me kɔ ŋu esime woƒo asa na nya siwo wozãna le gbegbɔgblɔ me ana gɔmesese nanyo ɖe edzi le dzeɖoɖowo me. Ne asitsalawo kpɔ ŋudzedze ɖe ƒomedodo siwo wotu ɖe kakaɖedzi dzi tutuɖo ƒe vevienyenye ŋu eye wode bubu dekɔnuwo ƒe seselelãmewo ŋu ne wole nu wɔm kple Zambia ƒe asisiwo la, woate ŋu awɔ hadomehabɔbɔ siwo anɔ anyi ɖaa esime wole nutoa me dekɔnuwo me tom nyuie
Dukɔa ƒe dukɔmeviwo ƒe adzɔxenyawo gbɔ kpɔkpɔ ƒe ɖoɖo
Dekɔnu kple ameʋuʋu ŋuti se tɔxɛ aɖewo le Zambia, si nye dukɔ si me ƒu mele o le Afrika ƒe dzigbe gome, siwo dzi wòle be woawɔ ɖo ne wole gegem ɖe dukɔa me alo le dodom le eme. Zambia ƒe Gadzɔdzɔ Dɔwɔƒe (ZRA) ye kpɔa dukɔmeviwo ƒe adzɔxexe dzi le Zambia. ZRA ƒe dɔe nye be wòakpɔ nusiwo wotsɔ tso duta vɛ kple esiwo wotsɔ yi duta dzi, axɔ adzɔ, axe mɔ ɖe adzodada ƒe dɔwɔnawo nu, eye wòakpɔ egbɔ be wowɔ ɖe dukɔwo dome asitsatsa ŋuti nubablawo dzi. Ne ège ɖe Zambia la, woabia tso asiwò be nàkpe dukɔmeviwo ƒe adzɔxegbalẽvi si dzi nàŋlɔ nu xɔasi ɖesiaɖe si nètsɔ va dukɔa me ɖo la ɖo. Ele vevie be nàkpe agbalẽvi sia ɖo le nyateƒe me be nàƒo asa na kuxi ɖesiaɖe le wò sasrãkpɔa me. Mɔxexeɖenu aɖewo li na nusiwo woate ŋu atsɔ ava Zambia alo aɖee ado goe. Adzɔnu aɖewo ate ŋu abia be woaxɔ mɔɖegbalẽ alo woaxe dukɔmeviwo ƒe adzɔwo. Nusiwo ŋu wode se ɖo dometɔ aɖewoe nye tu kple tu siwo ŋu womeɖe mɔ ɖo nyuie o, atike muamewo kple atike vɔ̃ɖiwo, ga aʋatso alo adzɔnu siwo da le nutata ƒe gomenɔamesi ƒe sewo dzi. Aƒemelãwo tsɔtsɔ tso duta ate ŋu abia be woaxɔ lãwo ƒe ɖaseɖigbalẽ siwo fia be wodo atike na wo. Ele vevie hã be míade dzesii be mɔxexe ɖe duta ga agbɔsɔsɔme si ame ate ŋu atsɔ ava Zambia alo adoe la ŋu. Ne wotsɔ ga si wu dɔlar 5,000 (alo esi sɔ kplii) ɖe asi la, ele be woaɖe gbeƒãe le dukɔa ƒe dukɔmeviwo ƒe adzɔxedɔwɔƒe ne èva ɖo alo dzo. Ne tsaɖilawo le dzodzom le Zambia la, woate ŋu abia be woagbugbɔ ga si woxe ɖe Adzɔ si Woxe Ðe Asixɔxɔ Ŋu (VAT) si woxe ɖe adzɔnu siwo dze woƒle ta le ŋkeke 30 me hafi dzo le dukɔa me ta. Kpɔ egbɔ be yedzra gaxɔgbalẽvi siwo katã woxɔ tso wò nuƒlewo me ɖo elabena woabia tso wo si na VAT ƒe gagbugbɔɖoɖo ƒe biabiawo le kplɔ̃ siwo woɖo ɖi hafi nàdzo. Zambia dziɖuɖua bua dukɔmeviwo ƒe dukɔmevinyenye ŋuti sewo nu vevii; eyata ele vevie ŋutɔ be woawɔ ɖe se kple mɔfiame siwo katã dziɖuɖumegãwo na dzi ne wole gegem ɖe dukɔa me alo le dodom le eme. Ne womewɔe o la, woate ŋu ado fe na ame alo atsɔ nya ɖe ame ŋu le se nu gɔ̃ hã. Anyo ɣesiaɣi be nàbia wò nutoa me dutadɔnunɔla/aɖaŋuɖoha hafi azɔ mɔ hena nyatakaka yeyewo tso nudidi tɔxɛ ɖesiaɖe si Zambia dziɖuɖua da asi ɖe edzi ku ɖe dekɔnuwo ŋuti sewo ŋu ale be màva do go kuxi siwo mehiã o le wò mɔzɔzɔa me o.
Adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe ɖoɖowo
Zambia, si le Afrika ƒe dzigbe gome la ƒe adzɔxexe ƒe ɖoɖo aɖe koŋ le adzɔnu siwo gena ɖe dukɔa me ta. Adzɔ si woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta fia adzɔ siwo woxɔna ɖe nusiwo wotsɔ va dukɔ aɖe me ta eye dukɔmeviwo ƒe adzɔxenyawo gbɔ kpɔlawo xɔae ne woge ɖe wo me. Adzɔ si woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta le Zambia toa vovo le nusi ƒomevi wotsɔ tso duta vɛ nu. Zi geɖe la, womaa adzɔnuwo ɖe hatsotso vovovowo me kple adzɔxexe ƒe agbɔsɔsɔme si sɔ. Ƒome siawo dometɔ aɖewoe nye nu xoxowo, domedomenuwo, nusiwo wowɔ vɔ, kple nuzazãwo. Le nusiwo wotsɔ wɔa nu xoxowo kple domedomenuwo siwo wobu be wole vevie na dukɔa me nuwɔwɔ alo dɔwɔƒewo ƒe ŋgɔyiyi gome la, woate ŋu ana adzɔ siwo bɔbɔ ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta alo woaɖe asi le wo ŋu be woade nutoa me nuwo wɔwɔ kple ganyawo ƒe ŋgɔyiyi ƒe dzi ƒo. Ðoɖo sia ƒe taɖodzinue nye be woaɖe ŋuɖoɖo ɖe adzɔnu siwo wotsɔ tso duta vɛ ŋu dzi akpɔtɔ esime wole ɖokuidziɖuɖu dom ɖe ŋgɔ le dɔwɔƒe aɖewo. Le go bubu me la, zi geɖe la, woxea adzɔ gãwo ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ siwo woate ŋu awɔ le dukɔa me dzi. Mɔnu sia kpɔa nutoa me dɔwɔƒewo ta tso hoʋiʋli kple duta nusiwo wotsɔ tso duta siwo ƒe asi bɔbɔ wu me eye wòdea dzi ƒo na nuƒlelawo be woaƒle nusiwo wowɔ le nutoa me boŋ. Tsɔ kpe ɖe adzɔ siawo siwo woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ ta si wotu ɖe nusiwo wowɔ ƒe hatsotsowo me toto dzi la, adzɔ bubuwo ate ŋu anɔ anyi abe adzɔ si woxena ɖe asixɔxɔ si wotsɔ kpe ɖe eŋu (VAT) si woaxe le teƒe si woge ɖo ene. Zi geɖe la, woxɔa VAT abe adzɔnu siwo wotsɔ tso duta vɛ ƒe asixɔxɔ bliboa ƒe alafa memamã ene. Edze be míade dzesii be Zambia toa eƒe adzɔxexe ƒe ɖoɖowo me ɣeaɖewoɣi be wòatrɔ ɖe ganyawo ƒe nɔnɔme siwo le tɔtrɔm kple asitsatsa ƒe nubabla siwo wowɔ kple dukɔ bubuwo alo nutome habɔbɔwo abe COMESA (Common Market for Eastern and Southern Africa) ene ŋu. Eyata ele vevie be asitsalawo alo ame ɖekaɖeka siwo le nyatakaka dim ku ɖe adzɔ tɔxɛ siwo woaxe ɖe woƒe adzɔnuwo tso duta ta ŋu nabia dziɖuɖudɔwɔƒe siwo ku ɖe eŋu abe dukɔmeviwo ƒe adzɔxehawo alo asitsahabɔbɔwo ene. Numeɖeɖe kpui sia na Zambia ƒe mɔnu si wozãna le adzɔnuwo tsɔtsɔ tso duta me kple adzɔxexe ƒe ɖoɖo siwo do ƒome kplii la ŋuti nyatakaka kpui aɖe. Ne èdi nyatakaka tsitotsito ku ɖe adzɔnuwo ƒe hatsotso tɔxɛwo alo asitɔtrɔ siwo wowɔ nyitsɔ laa le adzɔxexe ƒe ɖoɖo si dzi Zambia da asi ɖo ŋu la, wokafui be nàkpɔ nyatakakatsoƒe siwo dziɖuɖua da asi ɖo alo abia eŋutinunyala siwo nya nu tso dukɔa ƒe se siwo li fifia ŋu
Adzɔxexe ɖe nusiwo wotsɔ yi duta ƒe ɖoɖowo
Zambia, si nye dukɔ si me ƒu mele o si le Anyiehe Afrika, ƒe ganyawo to vovo, eye wòɖoa ŋu ɖe eƒe nusiwo wòdɔna ɖa ŋu vevie. Adzɔxexe ŋuti ɖoɖo tɔxɛ aɖewo siwo ƒe taɖodzinue nye be woado ganyawo ƒe ŋgɔyiyi ɖe ŋgɔ eye woakpɔ nutoa me dɔwɔƒewo ta la te ɖe dukɔa ƒe adzɔnu siwo wotsɔ ɖoa ​​duta la dzi. Zambia wɔa Adzɔxexe ɖe Asixɔxɔ si Wotsɔna Ðea Nu Ŋu (VAT) ƒe ɖoɖo aɖe ɖe eƒe adzɔnuwo kple dɔwɔna akpa gãtɔ ŋu, siwo dome nusiwo wodɔna ɖa hã le. Woɖo VAT ƒe agbɔsɔsɔme si woɖo ɖi fifia be wòanye 16%. Zi geɖe la, womexɔa adzɔ siwo wotsɔ yi duta siwo wowɔ le dukɔa me la ƒe dzeside zero le VAT ta, si fia be woɖea asi le wo ŋu tso dukɔa me adzɔxexe me be woatsɔ ade dukɔwo dome asitsatsa ƒe dzi ƒo. Gawu la, Zambia wɔa dɔ le Common External Tariff (CET) ƒe ɖoɖoa te abe Southern African Customs Union (SACU) me tɔ ene. Ðoɖo sia kpɔa egbɔ be woxea dukɔmeviwo ƒe adzɔ siwo woxena ɖekae eye woxea adzɔ siwo woxena ɖe nusiwo wotsɔ tso dukɔ siwo le eme abe South Africa, Namibia, Swaziland, Lesotho, kple Botswana ene me ta. Eƒe taɖodzinue nye be yeana asitsahabɔbɔwo nawɔ ɖeka to mɔxexe ɖe asitsatsa ƒe masɔmasɔ si adzɔxexe ƒe ɖoɖo vovovowo hena vɛ nu me. Woate ŋu axɔ adzɔ vovovowo ɖe nusiwo wotsɔ tso Zambia yi duta dzi le nusi ƒomevi woɖo ɖe duta nu. Le kpɔɖeŋu me, woxɔa adzɔ ɖe tomenu siwo le abe akɔbli kple kobalt ene siwo wotsɔ ɖoa ​​duta ta le woƒe asixɔxɔ si le asi me alo agbɔsɔsɔ si wotsɔ ɖo duta nu. Adzɔ siawo kpena ɖe dziɖuɖua ŋu wòkpɔa ga esime wole ɖoɖo wɔm ɖe dzɔdzɔmenu xɔasiwo ɖoɖo ɖe duta ŋu. Tsɔ kpe ɖe adzɔxexe ƒe ɖoɖo siwo ku ɖe nusiwo wodɔna ɖa ŋu koŋ ŋu la, Zambia hã naa dzideƒonamenu aɖewo siwo ƒe taɖodzinue nye be woahe duta gadede asi vɛ eye woado ŋusẽ nusiwo wotsɔna ɖoa duta ƒe dɔwɔƒe siwo menye kɔnyinyi o. Asitsala siwo le agbledede alo adzɔnuwo wɔwɔ ƒe dɔwɔƒewo ate ŋu aɖe vi ne woɖe adzɔ si woxena ɖe dɔwɔƒewo ƒe fetu ta dzi kpɔtɔ alo woɖe asi le wo ŋu le ɣeyiɣi aɖewo me. Ele vevie be nudzrala siwo le dɔ wɔm le Zambia nanya tɔtrɔ alo ɖɔɖɔɖo ɖesiaɖe si dziɖuɖumegã siwo ŋu nya ku ɖo awɔ ku ɖe adzɔxexe ŋuti ɖoɖo siwo ku ɖe woƒe adzɔnuwo alo dɔwɔƒewo ƒe akpa tɔxɛwo ŋu. Se siawo gɔmesese ate ŋu akpe ɖe asitsalawo ŋu woazɔ adzɔxexe ƒe nɔnɔme sesẽawo me esime wole viɖe geɖe wu kpɔm le woƒe asiwo me le duta.
Ðaseɖigbalẽ siwo hiã hafi woate ŋu atsɔ wo ayi duta
Zambia, si nye dukɔ si me ƒu mele o si le Afrika ƒe dzigbe gome la, ƒe adzɔnu vovovo siwo wotsɔna ɖoa duta, siwo hiã be woaɖo kpe edzi nyuie be woakpɔ egbɔ be wole nyonyome eye wowɔ ɖe dukɔwo dome dzidzenuwo dzi. Zambia Dɔwɔƒe si Kpɔa Dzesiwo Gbɔ (ZABS) kple dziɖuɖudɔwɔƒe bubu siwo ku ɖe eŋu koŋue kpɔa ɖaseɖigbalẽ nana be wodɔa duta le Zambia. Nu vevi siwo wotsɔ tso Zambia ɖoa duta dometɔ ɖekae nye akɔbli. Esi wònye Zambia nye akɔbliwɔla gãtɔwo dometɔ ɖeka le Afrika ta la, ekpɔa egbɔ be yeƒe akɔbli si wòdɔna ɖa la ɖo dukɔwo dome nyonyome ƒe dzidzenuwo gbɔ to ɖaseɖigbalẽ vovovowo dzi. ZABS naa ɖaseɖigbalẽdɔwo abe ISO 9001 na nyonyomedzikpɔkpɔ ƒe ɖoɖowo kple ISO 14001 na nutomedzikpɔkpɔ ƒe ɖoɖowo. Tsɔ kpe ɖe akɔbli ŋu la, Zambia hã ɖoa agblemenukuwo abe atama, bli, soya, kple kɔfi ene ɖe duta. Be woado alɔ nusiwo wotsɔ ɖoa ​​duta siawo la, woate ŋu abia ɖaseɖigbalẽ siwo ku ɖe nuɖuɖu ƒe dedienɔnɔ kple agbledede si me womezãa agblemenukuwo le o ŋu. ZABS naa ɖaseɖigbalẽwo abe HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points) na nuɖuɖu ƒe dedienɔnɔ dzikpɔkpɔ ƒe ɖoɖowo kple Organic Certification na nusiwo wotsɔ lãwo ƒe lãmenugbagbeviwo wɔe. Tsɔ kpe ɖe adzɔnuwo ŋu la, adzɔnuwo wɔwɔ ƒe dɔwɔƒe si le dzidzim ɖe edzi hã le Zambia si wɔa nusiwo wowɔ vɔ abe avɔwo, lãgbalẽnuwo, atikewo, kple mɔ̃wo ene. Nu siawo ate ŋu abia ɖaseɖigbalẽ tɔxɛwo le asi siwo woɖo be woawɔ alo dɔwɔƒe siwo wosubɔna nu. Le kpɔɖeŋu me, avɔwo tsɔtsɔ yi duta ate ŋu ahiã be woawɔ ɖe Oeko-Tex Standard 100 si ɖo kpe edzi be nu gbegblẽ aɖeke mele avɔwo me o. Ele vevie be Zambia ƒe nudzralawo naxɔ ɖaseɖigbalẽ nyui siwo ku ɖe adzɔnuwo koŋ ŋu menye be woaɖo dukɔwo dome nudidiwo gbɔ ko o, ke be woado woƒe asitsatsa ƒe hoʋiʋli ɖe ŋgɔ le xexeame katã hã. Ðaseɖigbalẽ siawo naa kakaɖedzi amesiwo ate ŋu aƒlee be adzɔnua ƒe nyonyome kple xexeame katã ƒe dzidzenuwo dzi wɔwɔ. Le nusianu me la, ɖaseɖigbalẽ xɔxɔ ɖe nusiwo wotsɔ ɖoa ​​duta ŋu xɔxɔ kpena ɖe Zambia ƒe ŋkɔ si le esi be enye adzɔnu deŋgɔwo nana dɔwɔƒe si ŋu kakaɖedzi le ta esime wòle asitsatsa ƒe mɔnukpɔkpɔwo dom ɖe ŋgɔ kple dukɔ bubuwo le xexeame godoo.
Nuwo ɖoɖoɖa si wokafu
Zambia nye dukɔ si me ƒu mele o si le Afrika ƒe dzigbe. Togbɔ be anyigba ƒe nɔnɔme sesẽwo le dukɔa me hã la, ewɔ ŋgɔyiyi gã aɖe le eƒe nuwo ɖoɖoɖa ƒe ɖoɖoa toto vɛ me be wòana asitsatsa kple ganyawo nanyo ɖe edzi. Mɔnu vevitɔ si dzi woato atsɔ adzɔnuwo ayi Zambiae nye mɔ dzi ʋuɖoɖo. Mɔdodoawo didi kilometa 91,000 kple edzivɔ, eye wòƒo du gãwo kple dugãwo nu ƒu le dukɔa me godoo. Dziehe Mɔ Gã la nye ʋuɖoƒe vevi aɖe, si tsɔa Zambia doa ka kple Democratic Republic of Congo kple Tanzania. Le dukɔwo dome nudɔdɔwo gome la, melidzeƒe vevi geɖe le Zambia si woate ŋu age ɖe eme. Wozãa Dar es Salaam Melidzeƒe si le Tanzania zi geɖe tsɔ tsɔa nu siwo wotsɔ tso duta vɛ kple esiwo wotsɔ ɖoa ​​duta to ƒudzi agbawo dzi. Woate ŋu atsɔ adzɔnuwo tso afima to mɔ alo keteke dzi ayi teƒe vovovowo le Zambia me. Tsimɔ siwo le anyigba me hã wɔa akpa aɖe le adzɔnuwo tsɔtsɔ yi dukɔa me me. Zambezi Tɔsisi nye tsimɔ gã aɖe si wotsɔ tsɔa agba gbogbo aɖewo abe tomenu kple agblemenukuwo ene. Gake ele be míade dzesii be ɖewohĩ ʋuɖoɖo ƒe mɔnu sia masɔ na agba ƒomevi ɖesiaɖe o le esi seɖoƒe li na ʋuɖoɖo ƒe ŋutete ta. Zambia ƒe ketekemɔwo ƒe ɖoɖoa wɔa akpa vevi aɖe le nutome asitsatsa ƒe bɔbɔ me. Tanzania-Zambia Ketekemɔ (TAZARA) wɔa dɔ le Kapiri Mposhi si le Zambia titina kple Dar es Salaam melidzeƒe si le Tanzania dome, si naa ʋuɖoɖomɔnu bubu si dzi woato atsɔ nusiwo wotsɔ tso duta vɛ kple esiwo woatsɔ ayi duta. Le ƒe ʋɛ siwo va yi me la, wodze agbagba be woana yameʋuɖoɖo ƒe kadodo nanyo ɖe edzi le Zambia. Kenneth Kaunda Dukɔwo Dome Yameʋudzeƒe si le Lusaka ye nye yameʋudzeƒe gãtɔ kekeake le dukɔa me eye wònye teƒe vevi aɖe na dukɔa me kple dukɔwo dome yameʋuɖoɖo ƒe dɔwɔƒewo. Ne wole nuzazãwo ƒe tiatiawɔblɔɖewo ŋu bum le Zambia me la, anyo be woawɔ dɔ kple nutoa me nuwo ɖoɖoɖa dɔwɔƒe siwo woɖo anyi siwo si nuteƒekpɔkpɔ le le dukɔa ƒe xɔtuɖaŋu ƒe kuxiwo me toto me. Dɔwɔƒe siawo ate ŋu ana egbɔkpɔnu siwo wowɔ ɖe ɖoɖo nu siwo wotu ɖe nudidi tɔxɛwo abe ɣeyiɣi ƒe dɔwɔwɔ alo agba ƒomevi ene dzi. Le blibo me la, togbɔ be Zambia dze ŋgɔ ɖoɖowɔwɔ ƒe kuxi aɖewo le eƒe teƒe si mele anyigba o ta hã la, ewɔ mɔdodowo ƒe ɖoɖo gã aɖe tsɔ kpe ɖe mɔɖeɖe ɖe melidzeƒewo ŋu to dukɔ siwo te ɖe eŋu ƒe kadodowo dzi si kpena ɖe adzɔnuwo ƒe ʋuʋu ŋu. Ne asitsalawo zã ʋuɖoɖomɔnu siwo li eye wowɔ dɔ kple dɔwɔhati siwo ŋu kakaɖedzi le le nuwo ɖoɖoɖa me la, woate ŋu azɔ Zambia ƒe nuwo ɖoɖoɖa ƒe nɔnɔme me dzidzedzetɔe.
Mɔ siwo dzi woato awɔ nuƒlela ƒe ŋgɔyiyi

Asitsatsa ƒe ɖeɖefia veviwo

Zambia nye dukɔ si me ƒu mele o si le Afrika ƒe dzigbe. Wonyae ɖe eƒe dzɔdzɔmenu vovovo siwo dometɔ aɖewoe nye akɔbli, kobalt, kple agblemenukuwo abe bli, atama, kple sukli ene ta. Esia wɔe be dukɔwo dome nuƒlemɔnu vevi geɖewo kple asitsatsa ƒe ɖeɖefiawo li siwo kpena ɖe eƒe ganyawo ƒe ŋgɔyiyi ŋu. Dukɔwo dome nuƒlemɔnu vevi siwo le Zambia dometɔ ɖekae nye tomenukuƒewo. Tomenukuƒe gbogbo siwo le dukɔa me hea dukɔwo dome nuƒlela gbogbo aɖewo tso dɔwɔƒewo abe tomenukumɔ̃wo, dɔwɔnuwo, mɔ̃ɖaŋununya, kple dɔwɔnawo ene me. Zi geɖe la, nuƒlela siawo wɔa dɔ aduadu kple dɔwɔƒe siwo le nutoa me siwo kpɔa gome le tomenu abe akɔbli kple kobalt ene ɖeɖe me. Dɔ vevi bubu si woawɔ na dukɔwo dome nuƒlemɔnu le Zambia enye agbledede. Dukɔa ƒe anyigba nyui la doa alɔ agbledede ƒe dɔwɔna vovovo siwo hea xexeame katã ƒe nuƒlela siwo le adzɔnuwo abe bli, atama, soya alo tii aŋgbawo dim tso Zambia nudzralawo gbɔ. Dukɔwo dome asitsatsa ƒe ɖeɖefia siwo bi ɖe agbledede ƒe asitsatsa me naa mɔnukpɔkpɔ nyui aɖe si dzi woato awɔ kadodo kple asitsatsa ƒe mɔnukpɔkpɔ siwo ate ŋu asu ame si le dɔwɔƒe sia me la me dzodzro. Zambia hã wɔa asitsatsa ƒe ɖeɖefia vovovo siwo me woɖea adzɔnu vovovo siwo tso akpa vovovowo me fiana. Le kpɔɖeŋu me: 1. Zambia Dukɔwo Dome Asitsatsa ƒe Adzɔnuwɔƒe (ZITF): Ƒe sia ƒe ƒe ɖeɖefia sia yia edzi le Ndola dugã me eye menye Zambia ɖeɖekoe hea ɖeɖefiawɔlawo tso Afrika dukɔ bubuwo kple egodo hã. Eƒo nu tso dɔwɔƒe vovovowo abe adzɔnuwo wɔwɔ, agbledede mɔ̃wo & dɔwɔnuwo dedienɔnɔ & dedienɔnɔ gbɔkpɔnuwo elektrɔnik nuzazãwo kple bubuawo, na mɔnukpɔkpɔ nutoa me dɔwɔƒe eveawo siaa be woado ka kple dukɔwo dome nuƒlelawo. 2. Copperbelt Mining Trade Expo & Conference (CBM-TEC): Nuwɔna sia ku ɖe tomenukuƒea ŋu to ame vevi siwo dometɔ aɖewoe nye tomenukulawo tomenukulawo nudzralawo aɖaŋuɖolawo mɔ̃ɖaŋudɔwɔlawo dziɖuɖumegãwo kple bubuawo ƒoƒo ƒu me, be woadzro nu yeyewo dodo ɖe ŋgɔ ƒe kuxiwo gbɔkpɔnu kple bubuawo me.. Enaa mɔnukpɔkpɔ na asitsaha siwo kpɔa gome le tomenukuku alo nuzazãwo ƒe kɔsɔkɔsɔ ƒe dɔwɔnawo me be woawɔ nu kple dukɔwo dome nuƒlelawo. . Gakpe ɖe eŋu la, Zambia dziɖuɖua di vevie be yeahe duta gadede asi vɛ eye yeado asitsatsa ɖe ŋgɔ. Woɖo dɔwɔƒewo abe Zambia Development Agency (ZDA) ene siwo kpena ɖe nutoa me kple dukɔwo dome asitsahabɔbɔwo siaa ŋu le nuƒle ƒe mɔnukpɔkpɔwo xɔxɔ me, dea dzesi amesiwo ate ŋu anye hadɔwɔlawo, kple sedede ƒe nudidiwo dzi kpɔkpɔ. Dɔwɔƒe siawo wɔa akpa vevi aɖe le kadodo si le dukɔwo dome nuƒlelawo kple Zambia nudzralawo dome me. Le nyataƒoƒo me la, Zambia na dukɔwo dome nuƒlemɔnu vevi geɖewo to dɔwɔƒewo abe tomenukuƒewo kple agbledede ene dzi. Asitsatsa ƒe ɖeɖefiawo abe ZITF, CBM-TEC, kple Foodex Zambia naa mɔnu siwo dzi woato aɖe adzɔnuwo afia eye woaɖo kadodowo kple xexeame katã ƒe nuƒlelawo. Agbagba siwo dziɖuɖua dze be yeana duta gadodo nanɔ bɔbɔe na mɔnukpɔkpɔ siawo gadzi ɖe edzi na nutoa me asitsalawo kple dukɔwo dome nuƒlela siwo tsɔ ɖe le eme be yewoakpɔ ga tso Zambia siaa.
Le Zambia la, mɔ̃ siwo wozãna zi geɖe tsɔ dia nyatakakawoe nye Google, Bing, kple Yahoo. Mɔ̃ siawo siwo wotsɔ dia nyatakakawo naa nyatakaka vovovowo eye wokpɔa nusiwo me wotsɔ ɖe le kple nuhiahiã vovovowo gbɔ. Nyatakakadzraɖoƒe siwo dzi nàto age ɖe mɔ̃ siawo siwo dia nyatakakawo me lae nye esi: 1. Google: www.google.com ƒe nyatakakawo - Google nye mɔ̃ siwo wozãna tsɔ dia nyatakakawo wu eye wozãa wo geɖe wu le xexeame katã la dometɔ ɖeka. Enaa nyatakaka vovovowo, siwo dometɔ aɖewoe nye nyatakakadzraɖoƒewo, nɔnɔmetatawo, videowo, nyadzɔdzɔwo, anyigbatatawo, kple bubu geɖe. 2. Bing: www.bing.com ƒe agbalẽa dzi - Bing hã nye mɔ̃ si wozãna le didiƒe si naa ezãlawo kpɔa emetsonu siwo sɔ le woƒe biabiawo nu. Enaa web didiwo kpakple nɔnɔmewo abe nɔnɔmetatawo didi, video didi, nyadzɔdzɔwo, anyigbatatawo ƒe ƒoƒo ɖekae si Microsoft na ŋusẽe. 3. Yahoo: www.yahoo.com ƒe dɔwɔƒe - Yahoo nye nyatakakadzraɖoƒe xɔŋkɔ bubu si naa dɔwɔna vovovowo abe nyatakakadzraɖoƒe didi ƒe dɔwɔwɔ tsɔ kpe ɖe e-mail dɔwɔƒewo (Yahoo Mail), nyadzɔdzɔ yeyewo tso teƒe xɔŋkɔwo (Yahoo News), yame ƒe nɔnɔme ŋuti nyagblɔɖiwo (Yahoo Yame ƒe Nɔnɔme), kamedefefewo ŋuti nyatakaka yeyewo (Yahoo Sports), modzakaɖenyawo (Yahoo Modzakaɖeɖe), kple bubuawo. Edze be míagblɔ be togbɔ be etɔ̃ siawo le esiwo wozãna wu le Zambia kple xexeame katã ƒe asiwo dome hã la; tiatia tɔxɛ bubuwo alo nutoa me tɔ bubuwo li siwo li le Zambia hã – togbɔ be ɖewohĩ womenya wo alo azã wo nenema gbegbe o hã. De dzesii be mɔ̃ si nèdi wu tiatia nɔ te ɖe ame ŋutɔ ƒe didi le zãla ƒe ŋgɔdonya ƒe ɖoɖowɔwɔ ŋuti nuteƒekpɔkpɔ alo nɔnɔme tɔxɛ aɖewo siwo mɔ̃ ɖekaɖekawo naa ŋu dzi mlɔeba.

Axa ɣi gãwo

Le Zambia la, axa ɣiwo ƒe nyatakakadzraɖoƒe vevitɔwoe nye: 1. ZamYellow: Esia nye Internet dzi nyatakakadzraɖoƒe si me nyawo katã le si ƒo nu tso dɔwɔƒe kple dɔwɔna vovovowo ŋu le Zambia. Enaa kadodo ŋuti nyatakakawo, adrɛswo, kple dɔwɔƒewo ƒe numeɖeɖewo le dukɔa me godoo. ZamYellow ƒe nyatakakadzraɖoƒee nye www.zamyellow.com. 2. Yellow Pages Zambia: Yellow Pages ƒe nyatakakadzraɖoƒe bubu si ame geɖe lɔ̃a zazã le dukɔa me enye Yellow Pages Zambia. Enaa asitsahawo ƒe ŋkɔwo le woƒe dɔwɔƒe, teƒe si wole, kple hatsotso bubuwo nu. Àte ŋu akpɔ dɔwɔƒewo ŋuti nyatakaka tsitotsito tsɔ kpe ɖe woƒe kadodo ŋuti nyatakakawo ŋu le woƒe nyatakakadzraɖoƒe si nye www.yellowpageszambia.com. 3. FindaZambia: FindaZambia nye internet dzi nyatakakadzraɖoƒe si naa kadodo ŋuti nyatakakawo dɔwɔƒe siwo le dɔ wɔm le akpa vovovowo abe agbledede, xɔtutu, sukudede, amedzrowɔwɔ, lãmesẽnyawo gbɔ kpɔkpɔ, kple bubuwo me le Zambia. Woate ŋu akpɔ woƒe nyatakakadzraɖoƒea le www.findazambia.com. 4. BizPages Zambia: BizPages nye asitsanyawo ŋuti nyatakakadzraɖoƒe xɔŋkɔ si ku ɖe dɔwɔƒe suewo kple gãwo (SMEs) koŋ ŋu le dukɔa me. Eɖea dɔwɔƒe siwo tso dɔwɔƒe vovovowo me siwo dometɔ aɖewoe nye asitsaƒewo, nuɖuɖudzraƒewo & ahadzraƒewo, anyigba kple xɔwo ƒe dɔwɔƒewo, ʋudzraƒewo kple bubuawo. Àte ŋu ayi woƒe nyatakakadzraɖoƒe le www.bizpages.org/zm. Axa ɣiwo ƒe nyatakakadzraɖoƒe siawo nyea dɔwɔnu xɔasiwo be woake ɖe asitsala veviwo alo dɔwɔƒe siwo naa kpekpeɖeŋu amewo le Zambia ƒe asitsatsa ƒe nɔnɔme vovovoawo me.

Asitsatsa ƒe mɔnu gãwo

Le Zambia la, asitsatsa to kɔmpiuta dzi ƒe mɔnu ɖedzesi geɖe li siwo kpɔa nuƒlela siwo le Internet dzi ƒe nuhiahiãwo gbɔ. E-commerce ƒe mɔnu vevi siwo le dukɔa me dometɔ aɖewoe nye esi: 1. Jumia Zambia - Jumia nye Afrika ƒe e-commerce dɔwɔƒe gãtɔwo dometɔ ɖeka si le dukɔ geɖe me, Zambia hã le eme. Nuƒolanɔƒea naa nu vovovo siwo tso hatsotso vovovowo abe elektrɔnikmɔ̃wo, atsyãwo, atsyɔ̃ɖoɖo, aƒemenuzazãwo, asitelefonwo, kple bubuwo ene. Nyatakakadzraɖoƒe: www.jumia.co.zm 2. Zamart - Zamart nye nutoa me asitsaƒe xɔŋkɔ aɖe le Internet dzi le Zambia. Enaa mɔnukpɔkpɔ nudzralawo be woaɖe woƒe adzɔnuwo afia eye nuƒlelawo aƒle wo le Internet dzi bɔbɔe. Nuƒolanɔƒea naa nu vovovowo tso awuwo kple nuzazãwo dzi va ɖo aƒemenuzazãwo kple elektrɔnikmɔ̃wo dzi. Nyatakakadzraɖoƒe: www.zamart.com 3. Krafula Internet dzi Fiase - Krafula nye e-asitsatsa ƒe mɔnu si le dodom le Zambia si léa fɔ ɖe nu nyuiwo nana le asi siwo sɔ nu eƒe asisiwo ŋu. Enaa adzɔnu vovovowo abe atsyãwuwo, elektrɔnikmɔ̃wo, atsyɔ̃ɖonuwo, vidzĩnuwo, nuɖanuwo, kple bubuwo. Nyatakakadzraɖoƒe: www.krafulazambia.com 4. ShopZed - ShopZed nye internet dzi fiase le Zambia si naa asiƒleƒe ƒe nuteƒekpɔkpɔ siwo me kuxi aɖeke mele o nɔa bɔbɔe na asisiwo to adzɔnu vovovowo nana le asi siwo le hoʋiʋli me le hatsotso vovovowo me abe atsyãwuwo/nuzazãwo, elektrɔnikmɔ̃wo/mɔ̃wo, . aƒeme/nuɖaƒe ƒe nu veviwo, . kple ame ŋutɔ ƒe belélenamenuwo/ atsyɔ̃ɖonuwo. Nyatakakadzraɖoƒe: www.shopzed.lixa.tech 5 Zambia Hemp Store – E-asitsatsa ƒe mɔnu sia koŋ bi ɖe nusiwo wotsɔ hemp wɔe me tso awu siwo wotsɔ hemp ka wɔe dzi va ɖo lãmesẽ kpeɖeŋutɔ siwo wotsɔ hemp ƒe ʋeʋẽwo wɔ dzi. nyatakakadzraɖoƒe: zambianhempstore.com Esiawo nye kpɔɖeŋu ʋɛ aɖewo ko; ate ŋu anye be mɔ̃ sue bubuwo alo esiwo le teƒe tɔxɛ aɖewo hã anɔ Zambia ƒe asi me.

Hadomegbenɔnɔ ƒe nyatakakadzraɖoƒe gãwo

Le Zambia la, hadomenyatakakadzraɖoƒe geɖe li siwo xɔ ŋkɔ le eƒe dukɔmeviwo dome. Hadomegbenɔnɔ ƒe nyatakakadzraɖoƒe siwo wozãna zi geɖe le Zambia tsɔ kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒewo ŋu dometɔ aɖewoe nye esi: 1. Facebook (www.facebook.com): Esi wònye hadomenyatakakadzraɖoƒe xɔŋkɔwo dometɔ ɖeka le xexeame katã ta la, Facebook zãlawo ƒe agbɔsɔsɔ gã aɖe le Zambia hã. Zãlawo ate ŋu awɔ amewo ƒe nɔnɔmetatawo, aɖo kadodo me kple xɔlɔ̃wo kple ƒometɔwo, awɔ ɖeka kple ƒuƒoƒo alo axa siwo ku ɖe nu vovovo siwo me wotsɔ ɖe le ŋu, eye woama nyatakakawo abe fotowo kple videowo ene. 2. Twitter (www.twitter.com): Zambiatɔwo zãa Twitter geɖe hena nyatakaka yeyewo kple numedzodzro le nyati vovovowo ŋu le ɣeyiɣi ŋutɔŋutɔ me. Zãlawo ate ŋu adze akɔnta siwo me wotsɔ ɖe le la yome, ama gbedasi kpui siwo woyɔna be "tweets," retweet nyatakaka siwo tso ame bubuwo gbɔ, akpɔ gome le nyati siwo le ŋgɔ yim me to hashtags (#) zazã me, eye woakpɔ gome le dzeɖoɖowo me. 3. WhatsApp (www.whatsapp.com): WhatsApp nye gbedasiwo ɖoɖoɖa ƒe dɔwɔnu xɔŋkɔ aɖe le Zambia si na be ezãlawo te ŋu ɖoa nyatakakawo ɖa, wɔa gbe alo video kaƒoƒo, ma faɛlwo abe nuŋlɔɖiwo alo fotowo ene le wo ɖokui si alo le ƒuƒoƒo me dzeɖoɖowo me. Wozãnɛ geɖe hena ame ŋutɔ ƒe dzeɖoɖo le xɔlɔ̃wo kple ƒometɔwo dome kpakple dzeɖoɖo siwo ku ɖe asitsatsa ŋu siaa. 4. Instagram (www.instagram.com): Instagram nye hadomehabɔbɔ si wotu ɖe nukpɔkpɔ dzi si me ezãlawo ate ŋu atsɔ fotowo alo video kpuiwo aɖo ɖe wo yomedzelawo. Zambiatɔwo zãa mɔnu sia tsɔ ɖea woƒe fotoɖeɖe ƒe ŋutetewo fiana, doa asitsanyawo/nuwɔnawo/dɔwo ɖe ŋgɔ to nukpɔkpɔ me nyatakakawo wɔwɔ me. 5. LinkedIn (www.linkedin.com): LinkedIn nye dɔwɔla bibiwo ƒe kadodo ƒe nyatakakadzraɖoƒe si Zambia dɔwɔla bibiwo zãna geɖe tsɔ doa ka kple dɔwɔhatiwo kple eŋutinunyalawo le woƒe dɔ siwo me wotsɔ ɖe le alo dɔwɔƒewo ƒe akpawo me. Ewɔa dɔ abe Internet dzi dɔbiagbalẽvi si me ame ɖekaɖekawo ate ŋu ahe susu ayi woƒe sukudede, dɔwɔwɔ me nuteƒekpɔkpɔwo dzi le esime wòaɖe mɔ na wo hã be woadze dɔwɔƒewo/habɔbɔ siwo me wotsɔ ɖe le la yome. 6. YouTube (www.youtube.com): YouTube va le xɔm ɖe edzi le ɣeyiɣi aɖe megbe le Zambia le eƒe video gbogbo siwo tso hadzidzi videowo dzi va ɖo nufiame nufiamewo alo modzakaɖenya siwo tso nuwɔla vovovowo gbɔ le xexeame godoo ta. 7.TikTok( www.tiktok.com) : TikTok xɔ ŋkɔ ŋutɔ le Zambia sɔhɛwo dome, si na woate ŋu awɔ video kpui siwo me woto nu yeyewo vɛ eye woama wo. Taflatse de dzesii be alesi amewo lɔ̃a mɔnu siawoe kple wo zazã ate ŋu ato vovo le ame ɖekaɖekawo kple ƒexɔxɔ ƒe hatsotsowo dome, gake esiawo nye hadomenyatakakadzraɖoƒe siwo wozãna le Zambia la dometɔ aɖewo.

Dɔwɔƒe gãwo ƒe habɔbɔwo

Le Zambia la, dɔwɔƒewo ƒe habɔbɔ gã geɖe li siwo le ganyawo ƒe akpa vovovowo teƒe. Adzɔha xɔŋkɔ aɖewo ƒe ŋkɔwo kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒe ƒe kadodowo ŋue nye esi: 1. Zambia Dɔwɔƒewo ƒe Habɔbɔ (ZAM): ZAM le adzɔnuwɔƒewo teƒe le Zambia, doa eƒe dzidziɖedzi ɖe ŋgɔ eye wòʋlia ɖoɖo siwo aɖe vi na adzɔnuwo wɔlawo ta. Nyatakakadzraɖoƒe: https://zam.co.zm/ 2. Zambia Asitsaha kple Dɔwɔƒewo ƒe Habɔbɔ (ZACCI): ZACCI nye asitsahabɔbɔ xɔŋkɔ aɖe le Zambia, si le dɔ wɔm be yeana asitsatsa kple gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo nanɔ bɔbɔe, eye wònaa kpekpeɖeŋudɔwo asitsalawo le akpa vovovowo me. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.zacci.co.zm/ 3. Zambia ƒe Gadzraɖoƒedɔwɔlawo ƒe Habɔbɔ (BAZ): BAZ nye habɔbɔ si ƒoa asitsagadɔwɔƒe siwo le dɔ wɔm le Zambia nu ƒu, si ƒe taɖodzinue nye be yeado nuwɔwɔ aduadu ɖe ŋgɔ le gadzraɖoƒe siwo le hamea me dome eye yewoakpe asi ɖe gadzraɖoƒedɔwɔƒea ƒe ŋgɔyiyi ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe: http://www.baz.org.zm/ 4. Zambia ƒe Tsaɖiɖi ƒe Aɖaŋuɖoha (TCZ): TCZ le tsaɖiɖi ƒe dɔwɔƒe teƒe le Zambia, eye wòléa fɔ ɖe tsaɖiɖi ƒe nuwɔna siwo li tegbee dodo ɖe ŋgɔ ŋu eye wòʋlia ɖoɖo siwo aɖe vi na dɔwɔƒea ƒe dzidziɖedzi kple ŋgɔyiyi ta. Nyatakakadzraɖoƒe: http://tourismcouncilofzambia.com/ 5. Zambia ƒe Tomenukulawo ƒe Habɔbɔ (MUZ): MUZ le dɔwɔla siwo le tomenukuƒewo teƒe le woƒe gomenɔamesiwo, nyonyo, kple didiwo takpɔkpɔ gome esime wòle kpekpem ɖe tomenukuƒewo ƒe ŋgɔyiyi bliboa ŋu le Zambia. Nyatakakadzraɖoƒe: http://www.muz-zambia.org/ 6. Agbledelawo ƒe Habɔbɔ si le Zamiba (APAZ): APAZ le agbledelawo kple agbledelawo teƒe le akpa sue vovovowo me siwo dometɔ aɖewoe nye agblemenukuwo ƒe agbledede, lãnyinyi kple bubuawo, wole dɔ wɔm be woawɔ nɔnɔme nyui aɖe na asitsaha siwo wotu ɖe agbledede dzi be woakpɔ dzidzedze. Nyatakakadzraɖoƒe: N/A Taflatse mide dzesii be ŋkɔ sia meyɔ fũ o elabena dɔwɔƒewo ƒe habɔbɔ sue bubuwo alo esiwo le teƒe tɔxɛ aɖewo ate ŋu anɔ dɔ wɔm le akpa vovovowo me le dukɔa me.

Asitsatsa kple asitsatsa ƒe nyatakakadzraɖoƒewo

Ganyawo kple asitsatsa ŋuti nyatakakadzraɖoƒe aɖewo siwo le Zambiae nye esi: 1. Zambia Development Agency (ZDA) - ZDA ƒe nyatakakadzraɖoƒe si dziɖuɖua da asi ɖo, si doa gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔwo ɖe ŋgɔ eye wònaa nyatakaka tso asitsatsa le Zambia ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.zda.org.zm/ 2. Zambia Revenue Authority (ZRA) - ZRA ƒe dɔe nye be wòaxɔ gakpɔkpɔ ɖe Zambia dziɖuɖua teƒe. Nyatakakadzraɖoƒea naa nyatakakawo tso adzɔxexe, dukɔmeviwo ƒe dukɔmevinyenye, kple nya bubu siwo do ƒome kplii ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.zra.org.zm/ 3. Lusaka Stock Exchange (LuSE) - LuSE ƒe nyatakakadzraɖoƒea naa nyatakakawo tso ŋkɔ ŋɔŋlɔ ƒe nudidiwo, asitsatsa ƒe dɔwɔnawo, kple asi ŋuti nyatakakawo ŋu na gadelawo siwo tsɔ ɖe le Zambia ƒe asitsaƒea. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.luse.co.zm/ 4. Asitsatsa, Asitsatsa & Dɔwɔƒewo ƒe Dɔwɔƒe - Dɔwɔƒe sia kpɔa asitsatsa ŋuti ɖoɖowo, ɖoɖowo, kple mɔnuwo dzi be woado ganyawo ƒe ŋgɔyiyi ɖe ŋgɔ le Zambia. Nyatakaka siwo ŋu viɖe le le woƒe nyatakakadzraɖoƒea na nutoa me kple dukɔwo dome dɔwɔƒewo. Nyatakakadzraɖoƒe: http://www.mcti.gov.zm/ 5. Zambia ƒe Gadzraɖoƒe (BoZ) - Abe dukɔa ƒe gadzraɖoƒegã ene la, BoZ ƒe nyatakakadzraɖoƒea naa gɔmesesewo le ganyawo ŋuti ɖoɖowo, asitɔtrɔ ƒe agbɔsɔsɔme, ganyawo ƒe liƒo ŋuti nyatakakawo, kple ganyawo ŋuti akɔntabubuwo ŋu. Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.boz.zm/ 6. Central Statistics Office (CSO) - CSO ƒoa akɔntabubu vovovo siwo dziɖuɖua da asi ɖo siwo ɖea hadome kple ganyawo ƒe ŋgɔyiyi ƒe akpa vovovowo fiana le Zambia abe amewo ƒe agbɔsɔsɔ ŋuti nyatakakawo alo GDP ƒe dzidziɖedzi ƒe agbɔsɔsɔme ene nu ƒu. Nyatakakadzraɖoƒe: http://cso.gov.zm/ 7. Investrust Bank Plc - Asitsagadɔwɔƒe siwo le Zambia dometɔ ɖeka si naa dɔwɔƒewo ƒe gadzraɖoƒedɔwo tsɔ doa alɔ asitsaha siwo le dɔ wɔm le dukɔa ƒe ganyawo me. Nyatakakadzraɖoƒe: https://investrustbank.co.zm/ 8. Dukɔa ƒe Gadzraɖoƒe Gbãtɔ (FNB) - FNB hã nye dɔwɔƒe gã aɖe le Zambia ƒe asitsagadɔwɔƒewo me si naa ganyawo ƒe adzɔnuwo/dɔ vovovowo ame ɖekaɖekawo kpakple dɔwɔƒewo ƒe asisiwo Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.fnbbank.co.zm/ Nyatakakadzraɖoƒe siawo naa nunɔamesi xɔasiwo amesiame si di be yease Zambia ƒe ganyawo kple asitsatsa ƒe nɔnɔme gɔme kpakple ame ɖekaɖekawo kple dɔwɔƒe siwo le gadodo ƒe mɔnukpɔkpɔ siwo ate ŋu anɔ dukɔa me la me dzrom.

Asitsatsa nyatakakawo biabia nyatakakadzraɖoƒewo

Asitsatsa ŋuti nyatakakawo biabia ƒe nyatakakadzraɖoƒe geɖewo li na Zambia. Wo dometɔ ene kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒe ƒe kadodowo ŋue nye esi: 1. Zambia Hlɔ̃nyawo Gbɔkpɔha (ZDA) ƒe Asitsatsa ƒe Nyatakakadzraɖoƒe: Nyatakakadzraɖoƒe: https://www.zda.org.zm/asitsatsa-nyatakakadzraɖoƒe/ ZDA ƒe Asitsatsa ƒe Nyatakakadzraɖoƒe naa mɔnukpɔkpɔ blibo si dzi woato akpɔ nyatakaka siwo ku ɖe asitsatsa ŋu, siwo dometɔ aɖewoe nye nusiwo wotsɔ yi duta kple esiwo wotsɔ tso duta vɛ le nusiwo wowɔ, dukɔ, kple akpa vovovowo nu na Zambia. 2. Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Comtrade ƒe Nyatakakadzraɖoƒe: Nyatakakadzraɖoƒe: https://comtrade.un.org/ Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Comtrade Database na asitsatsa ŋuti nyatakaka gbogbo aɖewo na dukɔ vovovowo, siwo dome Zambia hã le. Zãlawo ate ŋu adi nyatakaka tsitotsito tso nusiwo wotsɔ tso duta kple esiwo wotsɔ yi duta ŋu le adzɔnuwo ƒe hatsotsowo nu ahaxɔ wo. 3. Xexeame ƒe Asitsatsa Ŋuti Nyawo Gbɔkpɔnu si Wowɔ Ðekae (WITS): Nyatakakadzraɖoƒe: https://wits.worldbank.org/ WITS naa mɔnukpɔkpɔ ame be wòakpɔ dukɔwo dome adzɔnuwo ƒe asitsatsa ŋuti nyatakakawo tso teƒe vovovowo, siwo dometɔ aɖewoe nye Dukɔ Ƒoƒuawo ƒe Akɔntabubu Dɔwɔƒe (UNSD), Xexeame ƒe Gadzraɖoƒegã, WTO, kple bubuawo. Zãlawo ate ŋu aku Zambia ƒe asitsatsa ƒe ɖoɖowo me to akɔntabubu tsitotsito me. 4. Xexeame Katã ƒe Asitsatsa Ŋuti Nyatakaka: Nyatakakadzraɖoƒe: https://appsource.microsoft.com/en-us/product/web-apps/globaltradatlas.xexeame katã ƒe asitsatsa_atlas Xexeame Katã ƒe Asitsatsa Atlas nye nyatakakadzraɖoƒe si me nu geɖe le si naa ezãlawo te ŋu kua xexeame katã ƒe nusiwo wotsɔ tso duta vɛ/wo tsɔtsɔ yi duta ƒe dɔwɔnawo me. Eƒo nu tso dukɔ geɖe ŋu le xexeame godoo, siwo dome Zambia hã le, si naa gɔmesese deto le dɔwɔƒe vovovowo ƒe asitsatsa ƒe dɔwɔwɔ ŋu. Taflatse de dzesii be nyatakakadzraɖoƒe siawo ƒe anyinɔnɔ kple alesi woate ŋu akpɔ woe ate ŋu ato vovo elabena nyatakakadzraɖoƒe siawo ɖoa ŋu ɖe nyatakaka yeye siwo wowɔ ɖe ɣeyiɣi nyuitɔ dzi tso habɔbɔ alo dɔwɔƒe siwo ƒe dɔe nye be woaƒo asitsatsa ŋuti akɔntabubuwo ŋuti nyatakakawo nu ƒu la gbɔ.

B2b ƒe nuƒolanɔƒewo

Le Zambia la, B2B (Asitsatsa-ɖe-Asitsatsa) ƒe mɔnu geɖewo li siwo doa ka kple asitsalawo eye wodoa asitsatsa ɖe ŋgɔ le dukɔa me. B2B-mɔ̃ xɔŋkɔ aɖewo le Zambia tsɔ kpe ɖe woƒe nyatakakadzraɖoƒewo ŋu le ete: 1. Zambia eMarketplace (www.zem.co.zm): Mɔnu sia nana asitsalawo te ŋu ɖea adzɔnuwo, dɔwɔnawo, kple asitsatsa ƒe mɔnukpɔkpɔwo fiana. Enaa dɔwɔƒewo ƒe ŋkɔwo ŋuti nuŋlɔɖi si me kɔ eye wònaa mɔnukpɔkpɔ si dzi woato awɔ kadodo kple amewo. 2. ZamLoop (www.zamloop.com): ZamLoop nye asitsaƒe si le internet dzi si doa ka kple nuƒlelawo kple nudzralawo le dɔwɔƒe vovovowo me le Zambia. Enaa asitsatsa nɔa bɔbɔe to mɔɖeɖe na dɔwɔƒewo be woaŋlɔ woƒe adzɔnuwo/dɔwɔwɔwo ɖi, si wɔnɛ be wònɔa bɔbɔe na amesiwo ate ŋu aƒle wo be woake ɖe wo ŋu. 3. TradeKey Zambia (zambia.tradekey.com): TradeKey nye xexeame katã ƒe B2B asitsaƒe si me akpa tɔxɛwo le na dukɔ vovovowo, siwo dome Zambia hã le. Le afisia la, Zambia asitsalawo ate ŋu awɔ adzɔnuwo ƒe ŋkɔwo eye woadi amesiwo ate ŋu anye asitsahabɔbɔwo le xexeame katã. 4. Yellow Pages Zambia (www.yellowpagesofafrica.com/zambia/): Togbɔ be wonyae koŋ be enye nyatakakadzraɖoƒe ƒe dɔwɔƒe hã la, Yellow Pages hã nye B2B mɔnu si dzi dɔwɔƒewo ate ŋu aɖe woƒe adzɔnuwo kple dɔwɔnawo afia to ŋkɔwo ŋɔŋlɔ tsitotsito me. 5. Kupatana (zambia.kupatana.com): Kupatana nye nyatakakadzraɖoƒe si dzi woŋlɔa nyatakakawo ɖo le Internet dzi si ɖea mɔ na Zambia dɔwɔƒewo be woado boblo woƒe adzɔnuwo alo dɔwɔnawo be woadzra alo ahaya. Nuƒolanɔƒea doa ka kple nutoa me nuƒlelawo kple nudzrala siwo le dɔwɔƒe vovovowo tẽ. 6. TradeFord Zambia (zambia.tradeford.com): TradeFord naa B2B asitsaƒe si wowɔ koŋ be wòana asitsatsa nanɔ bɔbɔe le Zambia ƒe nudzralawo/nudzralawo alo adzɔnuwo wɔlawo/nudzralawo kple dukɔwo dome hatiwo dome. 7. Bizcommunity Africa - Zambia Focus Section (www.bizcommunity.africa/184/414.html): Bizcommunity Africa naa nyadzɔdzɔwo, nyatakakawo, kple gɔmesesewo tso akpa vovovowo ŋu le Afrika godoo to eƒe susu ƒe akpa si ku ɖe Zambia ƒe asitsatsa ƒe nɔnɔme ŋu dzi. Esiawo nye B2B mɔ̃ siwo li le Zambia la dometɔ aɖewo ko. To Internet dzi mɔnu siawo zazã me la, asitsahabɔbɔwo ate ŋu aɖo kadodo nyuie kple amesiwo ate ŋu anye hadɔwɔlawo, nuƒlelawo, kple nudzralawo, si ana asitsatsa kple dzidziɖedzi nado ŋgɔ le Zambia me mlɔeba.
//